Πέμπτη 28 Μαΐου 2020

Ιστορία του Καραβομύλου Φθιώτιδας


Στο βιβλίο του Δημητρίου Γ. Γαρδίκη, Ο γύρος της Φθιώτιδος. Ιστορικολαογραφικαί μελέται, Λαμία 1958, δημοσιεύονται στοιχεία για την ιστορία του Καραβομύλου.
Ο Καραβόμυλος είναι νεοσύστατος οικισμός στην Ανατολική Φθιώτιδα. Δημιουργήθηκε το 1950 αμέσως μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου από κατοίκους του γειτονικού Ανύδρου.
Πριν την ίδρυση του οικισμού, υπήρξε στο χώρο αυτό ένας νερόμυλος διόφθαλμος, δηλαδή με δύο μάτια (δύο ζευγάρια μυλόπετρες). Η παρουσία του οφείλεται στην ύπαρξη άφθονου νερού στην περιοχή. Το νερό ερχόταν από τον Άγιο Δημήτριο, δύο περίπου χιλιόμετρα βορειότερα του Καραβομύλου (βλέπε: Πηγές Αγίου Δημητρίου 1 και 2). Εκεί εκβάλλει υπόγειο ποτάμι. Στο σημείο της εκβολής κτίσθηκε εξωκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο, από το οποίο πήρε το όνομά της η περιοχή.
Στο νερόμυλο μετέβαιναν καράβια με μεγάλες ποσότητες σιταριού για άλεσμα από την απέναντι Λοκρίδα. Μέχρι το 1950 διασώζονταν ακόμη τα ψηλά τείχη του νερόμυλου.

-Αρχαιότητα
Σύμφωνα με τον Δημήτριο Γαρδίκη, διασώζεται η παράδοση, ότι ο Ξέρξης κατά την εκστρατεία του εναντίον της Ελλάδας το 480 π.Χ. πέρασε από τον Άγιο Δημήτριο και το στράτευμά του έκανε στάση για ξεκούραση. Ο ίδιος κρέμασε το ξίφος του σε ένα από τα πλατάνια που ακόμη υπάρχουν.
Από τον ίδιο αναφέρεται η εύρεση μαρμάρινης πλάκας στον Άγιο Δημήτριο. Υποθέτει ότι η ύπαρξη της πλάκας οφείλεται στο ότι στην περιοχή υπήρξε η πόλη Άρνη των Αιολών Βοιωτών, που εκδιώχθηκαν από τη Θεσσαλία, 80 χρόνια μετά τη λήξη του Τρωϊκού πολέμου[1].
Πρόκειται για επιτύμβια στήλη κατασκευασμένη από ασβεστόλιθο. Χρονολογείται τον 2ο π.Χ. αιώνα. Κατά την περίοδο των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων (27 π.Χ.-476 μ.Χ.) στην υπάρχουσα ταφή προστέθηκαν άλλες δύο ταφές. Η στήλη είναι δημοσιευμένη στο Incriptions packhum.org ως εξής:
Τάφος του Δάμωνος, γιού του Άρμωνος και άλλων. Ασβεστόλιθος.
Μαλίς-Εχίνος(Αχινός)-2ος αι. π.Χ.
1 Δάμων Ἅρμωνος
2 Ἐμπεδὼ Ἀριστοκλέος
   Δαμαίνετος Δάμωνος
   Ἐμπέδων Δαμαινέτου
5 Δαμαίνετος Δάμωνος
   Δαμοκράτεα Ἀσκλάπωνος
Τάφος του Σωτηρίχου και Δάμωνος. Ασβεστόλιθος.
Μαλίς-Εχίνος(Αχινός)-Ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδος.
7 Σωτήριχος Αριστίωνος
   Δάμων Δαμαινέτου
Στη στήλη αναγράφονται ελληνικά ονόματα της ύστερης ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Αναλυτικότερα:
-ΑΡΙΣΤΙΩΝ. Το όνομα Αριστίων ήταν ευρέως διαδεδομένο στον αρχαιοελληνικό κόσμο (βλέπε: Αριστίων). Ετυμολογείται Αριστίων<αριστεύς=άριστος. Το όνομα επιβίωσε και στους χριστιανικούς χρόνους (βλέπε άγιος Αριστίων).
Στη Φθιώτιδα απαντά:
1) σε αχρονολόγητη στήλη με διάταγμα των Αινιάνων στην Υπάτη.
2) σε απελευθερωτική επιγραφή δούλων σε στήλη από τη Λαμία, χρονολογούμενη μεταξύ των ετών 150-100 π.Χ.
-ΑΡΙΣΤΟΚΛΗΣ. Το όνομα Αριστοκλής ήταν κι αυτό ευρέως διαδεδομένο στον αρχαιοελληνικό κόσμο (βλέπε: Αριστοκλής). Στη Φθιώτιδα απαντά και σε στήλη από την Υπάτη, χρονολογούμενη το 130 π.Χ.. Ετυμολογείται Αριστοκλής<άριστος+κλέος=δόξα, φήμη.
-ΑΡΜΩΝ. Το όνομα Άρμων απαντά σε στήλη στην Υπάτη, χρονολογούμενη πριν το 42-43 μ.Χ.. Απαντά και στην ευρύτερη Κεντρική Ελλάδα (βλέπε: Άρμων). Ετυμολογείται από το επίθετο άρμων (=αρμονικός), το οποίο μεταβλήθηκε στο κύριο όνομα Άρμων. Από το άρμων προέρχεται η αρμονία.
-ΑΣΚΛΑΠΩΝ. Το όνομα Ασκλάπων είναι μια διαφορετική εκφορά του ονόματος Ασκληπιός. Απαντάται κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα και Μικρά Ασία (βλέπε: Ασκλάπων).
-ΔΑΜΑΙΝΕΤΟΣ. Το όνομα Δαμαίνετος απαντά σε αχρονολόγητη στήλη από το Ναρθάκιο (σημερινό Λιμογάρδι). Απαντά σε μεγαλύτερο ποσοστό στην Κεντρική Ελλάδα, Πελοπόννησο, Κάτω Ιταλία και λιγότερο στα νησιά και στην Ανατολή (βλέπε: Δαμαίνετος). Ετυμολογείται Δαμαίνετος<Δημαίνετος ( Δήμος+αινέω-ώ), δηλαδή αυτός που αινεί, δοξάζει το Δήμο.
-ΔΑΜΟΚΡΑΤΕΑ. Γυναικείο όνομα. Απαντά σε πολλές επιγραφές στον αρχαιοελληνικό κόσμο. Είναι διαφορετικός τύπος του Δημοκρατία. Άλλος τύπος είναι το Δαμοκράτεια.
-ΔΑΜΩΝ. Το όνομα Δάμων απαντά σε πάρα πολλές επιγραφές. Ετυμολογείται από το Δάμος<Δήμος. Ήταν πολύ διαδεδομένο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, ιδιαίτερα στην Κεντρική Ελλάδα (βλέπε: Δάμων). Στη Φθιώτιδα απαντά:
1) σε επιγραφή από τη Μελιταία Δομοκού, χρονολογούμενη στην εποχή του Οκταβιανού Αυγούστου (63 π.Χ-14 μ.Χ.).
2) σε επιγραφή από την Υπάτη, χρονολογούμενη το 131-133 μ.Χ..
3) σε τρείς επιγραφές από την Λαμία: α)IG IX, 2 85, β)IGIX, 2 72 και γ)IGIX,2 71. Η πρώτη είναι αχρονολόγητη, ενώ οι επόμενες δύο χρονολογούνται το 50 και 60 π.Χ. αντίστοιχα.
-ΕΜΠΕΔΏ. Γυναικείο όνομα. Με το όνομα Εμπεδώ ήταν γνωστή νύμφη, η οποία λατρευόταν στην αρχαία Αθήνα τον 5ο αι. π.Χ..
-ΕΜΠΕΔΩΝ. Το όνομα Εμπέδων απαντά σε επιγραφές κυρίως της Κεντρικής Ελλάδας (βλέπε: Εμπέδων).
-ΣΩΤΗΡΙΧΟΣ. Το όνομα Σωτήριχος απαντά σε στήλες της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας καθώς και της Μικράς Ασίας (βλέπε: Σωτήριχος). Ετυμολογείται από το ουσιαστικό Σωτήρ. Το όνομα επιβίωσε και στους χριστιανικούς χρόνους με τον ομώνυμο άγιο Σωτήριχο. Στη Φθιώτιδα απαντά:
1) σε απελευθερωτική επιγραφή στήλης με το όνομα του δούλου (Σωτήριχος) από τον Αχινό, χρονολογούμενη μεταξύ των ετών 133/134-150 μ.Χ..
2) σε στήλη από την Υπάτη, χρονολογούμενη το 131-133 μ.Χ..
Στα ονόματα της επιγραφής παρατηρείται επίδραση της δωρικής διαλέκτου με μετατροπή του η σε α: Δάμων αντί Δήμων, Δαμαίνετος αντί Δημαίνετος, Ασκλάπων αντί Ασκλήπων, Δαμοκρατέα αντί Δημοκρατία.

-Βυζαντινή εποχή
Κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ των αυτοκρατόρων Μεγάλου Κωνσταντίνου και Ιουστινιανού Α΄ (323-565 μ.Χ.) από την περιοχή διέρχονταν στρατιωτικός δρόμος. Αφετηρία του ήταν η Λάρισα και μέσω Πελασγίας, Αχινού, Φαλάρων, Θαπέδου[2], Θερμοπυλών, Σκάρφειας, Ελάτειας, Χαιρώνειας και Πλαταιών κατέληγε στην Αθήνα.

-Νεότερη εποχή
Κατά την Επανάσταση του 1821 ο Οδυσσέας Ανδρούτσος μετά τη μάχη της Γραβιάς πέρασε με τους συμπολεμιστές του μέσω θαλάσσης από τη Λοκρίδα και λημέριασε στον Άγιο Δημήτριο. Εκεί στρατοπέδευσε το 1826 και ο οπλαρχηγός Ευάγγελος Μπαλατσός με τα παλληκάρια του, προερχόμενος από το Πήλιο και κατευθυνόμενος προς τη Λαμία[3].
Το 1890 αποβιβάστηκε στον Καραβόμυλο η βασίλισσα Όλγα. Φιλοξενήθηκε στον Αχινό από την Ευφροσύνη Σκουμπουρδή, μητέρα του Κωνσταντίνου Σκουμπουρδή, υπασπιστή του Βασιλιά Γεωργίου Α΄. Οι δύο γυναίκες συνδεόταν μεταξύ τους από το 1872 ως μέλη του Συλλόγου Κυριών υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως. Ο Δημήτριος Γαρδίκης διασώζει την πληροφορία ότι η οικογένεια Σκουμπουρδή κατοικούσε στο αρχοντικό του Οθωμανού Μουσταφά μπέη, από τον οποίο αγόρασε το τσιφλίκι του Αχινού.
Το κείμενο του Δημητρίου Γαρδίκη έχει ως εξής:
«Εν συνεχεία της περιγραφής ιστορικών αφηγήσεων, γύρω στην περιοχή του Εχίνου, μέρος του οποίου αποτελεί και ο Καραβόμυλος, θα ήτο παράλειψις να μη ασχοληθώμεν και με τον παραθαλάσσιον αυτόν αρτισύστατον Συνοικισμόν εξέχοντα διά την προνομιακήν τοποθεσίαν του.
Εσχηματίσθη από κατοίκους ανταρτοπλήκτους του χωρίου Νίκοβας και ήδη Ανύδρου, προ επταετίας περίπου και αποτελείται από 100 περίπου οικογενείας με αγροτικάς εγκαταστάσεις. Κατοικίας καινουργείς και περιοχήν αρκετήν, κατάφετον από οπωροφόρα δένδρα, που ανεπτύχθησαν τοιαύτα και από τα μη συνήθως εις παραθαλασσίαν ζώνην καλλιεργούμενα δένδρα κερασιάς, καρυδιάς και καστανιάς ακόμη.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα, εργατικότητας και φιλοπροόδου των κατοίκων, με την ζηλότυπον σκέψιν, ποιος θα φτιάσει το καλλίτερο, και τα πολλά δώρα που εχάρισεν η φύσις, στην τοποθεσία αυτή, κατά την προσωπικήν μου αντίληψιν, προβλέπεται να εξελιχθή, εις ένα αξιόλογο κέντρο παραθερισμού, εν τη περιοχή μας, εφάμιλλον πολλών φημισμένων παραθαλασσίων παραθεριστικών κέντρων.
Απλώνεται εμπρός στα πόδια του σε σχήμα πετάλου, ένας όρμος ή λιμενίσκος του Μαλιακού κόλπου με θάλασσα ήσυχη ελαφρά κυματίζουσαν και ακτήν αμμώδη ψιλοκοσκινισμένην και χωρίς υγρασίαν. Έχει κλίμα ξηρό, σαν της Αττικής περίπου. Την ημέραν την θαλασσινήν αύραν και την νύχταν ένα ελαφρύ απόγαιο αεράκι δροσερό από την κατερχομένην διακλάδωσιν λοφοσειράς της Όθρυος «τα λαγοβούνια».
Ηλεκτροφωτισμόν της Δ.Ε.Η., πυκνοτάτην συγκοινωνίαν πρός Λαμίαν και Βόλον και δροσερά νερά, με βρύσεις στο σπίτι από το αιώνιο κεφαλόβρυσο «Άγιος Δημήτριος», πού τροφοδοτεί ολόκληρον την περιοχήν του Αχινού πρός πόσιν και άρδευσιν.
Καραβόμυλος λέγεται το νέο αυτό παραθαλάσσιο χωριό, γιατί είχε εις την παλαιοτέραν εποχήν, ένα υδρόμυλον με δύο μάτια, εν ώ ακόμη ο χώρος αυτός ήταν έρημος, κοντά στην παραλία και πήγαιναν καράβια, από την έναντι ακτή της Λοκρίδος και άλεθαν τα σιτάρια εις μεγάλας ποσότητας. Διασώζονται ακέραια τα υψηλά τείχη του, πού εκαναν την κρέμασι, τον καταρράκτην του αφθόνου νερού, για την κίνησι και την λειτουργία του Μώλου.
Άγιος Δημήτριος λέγεται η θέσις, απέχουσα, πιο επάνω από τον «Καραβόμυλον» περί τα δύο χιλιόμετρα, που είνε το στόμιον εκ βολής του υποχθονίου ποταμού, του μεγάλου και μοναδικού αυτού Θείου δώρου, που μεταβάλλει όλην αυτήν την περιοχήν εις γήν της επαγγελίας. Αποτελεί η θέσις αύτη δροσόλουστον όασιν μέσα στις αυχμηρές και άνυδρες πέριξ εκτάσεις, περιβαλλομένη με ζωηρόν πράσινον μανδύα και βαθύσκια αιωνόβια πλατάνια.
Και διασώζεται η παράδοσις, ότι ο Ξέρξης, όταν με την στρατιάν του, ακολουθών την παραλιακήν οδόν πρός Θερμοπύλας, έφθασε εις την θέσιν αυτήν, εσταμάτησε να δροσισθή και ξεκουρσθή και εις ένα από τα θεόρατα αυτά πλατάνια εκρέμασε…..το ξίφος του!
Λέγεται Άγιος Δημήτριος, διότι εκεί είναι εξωκλήσι στο όνομά του, κτισμένο ίσως επί ερειπίων αρχαίας Βυζαντινής εκκλησίας, που θα είχε κτισθή κατά την επικράτησιν του Χριστιανισμού επί ιερού τεμένους θεότητος των ειδωλολατρών. Ίσως δε να ήτο εκεί κτισμένη και αρχαία πόλις ως ήτο φυσικόν, εκεί κοντά στα άφθονα νερά.
Τους συλλογισμούς μου αυτούς κάνω από τα ανευρεθέντα εκεί τεκμήρια: Ευρέθη ενεπίγραφος πλάξ μαρμαρίνη μήκους 1,75, πάχους 0,15 και πλάτους εις την κορυφήν 0,43 εις το μέσον 0,47 και εις την βάσιν 0,52 και επικεφαλής καλλιτεχνικόν τριγωνικόν γείσωμα και με χαραγμένα Ελληνικά γράμματα:
Επικεφαλής: ΔΑΜΩΝ ΑΡΜΩΝΟΣ
Κείμενον: ΕΜΠΕΔΩ ΑΡΙΣΤΟΚΛΕΟΣ ΔΑΜΑΙΝΕΤΟΣ ΔΑΜΩΝΟΣ ΕΜΠΕΔΩΝ ΔΑΜΟΡΡΑ ΤΕΑΑΣΙ ΛΑΠΩΝΟΣ.
Και σαν υστερόγραφο: ΣΩΤΗΡΙΧΟΣ ΑΡΙΚΤΙΩΝΟΣ
ΔΑΜΩΝ ΔΑΜΑΙΝΕΤΟΥ
Η επιτύμβιος αύτη πλάκα, τιμητική, τρόπον τινά και αναμνηστική οικογενειακή αφιέρωσις, προϋποθέτει, ότι εις τον τόπον αυτόν, περί τον Άγιον Δημήτριον υπήρξε κάποτε πόλις ή πολίχνη, κτίσμα και αυτή των Φθιωτών Αχαιών, εάν δεν ήτο περί το σημείον αυτό, η ωραία πόλις Άρνη, την οποίαν οι εκδιωχθέντες υπό των Θεσσαλών Αιολείς Βοιωτοί έκτισαν κατ’ αρχάς, διότι ούτοι ετράπησαν πρός τάς Νοτίας κλιτίας της Ανατολικής Όθρυος και εγκατεστάθησαν παρά τον Μαλιακόν Κόλπον, ιδρύσαντες πόλιν παραθαλασσίαν, την ωραίαν Άρνην, ως αναφέρει ο Ιστορικός Πολυζωΐδης.
Στον Καραβόμυλον, λέγεται, ότι ο Οδυσσεύς Ανδρούτσος με τους συμπολεμιστάς του διεπεραιώθη θαλασσίως από τάς ακτάς της Λοκρίδος και εις τον Άγιον Δημήτριον έκαμε λημέρι, μετά την μάχην της Γραβιάς.
Και ο οπλαρχηγός Βαλατσός με τα παλληκάρια του προερχόμενος από το Πήλιον και διευθυνόμενος πρός Λαμίαν εστρατοπέδευσε στον Καραβόμυλον το 1826 και λημέριασε στον «Άγιον Δημήτριον».
Και η Βασίλισσα Όλγα το 1890 στον όρμο του Καραβομύλου απεβιβάσθη και εφιλοξενήθη υπό της Φρόσως Σκουμπορδή (μητρός του Κ.Σκουμπορδή υπασπιστού του Βασιλέως Γεωργίου του Α΄, στον Αχινό και στην Κούλια του Μπέη άλλοτε και στο Αρχοντικό ύστερα του Σκουμπορδή, κατοικουμένην και σήμερον υπό αγοραστού χωρικού Αχινιώτη.
Κατά το χρονικόν διάστημα μεταξύ του έτους 323-565 μ.Χ. ήτοι από του Αυτοκρ. Κωνσταντίνου του Μεγάλου μέχρι του θανάτου του Ιουστινιανού είχε κατασκευασθή στρατιωτ. οδός διά της Φθιώτιδος πρός ευκολωτέραν κίνησιν των Βυζαντινών στρατευμάτων πρός τα οχυρά της κυρίως Ελλάδος τμήματα. Η λεωφόρος αύτη αρχομένη από της Λαρίσσης διήρχετο διά Πελασγίας, Αχινού, Φαλάρων,  Θ α π έ δ ο υ  Θερμοπυλών, Σκάρφειας, Ελατείας και Χαιρωνίας έφθανε εις Πλαταιάς και εκείθεν εις Αθήνας.
Το Θάπεδον έκειτο εις το μέσον της αποστάσεως μεταξύ Φαλάρων και Θερμοπυλών, πιθανώς παρά την σημερινήν Ροδίτσαν και συγκεκριμένως ολίγον κάτωθι του προσφυγικού συνοικισμού Ν.Μαγνησία και εις  την θέσιν Αγία Παρασκευή, όπου και εκ προχείρου ανασκαφής απεκαλύφθησαν αρχαιολογικά ευρήματα.»

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Από τα γραφόμενα του Θουκυδίδη δεν προκύπτει ότι στο Μαλιακό υπήρξε πόλη Άρνη.
Η πληροφορία για ύπαρξη Άρνης στο Μαλιακό κόλπο αναφέρεται στο «Λεξικόν των αρχαίων μυθολογικών και γεωγραφικών κυρίων ονομάτων υπό Νικολάου Λωρέντη,Βιέννη 1837.», σελίδα 70, λήμμα Άρνη: «Άρνη, η. Πόλις της Βοιωτίας μη προσδιωριζομένη ακριβώς υπό των αρχαίων, Ομ. Ιλ. Β, 507. Κατά Στράβ. η μετά ταύτα Ακραίφνιον κληθείσα, κατά δε Παυσ. η Χαιρώνεια, κατ’ άλλους δε εικάζεται ότι κατεποντίσθη υπό της Κωπαΐδος λίμνης.-2)Πόλις της Θεσσαλίας επί του Μαλιακού κόλπου, Θουκ. α΄, 12.-3)Άρνας. όθεν Αρναίος, ο κάτοικ.».
Στο οικείο εδάφιο του Θουκυδίδη, όπου παραπέμπει το λεξικό, αναφέρεται: «Βοιωτοί τε γὰρ οἱ νῦν ἑξηκοστῷ ἔτει μετὰ Ἰλίου ἅλωσιν ἐξ Ἄρνης ἀναστάντες ὑπὸ Θεσσαλῶν τὴν νῦν μὲν Βοιωτίαν, πρότερον δὲ Καδμηίδα γῆν καλουμένην ᾤκισαν (ἦν δὲ αὐτῶν καὶ ἀποδασμὸς πρότερον ἐν τῇ γῇ ταύτῃ, ἀφ᾽ ὧν καὶ ἐς Ἴλιον ἐστράτευσαν), Δωριῆς τε ὀγδοηκοστῷ ἔτει ξὺν Ἡρακλείδαις Πελοπόννησον ἔσχον.».
Επομένως από το κείμενο του Θουκυδίδη δεν προσδιορίζεται η θέση της Άρνης στο Μαλιακό κόλπο.
[2] Σύμφωνα με τον Δημήτριο Γαρδίκη, η πόλη Θάπεδον βρισκόταν στη μέση της απόστασης Φαλάρων Θερμοπυλών, ίσως στη σημερινή Ροδίτσα.
[3] Για τον Ευάγγελο Μπαλατσό βλέπε: Οι αγωνιστές του 1821 από τη Λυγαριά.





ΠΗΓΗ

Δημητρίου Γ. Γαρδίκη, Ο γύρος της Φθιώτιδος. Ιστορικολαογραφικαί μελέται, Λαμία 1958, σελίδες 27-29.