Σάββατο 22 Ιουνίου 2019

Τσερνοβίτι: Το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους

Τα παρεκκλήσια κτίζονται και προσαρμόζονται στο εξωτερικό τμήμα του κυρίως ναού. Τυπολογικά είναι πάντα μονόχωρα, ξυλόστεγα και σπανιότερα σταυρεπίστεγα. Η πρόσβαση σ’ αυτά πραγματοποιείται συνήθως από τον κυρίως ναό ή το νάρθηκα και σπανιότερα από τον εξωτερικό χώρο. Χτίζονται ταυτόχρονα με τον κυρίως ναό ή συνήθως μεταγενέστερα. Στα παρεκκλήσια τελείται θεία λειτουργία προς τιμή του αγίου, στον οποίο είναι αφιερωμένα.
Στο Τσερνοβίτι, δεξιά της εισόδου του ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους (Εικ.1). Φέρει μονόριχτη στέγη με κλίση προς τον αύλειο χώρο. Ανατολικά στον εσωτερικό χώρο του κατασκευάσθηκαν δύο κόγχες ενσωματωμένες στον τοίχο, οι οποίες εξυπηρετούσαν λειτουργικούς σκοπούς (Εικ.2,3).
Αριστερά της θύρας εντοιχίσθηκε σε δεύτερη χρήση ένα επίθημα (spolium), προερχόμενο από άγνωστο ναό της περιοχής (Εικ.4,5). Ο εντοιχισμός του δίπλα στην είσοδο πραγματοποιήθηκε από τον τεχνίτη προκειμένου να τονισθεί η ιερότητα του κτίσματος, εξαιτίας της εμφανούς παρουσίας του σταυρού.
Από το εντοιχισμένο επίθημα ορατή είναι μόνο η μία κύρια πλευρά του. Στο κέντρο της υπάρχει ανάγλυφος ανισοσκελής σταυρός με ελαφρώς διαπλατυσμένα άκρα. Η αμελής χάραξη στο ανάγλυφο του επιθήματος παραπέμπει σε κατασκευή του από τοπικό εργαστήριο. Θα πρέπει να συγκριθεί με άλλα του ιδίου τύπου της περιοχής (Εχίνος, Λάρισα Κρεμαστή, κ.ά.) προκειμένου να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα για την προέλευση και τη χρονολόγησή του.
Αριστερά και δεξιά του σταυρού αναγιγνώσκεται εγχάρακτη επιγραφή (Εικ.6):
Α[ΓΑ]Θ[Η] ΤΥΧΗ/
ΒΩΗΘΗ/
/
[ΤΟ]Υ ΔΟΥ/
ΛΟΥ COY/
ΑΝΤΩ/
ΝΙΝΟΥ Α[]
Το επίθημα και την επιγραφή του επισημαίνει και ο Γεώργιος Πάλλης στο λήμμα για το Τσερνοβίτι στην περιοδική έκδοση του Αρχαιολογικού Δελτίου: «…Στο προσκολλημένο στη νότια πλευρά παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους έχει εντοιχιστεί παλαιοχριστιανικό επίθημα με ανάγλυφο σταυρό, με την επιγραφή ΑΘ ΤΥΧΙ / ΒΩΗΘΙ†[ΤΟ]Υ ΔΟΥΛΟΥ COΥ/ΑΝΤΩΝΙΝΟΥ Α[…]….[1].
Στους στίχους καταγράφεται η επίκληση για βοήθεια προς τον Αντωνίνο. Το όνομα Αντωνίνος (λατιν. Antoninus) είναι υποκοριστικό του Αντώνιος (λατιν.Antonius) και απαντάται κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Με το όνομα αυτό είναι γνωστός ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αντωνίνος ο Ευσεβής και η ομώνυμη Δυναστεία των Αντωνίνων που κυβέρνησε τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία (96-192 μ.Χ.).
Η επίκληση αρχίζει με την εισαγωγική φράση «Αγαθή Τύχη», η οποία στη νεοελληνική μεταφράζεται «Καλή Τύχη». Στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα η Τύχη λατρευόταν ως θεά του πεπρωμένου. Η φράση «Αγαθή Τύχη» απαντάται σε επιγραφές των ρωμαϊκών χρόνων, όπως π.χ. σε επιγραφές μιλιαρίων[2] από τη Βέροια (πηγή: Ιωάννου Π.Τουράτσογλου, Μιλιάρια του Μουσείου Βεροίας, περιοδικό ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ 9 (1969), σελίδες 317-323). Η φράση συνεχίζει να χρησιμοποιείται και στη μεσοβυζαντινή εποχή.
Η ύπαρξη του σταυρού υποδηλώνει ότι το επίθημα χρησιμοποιήθηκε σε χριστιανικό κτίριο της περιοχής. Η επιγραφή χαράχτηκε μετά τη χάραξη του σταυρού, όπως διαπιστώνεται από την προσαρμογή των γραμμάτων στην επιφάνεια και την πυκνή χάραξή τους στο δεύτερο μέρος της επιγραφής, δεξιά του σταυρού. Τα ορθογραφικά λάθη της επιγραφής (ΒΩΗΘΗ) είναι συνηθισμένο φαινόμενο.
Η αμελής χάραξη του επιθήματος το τοποθετεί χρονολογικά στην ύστερη παλαιοχριστιανική περίοδο, ίσως και στους Σκοτεινούς αιώνες του Βυζαντίου (7ος-9ος αι. μ.Χ.).
Παρόμοια χρήση αρχιτεκτονικών μελών σε δεύτερη χρήση (spolia) πραγματοποιήθηκε στο εξωκκλήσι των Αγίων Θεοδώρων Παλαιοκερασιάς. Άνωθεν της θύρας εισόδου εντοιχίσθηκε μαρμάρινη πλάκα με δυσανάγνωστη επιγραφή και εκατέρωθεν αυτής δύο κιονίσκοι περιρραντηρίου (Εικ.7).
Για το χρόνο ίδρυσης του παρεκκλησίου του Αγίου Χαραλάμπους η τοπική παράδοση αναφέρει ότι είναι παλαιότερο από το ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (1812). Πιθανώς η ίδρυση του παρεκκλησίου να συνδέεται με την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων και την ίδρυση του χωριού.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Αρχαιολογικό Δελτίο 67 (2012), Χρονικά Β1, Αθήνα 2016, σελίδες 370-371.
[2] Μιλιάριο: είναι λίθινη στήλη, η οποία κατά τη ρωμαϊκή εποχή έδινε σε μίλια την απόσταση μεταξύ των πόλεων, όπως οι σημερινές πινακίδες χιλιομετρικών αποστάσεων.



ΕΙΚΟΝΕΣ






Εικ.1 Το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους πριν την ανακαίνιση. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].









Εικ.2 Οι κόγχες στο εσωτερικό του παρεκκλησίου πριν την ανακαίνιση. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].









Εικ.3 Μέρος του εσωτερικού του παρεκκλησίου μετά την ανακαίνιση. Το παλιό σιδερένιο μανουάλι προέρχεται από το ναό του Αγίου Χαραλάμπους. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].









Εικ.4 Το επίθημα πριν την ανακαίνιση του παρεκκλησίου. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].







 Εικ.5 Το επίθημα μετά την ανακαίνιση του παρεκκλησίου. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].









Εικ.6 Η επιγραφή του επιθήματος. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].









Εικ.7 Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων. Άνωθεν της θύρας εισόδου διακρίνονται εκατέρωθεν εντοιχισμένοι δύο κιονίσκοι περιρραντηρίου και στο κέντρο μαρμάρινη πλάκα με δυσανάγνωστη επιγραφή. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].







Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου