ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ: Τσερνοβίτι: Ο περιβάλλων χώρος και η πύλη εισόδου του ναού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου

Ο ναός και ο εξωτερικός χώρος που τον περιβάλλει, προστατεύεται από περίβολο κτισμένο από ημικατεργασμένους λίθους (Εικ.1-4)). Ο σκοπός του περιβόλου είναι διττός: αφ’ ενός μεν ο προσδιορισμός των ορίων του ναού, αφετέρου δε η συγκράτηση και σταθεροποίηση των χωμάτων του περιβάλλοντος χώρου. Δημιουργείται έτσι ένα πλάτωμα, επάνω στο οποίο είναι κτισμένος ο ναός. Από επιτόπια έρευνα διαπιστώθηκε ότι ο περίβολος παλαιότερα υψωνόταν σε μεγαλύτερο ύψος από το σημερινό. Με την πάροδο του χρόνου όμως και λόγω της εγκατάλειψης, αρκετοί λίθοι κατέπεσαν και το ύψος ελαττώθηκε.

Η είσοδος στον περιβάλλοντα χώρο πραγματοποιείται από τη νοτιοδυτική πλευρά δια μέσου πύλης κατασκευασμένης από λίθινους δόμους (Εικ.5), πραγματικό κόσμημα του χώρου. Κατασκευάσθηκε το 1812, εποχή κατασκευής του ναού, από τους ίδιους τεχνίτες. Η πύλη φράσσεται από παλαιά δίφυλλη σιδερένια καγκελόπορτα. Στην κορυφή του αριστερού φύλλου τοποθετήθηκε σιδερένιος σταυρός, ο οποίος υπενθυμίζει στον επισκέπτη την είσοδό του σε ιερό χώρο. Χρονολογικά ανάγεται στα τέλη του 19ου ή αρχές 20ου αιώνα.

Στον αρχιτεκτονικό ρυθμό της πύλης παρατηρείται ανάμειξη οθωμανικών και ευρωπαϊκών αρχιτεκτονικών στοιχείων. Ο ρυθμός αυτός απαντάται σε παράθυρα και πύλες κτιρίων της ύστερης οθωμανικής περιόδου σε όλη την ελληνική επικράτεια και στο βαλκανικό χώρο γενικότερα. Αυτό που διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή είναι το υλικό κατασκευής. Σε μερικές περιοχές χρησιμοποιούνται κεραμικοί πλίνθοι, όπως σε κτίρια της Θεσσαλονίκης, ενώ σε άλλες λίθινοι δόμοι, όπως στην Ήπειρο. Ακριβώς ίδια με την πύλη του περιβάλλοντος χώρου του Αγίου Ιωάννου Τσερνοβιτίου είναι η πύλη αυλόγυρου σπιτιού στο χωριό Σέρβου Αρκαδίας στην Πελοπόννησο (Εικ.6).

Το κατώφλι της πύλης αποτελείται από δύο επιμελώς κατεργασμένους δόμους. Κάθε μία κάθετη πλευρά αποτελείται από τέσσερις, επίσης επιμελώς κατεργασμένους, δόμους. Οι δύο πλευρές διακρίνονται για την πλήρη συμμετρική τοποθέτησή τους.

Το ανώφλι της πύλης αποτελείται από δύο επιμελώς κατεργασμένους δόμους, οι οποίοι στο κέντρο της πύλης συνδέονται μεταξύ τους με μαρμάρινο πεσσίσκο (Εικ.7). Ο πεσσίσκος τοποθετήθηκε εκεί ως κλειδί. Στις θύρες και τα παράθυρα αυτού του είδους το κλειδί αποτελεί το σπουδαιότερο σημείο ισορροπίας του κατασκευάσματος. Ενδεχόμενη αφαίρεσή του οδηγεί την πύλη σε κατάρρευση. Τα άκρα των δύο οριζοντίων δόμων μετά από κατάλληλη λάξευση, εφάπτονται ακριβώς στην άνω πλευρά του δόμου κάθε κάθετης πλευράς. Ο δύο δόμοι του ανωφλίου έχουν τοξοειδές σχήμα, μήκους ενός δωδεκάτου της διαμέτρου του κύκλου.

Ο μαρμάρινος πεσσίσκος (κλειδί) της εισόδου της πύλης φέρει διακοσμητικά σχέδια οθωμανικής προέλευσης. Τοποθετήθηκε εκεί προφανώς σε δεύτερη χρήση. Οι τεχνίτες τον μετέφεραν από αλλού. Εκτιμώντας την αισθητική του αξία, λόγω των σχεδίων, τον τοποθέτησαν στο εμφανέστερο σημείο της πύλης. Παρόμοια περίπτωση δεύτερης χρήσης (spolium) παλαιοχριστιανικού επικράνου με επιγραφή (5^ος-6^ος αι. μ.Χ), απαντάται στην τοιχοδομία του παρεκκλησίου του Αγίου Χαραλάμπους.

Η στερέωση του δευτέρου με τον τρίτο δόμο σε κάθε πλευρά πραγματοποιείται με σιδερένιο σύνδεσμο (τζινέτι, όπως ονομαζόταν από τους τεχνίτες της εποχής). Το ίδιο συμβαίνει στη σύνδεση του αριστερού δόμου του ανωφλίου με τον πρώτο κάθετο δόμο της αριστερής πλευράς. Επίσης σύνδεσμοι συνέδεαν όλους του δόμους μεταξύ τους. Αργότερα αφαιρέθηκαν. Σήμερα υπάρχουν μόνο τα ίχνη των οπών τους. Παρόμοιοι σύνδεσμοι υπάρχουν στο καμπαναριό του ναού.

Στη θύρα εισόδου του ναού των Αγίων Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης στην Παλιονίκοβα Ανύδρου, σιδερένιοι σύνδεσμοι τοποθετούνται συμμετρικά, ανά δύο σε κάθε κάθετη πλευρά (Εικ.8α,8β). Σήμερα είναι αρκετά δυσδιάκριτοι λόγω επάλειψής τους με ασβέστη κατά την ανακαίνιση του ναού αλλά και παλαιότερα[1]. Μόνο με προσεκτική παρατήρηση μπορούν να εντοπισθούν.

Ο σκοπός της χρήσης σιδερένιων συνδέσμων ήταν η στατική ισορροπία της πύλης. Πρόκειται για παλαιά τεχνική, η οποία αντί για αρμό χρησιμοποιεί σιδερένιους συνδέσμους για τη στήριξη λίθινων ή μαρμάρινων δόμων, επιτυγχάνοντας καλύτερα αποτελέσματα. Οι σύνδεσμοι βοηθούν καλύτερα στην απορρόφηση των κραδασμών από σεισμικές δονήσεις απ’ ότι η συνδεσμολογία με κονίαμα, απομακρύνοντας τον κίνδυνο καταρρεύσεως. Η χρήση σιδερένιων συνδέσμων από τους τεχνίτες παραλληλίζεται με την τεχνική της χρήσης μολύβδου για τη σύνδεση των σπονδύλων στους κίονες των αρχαίων ελληνικών ναών.

ΣΧΟΛΙΑ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Ο ναός των Αγίων Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης σήμερα είναι ένα από τα πολλά εξωκλήσια του Ανύδρου (πρώην Νίκοβα). Πριν τα μέσα του 19^ου αιώνα, εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων της Νίκοβας.

ΕΙΚΟΝΕΣ