ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ: Σουλτανικό διάταγμα περί ανοικοδομήσεως της Ιεράς Μονής Αγάθωνης

Η Ιερά Μονή Αγάθωνος

[Πηγή: Νάτσιος Δημ., Άγνωστα ιστορικά στοιχεία περί της Μονής Αγάθωνος-Υπάτης, περιοδική έκδοση ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ, τεύχος Ιανουαρίου 1989, σελίδες 28-29].

Στις 23 Σεπτεμβρίου 1740 (Ιουλιανό ημερολόγιο) σημειώθηκε ισχυρός σεισμός έντασης 6,6 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ με επίκεντρο τις Θερμοπύλες[1]. Ο περιηγητής Richard Pocoque, ο οποίος το βράδυ του σεισμού βρέθηκε στη Λαμία, περιγράφει χαρακτηριστικά:

«…. Φθάνοντας στο Ζητούνι, έμεινα στο πανδοχείο για τα καραβάνια και, για να είμαι περισσότερο στη δροσιά και να προστατευθώ από την ψώρα, ξάπλωσα σε μία στοά, που οδηγούσε στα διαμερίσματα. Hμουν στον πρώτο ύπνο, όταν ξαφνικά ξύπνησα από έναν τρομερό ήχο. Σηκώθηκα και είδα ένα μεγάλο μέρος του πανδοχείου αναποδογυρισμένο και τα άλογα να έχουν δραπετεύσει από το στάβλο με όλα τους τα χαλινάρια.

Δεν μπόρεσα, αρχικά, να φανταστώ τι είχε συμβεί, μά ο υπηρέτης μου μου είπε ότι ήταν ένας σεισμός, κάτι που μας έριξε στην πιο μεγάλη κατάθλιψη του κόσμου. Το πανδοχείο ήταν τόσο πολύ κατεστραμμένο που δυσκολευθήκαμε να βγούμε από εκεί. Ένας Τούρκος που είχε ξαπλώσει μπροστά στην πόρτα, θάφτηκε κάτω από τα ερείπια του πανδοχείου, αλλά τον τράβηξαν από εκεί και ευτυχώς δεν έπαθε κανένα κακό. Στον ουρανό είχε μία πολύ όμορφη πανσέληνο, μα υπήρχαν τόσα πολλά σπίτια γερμένα και η σκόνη ήταν τόσο πυκνή, που δε βλέπαμε στα δέκα βήματα. Οι γυναίκες θρηνούσαν με φριχτά ουρλιαχτά τους άνδρες τους, τα παιδιά τους, τους γονείς τους πού ήταν θαμμένοι κάτω από τα ερείπια. Ανέσυραν μερικούς ζωντανούς, αλλά οι υπόλοιποι πέθαναν από αφυξία. Πηγαίνοντας την άλλη μέρα στην εκκλησία, είδα πολλούς, τους οποίους είχαν φέρει εκεί, για να τους θάψουν.

Μετέφερα την αποσκευή μου πάνω σε ένα σωρό από κοπριά, σε ένα μέρος, όπου δεν υπήρχαν διόλου ερείπια και σε ένα χρονικό διάστημα δύο ωρών, ένιωσα γύρω στους είκοσι μετασεισμούς, από τους οποίους μερικοί ήταν πολύ βίαιοι. Την επόμενη μέρα έβρεξε, κάτι που με ανάγκασε να καλυφθώ κάτω από ένα υπόστεγο, από όπου με συμβούλευσαν να βγώ. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να φανταστεί κανείς θέαμα πιο φριχτό. Η αναρχία ήταν τέτοια, που δεν μπόρεσα να έχω άλογα παρά μόνο το απόγευμα. Και όπως διέσχιζα τον κάμπο, μού έδειχναν τις ρωγμές που είχαν γίνει στη γη και είχαν περίπου μισό πόδι πλάτος.

Από αυτόν τον σεισμό οι χριστιανοί ήταν αυτοί που υπέφεραν περισσότερο, γιατί τα σπίτια τους ήταν χτισμένα από πέτρες και πηλό. Από τα σπίτια των Τούρκων όμως ούτε ένα δεν έγειρε, γιατί οι πέτρες τους ήταν ενωμένες με κονίαμα. Αυτός ο ίδιος σεισμός γκρέμισε πολλά σπίτια στα γειτονικά χωριά, αλλά δεν προκάλεσε καμιά ζημιά στην άλλη πλευρά των βουνών, τα οποία οριοθετούν αυτήν την κοιλάδα στα νότια………». [πηγή: Νίκος Ταξ. Δαβανέλλος-Γεώργιος Παν.Σταυρόπουλος, Λαμία με τη γραφίδα των περιηγητών (1159-1940), Λαμία 2005, σελίδες 21-22].

Από το σεισμό κατέρευσε το μεγαλύτερο μέρος του καθολικού της Ιεράς Μονής Αγάθωνος ή Αγάθωνης στην καθομιλουμένη της περιοχής. Αυτό είχε ως συνέπεια οι χριστιανοί κάτοικοι της περιοχής να μην μπορούν να εκπληρώσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα λόγω έλλειψης εκκλησίας. Απευθύνθηκαν στον Οθωμανό δικαστή (καδή) της Υπάτης Μεχμέτ εφέντη, αιτούμενοι άδεια για την επισκευή του καθολικού της μονής. Ο δικαστής, ανταποκρινόμενος στο αίτημα των χριστιανών κατοίκων, συνέταξε έκθεση και την απέστειλε στον Σουλτάνο Μαχμούτ Α΄ (1696-1754). Το 1742, δύο χρόνια περίπου μετά το σεισμό εκδόθηκε το Σουλτανικό διάταγμα.

Από έρευνα στο ψηφιακό αποθετήριο της Ακαδημίας Αθηνών, εντοπίσθηκε το εν λόγω Σουλτανικό διάταγμα(Εικ.1αβγ) και η ελληνική μετάφρασή του (Εικ.2αβγ). Το περιεχόμενό του είναι το εξής:

Ο Σουλτάνος απευθύνεται στον Οθωμανό δικαστή Υπάτης Μεχμέτ εφέντη, στους προκρίτους της περιοχής και στον στρατιωτικό διοικητή Υπάτης. Επικαλείται την έκθεση του δικαστή Υπάτης πρός τον Σουλτάνο, η οποία αναφέρει ότι οι χριστιανοί ραγιάδες της επαρχίας Υπάτης παρουσιάσθηκαν στον δικαστή και ανέφεραν ότι η εκκλησία της Αγάθωνης, κοντά στο χωριό Μάρμαρα[2], κατέπεσε από το σεισμό κατά το μεγαλύτερο μέρος της. Κατόπιν αυτού κατέστη αδύνατος η εκπλήρωση των θρησκευτικών αναγκών. Οι κάτοικοι δεν διέθεταν άλλη εκκλησία στην περιοχή αυτή. Για το λόγο αυτό ο Σουλτάνος «απεφάσισε και διέταξε» να ανοικοδομηθεί η εκκλησία πάνω στα παλαιά θεμέλια χωρίς καμμιά άλλη προσθήκη. Δίνει εντολή στον δικαστή να ερευνήσει αν η εκκλησία, της οποίας την ανέγερση ζητούν οι κάτοικοι, είναι η Αγάθωνη ή κάποια άλλη. Επίσης να ερευνήσει αν οι κάτοικοι έχουν άλλη εκκλησία στην περιοχή και αν η Αγάθωνη υπήρχε κατά την κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς. Απευθύνεται ονομαστικά στον Μεχμέτ εφέντη που υπέβαλλε την αίτηση και τον διατάσσει να ενεργήσει αυτοψία «ιδίοις όμμασι» για να διαπιστώσει το μέγεθος της καταστροφής και ότι πρόκειται για την ίδια εκκλησία που κατέπεσε από το σεισμό.

Το διάταγμα εκδόθηκε το μουσουλμανικό έτος 1157, χριστιανικό έτος 1742 περίπου. Η μετάφρασή του πραγματοποιήθηκε από διερμηνέα της οθωμανικής γλώσσας στην Αθήνα, στις 25 Απριλίου 1870. Επικυρώθηκε από το Δήμαρχο Αθηναίων Παναγή Κυριακό.

Στο οπισθόφυλλο του διατάγματος υπήρχε χειρόγραφη σημείωση στα οθωμανικά (Εικ.2β). Σε άλλο φύλλο, που περιέκλειε το φύλλο του διατάγματος, χειρόγραφη σημείωση με το γραφικό χαρακτήρα του μεταφραστή αναγράφει:

«--- το μοναστίρ, όντας τώ έκτη-/

σαν και τω εφκιασαν κενούριο/

μοναστήρη/

η υψηλή πόρτα παραχωρή την άδεια να κτηστή το Μοναστήριον/

της Μονής Αγάθωνης χωρίς να αυξήσωσι περιπλέον από τα παλαιά» (Εικ.2γ).

Το μεταφρασμένο κείμενο του διατάγματος έχει ως εξής:

Σελίδα 1

«Σουλτανικόν έμβλημα/

Μεχμέδ/

Χαν υιού Αβδουλ-/

Χαμίδ υιού Μουσταφά/

Χάν ο άμποτε τροπαιούχος./

Πρόκριτε των Δικαστών και Κριτών, μετά πολλών αρε-/

των και λόγων, σεβάσμιε Δικαστά Υπάτης (αυξηνθείη/

Σου η αρετή), και Πρόκριτοι του ομοτίμου και/

ομοιοβάθμου Σας Έπαρχε Υπάτης, Στρατιωτικέ Αρχη-/

γέ, Άρχοντες της Επαρχίας και υπάλληλοι (αυξηνθείη/

το αξίωμα υμών)./

Άμα τη αφίξει του παρόντος υψηλού Αυτοκρα-/

τορικού Μου Διατάγματος γνωστού έστω υμίν, ότι Σύ/

ο ρηθείς Δικαστής Υπάτης (αυξηνθείη Σού η αρετή) έπεμψεν/

τω υψηλώ Μου βήματι έκθεσιν διαλαμβάνουσαν ότι/

οι χριστιανοί ραγιάδες κάτοικοι της Επαρχίας Υπάτης/

παρουσιασθέντες απαξάπαντες ενώπιον του αυτόθι Δι-/

καστηρίου παρέστησαν, ότι η εκκλησία ήτις κείται ενταύ-/

θα υπό το όνομα Αγάθωνης εγνωσμένης και εις την/

περιφέρειαν του χωρίου Μάρμαρα της αυτής Επαρχίας/

κειμένης Μονήν κατέπεσεν όταν τη θεία Βουλή συ-/

νέβη εις την Επαρχίαν Υπάτης ο μέγας σεισμός, καθ/

όν εκ μέν των θεμελίων των τεσσάρων αυτού μερών/

εκρημνίσθη το πλείστον μέρος, η δε στέγη αυτής εντελώς/

κατέπεσεν, ώστε αδύνατον καθίσταται αυτοίς η εν αυτή εκ-/

πλήρωσις των θρησκευτικών αυτών χρεών, και ότι ουδε-/

μίαν άλλην εις το μέρος αυτό εκκλησίαν έχοντες, έχου-/

σιν απόλυτον ανάγκην αυτής.- Διό απεφάσισα και/

διέταξα, ίνα, άνευ ουδεμιάς ευρύνσεως και υψώσεως αυτής,/

διορθωθή και ανοικοδομηθή η εκκλησία αύτη, καθά ανέκαθεν/

Σελίδα 2

Επομένως, φθάσαντος του παρόντος υψηλού Μου ορι-/

σμού θέλετε ενεργήση επί του προκειμένου κατά το α-/

νωτέρω εκδοθέν Διάταγμά Μου, ανάγκης πάσα όμως να/

εξετασθή προηγουμένως εάν η εκκλησία, ής την ανέγερ-/

σιν ζητούσιν οι αναφερόμενοι, είναι αυτή εκείνη της ρηθεί-/

σης Μονής Αγάθωνης ήτις εκρημνίσθη κατά τον συμ-/

βάντα αυτόθι μεγάλον σεισμόν ή άλλη τις∙ εάν οι/

αναφερόμενοι ουδεμίαν άλλην έχωσιν εκκλησίαν κει-/

μένην εις τα πέριξ χωρία∙ εάν η ειρημένη εκκλησία,/

της Μονής Αγάθωνης υπήρχε και κατά τον χρόνον της/

κατακτήσεως της Επαρχίας Υπάτης υπό της οθωμανικής/

Δυναστείας[3]∙εάν πράγματι εκρημνίσθησαν ολοτελώς τα/

θεμέλια αυτής, και εάν πράγματι έχωσιν αυτήν από-/

λυτον ανάγκην, και τότε και μόνον θέλετε επιτρέψη/

αυτοίς να επιδιορθώσωσι τον εκ του σεισμού καταπεσόν-/

τα αυτής μέρος, κατά το παλαιόν αυτής σχέδιον, άνευ/

ουδεμιάς ευρύνσεως και υψώσεως αυτής, και αφ’ ού προ-/

ηγουμένως, Σύ αυτός ο Μεχμέδ Εφένδης, Δικαστής Υπά-/

της, ο υποβαλλών την αίτησιν ταύτην μεταβής επιτοπίως/

και ίδης αυτοπροσώπως και ιδίοις όμμασι εάν πράγματι η/

η εκ του γενομένου σεισμού κρημνισθείσα εκκλησία/

είναι αυτή εκείνη, περί ής πρόκειται, και εάν ουδεμίαν/

άλλην έχωσιν οι αναφερόμενοι πρός εκπλήρωσιν των/

θρησκευτικών αυτών χρεών, προσέχη επί του προκειμένου/

και απαγορεύων την νεωστί ανέγερσιν εκκλησίας εις μέρος/

Σελίδα 3

ένθα δεν υπήρχε τοιαύτη έκπαλαι και προφυλάτην/

ούτω τους πτωχούς ραγιάδες από πρόθεσιν χρηματικής/

κερδοσκοπίας, συμμορφούμενος και εκτελών ακριβώς/

την έννοιαν του παρόντος υψηλού Μου Διατάγματος/

Οϋτω γνώτε και πιστεύετε τω ιερώ Μου ση-/

μείω.-/

Εξεδόθη κατά τας αρχάς της Σελήνης τηχατζή(;)/

του χιλιοστού εκατοστού πεντηκοστού εβδόμου έτους/

(Σελήνης).-/

Εν τη υψηλή Αυτοκρατορική/

Καθέδρα της Κωνσταντινουπόλε-/

ως./

Διά το πιστόν και ακριβές της παρούσης μεταφράσεως/

από του οθωμανικού πρωτοτύπου Σουλτανικού Διατά-/

γματος, εκδοθέντος κατά το καθ ημάς χριστιανικόν έτος,/

1742 περίπου.-/

Εν Αθήναις τη 25 Απριλίου 1870./

ο επί της οθωμανικής γλώσσηςΔιερμηνεύς/

Δ.Α.Κοσώνης (;)/

Επικυρωθέν γνήσιον του ανωτέρω αντιγράφου/

Εν Αθήναις αυθημερόν/

Ο Δήμαρχος Αθηναίων/

Π.Κυριακός».

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Σε ενθύμιση του βιβλίου χρονικών της Μονής Ταξιαρχών Ζαγοράς Πηλίου αναγράφεται: «Ενέτι-1740-Σεπτεμβρίου 23-ημέρα Τρίτη και νύκτα έγινε μεγάλος σεισμός και βοή μεγάλη-και ης τα μέρη τη ευρίπου και ζητούνη και ης ούλα τα μέρη εκίνα έπησαν πολλά σπίτια και εκκλησίης και χωρήα τελήος εδάφισαν» [Πηγή:Αλεξίου Κώστα, Χρονικό Σεισμών στον Μαλλιακό κόλπο, περιοδική έκδοση ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ, τεύχος Οκτωβρίου 1999, σελίδα 16].

Στην ενθύμιση η Χαλκίδα αναφέρεται ως Εύριπος και η Λαμία ως Ζητούνη.

[2] Προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι χριστιανοί κάτοικοι του οικισμού Μάρμαρα χρησιμοποιούσαν το καθολικό της μονής για τις θρησκευτικές τους ανάγκες.

[3] Η περιοχής της Υπάτης κατακτήθηκε για πρώτη φορά το 1393 από το Σουλτάνο Βαγιαζήτ Α΄. Μετά την ήττα του Βαγιαζήτ Α΄ από τους Μογγόλους στη μάχη της Αγκύρας το 1402, ανακαταλήφθηκε από το Δεσπότη του Μυστρά Θεόδωρο Α΄ Παλαιολόγο. Το 1414 την επανεκατέλαβε ο Μωάμεθ Α΄ για να τη χάσει το 1416 μετά την ήττα του στην Καλλίπολη από τους Βενετούς. Το 1423 την κατέλαβε οριστικά ο Μουράτ Β΄.

ΕΙΚΟΝΕΣ