Κυριακή 20 Νοεμβρίου 2022

Ιστορική εξέλιξη του νομού Φθιώτιδας. Μέρος Α΄: Ο σχηματισμός και μετασχηματισμός του έως το 1912.

Το βιβλίο του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά «Ιστορικό Διάγραμμα των Δήμων της Ελλάδος 1833-1912», αποτελεί σημαντικότατη ιστορική έρευνα και καταγραφή των Δήμων της ελληνικής επικράτειας από τη δημιουργία του δημοτικού θεσμού έως την κατάργησή του το 1912 με τον νόμο ΔΝΖ΄ «Περί συστάσεως δήμων και κοινοτήτων» (ΦΕΚ 58/Α/14-02-1912).
Η έρευνα για το νομό Φθιώτιδας, τις επαρχίες και τους δήμους του παρουσιάζεται σε είκοσι επτά σελίδες του βιβλίου. Αρχικά παρατίθεται ο σχηματισμός και μετασχηματισμός του νομού. Ακολουθεί πίνακας με τον πληθυσμό του από το 1838 έως το 1896. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι τρείς επαρχίες του νομού και επιμέρους οι δήμοι κάθε επαρχίας.
 
ΝΟΜΟΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ
 
Σχηματισμός
Με το ΒΔ της 3ης Απριλίου 1833 (ΦΕΚ 12/Α/06-04-1833) «Περί της Διαιρέσεως του Βασιλείου και της διοικήσεώς του» σχηματίσθηκε ο νομός Λοκρίδος και Φωκίδος με έδρα του τα Σάλωνα (Άμφισσα). Στο άρθρο 9 αναφέρεται:
«Ο Νομός της Λοκρίδος και Φωκίδος περιλαμβάνει τάς μέχρι τούδε επαρχίας Ζητουνίου, Πατρατσικίου, Λοιδωρικίου, Μαλανδρίνου, Ταλαντίου, Βουδουνίτσης, Σαλώνων και Γαλαξιδίου, και διαιρείται εις τάς ακολούθους επαρχίας∙
1.Την επαρχίαν Φθιώτιδα, συνισταμένην εκ των μέχρι τούδε επαρχιών Ζητουνίου και Πατρατζικίου∙
Πρωτεύουσα Ζητούνιον (Λαμία).
2.Την επαρχίαν Δωρίδα, συγκειμένην εκ των μέχρι τούδε επαρχιών Λοιδωρικίου και Μαλανδρίνου μέχρι του ποταμού Μόρνου (Δάφνου).
Πρωτεύουσα Λοιδωρίκιον.
3.Την επαρχίαν Λοκρίδα, συνισταμένην εκ των μέχρι τούδε επαρχιών Ταλαντίου και Βουδουνίτσης∙
Πρωτεύουσα Ταλάντιον (Αταλάντη).
4.Την επαρχίαν Παρνασίδα, συνισταμένην εκ των μέχρι τούδε επαρχιών Σαλώνων και Γαλαξιδίου∙
Πρωτεύουσα Σάλωνα (Άμφισσα)∙
Μητρόπολις του Νομού Σάλωνα (Άμφισσα).».
 
Όρια, δήμοι και μεταβολές
Με το ΒΔ της 8ης Απριλίου 1835, το οποίο δεν δημοσιεύθηκε στο Φύλλο Εφημερίδος Κυβερνήσεως[1], σχηματίσθηκαν τριάντα οκτώ δήμοι των τεσσάρων επαρχιών του νομού Λοκρίδος και Φωκίδος και ορίσθηκαν τα σύνορα του νομού. Ειδικότερα αναφέρεται: «…τα σύνορα του νομού Φωκίδος και Λοκρίδος αρχίζουν προς βορράν παρά το Φιάρπι, από εκεί κατευθύνονται στο Φτελιό, ακολουθούν την κορυφογραμμήν του Όθρυος και καταλήγουν στο Τυμφρηστό (Βελούχι). Από εκεί ακολουθούν προς νοτιοδυσμάς την γραμμήν της Οίτης προς την κατεύθυνση των Κοκκαλίων και της Οξιάς μέχρι το Κούσκουρο. Κατόπιν στρέφονται προς δυσμάς και συμπεριλαμβάνουν τα χωριά Αρτοτίνα, Κρεάτσι, Κερασιά, Αλποχώρι, Σουριάνου, Κουπάκι και φθάνουν μέχρι των εκβολών του ποταμού Δάφνου (Μόρνου)».
Τα αναφερόμενα χωριά φέρουν και σήμερα τα ίδια ονόματα. Ως Φιάρπι αναγράφεται η Σούρπη λόγω αδυναμίας ανάγνωσης του χειρογράφου κειμένου του διατάγματος. Το ίδιο συμβαίνει και με το Σουριάνου αντί του ορθού Ζωριάνου, τόπο καταγωγής του Αθανασίου Τσαλτάκη.
Με το ΒΔ της 20ης Ιουνίου 1836 (ΦΕΚ 28/Α/21-06-1836) «Περί διοικητικού οργανισμού» εισήχθη το σύστημα των περιφερειακών διοικήσεων και υποδιοικήσεων. Οι τέσσερις επαρχίες του νομού Λοκρίδος και Φωκίδος σχημάτισαν δύο διοικήσεις και δύο υποδιοικήσεις. Ειδικότερα δημιουργήθηκαν «…19) Διοίκησις Φωκίδος, περιέχουσα τάς επαρχίας Παρνασίδος και Δωρίδος∙ έδρα η Άμφισσα∙ 20) Διοίκησις Φθιώτιδος, περιέχουσα τάς επαρχίας Φθιώτιδος και Λοκρίδος∙ έδρα η Λαμία∙…». Η επαρχία Δωρίδος αποτέλεσε ξεχωριστή υποδιοίκηση της διοικήσεως Φωκίδος και η επαρχία Λοκρίδος αποτέλεσε ξεχωριστή υποδιοίκηση της διοικήσεως Φθιώτιδος.
Με το νόμο «Περί μεταρρυθμίσεως των Διοικήσεων» της 22ας Ιουνίου 1838 (ΦΕΚ/Α/23-06-1838) η υποδιοίκηση Δωρίδος καταργήθηκε και η ομώνυμη επαρχία παρέμεινε στη διοίκηση Φωκίδος. Η υποδιοίκηση Λοκρίδος διατηρήθηκε με έδρα την Αταλάντη. Ειδικότερα αναφέρεται «…Η Διοίκησις Φωκίδος περιέχει τάς επαρχίας Παρνασίδος∙ έδρα η Άμφισσα. 17. Η Διοίκησις Φθιώτιδος περιέχει τάς επαρχίας Φθιώτιδος και Λοκρίδος∙ έδρα η Λαμία. Εις την Διοίκησιν ταύτην υποτελεί η υποδιοίκησις Λοκρίδος, συνισταμένη εκ της Ομωνύμου επαρχίας∙ έδρα η Αταλάντη…».


Εικ.1. Ο νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος το 1853 σε χάρτη του Heinrich Kiepert (1818-1899). Τα όρια με τους όμορους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Αττικοβοιωτίας ορίζονται με κίτρινη γραμμή. Λεπτομέρειες του χάρτη διακρίνονται καθαρά στον σύνδεσμο “Das Königreich Hellas oder Griechenland und die Republik der Sieben Ionischen Inseln (Ephtánisos)/Bearbeitet und gezeichnet von H. Kiepert, Gestochen von H.Herzberg–1853”. (Πηγή: https://gallica.bnf.fr/).
 
Έξι χρόνια αργότερα, με το ΒΔ της 5ης Δεκεμβρίου 1845 (ΦΕΚ/Α/08-12-1845) «Περί της διαιρέσεως των Νομαρχιακών και Επαρχιακών αρχών» ο νομός Λοκρίδος και Φωκίδος μετονομάσθηκε σε νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος (Εικ.1) «…Άρθρ.2. Οι Νομοί του Βασιλείου είναι: …3. Ο Νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος…». Στο ίδιο διάταγμα ορίζεται ότι «…Άρθρ.5. Γ΄ Ο Νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος περιλαμβάνει. 1.Την επαρχίαν Παρνασίδος, περιλαμβάνουσαν και το Γαλαξείδιον. 2.Την επαρχίαν Δωρίδος. 3.Την επαρχίαν Λοκρίδος. 4.Την επαρχίαν Φθιώτιδος….».
Με το ΒΔ της 6ης Δεκεμβρίου 1845 (ΦΕΚ/Α/08-12-1845) «Περί διορισμού Νομαρχών και Επάρχων» αντί Νομάρχη διορίσθηκε Γραμματέας του νομού ο Κ.Π.Μοναστηριώτης «….Έχοντες υπ’ όψιν τον από 5 Φεβρουαρίου τ.ε. Νόμον περί Διοικητικής διαιρέσεως του Κράτους, επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν να διορίσωμεν και διορίζομεν….Άρθρ.3 Γραμματέα του Νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος εκπληρούντα χρέη Νομάρχου τον μέχρι τούδε Διοικητήν Αχαΐας Κ.Π.Μοναστηριώτην. Επάρχους∙ 1 Της Επαρχίας Παρνασίδος τον πρώην Διοικητήν Κ.Ιωάννην Βρατσάνον. 2 Της Επαρχίας Δωρίδος τον Κ. Αναστ. Σιατιστέα. 3 Της Επαρχίας Λοκρίδος τον Κ. Λουκάν Νάκον…».
Με το ΒΔ της 5ης Δεκεμβρίου 1845 (ΦΕΚ 34/Α/20-12-1845) «Περί προσδιορισμού των εδρών των Νομαρχών και Επάρχων» ορίσθηκε η Λαμία ως έδρα του νομού και δημοσιεύθηκαν οι έδρες των Επάρχων «…Άρθρ.3. 1. Του Νομάρχου Φθιώτιδος και Φωκίδος, η Λαμία. 2. Του Επάρχου Παρνασίδος, η Άμφισσα. 3. Του Επάρχου Δωρίδος, το Λοιδωρίκι. 4. Του Επάρχου Λοκρίδος, η Αταλάντη….».
 
Εικ.2. Η Επαρχία Φθιώτιδος σε ένθετο χάρτη του βιβλίου «Ιωάννης Γ. Βορτσέλας, Φθιώτις, η προς Νότον της Όθρυος: ήτοι απάνθισμα ιστορικών και γεωγραφικών ειδήσεων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς, Εκ του τυπογραφείου Αθ. Α. Παπασπύρου, Εν Αθήναις 1907.»
 
Με τον νόμο ΒΧΔ΄ της 6ης Ιουλίου 1899 (ΦΕΚ 136/Α/08-07-1899) «περί Διοικητικής Διαιρέσεως του Κράτους» ο νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος διαιρείται σε δύο νομούς: «…3. Ο νομός της Φθιώτιδος, συνιστάμενος εκ των επαρχιών Φθιώτιδος, Λοκρίδος και Δομοκού. Έδρα του νομάρχου η Λαμία. 4. Ο νομός της Φωκίδος, συνιστάμενος εκ των επαρχιών Παρνασίδος και Δωρίδος. Έδρα του νομάρχου η Άμφισσα…». (Εικ.2).
Το 1909, δέκα χρόνια αργότερα, με το νόμο ΓΥΛΔ΄ της 16ης Νοεμβρίου 1909 (ΦΕΚ 282/Α/04-12-1909) «Περί διοικητικής διαιρέσεως του Κράτους» ανασυστάθηκε εκ νέου ο νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος: «…2) Ο Νομός της Φθιώτιδος και Φωκίδος, συνιστάμενος εκ των Επαρχιών Φθιώτιδος, Λοκρίδος, Παρνασίδος και Δωρίδος. Έδρα του Νομάρχου η Λαμία…». Η επαρχία Δομοκού επέστρεψε στο νομό Λαρίσης: «… 6) Ο Νομός της Λαρίσης, συνιστάμενος εκ των Επαρχιών Λαρίσης, Τυρνάβου, Αγυιάς, Φαρσάλων, Βόλου, Αλμυρού και Δομοκού. Έδρα του Νομάρχου η Λάρισα…».
 
Πληθυσμός
Ο πίνακας που ακολουθεί περιλαμβάνει τον πληθυσμό του νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος από το 1838 έως και το 1896. Για μοναδική φορά το 1907 απεγράφη μόνος του ο νομός Φθιώτιδος και είχε πληθυσμό 112.328 κατοίκους.
 
ΕΤΟΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

1838

57.195

1839

63.121

1840

64.568

1841

67.111

1842

67.995

1843

74.867

1844

75.435

1845

77.558

1846

78.654

1847

79.611

1848

80.677

1849

80.721

1850

80.693

1851

81.082

1852

82.679

1853

89.700

1854

90.141

1855

90.876

1856

91.944

1861

102.291

1870

108.321

1879

128.440

1889

136.470

1896

147.297

 
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Το ΒΔ της 8ης Απριλίου 1835 βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Οθωνικό Αρχείο, Υπουργείο Εσωτερικών, σσ. Φ 122 Αd. Ν. 23645.
 
ΠΗΓΗ
 
1. Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, Ιστορικό διάγραμμα των Δήμων της Ελλάδος 1833-1912. Σχηματισμός-σύσταση-εξέλιξη-πληθυσμός-εμβλήματα. Προλογίζουν: ▪ Α.Μακρυδημήτρης, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών & ▪ Ν.Καραπιδάκης, Επίκουρος Καθηγητής, Διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Αθήνα 1993, σελίδα 134.
 
 
 




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου