Εισαγωγή
Από το αναλυτικό οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο TD 35 του έτους 1506 αντλούνται
μεταξύ άλλων και πληροφορίες για τη Νίκοβα (από το 1930 Άνυδρο) Φθιώτιδας.
Ειδικότερα, καταγράφεται ο πληθυσμός, τα είδη και τα ποσά των φόρων που κατέβαλλαν
οι κάτοικοί της στους Οθωμανούς.
Η Νίκοβα το 1506 ανήκε στον καζά Ζητουνίου, ο οποίος υπαγόταν στο
Σαντζάκι του Ευρίπου (Sancak-I Eğripoz).
Είχε παραχωρηθεί ως τιμάριο
σε τρείς Οθωμανούς στρατιωτικούς, οι οποίοι ανήκαν στη φρουρά του κάστρου της
Λαμίας. Επρόκειτο για τους Χουνταβερντί (ελλ. Θεοφάνης) γιό του Χασάν, Ισκεντέρ
(ελλ. Αλέξανδρος) γιό του Μούσα και Μεχμέτ ξυλουργό του κάστρου.
Η
Νίκοβα, οι κάτοικοί της και η φορολογία τους
1. Το κείμενο του φορολογικού
καταστίχου TD
35 και η μετάφρασή του.
Η Νίκοβα καταγράφεται στη σελίδα 726 του οθωμανικού φορολογικού
καταστίχου ΤD 35 (Εικ.1).
Εικ.1. Η
σελίδα TD 35/726 του οθωμανικού
φορολογικού καταστίχου με τις πληροφορίες για τη Νίκοβα (πηγή: Türkiye
Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi).
Ακολουθεί το κείμενο, η μετάφρασή του και οι ερμηνευτικές σημειώσεις
του μεταφραστή:
Σελίδα TD 35/726:
«ΤΤ35 SANCAK-İ EĞRİBOZ
TÎMAR-İ HÜDAVERDİ VELED-İ HASAN 1400, VE İSKENDER VELED-İ MUSA
442, VE MEHMET NECCÂR-İ KAL’E 1176, AN MERDÂN-İ KAL’E-İ İZDİN δηλαδή «Τιμάριο του Χουνταβερντί γιού του Χασάν
1400, και του Ισκεντέρ γιού του Μούσα 442, και του Μεχμέτ ξυλουργού του κάστρου
1176, εκ των ανδρών του κάστρου της Λαμίας) [1]
KARYE NİKOVA TABİ’-İ İZDİN TÎMAR-İ MEZKÛRÜN δηλαδή «Χωριό Νίκοβα, ανήκει στη Λαμία, τιμάριο των
προαναφερομένων»
1. NİKOLA NİKO «Νικόλας
Νίκου»
2. NİKOLA HRONO «Νικόλας
Χρόνου» [2]
3. YANİ VASİL «Γιάννης
Βασίλη»
4. TOMA VESİ YANİ «Θωμάς
Βασιγιάννης» [3]
5. YORGİ KOMNİNO «Γιώργης
Κομνηνός»
6. KOSTA KOMNİNO «Κώστας
Κομνηνός»
7. DİMİTRİ KOMNİNO «Δημήτρης
Κομνηνός»
8. YORGİ ABAĞLAMURA «Γιώργης
Μπαγλάμουρας» [4]
9. KOSTA PETRO «Κώστας Πέτρου»
10. DİMİTRİ PRABA «Δημήτρης
Πράπας»
11. NİKOLA VASİL «Νικόλας
Βασίλη»
12. YORGİ DRAĞUNATO «Γιώργης
Δραγουνάτος» [5]
13. YANİ DRAĞUNATO «Γιάννης
Δραγουνάτος»
14. NİKOLA MECURA «Νικόλας
Μήτζουρας»
15. DİMİTRİ PAVLO «Δημήτρης
Παύλου»
16. DİMİTRİ PAVLO «Δημήτρης
Παύλου»
17. YANİ İKSNO «Γιάννης
Ξένος»
18. ALEKSİ VASİLAKİ «Αλέξης
Βασιλάκης»
19. DİMİTRİ VASİLAKİ «Δημήτρης
Βασιλάκης»
20. YANİ MİCOS «Γιάννης
Μήτζος»
21. NİKOLA SİLA «Νικόλας
Σύλλας»
22. YANİ DRAĞUNATO «Γιάννης
Δραγουνάτος»
23. YANİ ARVANİD «Γιάννης
Αρβανίτης»
24. MARTİ PRA «Μάρτης Πράς» [6]
25. BİVE KALİ PRABU «Χήρα
Καλή Πραπού»
26. BİVE LİVARU «Χήρα
Λιβαρού»
HANE: 22 «Εστίες: 22»
MÜCERRED: 2 «Άγαμοι: 2»
BİVE: 2 «Χήρες: 2»
RESM-İ OTLÜK: 132 «Φόρος
λειβαδιών: 132»
HINTA: MEKİL-İ TIRHALA 64 SEMEN 640 «Σίτος: Μέτρηση σε κοιλά Τρικάλων 64, αξία 640»
ŞAÎR: KEYL 28 SEMEN 168 «Κριθή:
Κοιλά 28, αξία 168»
ÂLEF: KEYL 6 SEMEN 24 «Βρώμη:
Κοιλά 6, αξία 24»
BURÇAK: KEYL 6 SEMEN 36 «Βίκος:
Κοιλά 6, αξία 36»
MERCİMEK: KEYL 1 SEMEN 12 «Φακές:
Κοιλά 1, αξία 12»
DUHNE: KEYL 2 SEMEN 36 «Σόργο:
Κοιλά 2, αξία 36»
ÖŞR-İ PENBE: 10 «Δεκάτη
βαμβακιού: 10»
ADET-İ AĞNÂM: NISF 180 «Φόρος
προβάτων: Μισός 180»
RESM-İ HINZÎR: 38 «Φόρος
χοίρων: 38»
NİYABET NİSF VE RESM-İ ARUSİ: 50 «Φόρος εγκληματιών μισός και φόρος νύφης: 50»
HÂSIL: 1798 «Φοροπρόσοδος:
1798»
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Οι αριθμοί δίπλα σε κάθε όνομα μουσουλμάνου
τιμαριούχου είναι το ποσόν σε άσπρα (akçe) που αντιστοιχεί σε αυτόν. Όλοι οι
αναφερόμενοι υπηρετούν στη φρουρά του κάστρου της Λαμίας.
[2] Σχετικά δυσανάγνωστο επώνυμο, το έχω
αποδώσει ως προερχόμενο από το βαπτιστικό Πολυχρόνης.
[3] Το επώνυμο μπορεί να αποδοθεί και ως
Βασιάνης.
[4] Δυσανάγνωστο επώνυμο. Θεωρώντας πως το
πιθανότερο είναι πως ο δεύτερος φθόγγος είναι be/pe κι όχι ye το επώνυμο
διαβάζεται περίπου όπως το έχω αποδώσει. Αν όμως ο δεύτερος φθόγγος είναι ye ο
οποίος ενίοτε χρησιμοποιείται πλεονασματικά ως προσδιοριστικός του ήχου που
παίρνει ο πρώτος (elif που δίνει τους ήχους Α,Ε,Ι κι ενίοτε Ο), τότε το επώνυμο
μπορεί να αναγνωστεί ως İglamura/İklamura. Σε κάθε περίπτωση την κατάληξη την
έχω αποδώσει κατά το “Μήτζουρας”. Στην τουρκική bağlama είναι ο δεμένος, ο
αποκλεισμένος από κάτι.
[5] Το επώνυμο πιθανόν έχει σχέση με το λεγόμενο
“Τάγμα του Δράκου”, ή προέρχεται από τον φέροντα το λάβαρο του δράκοντα
(Dragonarius) ως μέλος του Τάγματος των Εξκουβιτώρων με την κατάληξη να είναι σε
-άτος κατά το Λαντζουνάτος (κονταροφόρος). Πιθανότερο θεωρώ το δεύτερο. Δεδομένης
της έλλειψης τελειών μπορεί να διαβαστεί κι ως “Δραγωτάνος” δηλαδή ο
καταγόμενος από χωριό Δραγώτι. Δευτερευόντως το επώνυμο θα μπορούσε να είναι μια
λάθος καταγραφή του επωνύμου Drağumano (Δραγουμάνος).
[6] Δυσανάγνωστο επώνυμο λόγω ελλείψεως τελειών.
Θα μπορούσε να είναι και μια λάθος καταγραφή του επωνύμου “Πετράς”. Το
βαπτιστικό προέρχεται από το λατινογενές Martinus.»
2. Ο πληθυσμός του χωριού.
Ο πληθυσμός της Νίκοβας το 1506 αποτελούνταν από 22 εστίες ή οικογένειες,
2 εργένηδες και 2 χήρες. Δεδομένου ότι κάθε οικογένεια λογίζεται από τους
ιστορικούς ως πενταμελής, ο πληθυσμός ανερχόταν περίπου σε 114 κατοίκους.
Τα ονοματεπώνυμα καταγράφονται στο TD 35 ως εξής:
-Σελίδα 726:
στίχος πρώτος: Νικόλας Νίκου, Νικόλας Χρόνου, Γιάννης
Βασίλη, Θωμάς Βασιγιάννης ή Βασιάνης, Γιώργης Κομνηνός, Κώστας Κομνηνός,
Δημήτρης Κομνηνός.
στίχος δεύτερος: Γιώργης Μπαγλάμουρας, Κώστας
Πέτρου, Δημήτρης Πράπας, Νικόλας Βασίλη, Γιώργης Δραγουνάτος, Γιάννης
Δραγουνάτος, Νικόλας Μήτζουρας.
στίχος τρίτος: Δημήτρης Παύλου, Δημήτρης Παύλου, Γιάννης
Ξένος, Αλέξης Βασιλάκης, Δημήτρης Βασιλάκης, Γιάννης Μήτζος, Νικόλας Σύλλας.
στίχος τέταρτος: Γιάννης Δραγουνάτος,
Γιάννης Αρβανίτης, Μάρτης Πράς, Χήρα Καλή Πραπού, Χήρα Λιβαρού.
στίχος πέμπτος: Εστίες (οικογένειες) 22, άγαμοι 2,
χήρες 2.
Παρατηρήσεις:
Τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων της Νίκοβας που καταγράφονται στο
κατάστιχο είναι τα εξής:
Θωμάς Βασιγιάννης ή Βασιάνης
Αλέξης Βασιλάκης
Δημήτρης Βασιλάκης
Γιάννης Βασίλη
Νικόλας Βασίλη
Γιάννης Δραγουνάτος
Γιάννης Δραγουνάτος
Γιώργης Δραγουνάτος
Γιώργης Κομνηνός
Δημήτρης Κομνηνός
Κώστας Κομνηνός
Νικόλας Μήτζουρας
Γιάννης Μήτζος
Γιώργης Μπαγλάμουρας
Νικόλας Νίκου
Γιάννης Ξένος
Δημήτρης Παύλου
Δημήτρης Παύλου
Κώστας Πέτρου
Δημήτρης Πράπας
Νικόλας Σύλλας
Νικόλας Χρόνου
Οι Νικόλας Νίκου, Νικόλας Χρόνου, Γιάννης Βασίλη, Κώστας Πέτρου, Νικόλας
Βασίλη και Δημήτρης Παύλου καταγράφονται με το πατρώνυμο ως επώνυμο. Ο Δημήτρης
Παύλου μάλλον είναι διπλοεγγεγραμμένος.
Τα υπόλοιπα επώνυμα είναι: Αρβανίτης, Βασιγιάννης ή Βασιάνης, Βασιλάκης,
Δραγουνάτος ή Δραγωτάνος, Κομνηνός, Μήτζουρας, Μπαγλάμουρας, Ξένος, Πράπας, Σύλλας.
Ο Γιάννης Δραγουνάτος μάλλον είναι διπλοεγγεγραμμένος.
Οι Γιάννης Αρβανίτης και Μάρτης Πράς είναι άγαμοι ενώ χήρες είναι η
χήρα Καλή Πραπού (του Πράπα) και η χήρα Λιβαρού.
Το επώνυμο Πράπας απαντά την ίδια εποχή και στο γειτονικό
Τσερνοβίτι (βλέπε: Τσερνοβίτι: η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων του σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του1506).
3. Η φορολογία.
Στο κατάστιχο αναφέρονται τα είδη της φορολογίας καθώς και οι
αποδιδόμενοι φόροι στους τρείς τιμαριούχους. Ειδικότερα, καταβαλλόταν τα εξής
ποσά:
-στον Χουνταβερντή, γιό του Χασάν 1400 άσπρα,
-στον Ισκέντερ, γιό του Μούσα 442 άσπρα,
-στον Μεχμέτ, ξυλουργό του κάστρου της Λαμίας 1176 άσπρα.
Τα είδη και τα ποσά των φόρων ανά είδος καταγράφονται ως εξής:
στίχος πέντε: φόρος λειβαδιών 132. Σίτος: (μέτρηση
σε κοιλά Τρικάλων) 64, αξία 640. Κριθή: κοιλά 28, αξία 168
στίχος έξι: Βρώμη:
Κοιλά 6, αξία 24. Βίκος: Κοιλά 6, αξία 36. Φακές: Κοιλά 1, αξία 12. Σόργο:
Κοιλά 2, αξία 36. Δεκάτη βαμβακιού: 10, Φόρος προβάτων: Μισός 180, Φόρος
χοίρων: 38.
στίχος επτά: Φόρος
εγκληματιών μισός και φόρος νύφης: 50.
Φοροπρόσοδος (καταβαλλόμενος φόρος) 1798.
Παρατηρήσεις:
Σχετικά με τα είδη των φόρων που κατέβαλλαν οι κάτοικοι της
Νίκοβας σημειώνονται τα εξής:
-για φόρο λειβαδιών (resm-i otlük) καταβαλλόταν 132 άσπρα. Ο φόρος αυτός πληρωνόταν
σε χρήμα ως δικαίωμα βοσκής από κάθε έγγαμο χριστιανό. Ανέρχονταν σε 6 άσπρα
ανά φορολογούμενο. Οι άγαμοι και οι χήρες δεν τον κατέβαλλαν.
-καταβαλλόταν φόρος της δεκάτης (öşr) για τα προϊόντα που αποκόμιζαν από την
καλλιέργεια της γης. Ως μονάδα μέτρησης της ποσότητας των δημητριακών
χρησιμοποιούνταν το κοιλό
ή κιλέ (kile, keyl), όπως ίσχυε στην περιοχή των Τρικάλων.
Το κοιλό Τρικάλων (Tirhala kilesi) χρησιμοποιούνταν στο
μεγαλύτερο μέρος της Θεσσαλίας. Ήταν δυόμισι φορές μεγαλύτερο από το κοιλό της Κωνσταντινούπολης,
το οποίο ζύγιζε 25,656 kgr.. Επομένως,
το κοιλό των Τρικάλων που χρησιμοποιούσαν στα χωριά ζύγιζε 64,140 Kgr. (από το άρθρο: Machiel Kiel, Η εμφάνιση και η πρώιμη
ιστορία της Καρδίτσας σύμφωνα με τις οθωμανικές πηγές. Μετάφραση από τα αγγλικά
Αλέξης Γαλανούλης, ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 53, σελίδες 65-82.). Κατέβαλλαν φόρο για τα εξής προϊόντα:
|
Είδος
|
Ποσότητα
σε κοιλά
|
Αξία
σε άσπρα
|
|
Δεκάτη
για σιτάρι
(öşr-i hınta)
|
64
|
640
|
|
Δεκάτη
για κριθάρι
(öşr-i şair)
|
28
|
168
|
|
Δεκάτη
για βρώμη
(öşr-i âlef)
|
6
|
24
|
|
Δεκάτη
για βίκο
(öşr-i burçak)
|
6
|
36
|
|
Δεκάτη για φακές
(öşr-i mercimek)
|
1
|
12
|
|
Δεκάτη για σόργο
(öşr-i duhne)
|
2
|
36
|
Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι οι κάτοικοι της Νίκοβας
καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, βίκο, φακές και σόργο.
-καταβαλλόταν φόρος της δεκάτης για το βαμβάκι (öşr-i penbe) 10 άσπρα. Σύμφωνα με τον
κανουνναμέ του Ζητουνίου, από το βαμβάκι των χριστιανών εισπράττονταν ως δεκάτη
δύο teker στα
δεκαπέντε. Το teker αντιστοιχούσε,
σύμφωνα με τον κανουνναμέ της Εύβοιας, σε 4 οκάδες. Μπορεί να μεταφραστεί ως «μπάλα»,
όρος που χρησιμοποιείται και σήμερα για τη μέτρηση της ποσότητας των ζωοτροφών
(π.χ. μπάλα άχυρου, μπάλα τριφυλλιού). Στον κανουνναμέ του Ζητουνίου
διευκρινίζεται ότι ένα teker βαμβακιού ισοδυναμούσε με 4 οκάδες, όταν είναι σύσπορο. Το
καθαρισμένο χωρίς σπόρους βαμβάκι (εκκοκκισμένο) ισοδυναμούσε με 264 δράμια. Το
δράμι (dirhem) αντιστοιχούσε σε 3,21 γραμμάρια.
-καταβαλλόταν μισός (nısf) φόρος προβάτων (âdet-i ağnâm) 180 άσπρα. Ο συνηθισμένος
φόρος για τα αιγοπρόβατα ανέρχονταν σε 1 άσπρο για κάθε δύο πρόβατα ή γίδια.
-καταβαλλόταν φόρος χοίρων (resm-i hınzîr) 38 άσπρα. Οι χριστιανοί φορολογούνταν ένα άσπρο ανά δύο χοίρους,
όταν έβοσκαν σε έρημα χωράφια (yabanda). Εάν
έτρεφαν χοίρους στο σπίτι τους για τα Χριστούγεννα, κατέβαλλαν ένα άσπρο για
κάθε χοίρο.
-καταβαλλόταν φόρος εγκληματιών (niyabet) μισός. Ο φόρος αυτός
εισπράττονταν από τον παραβάτη και αφορούσε παραβάσεις του νόμου για τα
αγροτικά σύνορα, καταπατήσεις, καταστροφές σοδειών λόγω αιγοπροβάτων, κ.ά..
Αφορούσε και εγκλήματα φόνου ή βιασμού.
-καταβαλλόταν φόρος νύφης ή αρραβώνων (resm-i arusi) 50 άσπρα. Ο φόρος αυτός είχε ορισθεί για τους χριστιανούς 30
άσπρα για τα κορίτσια και 15 για τις χήρες. Οι χριστιανοί πλήρωναν διπλάσιο
φόρο αρραβώνων από τους μουσουλμάνους.
-στο φορολογικό κατάστιχο TD 431 δεν αναφέρεται καταβολή φόρου
σπέντζας (ispence)
από τους κατοίκους της Νίκοβας μάλλον από παράλειψη. Ο φόρος αυτός αφορούσε τη
γη (έγγειος) και καταβαλλόταν από χριστιανούς και εβραίους ενήλικες ικανούς για
εργασία.
ΠΗΓΗ
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (Προεδρία της
Τουρκικής Δημοκρατίας, Προεδρία Κρατικών Αρχείων, Οθωμανικά Αρχεία).