ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ: 1/6/13

Η Όθρυς από γεωλογική άποψη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον [1]. Τα οφιολιθικά πετρώματά της συνιστούν ένα από τα γνωστότερα και πληρέστερα μελετημένα οφιολιθικά συμπλέγματα σε παγκόσμια κλίμακα.

Στο προσωπικό μας αρχείο περιήλθε μετά από ευγενή υπόδειξη του κ.Πέτρου Μεχτίδη:

►Α) “Έκθεσις μεταλλευτικών ερευνών επί μεταλλιούχου χώρου κειμένου εν τη περιφερεία χωρίων Τσιρνοβιτίου και Αχινού, Δήμου Φαλάρων, Νομού Φθιωτιδοφωκίδος” (Εικ.1αβ).

►Β) δισέλιδο έγγραφο με οψιόν (option=δικαιώματα προαίρεσης) (Εικ.2αβ).

►Γ) χάρτης στον οποίο προσδιορίζεται σε τραπεζοειδές σχήμα η θέση της περιοχής με εμφανίσεις Νικελίου (Ni) (γαλλικά Apparitions de Nickel) στο γεωγραφικό χώρο της Ανατολικής Φθιώτιδας (Χάρτης Α).

►Γ) χάρτης σε κλίμακα 1:10.000, ο οποίος επιγράφεται “Τοπογραφικόν Σχεδιάγραμμα εμφαίνον την περιοχήν των δηλωθέντων εκτάσεων μεταλλευμάτων των κ.κ. Σ.Τράκα, Γεωρ.Βαρβιτσιώτη, Ν.Σφήκα” (Χάρτης Β).

Τα όρια της περιοχής “Εμφανίσεως Νικελίου” στο Χάρτη Β προσδιορίζονται λεπτομερέστερα δυτικά του 48ου παραλλήλου (556) ως εξής:

Η γραμμή χάραξης αρχίζει λίγο βορειότερα από το εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου Τσερνοβιτίου (Εικ.3) (819, νότια Αρσαλής), διέρχεται από την Κανάλα (Μ, νότια του Βαθύλακου, Εικ.4) μέχρι το τοπωνύμιο Βίγλα. Στη συνέχεια κατέρχεται νότια σε ευθεία μέχρι το λόφο Πάδη (Εικ.5) (318, Γριάς Σπηλιά), ανεβαίνει και πάλι βόρεια αφήνοντας δεξιά τη θέση Αλογάκαντρος (Αλαγόμαντρες στην καθομιλουμένη του χωριού), διέρχεται πάνω ακριβώς από το εξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου Παλαιοκερασιάς (Εικ.6), τις θέσεις Πλακωτό και Κατή χωράφι (798) καταλήγοντας στην αρχική θέση (819, νότια Αρσαλής). Ανατολικά του Αγίου Κωνσταντίνου, ως 550, προσδιορίζεται άλλη μεταλλοφόρος περιοχή.

Τα σημεία του Χάρτη Β με την έντονη σκίαση παριστούν τον ποταμό Βελλά και τα ρυάκια που καταλήγουν σε αυτόν. Η διπλή γραμμή παριστά το δρόμο που χρησίμευε για τη μετάβαση των κατοίκων του Τσερνοβιτίου στον Αχινό. Διακρίνεται η γέφυρα στη Λιναριά και το τοπωνύμιο Καληγέρη (Καλοέρα στην καθομιλουμένη του χωριού, Εικ.7). Το τοπωνύμιο Πλατάνια βρύσες αναφέρεται στην Πλατάνα.

Η συνολική έκταση της μεταλλοφόρου περιοχής, όπως αναγράφεται στο Χάρτη Β, ανέρχεται σε 4.865 στρέμματα. Μέρος της απεικονίζεται στην Εικ.8..

◄►

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο των δύο εγγράφων:

ΕΚΘΕΣΙΣ

Μεταλλευτικών ερευνών (δι’ επιτοπίου απλής επισκέψεως) επί μεταλλιούχου χώρου κειμένου εν τη περιφερεία χωρίων Τσιρνοβιτίου και Αχινού, Δήμου Φαλάρων, Νομού Φθιωτιδοφωκίδος εκδοθείσης της υπ’ αριθ. 631 αδείας προσωρινών μεταλλευτικών ερευνών υπό του Νομάρχου Λαμίας.

Υπό

ΝΙΚΟΛΑΟΥ Δ. ΣΦΗΚΑ Χημικού – Ορυκτολόγου

─ ─ ─ ─ ─

Βορειοανατολικώς της κωμοπόλεως Στυλίδος και επί της οδού της αγούσης υπό του μύλου του Τσερνοβιτίου εις χωρίον Τσιρνοβίτιον και επί της θέσεως Πλατάνα, έχομεν εμφανίσεις μαγγανίου μορφής πυρολουσίτου μετά χειροπλινθών εγκλεισμάτων αργίλου εις κοντάκτ σχιστολίθου και ασβεστολίθου. Αι εμφανίσεις αύται πάχους 1 μέτρου και μήκους 3 μέτρων φρονούμεν ότι από εμπορικής απόψεως ουδεμίαν σημασίαν έχουν αλλά λόγω της μεταλλογενείας της περιοχής ταύτης αναφέρομεν αυτάς. Νοτιοανατολικότερον της θέσεως Πλατάνα παρουσιάζεται η ακόλουθος γεωλογική μορφή του εδάφους : υπερκείμενος ασβεστόλιθος, ακολουθεί στρώμα εις έκτασιν 2 χιλιομέτρων συμπαγούς ερυθρού ψαμμίτου κροκαλοπαγούς υπό δε τον ασβεστόλιθον εμφανίζεται βορειοανατολικώς του Αστακού, οφίτης.

Επειδή η γεωλογική μορφή του εδάφους παρουσιάζει σχεδόν τας αυτάς ομοιότητας προς τα νικελιοφόρα στρώματα Λαρίμνης άτινα έχουν την αυτήν κατεύθυνσιν, προϋπεθέσομεν την ύπαρξιν νικελιούχων στρωμάτων. Και τω όντι ανατολικότερον του σημείου τούτου, παρουσιάζεται φαιολιθικός ψαμμίτης ήτοι θραυσιματογενή πετρώματα εκ ψαμμίτου και οφίτου. Εντός των πετρωμάτων της μορφής ταύτης παρε-

τηρήθησαν πράσινα εγκλείσματα (στίγματα)·αρχικώς υπετέθη ότι ταύτα οφείλονται εις αιγίτην, γενομένης όμως χημικής αναλύσεως εν τω γεωλογικώ εργαστηρίω του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας ευρέθησαν ίχνη νικελίου (περίπου 1%) άρα τα πράσινα ταύτα εγκλείσματα δεν οφείλονται εις αιγίτην αλλά εις γαρνιερίτην τουτέστιν πολυπυριτικόν νικέλιον.

Αι ομοιότητες ούτοι των πετρωμάτων τούτων παρουσιάζονται υπό τας αυτάς συνθήκας υφ’ άς ανευρέθησαν τα νικελιούχα μεταλλεύματα Λαρίμνης. Βορειοανατολικώς του σημείου τούτου εκτείνονται κροκαλοπαγή ασβεστολιθικά πετρώματα ως και περιδοτιτικά. Πάντα τα πετρώματα ταύτα ενέχουσιν εν ισομόρφω παραμίξει 3-8% πεντοξείδιον του φωσφόρου (Ρ₂Ο₅).

Δέον ν’ αναφέρωμεν ότι ουδεμία συστηματική έρευνα εγένετο επί του μεταλλούχου τούτου χώρου.

Εν Αθήναις τη 21 Οκτωβρίου 1935

Ν. Δ. ΣΦΗΚΑΣ

Χημικός-Ορυκτολόγος

ΟΨΙΟΝ

Το περί ού ο λόγος μεταλλείον, ΤΣΕΡΝΟΒΙΤΙΟΥ και ΑΧΙΝΟΥ νικελίου κ.λ.π., εκχωρείται υπό τους εξής όρους:

(διάρκεια αδείας ερεύνης μέχρι 19 Φεβρουαρίου 1937 με δικαίωμα παραστάσεως μέχρι 19 Φεβρουαρίου 1938)

─ ─ ─ ─ ─

1) Προθεσμίαν 8 μηνών από σήμερον δι’ επίσκεψιν και μελέτην του μεταλλείου.

2) Προθεσμίαν 6 μηνών (έξ) από της λήξεως της πρώτης δι’ ενέργειαν έργων ερεύνης, μετά δε την λήξιν των έξ (6) μηνών και εντός το πολύ ενός (1) μηνός, δήλωσις έγγραφος εκ μέρους της Εταιρίας ότι κρατά οριστικώς ή μη το μεταλλείον.

3) Μίσθωσις μέχρι εξαντλήσεως των μεταλλευμάτων παντός είδους της μισθώσεως ταύτης ανανεουμένης ανά διετή χρονικά διαστήματα προαιρετικώς διά την Εταιρείαν και υποχρεωτικώς διά τους ιδιοκτήτας.

4)Μίσθωμα οκτώ επί τοις εκατόν (8%) επί της αξίας των μεταλλευμάτων ΦΟΜΠ λιμένα φορτώσεως.

5) Από της οριστικής μισθώσεως πάντες οι στρεμματικοί φόροι δαπάναι ανανεώσεως αδείας ερεύνης ως και οι προς οριστικήν παραχώρησιν του μεταλλείου, καταβάλλονται υποχρεωτικώς υπό της μισθωτρίας Εταιρίας διά λογαριασμόν των Ιδιοκτητών και επί χρεώσει των, δύνανται δε να κρατούνται από την Εταιρείαν μέχρι πεντήκοντα τοις εκατόν (50%) εκ του πρώτου ως κατωτέρω καταβαλλομένου αυτοίς μίνιμουμ ετησίου μισθώματος και το υπόλοιπον επί του δευτέρου ετησίου μισθώματος.

6)καταβολή εις τους ιδιοκτήτας Δολλάρια πεντακόσια (500) διά το πρώτον έτος μισθώσεως, Δολλάρια χίλια (1000) διά το δεύτερον, και Δολλάρια χίλια πεντακόσια (1500) διά τα υπόλοιπα έτη προκο-

-2-

βαλλόμενα κατά τριμηνίαν. Τα μισθώματα δε ταύτα ορίζονται ως μίνιμουμ υποχρεωτικόν της Εταιρείας δικαιουμένης να εξαγάγη τα ανάλογα καθυστερηθέντα τυχόν μεταλλεύματα κατά το επόμενον έτος εκμεταλλεύσεως.

7) Εν περιπτώσει εγκαταλείψεως της εκμεταλλεύσεως του μεταλλείου υπό της μισθωτρίας Εταιρείας ουδέν ποσόν καταβληθέν τοις ιδιοκτήτες επιστρέφεται, πάντα δε τα έργα ερεύνης εκμεταλλεύσεως, οικήματα και άλλοι μόνιμοι και ακίνητοι εγκαταστάσεις παραμένουσιν εις όφελος των ιδιοκτητών. Της Εταιρείας δικαιουμένης μόνον να παραλάβη τας κινητάς αυτής εγκαταστάσεις ήτοι, εργαλεία, γραμμάς ντεκοβίλ, εναερίους και συναφή ως και τα τυχόν εξωρυγμένα μεταλλεύματα, πάντα δε ταύτα εντός τριών μηνών το πολύ από της ημέρας της οριστικής παραιτήσεως.

ΙΔΙΟΚΤΗΤΑΙ

1) Σπυρίδων Τράκας διά 35%

2) Γεώργιος Βαρβιτσιώτης διά 30%

3) Νικόλαος Σφήκας » 35%

Εν Αθήναις τη 24^η Οκτωβρίου 1935

Εκ μέρους εαυτού και κ.Anthony Miller

της Νέας Υόρκης

◄►

Ακολουθεί γλωσσάρι για την κατανόηση ορισμένων όρων των εγγράφων:

1. Πυρολουσίτης : ορυκτό του Μαγγανίου.

Ψαμμίτης Κροκαλοπαγής.
Οφίτης ή οφιόλιθος.
Πολυπυριτικόν νικέλιον ή Γαρνιερίτης: μικτό πυριτικό άλας Νικελίου.
Γραμμές Ντεκοβίλ (Decauville): τύπος σιδηροδρόμου με φορητά στοιχεία, ο οποίος λύνεται, μεταφέρεται εύκολα και επανασυναρμολογείται. Η ονομασία προέρχεται από το Γάλλο κατασκευαστή του Πολ Ντεκοβίλ (Paul Decauville, Πτι-Μπουρ, Εσόν 1846 – Νεϊγί 1922).

↔

Το Mélagne της Παλαιοκερασιάς

Στη διδακτορική διατριβή του κ.Πέτρου Κουτσοβίτη δημοσιεύεται Γεωλογικό σκαρίφημα της Κεντρικής και Ανατολικής Όθρυος (Εικ.9), στο οποίο προσδιορίζονται επακριβώς τα πετρώματα και οι γεωλογικοί σχηματισμοί.

Στην περιοχή της Παλαιοκερασιάς εντοπίσθηκε Ηφαιστειοιζηματογενής σχηματισμός (Εικ.10) και πυροκλαστικά πετρώματα (Εικ.11).

Ιδαίτερο γεωλογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο σχηματισμός Mélange. (συνοθύλευμα πετρωμάτων) (Εικ.12,13), ο οποίος εντοπίσθηκε στην περιοχή της Παλαιοκερασιάς (στην ανατολική Όθρυ υπάρχουν σε πέντε περιοχές: Παλαιοκερασιά, Άγιος Γεώργιος, Γαβριανή, Βρύναινα και Ερέτρια).

Σχετικά ο κ. Πέτρος Κουτσοβίτης γράφει τα εξής (σελίδες 62,63):

«…Στην Παλαιοκερασιά η έκταση του mélange είναι μικρή (2 km² περίπου). Βρίσκεται τεκτονικά τοποθετημένη πάνω από την τριαδική ακολουθία Πυργάκι όπως ορίστηκε από τον Ferriere (1982){Ferriere J. (1982) Paleogeographie et tectoniques superposes dans les Hellénides internes: les massifs de l’ Othrys et du Pelion (Grece septentrional). Thése, siences Univ. Lille-Soc. Géol. Mord. Publ. 8, pp 970} η οποία αποτελείται από pillow λάβες, πηλίτες και ραδιολαρίτες. Η τεκτονική τοποθέτηση πάνω από τους υποκείμενους Τριαδικούς σχηματισμούς, πιθανολογείται από την παρουσίας γνευσιοσχιστόλιθων στην μεταξύ τους επαφή στο δυτικό τμήμα της εμφάνισης. Οι λάβες που βρίσκονται στο mélange Παλαιοκερασιάς είναι έντονα εξαλλοιωμένες και παραμορφωμένες αλλοιώνοντας τις προγενέστερες pillow μορφές. Παρουσιάζουν οκταμύγδαλα ασβεστίτη μεγέθους μέχρι 3 mm και διασχίζονται από δευτερογενείς ασβεστιτικές φλέβες. Γεωχημικές αναλύσεις δείχνουν ότι αυτές έχουν ασβεσταλκαλικούς χαρακτήρες (Κεφ. 6.4). Κατά θέσεις εντός των ασβεσταλκαλικών λαβών βρέθηκαν ρυολιθικά πετρώματα. Μεταμορφική σόλα βρέθηκε εντός των ασβεσταλκαλικών λαβών…. Οι λάβες οι οποίες βρίσκονται πάνω από την μεταμορφική σόλα είναι λιγότερο τεκτονισμένες και εξαλλοιωμένες από αυτές που βρίσκονται στο κάτω μέρος της μεταμορφικής σόλας. Λίγο πιο ανατολικά εμφανίζεται ένα δίκτυο διορατικών φλεβών το οποίο έχει διεισδύσει εντός των ασβεσταλκαλικών βασαλτών. Στη μία θέση παρατηρήθηκε διαφοροποίηση από την σύσταση του διορίτη προς πιο φελσική και το πέτρωμα χαρακτηρίζεται ως πλαγιογρανίτης. Λίγα μέτρα πιο ανατολικά, ….βρέθηκαν λάβες με συμπαγή μορφή οι οποίες μακροσκοπικά διαφέρουν από τις υπόλοιπες λάβες που εμφανίζονται στα δυτικά τμήματα του mélange. ….Το πέτρωμα αυτό έχει τραχιανδεσιτική σύσταση. Αμφιβολίτες από μεταμορφική σόλα βρέθηκαν στα όρια της επαφής του σχηματισμού mélange με αργιλοπυριτικούς σχηματισμούς της βάσης. Περίπου 50 m ανατολικά εμφανίζονται ασβεστολιθικά πετρώματα της υποκείμενης Τριαδικής σειράς. Ιζηματογενή πετρώματα του σχηματισμού. Ο Ferriere (1982) παρατήρησε ότι τα στρώματα κλίνουν γενικά προς ΒΑ. Αυτό επιβεβαιώνεται από τις παρατηρήσεις υπαίθρου, ενώ φαίνεται και από τη φορά κλίσης της μεταμορφικής σόλας. Στη συγκεκριμμένη περίπτωση τα πετρώματα από τα ανατολικά δείχνουν να έχουν εφιππεύσει των πετρωμάτων από τα δυτικά, τα οποία εμφανίζονται τεκτονικά καταπονημένα…..»

Το κείμενο οπωσδήποτε βρίθει επιστημονικών γεωλογικών όρων και είναι εξαιρετικά δυσνόητο για τους μη Γεωλόγους. Αποτελεί όμως μία εμπεριστατωμένη μελέτη για την περιοχή με επιτόπια έρευνα, η οποία αναδεικνύει τη γεωμορφολογία της Ανατολικής Όθρυος.

ΣΧΟΛΙΑ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] ─Για τη λιθοστρωματογραφική-τεκτονική της Όθρυος βλέπε:

Γ. Μιγκίρου, Η λιθοστρωματογραφική-τεκτονική δομή της Όθρυος (Κεντρική Ελλάδα), Δελτίο Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας, τόμος XXVI, σελίδες 107-120, Αθήνα 1990).

─Για τα πετρώματα της Ανατολικής Όθρυος βλέπε τη διδακτορική διατριβή:

Κουτσοβίτης Πέτρος, Πετρολογική και ορυκτολογική μελέτη οφιολιθικών πετρωμάτων στην περιοχή της Ανατολικής Όθρυος, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ),Αθήνα 2009.

Μεταφέρεται εδώ μικρή περίληψη της διατριβής:

«Η ανατολική Όθρυ γεωλογικά αποτελείται από ζώνες οι οποίες χαρακτηρίζονται ως εσωτερικές στις οποίες περιλαμβάνονται η Yποπελαγονική (ή Μαλιακή), η Πελαγονική και η ζώνη της Ανατολικής Ελλάδας. Οι δύο πρώτες ζώνες περιλαμβάνουν μαγματικά πετρώματα τα οποία βάση στρωματογραφικών δεδομένων διακρίνονται σε εκείνα που ανήκουν στην Τριαδική μαγματική και ιζηματογενή ακολουθία, στους σχηματισμούς melange, στα οφιολιθικά πετρώματα Ιουρασικής ηλικίας και στους οφιόλιθους του μετα-ανωκρητιδικού καλύμματος. Τα Τριαδικά μαγματικά πετρώματα αποτελούνται κυρίως από pillow λάβες μέσα στις οποίες εμφανίζονται σχετικά μικρής έκτασης σερπεντινιωμένα υπερβασικά πετρώματα, συνοδευόμενα από φλεβικά και πυροκλαστικά πετρώματα βασικής έως όξινης σύστασης. Οι pillow λάβες συχνά εναλλάσσονται με ιζηματογενή πετρώματα (πηλίτες, ραδιολαρίτες και ασβεστόλιθους). Τα μαγματικά αυτά πετρώματα εμφανίζονται στις περιοχές Λογγίτσι, Αγία Μαρίνα, Παλαιονεράιδα, Σπαρτιά και Μύλοι. Τα οφιολιθικά πετρώματα στην ανατολική Όθρυ εμφανίζονται συνήθως ως διάσπαρτα τμήματα διαμελισμένου οφιολιθικού συμπλέγματος, εκτός από την εμφάνιση τους στα Βρύναινα όπου τα οφιολιθικά πετρώματα συνιστούν μία σχεδόν πλήρη οφιολιθική ακολουθία ανεπτυγμένη σε μικρή περιοχή. Οι Ιουρασικοί οφιολιθικοί σχηματισμοί βρίσκονται στις περιοχές Καραβόμυλος, Πελασγία και Βρύναινα, ενώ οι οφιολιθικοί σχηματισμοί του μετα-ανωκρητιδικού καλύμματος βρίσκονται στις περιοχές Ερέτρια, Βελεστίνο και Αερινό. Στα οφιολιθικά πετρώματα οι πετρολογικοί τύποι που αναγνωρίστηκαν είναι: περιδοτίτες, πυροξενίτες, σερπεντινίτες, γάββροι, διορίτες, πλαγιογρανίτες-ρυοδακίτες, ροδιγκίτες, ηφαιστειακά και φλεβικά πετρώματα βασικής έως ενδιάμεσης σύστασης και πετρώματα τύπου ‘Skarn’. Οι σχηματισμοί melange αποτελούνται από μαγματικά, μεταμορφωμένα και ιζηματογενή πετρώματα σε χαοτικές μορφές. Τα μαγματικά πετρώματα είναι κυρίως ηφαιστειακά, με σαφείς ενδείξεις ότι τουλάχιστον μέρος από αυτά συνδέονται στην Τριαδική ηφαιστειακή δραστηριότητα. Αναγνωρίστηκαν οι εξής λιθότυποι: Σερπεντινίτες, ασβεσταλκαλικές pillow λάβες, ροδιγκίτες, διορίτες, πλαγιογρανίτες, μεταμορφικές σόλες (αμφιβολίτες, πρασινοσχιστόλιθοι), λιστβανίτες, ψαμμίτες, ασβεστόλιθοι και κερατόλιθοι-ραδιολαρίτες. Οι σερπεντινίτες προήλθαν από μεταμόρφωση υπερβασικών πετρωμάτων (χαρτζβουργιτών, λερζόλιθων και βερλιτών), ενώ οι ροδιγκίτες από μετασωματικές διεργασίες σε γαββρικά πετρώματα και δολερίτες. Η ροδιγκιτίωση έχει επηρεάσει και Τριαδικούς βερλίτες. Εμφανίσεις skarn παρατηρήθηκαν στο οφιολιθικό σύμπλεγμα στα Βρύναινα, ανάμεσα σε μάρμαρα, δολερίτες και ρυοδακίτες. Τα μεταμορφικά πέλματα που βρέθηκαν συμμετέχουν στο σχηματισμό melange της Παλαιοκερασιάς και προήλθαν από μεταμόρφωση βασαλτικών πετρωμάτων με χαρακτήρες N-MORB αλλά και ασβεσταλκαλικούς. Οι λιστβανίτες προέρχονται από την περαιτέρω μετασωμάτωση σερπεντινιτών με ρευστά πλούσια σε Si και Ca. ...................................................................»

(από: DART-Europe E-theses Portal)

ΕΙΚΟΝΕΣ

Eικ.1α: Η πρώτη σελίδα της Έκθεσης.

Eικ.1β: Η δεύτερη σελίδα της Έκθεσης.

Eικ.2α: Η πρώτη σελίδα της Οψιόν.

Eικ.2β: Η δεύτερη σελίδα της Οψιόν.

Eικ.3α: Το εξωκκλήσι του Αγίου Αθανασίου, βόρεια του Τσερνοβιτίου. Η φωτογραφία ελήφθη το 1995. Ανήκει στον κ.Κωνσταντίνο Αθ. Αλεξόπουλο, τον οποίο και ευχαριστούμε για την παραχώρησή της. Απεικονίζεται το εξωκκλήσι πριν τη ριζική ανακαίνιση, η οποία αλλοίωσε την αρχική του μορφή που απεικονίζεται εδώ.

Eικ.3β: Η επιγραφή με το έτος κτίσης του εξωκκλησίου του Αγίου Αθανασίου: 1943, Ιουλίου 4, Χ.Κ.. Είναι εντοιχισμένη πάνω από τη θύρα εισόδου (Eικ.3α).

Eικ.4: Η χαράδρα της Κανάλας. Το τοπωνύμιο Βαθύλακκος διακρίνεται σε λευκό φόντο. Το τοπωνύμιο Βίγλα, το οποίο ανήκει στην Κοινότητα Ανύδρου και αγνοούμε, εντοπίζεται σε σημείο αριστερά της Κανάλας.

Eικ.5: Ο λόφος Πάδη. Δεξιά της φωτογραφίας μέσα στο βραχώδες τοπίο διακρίνεται η μεγάλη σπηλιά που ονομάζεται «Γριάς σπηλιά».

Eικ.6: Το εξωκκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Παλαιοκερασιάς.

Eικ.7: Ο λόφος της Καλοέρας. Πρόκειται για το τοπωνύμιο Καληγέρη που αναφέρεται στο Χάρτη Β.

Eικ.8: Μέρος της μεταλλοφόρου περιοχής. Η φωτογραφία ελήφθη από τη θέση Παλιοκάλυβα, νότια της Πλατάνας. Η γραμμή χάραξης διέρχεται στη βάση του λόφου Κούμαρος, δίπλα στον ποταμό Βελλά.