ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ: Σχετικά με εγκατάσταση ομογενών από την Κούκλαινα της Ανατολικής Ρωμυλίας στον Αχινό Φθιώτιδας

Από την διαδικτυακή έρευνα εντοπίσθηκαν δύο Φύλλα Εφημερίδος της Κυβερνήσεως του έτους 1909 με Βασιλικά διατάγματα, τα οποία αφορούν εγκατάσταση στον Αχινό Φθιώτιδας 58 εποίκων ομογενών από την Κούκλαινα της Ανατολικής Ρωμυλίας (Εικ.1). Η Κούκλαινα (βουλγ. Куклен‎) βρίσκεται 14 χιλιόμετρα νότια της Φιλιππούπολης (βουλγ. Пловдив). Πληροφορίες για την Κούκλαινα της εποχής εκείνης δημοσιεύονται στο τέλος της ανάρτησης (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ).

Από το περιεχόμενο των Βασιλικών διαταγμάτων προκύπτει ότι υπήρχε κρατική απόφαση για την εγκατάσταση των ομογενών στον Αχινό. Στο πρώτο διάταγμα το κράτος εγγυάται την παροχή δανείων για την αγορά τμήματος του κτήματος Παναγιώτη Σκουμπουρδή. Στο δεύτερο εγκρίνεται το ρυμοτομικό σχέδιο του Αχινού με τα οικόπεδα που επρόκειτο να διατεθούν στους ομογενείς. Τελικά, είναι άγνωστο αν πραγματοποιήθηκε η εγκατάσταση των εποίκων ομογενών στον Αχινό.

Ειδικότερα:

1) Στο ΦΕΚ 35/Α/10-02-1909 (Εικ.2) δημοσιεύθηκε Βασιλικό διάταγμα της 8^ης Φεβρουαρίου 1909 με θέμα «Περί παροχής της εγγυήσεως του Κράτους διά μέρος του τιμήματος κτήματος εν Αχινώ του δήμου Φαλάρων, αγορασθησομένου υπό εποίκων ομογενών εκ Κουκλαίνης της Ανατολ. Ρωμυλίας».

Στο ΦΕΚ γίνεται αναφορά για εγγύηση του κράτους σε παροχή δανείου στη μελλοντική αγορά των 2/3 της χρηματικής αξίας του μισού κτήματος του Παναγιώτη Σκουμπουρδή στον Αχινό. Το κτήμα θα αγοραζόταν από 58 εποίκους ομογενείς από την Κούκλαινα της Ανατολικής Ρωμυλίας. Η χρηματική αξία του ανερχόταν σε εκατό χιλιάδες πεντακόσιες δραχμές (100.500 δρχ.) και αποτελούνταν από τρία τεμάχια γαιών. Η συνολική έκτασή του ήταν χίλια εκατόν ογδόντα πέντε στρέμματα και εξακόσια εβδομήντα πέντε τετραγωνικά μέτρα (1.185,675 m²). Η αγορά περιελάμβανε και τα ύδατα του κτήματος που αναλογούσαν σε κάθε τεμάχιο γης, σύμφωνα με τα άρθρα 12-21 του νόμου ΓΣΒ΄ «Περί συνοικισμού και διανομής γαιών εν Θεσσαλία και περί ιδρύσεως Θεσσαλικού Γεωργικού Ταμείου» (ΦΕΚ62/Α/07-04-1907)».

Η παροχή της κρατικής εγγύησης βασίσθηκε στο νόμο ΑΩΝΒ΄ του 1890 «Περί εγγυήσεως του Κράτους εις ενυπόθηκα δάνεια γεωργοκτηματιών». Ο νόμος αυτός και οι μεταγενέστερες τροποποιήσεις του (1891, 1903 και 1910) δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της πρόνοιας του κράτους για εξαγορά κτημάτων από κολλήγους ή άλλους γεωργούς από κοινού, προς διανομή μεταξύ τους με κοινό χρεωλυτικό ενυπόθηκο δάνειο. Προβλέπονταν η παροχή δανείων από τράπεζες ή ιδιώτες στους γεωργούς μέχρι και ολόκληρης της αξίας του εξαγοραζομένου κτήματος. Το κράτος εγγυόταν έως το μισό ποσό του δανείου. Η κατανομή του χρέους και της γης γινόταν σε κάθε γεωργό.

Το Βασιλικό διάταγμα αναφέρει τα εξής:

«ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ’ όψιν το άρθρον 12 του νόμου ΓΤΘ΄της 14 Μαΐου 1908 περί μεταρρυθμίσεως, συμπληρώσεως και προσθήκης διατάξεων εν τώ περί συνοικισμού, διανομής γαιών και Θεσσαλικού Γεωργικού Ταμείου νόμω ΓΣΒ΄της 7 Απριλίου 1907, και το άρθρον 9 του νόμου ΑΩΝΒ΄της 30 Μαΐου 1890, περί εγγυήσεως του Κράτους εις ενυπόθηκα δάνεια γεωργοκτηματιών, ορίζομεν, ίνα παρασχεθή η εγγύησις του Κράτους διά τα δύο τρίτα του τιμήματος του υπό 58 εποίκων ομογενών εκ Κουκλαίνης της Ανατολικής Ρωμυλίας αγορασθησομένου αντί εκατόν χιλιάδων πεντακοσίων δραχμών (100500) ημίσεως του κτήματος του κ.Παναγιώτου Σκουμπουρδή, όπερ κείται εν τώ χωρίω Αχινώ του δήμου Φαλάρων της επαρχίας Φθιώτιδος και αποτελείται εκ τριών τεμαχίων γαιών, εκτάσεως εν όλω Β. στρεμμάτων χιλίων εκατόν ογδοήκοντα πέντε και μέτρων τετραγωνικών εξακοσίων εβδομήκοντα πέντε (1185,675□) μετά του ύδατος του όλου κτήματος, του αναλογούντος εις έκαστον των τεμαχίων τούτων γαιών, και κατά τούς ορισμούς των άρθρων 12-21 του ειρημένου νόμου ΓΣΒ΄.

Εις τον Ημέτερον επί των Οικονομικών Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του παρόντος Ημών διατάγματος.

Εν Αθήναις τη 8 Φεβρουαρίου 1909

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Το Υπουργικόν Συμβούλιον

Ο Πρόεδρος Τα Μέλη

Γ.Ν.Θεοτόκης Δ.Π.Γούναρης

Κ.Αργ.Λομβάρδος

Ε.Εμπειρίκος

Γ.Π.Μπαλτατζής

Σ.Ε.Στάης

Ν.Δ.Λεβίδης».

2) Συνέχεια στο θέμα δόθηκε με το Βασιλικό διάταγμα της 3^ης Σεπτεμβρίου 1909 «Περί εγκρίσεως σχεδίου ρυμοτομίας των οικοπέδων του συνοικισμού του χωρίου Αχινού του δήμου Φαλάρων της επαρχίας Φθιώτιδος». Δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 198/Α/04-09-1909 (Εικ.3αβ).

Στο Βασιλικό διάταγμα αναφέρεται η έγκριση του σχεδίου ρυμοτομίας των οικοπέδων του Αχινού ενόψει της εγκατάστασης των ομογενών εποίκων. Το σχέδιο ρυμοτομίας των οικοπέδων συνόδευε το διάταγμα αλλά δυστυχώς δεν βρέθηκε σε ψηφιακή μορφή.

Το Βασιλικό διάταγμα αναφέρει τα εξής:

«ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ’ όψει τα άρθρα 16 του νόμου ΓΣΒ΄ της 7 Απριλίου 1907 και 13 του νόμου ΓΤΘ΄ της 14 Μαΐου 1908 περί συνοικισμού και διανομής γαιών εν Θεσσαλία κτλ., προτάσει των Ημετέρων επί των Εσωτερικών και Οικονομικών Υπουργών, εγκρίνομεν το προσηρτημένον τώ παρόντι Ημών διατάγματι σχέδιον ρυμοτομίας των οικοπέδων του συνοικισμού του χωρίου Αχινού του δήμου Φαλάρων της επαρχίας Φθιώτιδος, προς εγκατάστασιν των εκ Κουκλαίνης της Ανατολικής Ρωμυλίας εποίκων ομογενών.

Εν Αθήναις τη 3 Σεπτεμβρίου 1909.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Ο επί των Εσωτερικών Ο επί των Οικονομικών

Υπουργός Υπουργός

Ν.ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑΚΟΣ ΑΘ. ΕΥΤΑΞΙΑΣ»

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Η εγκατάσταση των ομογενών στο Ελληνικό Βασίλειο κρίθηκε αναγκαία λόγω των διωγμών του ελληνικού στοιχείου της Ανατολικής Ρωμυλίας από τους Βουλγάρους. Μετά την ίδρυση του Πριγκιπάτου της Βουλγαρίας το 1878 και την de facto προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στις τάξεις του το 1885, άρχισε ο διωγμός των Ελλήνων.

Η Κούκλαινα το 1897 κατοικούνταν από Έλληνες και Οθωμανούς. Γράφει σχετικά ο Σωτήριος Αντωνιάδης:

«Μεταξύ Στενημάχου και Φιλιππουπόλεως, απέχουσα αμφοτέρων περί τα 12 χιλιόμετρα, κείται επί ευρείας τοποθεσίας αμφιθεατρικώς εις τους πρόποδας της Ροδόπης η κώμη Κούκλαινα, κατοικούμενη υπό Ελλήνων¹ (1 Υπολογιζόμενων εις 1000 περίπου.) και Οθωμανών, συμβιούντων απ’ αμνημονεύτων χρόνων ως ομογενών. Δια του ρέοντος μεταξύ της κώμης ρυακίου διαιρείται αύτη εις δύο συνοικίας, ων η μεν επί της αριστεράς όχθης κατοικείται μόνον υπό Ελλήνων, η δ’ επί της δεξιάς το πλείστον υπό Οθωμανών κατά τους προγενεστέρους χρόνους· από τινων ετών όμως ηύξησε σημαντικώς ο αριθμός των εν αυτή Ελλήνων. Δυστυχώς ελλείπουσι πληροφορίαι περί της συνοικήσεως της κώμης ταύτης, ης και το όνομα ετυμολογικώς άγνωστον τυγχάνει, ημίν τουλάχιστον. Εάν κρίνει τις όμως εκ της προφοράς των Κουκλαινιωτών εχούσης μεγίστην ομοιότητα προς την των Φιλιππουπολιτών, ουδόλως παράδοξος φαίνεται η παραδοχή της ιδέας, ότι ούτοι άποικοι είσι των Φιλιππουπολιτών· εις υποστήριξιν της γνώμης ταύτης έρχεται και το περιστατικόν, ότι οι εν Φιλιππουπόλει αμπελοκτηματίαι κέκτηνται εν Κουκλαίνη το πλείστον των αμπέλων αυτών. Ένεκα δε της αποστάσεως η καλλιέργεια των τοις Φιλιππουπολίταις ανηκόντων αμπέλων γίνεται υπό των Κουκλαινιωτών. Πολύ πιθανόν λοιπόν, ότι αρχήθεν συνωκίσθη η Κούκλαινα υπό Φιλιππουπολιτών, οίτινες, ηναγκασμένοι να καλλιεργώσι τας αμπέλους, εθεώρησαν συμφερώτερον να μένωσι πλησίον αυτών, αντί να δαπανώσι τοσούτον χρόνον μεταβαίνοντες καθ’ εκάστην εκ Φιλιππουπόλεως εις Κούκλαιναν. Αναρμόδιοι ημείς να επιληφθώμεν της ετυμολογίας της λέξεως, εντούτοις φερούσης όλα τα στοιχεία της ελληνικότητος αυτής, αφίεμεν τοις φιλολόγοις το στάδιον τούτο της δόξης, αρκούμενοι μόνον να θεωρήσωμεν της κώμην ταύτην αγνώς ελληνικήν· ή τε γλώσσα, τα ήθη και έθιμα και τα διακρίνοντα τον Έλληνα αισθήματα αλάνθαστα πρόκεινται τεκμήρια τούτου.

Οι Κουκλαινιώται εις ουδεμίαν ελθόντες επιμιξίαν μετά των αλλοφύλων των πέριξ χωρίων διετήρησαν την τε γλώσσαν, τα ήθη και έθιμα ελεύθερα ξενισμού. Η γλώσσα αυτών περιέχουσα πολλάς λέξεις αρχαίας έχει, καθά ανωτέρω είρηται, ομοιότητα τινα με την των Φιλιππουπολιτών, ιδίως ως προς την προφοράν του σ προφερομένου οτέ μεν ως το γαλλικόν s, οτέ δε δασέως ως το ch κατ’ αντίθεσιν προς την προφοράν αυτού παρά τε των Στενημαχιωτών και των Βοδενιωτών προφερόντων αυτό συνήθως ως το ch. Κοινά δ’ έχουσιν οι κάτοικοι και των 3 ελληνικών κωμών, ότι διά άρρεν και θήλυ γένος μεταχειρίζονται το θηλυκόν άρθρον. Ως προς τας συγκοπάς των λέξεων, ων κατάχρησιν ποιούνται οι Στενημαχιώται και Βοδενιώται συμπτύσσοντες πολλάκις τρισυλλάβους και τετρασυλλάβους λέξεις εις μονοσυλλάβους, δείκνυνται οι Κουκλαινιώται φειδωλότεροι. Προ τριακονταετίας εδιδάσκοντο τα γράμματα, ως και εν πολλαίς άλλαις ελληνικαίς κώμαις και χωρίοις, αριστίνδην εις τινας μόνον των ευπορωτέρων νέων παρά των ιερέων. Αλλά κατά τας τελευταίας δεκαετηρίδας, καθ’ ας ανεζωπυρήθη ο προς τα γράμματα ζήλος πάντων των Ελλήνων και αυτών των μικροσκοπικών χωριών, διατηρούσι και οι Κουκλαινιώται δημοτικά σχολεία, εις ά φοιτώσι περί τους ογδοήκοντα μαθηταί, διευθυνόμενα υπό δημοδιδασκάλων· ελλείψει δε παρθεναγωγείων φοιτώσι και κοράσια εις την δημοτικήν σχολήν.

Οι κάτοικοι Κουκλαίνης ασχολούνται εις την γεωργίαν ιδία δε την αμπελουργίαν και κατά τους τελευταίους χρόνους και εις την καπνοφυτείαν, προμηθευθέντες σπόρον των καπνών Γενιτζέ, όθεν προσεκάλεσαν ανθρώπους ειδικούς εις το έργον τούτο, όπως φαίνεται ευδοκιμούν και ικανοποιούν καλλίτερον τους κόπους των Κουκλαινιωτών· δια τούτο δε τινες μετέβαλον τους αμπελώνας αυτών εις αγρούς προς καπνοφυτείαν.

Ίδιον δ’ έργον έχουσιν οι Κουκλαινιώται την ψαθοποιΐαν εφοδιάζοντες διά των αγορών Φιλιππουπόλεως και Στενημάχου τους κατοίκους των τε πόλεων και χωρίων με το είδος τούτο του τάπητος αναγκαιοτάτου ιδία τοις χωρικοίς. Το είδος τούτο της βιομηχανίας ουδαμού άλλοθι της Α. Ρωμυλίας καλλιεργείται. Προμηθεύονται δ’ οι Κουκλαινιώται το προς τούτο υλικόν πολλάκις και εκ μακρών αποστάσεων κατά τον Ιούλιον και Αύγουστον, όπερ κατεργάζονται συνήθως αι γυναίκες, οσάκις δεν δύνανται να εργασθώσιν εν τοις αγροίς, διότι ουκ ολίγην βοήθειαν παρέχουσι τοις ανδράσιν αι γυναίκες και αι νεάνιδες εν τη γεωργία. Η ενδυμασία των Κουκλαινιωτών έχει τινά ομοιότητα προς την των πλησιοχώρων χωρικών, ενώ η των Βοδενιωτών ουδόλως διαφέρει της των Στενημαχιωτών διαφερούσης της των άλλων περιοίκων.

Το ήμισυ του πληθυσμού της Κουκλαίνης αποτελούσιν οι Οθωμανοί, συμβιούντες μετά των Ελλήνων εν ομονοία, οίτινες έχουσι τας αυτάς ασχολίας με τους Έλληνας, εκτός της ψιαθοποιΐας, αποτελούσης ιδίαν βιομηχανίαν των Ελλήνων.

Το εθνικόν αίσθημα διατηρείται ακμαίον παρά τοις Έλλησι Κουκλαίνης προς τούτο δ’ ουκ ολίγον συμβάλλεται και η συνεχής επικοινωνία μετά των Ελλήνων Φιλιππουπόλεως και Στενημάχου. Σπουδαίαν δ’ επίδρασιν επί της παραγωγής αυτών θέλει εξασκήσει η βελτίωσις των σχολείων αυτών, άτινα μόνοι συντηρούσιν εκ των ενόντων.

Η γειτνίασις των ελληνικών κωμών Κουκλαίνης και Βοδενών μετά της Φιλιππουπόλεως Στενημάχου σπουδαίως επενεργεί επί της διατηρήσεως και εξακολουθήσεως των πατροπαράδοτων ηθών και εθίμων, αποτελούσα συνάμα και την δύναμιν της αντιστάσεως κατά παντός εξωτερικού καταδιωγμού. Άνευ του εθνικού πυρός όπερ καταθερμαίνει τους έλληνας κατοίκους των κωμών και χωρίων τούτων η εθνική ύπαρξις αυτών εν μέσω τοσούτων ξένων και συνήθως εχθρικών διακειμένων στοιχείων θα ήτο αδύνατος. Το παρελθόν παρέχει την μεγίστην εγγύησιν, ότι οι Έλληνες των μερών τούτων θέλουσι διατηρήσει και εν τω μέλλοντι σώαν και ασινή την ιεράν παρακαταθήκην της εθνικής αυτών υπάρξεως και θα παραδώσωσιν αυτήν ακεραίαν ταις επερχομέναις γενεαίς.

Κοινότητες μικρότεραι ευρεθείσαι απομεμονωμέναι και περιστοιχούμεναι υπό βουλγαρικών χωρίων αι μεν τέλεον εξεβουλγαρίσθησαν, αι δ’ εν μέρει. Παράδειγμα τοιούτον παρέχει το δίωρον απέχον του Στενημάχου ελληνικόν χωρίον Αρβανιτοχώριον, ένθα οι μεν γεροντώτεροι ομιλούσι την ελληνικήν, ενώ οι νεώτεροι ένεκα της συχνής συναναστροφής μετά των γειτόνων Βουλγάρων ομιλούσι το πλείστον την βουλγαρικήν.

Εις απόστασιν ενός τετάρτου της ώρας επί ωραίας τοποθεσίας της Ροδόπης υπάρχει Μονή τιμωμένη εις μνήμην των Αναργύρων, ήτις ελλείψει φρενοκομείου χρησιμεύει ως τοιούτον εις πολλούς των φρενοβλαβών, εξερχομένους πολλάκις εις χείρονα κατάστασιν ή κατά την είσοδόν των εις την Μονήν διότι προς θεραπείαν αυτών εφαρμόζεται το εκ του παραδείσου εξελθόν ξύλον.

Η Μονή αύτη ευρίσκεται εν παρακμή ελλείψει καταλλήλου προσωπικού προς διοίκησιν αυτής, επιβαρυνθείσα με χρέη, άτινα εκληρονόμησεν από τινων ετών εκ της κακής διαχειρίσεως των εκάστοτε ηγουμένων αυτής. Οι γείτονες αυτής Κουκλαινιώται καταβάλλουσι πάσαν προσπάθειαν εις το να διατηρήσωσιν αυτήν· διότι θεωρούσι καθήκον αυτών να παραδώσωσιν αυτήν τοις απογόνοις όπως παρέλαβον παρά των πατέρων των.

Και η Μονή αύτη δια τ’ άφθονα ύδατα, το κατάφυτον των πέριξ, την ωραίαν τοποθεσίαν και το ευάερον, χρησιμεύει ως τόπος εξοχής εις τας οικογενείας Φιλιππουπόλεως και των λοιπών παρακειμένων ελληνικών κωμών, διερχομένας αυτόθι τους θερινούς μήνας. Εκ’ τούτου δε παρέχεται τή Μονή σπουδαία υλική βοήθεια.

ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ

[1896] Ιατρός πρώην βουλευτής Στενημάχου, πρόεδρος

της εφοροδημογεροντίας Φιλιππουπόλεως

[Στενημαχίτης]»

[πηγή: Σωτήριος Αντωνιάδης, Περί Βοδενών και Κουκλαίνης, Περιοδική έκδοση ΘΡΑΚΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΣ 1 (1897), Εν Αθήναις 1897, σελίδες 133-144.].

Άλλες πληροφορίες για την Κούκλαινα και το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων των αρχών του 20^ου αιώνα αναφέρονται στο άρθρο του Φιλιππουπολίτη Κοσμά Μυρτίλου Αποστολίδη «Περί Κουκλένης και της φερωνύμου αυτής επί της Ροδόπης Μονής των Αγίων Αναργύρων», Περιοδική έκδοση «ΑΡΧΕΙΟΝ ΤΟΥ ΘΡΑΚΙΚΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ», τόμος 2, Εν Αθήναις 1935-36, σελίδες 3-40.

ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικ.1 Χάρτης της Ανατολικής Ρωμυλίας. Στις πόλεις με την υπογράμμιση πραγματοποιήθηκε το 1905 και 1906 διωγμός εναντίον του ελληνικού στοιχείου. Μεταξύ αυτών και στην Κούκλαινα (πηγή χάρτη: Σάπες: ο τόπος μας).