Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος Ε΄)

ΜΕΡΟΣ Ε΄

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1921: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ-ΑΣΛΑΝΑΡ (27-29 Μαρτίου 1921)

«…..Καμιάν φοράν, αφόσον επίρεν υ ιμέραν τας 27, αρχίσαμε να προχωρούμε προς τα εμπρός να ιδούμε, εάν εβρίσκετε μακράν από εμάς ο εχτρός[1]. Καθόμαστε, κιτάζομε, τή να υδούμε; Μέσα στον κάμπον ύταν άμος από αφτούς! Καθόμαστε και εμίς και τους αρχίζομε μι τα περόβολαν, τα {ο}ροβατηκά [ορειβατικά] (Εικ.1)! Και τους ταράξαμε! Ύχαμε εμίς, 2 σίνταγ{μα} και 5 σίν{τα}γμα[2], 8 οριβατηκά. Υ 2 μιραρχία ύχα{ν} 16 βαρέα πετην{ά} [πεδινά] περόβολα. Και τους βαρέσαμε με 24 περόβολα! Τους ταράξαμε! 5 χιλιάδ{ες} οβίδες!

Και μιτά το σκάσαν! Και φέβγαν αδιακόπος μες τον κάμπον. Τα χάσαν κι δεν ξέραν που βαδίζαν! Σκοτήδιασι ο τόπος από τον κορνιαχτόν και από των καπνών των οβίδων! Και κάναν σαν χαζί! Και τότες εκόλυσε [ανέβηκε] το 2 σίνταγμα πέρα. Και τους πίρεν κινύγι με έναν λόχον ευζώνων, των 10 λόχον! Και τους βαίναν μι τα πολιβόλα κε με όπλαν. Κε τους καταδιόξαν! Κε εκί ετραβματίσθεν ο Σουλιότης από την Νίκοβαν[3]. Κε μιτά αρχίσαμε πίσου [πάλι] να βαδίζομι εις τον δρόμο μας.

Κε εκί από βαδίζαμε, ο 10 λόχος ύτον οπιστοφιλακήν. Και μαζέβωντε μιρικί χωργιάτις και των αρχίζων εις τους περοβολεσμούς! Κε τραβμάτισαν έναν σίνδηζμον του 10 λόχου. Και γίρισε το υπικόν ευζώνων πίσου. Κε κρίφτικεν όσον [μέχρι] από πέρασαν εμπρός υ τσέτες. Κε τους πιάσαν και τους φέραν κοντά μας! Και βαδίσαμε μέχρι 4 όρας. Κε σταματήσαμι εις ένα χωργιό τούρκικον, όπου έμινεν υ μεραρχία μας και υ μεραρχίαν 2ραν[4].

Ο ελιγμός του 3^ου τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων (Χάρτης 1)

Και τας 28 πολίν προγίαν ελάβαμι διαταγίν να πάμε δίο τάγματα ευζόνων[5]. Και αμέσος διατάσιτε το 3 τάγμα και το 1 τάγμα. Και αμέσος χαλάμι καταβλιζμόν. Κε προχωρί το 3 τάγμα. Και ανεβένι από τας πρόπουδα{ς} απάνω εις τα χιόνηα και εις τα πσιλά όρι, όπου ύχι ρίξε εκίνω το βράδι μίαν πασπάλυν χιόνη! Και τρέχωμε κεριφίος [κρυφά] μέσα εις τα δάσι κε απάνω εις τα όρι δια μιστικόν τρόπον! Να πάμε να βαρέσομι τους αμέτες. Και να ενεσχίσομι τ’ αδέρφια μας της 2 μεραρχίας. Διότη ύχαν 3 μιρόνεκτα από πολέμαγαν! Και αφόσον ετρέξαμι τόσον πολί και ανεβίκαμε απάν εις τα βωνά, ύδαμε ακρεβός που μάχονταν. Και αμέσος εκιλίσαμε κάτο από τα βονά! Και κατεβίκαμε χαμιλά εις τας πρόποδα{ς} του βουνού, χορίς αφτή όμος να μας έχον καταλάβι!

Και βλέπομι μίαν ομάς

απού αφτούς να έρχοντι απάνω μας χορίς να μας έχων υδί αφτή! Τότι ο 10 λόχος απού ύταν εμπρός μας ος ανεχνεφτέϊ, αμέσος τότε τους βένωμε περά! Και αμέσος ο δηηκιτής μας Ν.Πλαστήρας με τον δηκιτήν 1 περοβολαρχίας[6] διατάζι κι στένων τα 2 περοβόλα απού ύχαν! Κε αρχίζον αμέσος ανά 2 οβίδες. Και το σκάσαν οπίσου! Αμέσος εδιατάθην [διαταχθήκαμε] εμίς να τους κενεγίσομε και να καταλάβωμε τους λόφους απάνω. Και αμέσος τους πέρνωμε κοντά και τους οπιστοχορέσαμε! Και καταλάβαμε τους λόφους. Υδρομένη, κατακοπιαζμένη! Και βάλαμε τους φεύγοντας τούρκους.

Η τουρκική αντεπίθεση και η θυσία του λοχαγού Γεωργούλια

Δεν έλειψεν [πέρασε] πολίν όραν όμος όπου τους ήλθεν υνίσχισιν. Και ανασιντάχθησαν υ τούρκι. Κι μας κάνον αντηπίθησιν! Τα περωβόλα τους τα πλισιάσαμε το ολεγότερον

των χίλια πεντακόσια μέτρον χιλιάδον μέτρον [χίλια-χίλια πεντακόσια μέτρα]! Αφού μας βλέπαν με τα μάτηα! Τότες μας βάλαν με 4 περοβόλαν σινέχιαν! Άλες εγγεροφλογές[7], άλες εκριτικές [εκρηκτικές], διαφόρον υδόν! Μας ύβραν τον λόχον μας, ύβραν τον στόχον... Και μας χόσαν υ οβίδες! Κε εκί εκτιπίσθησαν εν όλον 19 τον λόχον μου εκτός τον άλον λόχον.

Τόρα ο 10τος λόχος εβρίσκονταν εις πολίν δίσκολον μέρος! Υ τσέτες επλισιάσαν να μας κικλόσουν! Δαταγίν να οπιστοχορέσομε! Αλά πος να οπισθοχορέσομεν, όπου ο λοχαγός Γιοργούλιας (Εικ.2), αναλαβόν μίαν δημιρίαν, έχη προχορέσε με τα όπλα εφ’ όπλον λόχιν; Κε τον σαλπιχτήν την σάλπιγγαν βαρόντα «προχορίτε» φτάσας ες

τον κάμπον; Κε ύδαν, αδίνατον να προχουρίσον! Κε αδίνατων να οπιστοχουρέσον! Εδό λιπόν ύνε αλουλαγμός [αλαλαγμός]! Τότυχιν [Αυτό έτυχε] αυτήν την στηγμίν, απού έρχονταν η τούρκι από διξιάν, μας κικλόσαν!

Λοιπόν έφτασεν τότες το 1 τάγμα! Και αμέσος επαρατάχθη από το διξιόν μας ο 1 λόχος. Κε ενήσχισεν την οπιστοχόρεσιν το{υ} ΙΙΙ τάγματος! Κε οπιστοχόρισεν ο 11 λόχος, καθός και 3 δημιρίες του 10 λόχου. Πλιν την δημιρίαν την οπία ύχε πάρι ο λοχαγός Γεοργούλιας όπου εμίναν 7 μόνον! Κε κίνε τραυματήυς[8]! Τότες προσκετήριον [προσκλητήριον]. Ο 11 λόχος ύχε απόλιες εν όλον 19, φονεβμένη 5, υπόλυπι τραυματήη. Ο 10 ύχεν 32. Υ πολιβολαρχίαν 2. Ο δε 9 λόχος κανέναν.

Επιστροφή στο Μπουγιούκ Οτουράκ (Χάρτης 2)

Εμίναμε εκί μέχρις όπου ενίχτοσεν. Κε έπιτας ξικινίσαμε δια να μι μας βλέπον ο εχτρός, βαδίζοντες κατά τετράδες εις το σκότος της νεκτός! Εφτάσαμε εις το ψιλόν βονόν[9].

Και αρχίσαμι να ανεβένωμεν, ψάχνοντες να έβρομι των δρόμον μι τα φανάρια! Ο δρόμος ύτον στινός και λασπόδες! Και βαδίζαμι εις επικίντενων από τας 4 υ ώραν μέχρι 2 την νίκταν! Εδώ απεφάσισε ο συνταγματάρχις[10] εις διαταγίν, να μίνομι εκί εις το μέσον του βουνού, έος να ξιμερόσι, να ιδούμε που θα βαδίσουμε (στο περιθώριο της σελίδας κάτω δεξιά αναγράφεται με μολύβι από τον ίδιο: βωνό Ντουλού μπουνάρ λέγονταν).

Τέλος εσταματίσαμι να κιμιθούμε ολίγον, να ξικοραστούμε. Αλλά πος να κιμιθούμε χορίς κοβέρτες και μοσκιμένη από το ύδροτα, από τες λάσπες; Ο βοργιάς εφίσαγεν άγριος, υ δε υ τσιολιάδες έπιπτων!

-Τόρα ύλθεν το τέλος των ευζώνων! ελέγαμι.

Και αρχίσαμι να τρέχομε διξιάν και αριστεράν δια ξίλαν! Καθός [Και] επλακόσαμε ένας απάνο στον άλον δια να ζισταθούμι! Εφτεχός επιράσαμι και αφτήν τιν βραδιάν…

Και τας 29 πολλίν προΐν, εφίγαμι πάλεν δια τας προτέρας μας θέσις με επιλπισίας [απελπισίας] μεγάλις[11]! Τα πόδια μας καθός ες όλα

τα μέλι [μέλη] του σόματος ύτων παγωμένα! Αφού βαδίσαμι τέλος, φτάσαμι κε στίσαμι αντήσκιναν. Κι πέσαμι να αναπαφτούμι. Αφτήν την υμέραν ύρθαν κε υ έφιδρι[12]. Κι τους κάναμε μεγάλιν εποδοχίν. Κε κρίον δριμύτατον! Εκιμίθην και εξιπνίσαμι τας 5 υ όραν. Και βαδίζωμι επί 4 όρες. Ήλθαμι διξιάν του σταθμού του Μπανάζι[13]…..»

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Η ΧΙΙΙη Μεραρχία είχε διαθέσει από την προηγούμενη ημέρα το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων μαζί με Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού για ενίσχυση του αποσπάσματος Διαλέτη (34ο Σύνταγμα Πεζικού), που μάχονταν σκληρά με την 4η Τουρκική Μεραρχία Πεζικού στα υψώματα πάνω από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Τουμλού Μπουνάρ. Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων εγκατέστησε προφυλακές στα υψώματα ανάμεσα στο Τσαλισλάρ και Οτουράκ Τσιφλίκ, πέντε χιλιόμετρα πίσω από τις γραμμές του αποσπάσματος Διαλέτη (34ο Σύνταγμα Πεζικού).

Το Τσαλισλάρ και σήμερα έχει το ίδιο όνομα (τουρκ. Çalişlar). Βρίσκεται 48 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ και 3 δυτικά του Γκιουνέϊκιοϊ (τουρκ. Güneyköy) σε υψόμετρο 1.255 μ.. Έχει πληθυσμό 277 κατοίκους (απογραφή 2000).

Το Οτουράκ Τσιφλίκ σήμερα ονομάζεται Τσιφτλίκ (τουρκ. Çiftlik). Βρίσκεται 6 χιλιόμετρα δυτικά του Τσαλισλάρ σε υψόμετρο 1.233 μ.. Έχει πληθυσμό 731 κατοίκους (απογραφή 2000).

Ο αιφνιδιαστικός κανονιοβολισμός των τούρκων που περιγράφεται εδώ από το Χρήστο Αλεξόπουλο δεν αναφέρεται σε βιβλία στρατιωτικής ιστορίας. Αντίθετα, η πολεμική επιχείρηση της επόμενης ημέρας με τον ελιγμό του 3^ου τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, είναι ευρύτατα γνωστή στη βιβλιογραφία.

H μάχη του Τουμλού Μπουνάρ-Ασλανάρ στις τουρκικές πηγές είναι γνωστή ως Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebesi.

[2] Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων.

[3] Ημιορεινό χωριό της ανατολικής Φθιώτιδας δυτικά της Παλαιοκερασιάς. Η Νίκοβα από το 1930 μετονομάσθηκε σε Άνυδρο. Το 1920 είχε πληθυσμό 502 κατοίκους,. Ο Σουλιώτης που αναφέρεται εδώ μετά το τέλος του πολέμου εγκαταστάθηκε στη Στυλίδα, όπου διατηρούσε παντοπωλείο.

[4] Το χωριό αυτό είναι το Μπουγιούκ Οτουράκ. Και σήμερα ονομάζεται Μπουγιούκ Οτουράκ (τουρκ. Büyük Οturak). Βρίσκεται 8 χιλιόμετρα δυτικά του Τσιφτλίκ σε υψόμετρο 1.077 μ.. Έχει πληθυσμό 2.035 κατοίκους (απογραφή 2000). Απέχει 65 χιλιόμετρα από το Αφιόν Καραχισάρ και 51 από το Ουσάκ.

[5] Συγκροτήθηκε απόσπασμα από:

-το 1^ο και 3^ο τάγμα του 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων,

-την ΧΙΙΙβ Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού μείον έναν ουλαμό της,

-το 2ο τάγμα του 2ου Συντάγματος Πεζικού (ταγματάρχης Μπιτσάνης) και

-την ΧΙΙΙα Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού (Απόσπασμα Πλαστήρα).

Το απόσπασμα θα πλευροκοπούσε τις τουρκικές δυνάμεις από τα δεξιά τους στον αυχένα του όρους Χασάν Ντεντέ Τεπέ (1.363 μ.) (τουρκ. Gök Dağ) προς το χωριό Γιολούκ. Εμπροσθοφυλακή βάδιζε το έφιππο τμήμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Στις 9.30 το πρωί έφτασε στον αυχένα του όρους Χασάν Ντεντέ Τεπέ, όπου και συνδέθηκε με το 2ο τάγμα του 2ου Συντάγματος Πεζικού υπό τον ταγματάρχη Μπιτσάνη [«Μπιτζάνης Αθανάσιος του Γεωρ., συντ. πεζ., γεν. το 1887 εν Λαρίση, μετ. πολ. 12-13 και 17-23, διετέλεσεν επιτελάρχης Σ.Σ. και Προσωπάρχης του υπουργ. Στρατιωτικών», πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 4, σελίδα 669].

Στις 11.30 το πρωί απαρατήρητο έφτασε ένα χιλιόμετρο ανατολικά του χωριού Γιολούκ. Οι Τούρκοι δεν αντελήφθησαν την κίνηση του αποσπάσματος. Το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων (χωρίς τον 9ο λόχο του), καιροφυλακτούσε κρυμμένο μέσα στο δάσος, στο ύψωμα 1.530 μ. ανατολικά του Γιολούκ. Η αιφνιδιαστική επίθεσή του έγινε με κατεύθυνση προς Αλή Βεράν, απ’ όπου δύο τουρκικές πυροβολαρχίες έβαλαν κατά της ΙΙας Μεραρχίας. Στις 12.15 το μεσημέρι άρχισε η επίθεση με σφοδρά πυρά πυροβολικού και πλήρη αιφνιδιασμό των Τούρκων. Άρχισαν να υποχωρούν άτακτα προς το Σάλκιοϊ. Το σύνθημα της υποχώρησής τους δόθηκε με φωτοβολίδα κίτρινου χρώματος. Το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων διέλυσε και έτρεψε σε φυγή το 41ο Σύνταγμα Πεζικού της 5ης Τουρκικής Μεραρχίας Καυκάσου. Με τον ελιγμό αυτό το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων κτύπησε τους τούρκους από τα νώτα και ανακούφισε τις δυνάμεις της ΙΙας Μεραρχίας, που μάχονταν σε άνιση μάχη με υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις, που έσπευδαν στην περιοχή, μετά την απόκρουση της ελληνικής επίθεσης στο Εσκί Σεχίρ.

Το χωριό Γιολούκ και σήμερα ονομάζεται Γιουϊλούκ (τουρκ. Yüylük). Βρίσκεται 12 χιλιόμετρα βόρεια του Μπουγιούκ Οτουράκ και 11 νοτιοδυτικά του Αλή Βεράν σε υψόμετρο 1.226 μ..

Το Αλή Βεράν σήμερα ονομάζεται Αλιϊορέν (τουρκ. Alliören). Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.127 μ. και έχει πληθυσμό 271 κατοίκους. Είναι γνωστό από τη φοβερή μάχη της 17^ης Αυγούστου 1922 κατά την οποία οι ελληνικές δυνάμεις της Ομάδας Τρικούπη, μετά τη διάρρηξη του μετώπου στο Αφιόν Καραχισάρ, εγκλωβίσθηκαν στην «κοιλάδα του θανάτου», όπως ονομάσθηκε, και αποδεκατίσθηκαν από τα πυρά του τουρκικού πυροβολικού. Όσοι τελικά διέφυγαν δυτικά προς το όρος Μουράτ Ντάγ (τουρκ. Murat Dağı) αιχμαλωτίσθηκαν το απόγευμα της 20ης Αυγούστου 1922 έξω από το Ουσάκ (πλην της φάλαγγας Γαρδίκα και Τσολάκογλου). Ανάμεσά τους και οι χωριανοί μας του 2ου Συντάγματος Πεζικού. Σήμερα το γεγονός της μάχης του Αλή Βεράν υπενθυμίζεται έντονα στους επισκέπτες της περιοχής με την παρουσία πάρα πολλών μνημείων, αγαλμάτων, ακόμη και με χάρτη της μάχης.

Το Σάλκιοϊ σήμερα ονομάζεται Τζαφερτεπέ Τσάλκιοϊ (τουρκ. Zafertepeçalköy). Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.090 μ. και έχει πληθυσμό 2.449 κατοίκους (απογραφή 2000). Απέχει 6 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Αλή Βεράν και 16 ανατολικά του Γιολούκ. Τζαφερτεπέ (=λόφος του νικητή), ονομάσθηκε επειδή στην κορυφή του λόφου είχε το παρατήριό του ο Μουσταφά Κεμάλ κατά τη μάχη του Αλή Βεράν.

[6] Διοικητής της 1ης πυροβολαρχίας ήταν ο λοχαγός Κοντολέων: «Κοντολέων Γεώργιος του Αντωνίου, ταγμ. πυρ., γεν. εν Ναυπλίω το 1894, μετ. εκστρ. 17-23», [πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 4, σελίδα 296].

[7] Εγκαιροφλεγής είναι η οβίδα που ρυθμίζεται έτσι ώστε να αναφλέγεται σε ορισμένο σημείο της τροχιάς της (βλέπε: εγκαιροφλεγής-ής-ές).

[8] Η πράξη αυτή του λοχαγού του 10^ου λόχου Αγησίλαου Γεωργούλια οδήγησε και τον ίδιο στο θάνατο. «Γεωργούλιας Αγησίλαος του Διον. Λοχ. Πεζ. Εγεν. εν Ζαχάρω Μεσσηνίας το 1891. Μετ. των εκστρ. 12-13 και 17-21. Εφονεύθη κατά τας εν Μ. Ασία επιχειρήσεις την 28 Μαρτίου 1921», [πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 2, σελίδα 512].

[9] Το ψηλό βουνό, που αναφέρεται εδώ, είναι το Χασάν Ντεντέ Τεπέ (τουρκ. Gök Dağ). Ανήκει στο ορεινό συγκρότημα του Τουμλού Μπουνάρ (τουρκ. Dumlu pınar).

[10] Ο Νικόλαος Πλαστήρας.

[11] Εννοεί την επιστροφή στο Μπουγιούκ Οτουράκ, όπου βρισκόταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων πριν τη συμμετοχή του στη μάχη που προηγήθηκε.

[12] Για την ενίσχυση του Α΄ Σώματος Στρατού διατέθηκε το 33ο Σύνταγμα Πεζικού (μείον το 2ο τάγμα του). Αποτελούνταν από 5.000 εφέδρους και μεταφέρθηκε εσπευσμένα από 23 έως 25 Μαρτίου 1921 στο Ουσάκ.

[13] Είναι ο σιδηροδρομικός σταθμός του Μπανάζ (τουρκ. Banaz).

ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΤΕΣ

Εικ.1: Ορειβατικό πυροβολικό στις επιχειρήσεις του Καλέ Γκρότο τον Αύγουστο του 1921. [Πηγή: Αβτζιγιάννης Κ., Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922. Σειρά: «Πολεμικές Μονογραφίες» 11, Αθήνα χ.χ.].

Εικ.2: Ο πεσών λοχαγός Αγησίλαος Γεωργούλιας.[Πηγή: Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄ (1919-1930), Εν Αθήναις 1930, σελίδα 113].

Χάρτης 1: Η μάχη του Τουμλού Μπουνάρ-Ασλανάρ και ο ελιγμός του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. [Πηγή: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986)].

Χάρτης 2: Η σύμπτυξη προς Μπουγιούκ Οτουράκ. [Πηγή: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986)].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βλέπε: Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος Γ΄).