Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος ΣΤ΄)

ΜΕΡΟΣ ΣΤ΄

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1921: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ-ΑΣΛΑΝΑΡ (27-29 Μαρτίου 1921) 

Στην ανάρτηση Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Αλεξόπουλου (Μέρος Ε΄) πραγματοποιείται περιγραφή της μάχης από τον συμμετέχοντα Χρήστο Αλεξόπουλο. Η ίδια μάχη περιγράφεται στη συνέχεια από το διοικητή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Νικόλαο Πλαστήρα. Ακολουθεί ομιλία του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) στην τουρκική εθνοσυνέλευση, στην οποία παραδέχεται τη συμβολή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην εξέλιξη της μάχης.

1.Περιγραφή της μάχης από το Νικόλαο Πλαστήρα

«Ντερμπέν (20 χιλ. Α. Ουσάκ) 26.4.21

Αγαπητέ μου Γιώργο,

Έλαβα το γράμμα σου και εχάρηκα πάρα πολύ διότι επί τέλους έμαθα που ευρίσκεσαι.

Ήτο φυσικόν να στενοχωρεθής δια την αποτυχίαν μας στο Εσκή-Σεχήρ, διότι ήσο ασυνήθιστος από ήττας, αλλά και διότι μικρά αποτυχία εις τας περιστάσεις ταύτας προξενεί μεγάλην ζημίαν εις την Εθνικήν μας υπόθεσιν. Και εγώ δεν φανταζόμουν παρομοίαν έκβασιν·  είμαι τελείως κατασυντετριμμένος και απογοητευμένος από την γενικήν κατάστασιν, όπως την βλέπω από τας εφημερίδας, διακρίνω ότι το περιβάλλον πανταχόθεν μας είναι εχθρικόν, τι θα γίνει δεν ημπορώ να μαντεύσω τα έχω χάσει τελείως. Μια μόνη ελπίς σωτηρίας μου απομένει, ο στρατός όστις πράγματι έχει ηθικόν καλόν και μένος πολεμικόν (κρίνω όμως από την Νοτίαν ομάδα, δεν ξέρω τι γίνεται στην Προύσσα). Ημείς όμως εδώ έσχομεν μόνον νίκας και ουδεμίαν αποτυχίαν. Αι απώλειαι είνε ολίγαι σχετικώς με τ΄ αποτελέσματα· ανέρχονται ολοκλήρου του Α΄ Σ.Σ. εις 620 μόνον εκτός μάχης, ενώ του εχθρού, χωρίς υπερβολήν, υπερβαίνουν τους 8.000 εις αιχμαλώτους και εκτός μάχης. Υπήρξαν όμως και δι΄ ημάς στιγμαί κρίσιμοι και ολίγου δείν να εχάναμεν το πάν εν Μ. Ασία, ώρας τινάς και θα μας απέκοπταν την οδόν υποχωρήσεώς μας. Αλλά επρόλαβα και επεφέραμεν στον εχθρό αληθή πανωλεθρίαν, ιδία κατά την μάχην του Τουλού Μπουνάρ μετά την αποχώρησίν μας εξ Αφιόν Καραχισάρ.

Ο Κεμάλ απαλλαγείς από την Βορείαν Ομάδα έστρεψε τας δυνάμεις του καθ΄ημών και συνεκέντρωσεν εις Τουλού Μπουνάρ 7 μεραρχίας πεζικού και εις το ύψος Μπανάζ δύο μεραρχίας ιππικού δια την καταδίωξιν· όντως είχε σχέδιον λαμπρόν, αλλά δεν υπελόγισεν ότι, αν λείπει το θηρίο, είναι οι εύζωνοι που δεν αστιεύονται. Αι δυνάμεις του υπελογίσθησαν άνω των 15.000, έναντι των οποίων παρετάξαμεν περί τα 5.000 τουφέκια (ΙΙη Μεραρχία, 5/42 Ευζώνων και εν τάγμα του 2ου Πεζικού, η λοιπή ΧΙΙΙη εις Ουσάκ και Μπανάζ). Τα Συν/τα μας παρέτασσον 1.000-1.200 τουφέκια. Από το μεσημέρι της 26ης ήρξατο ο αγών λαβών την μεγαλυτέραν έντασιν το μεσημέρι της 27ης ότε εκλονίσθη το αριστερόν της ΙΙης Μερ., αλλ’ έγκαιρος επέμβασις του τάγματος Μπιτσάνη (2ου Πεζ.) αποκαθιστά τα πράγματα. Την 28ην κρατούμε τας θέσεις και ο αγών συνεχίζεται. Ο εχθρός προυτίθεται να επιτεθεί κατά του αριστερού μας, όπου, ως απεδείχθη βραδύτερον είχε συγκεντρώσει 4-5 χιλιάδας άνδρας. Αλλ΄ από πρωϊας της 28ης με δύο τάγματά μου και 6 κανόνια διατάσσομαι να ενεργήσω κατά του δεξιού πλευρού του εχθρού. Παίρνω λοιπόν τους τσολιάδες και σκαλώνω στα χιόνια μέσα από λαγκαδιές και ροβολώ κατόπιν προς τα νώτα του εχθρού. Και ευρίσκομαι το μεσημέρι 19 χιλιόμετρα πίσω από την γραμμή της παρατάξεως του εχθρού και εις τας ανυπόπτους εχθρικάς συγκεντρώσεις, αίτινες την επομένην πρωϊ εσκόπουν να μας κάνουν αυτό που έπαθαν αυτοί· και θα την παθαίναμε ασφαλώς γιατί είχαμε πολύ λίγες δυνάμεις.

Λοιπόν οι τσολιάδες ευρήκαν ψητό πολύ και ρίχτηκαν σαν γεράκια. Τι έγινε δεν περιγράφεται· ένας λόχος 90 τουφέκια αποσύνθεσε συγκέντρωσιν 1.500 ανδρών και συνέλαβε ολόκληρον λόχον αιχμάλωτον με όλους τους συναδέλφους μου αξιωματικούς. Ο αιφνιδιασμός ήτο προφανής, όχι μόνον οι Τουρκαλάδες εξεπλάγησαν από το Σαϊτάν ασκέρι, αλλά και οι δικοί μας δεν επίστευαν κατ΄ αρχάς εις μίαν τόσον παράτολμον κίνησον (που μόνον τσολιάδες την κάνουν) και έτριβαν τα μάτια τους όταν είδαν τους έφιππους τσολιάδες με τας πυροβ. Διόπτρας.

Το δεξιόν του εχθρού ανατρέπεται αμέσως και ο Μπιτσάνης ευρίσκει ευκαιρίαν και προχωρεί (είναι το τάγμα του υπό τας διαταγάς μου).

Όλη η παράταξις της ΙΙης Μεραρχίας βλέπει από τα υψώματα το εκτυλισσόμενο θέαμα της πλήρους αποσυνθέσεως του εχθρού και κραυγάζουν: «Ζήτω οι Τσολιάδες!»

Μετά δύο ώρας καθ’ όλον το μέτωπον ο εχθρός τρέπεται εις άτακτον φυγήν.

Η μάχη εκερδήθη πλέον. Αλλά φθάνομεν εις το ύψος του σημείου ένθα ευρίσκεται το Τουρκικόν Επιτελείον, οπόθεν διηύθυνε την μάχην· βλέπει ότι κινδυνεύει να του κοπεί η οδός υποχωρήσεώς του και διακρίνει ότι είμεθα μια δράξ ανδρών (600 τουφέκια) ηννόησε την μπλόφαν μας και ρίχνει εναντίον προκεχωρημένης διλοχίας μου 2.000 άνδρας. Διατάσσω την σύμπτυξίν της, αλλ΄ εμπλέκεται ο Γεωργούλιας εις αγώνα δεινόν και πίπτει ηρωϊκότατα αυτός με ολόκληρον την διμοιρίαν, ήν αυτοπροσώπως οδηγεί εις έφοδον. Σπεύδω με ότι έχω επί τόπου και παρατάσσω επί μίας γραμμής 12 πολυβόλα και 6 κανόνια. Προφθάνομεν τα κύματα του εχθρού εις τα 600 μ. και εντός τελματώδους πεδιάδος, όπου ο θάνατος τους εθέρισε, πλέον των 500 πτωμάτων ευρίσκονται μπροστά μας. Ο εχθρός ενισχύεται και κυκλώνει το αριστερόν μου, κάμνω αμυντικήν καμπήν και οι τσολιάδες αναδεικνύονται ήρωες. Είμεθα τελείως απομεμονωμένοι. Ζητώ από όλους να κρατήσουν μέχρι εσπέρας· έχομεν κάμει ημικύκλιον και καθηλώνομεν τον εχθρόν εις τα 4οο μ. όπου υπό το φρικαλέον πύρ μας υπέστη αληθή πανωλεθρίαν επί τρίωρον μέχρις ότου επελθούσης της νυκτός κατώρθωσα να τους εξαπατήσω και να ξεφύγω ανενόχλητος διακομίσας και όλους τους τραυματίας. Έσχον καθ΄ όλην την ημέραν 63 εκτός μάχης, εξ΄ ών νεκροί 25 οπλίται και οι λοχαγός Γεωργούλιας και ανθ/στής Κρέντας.

Έτσι τελείωσεν η μάχη αυτή, ήτις επέφερεν αληθή πανωλεθρίαν εις τον εχθρόν. Ήδη κατέχομεν τας θέσεις του Τουλού Μπουνάρ και επικρατεί απόλυτος ησυχία. Είμεθα δηλ. 50 χιλιόμετρα εμπρός από τας θέσεις που είχαμε πριν την επιχείρησιν· συνεπώς είνε κακόβουλοι διαδόσεις ότι εγκαταλείψαμεν το Ουσάκ.

Το Σύνταγμα έκαμε και άλλας δύο μάχας νικηφόρους, μίαν πρό του Αφιόν Καρά Χισάρ και άλλην πέραν τούτου. Για να σου διηγηθώ όλην την εκστρατείαν είναι περιττόν. Αν συναντήσεις τον κ. Μανέταν θα μάθης.

Π.»

Από το βιβλίο: Αρχείο της Π.Σ.Δέλτα Β΄, Νικόλαος Πλαστήρας (Εκστρατεία Ουκρανίας 1919-Κίνημα 6ης Μαρτίου 1933-Αλληλογραφία. Επιμέλεια Π.Α.Ζάννας, Αθήνα 1979)

2. Ομιλία του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) (Εικ.1) στην τουρκική εθνοσυνέλευση

Η ομιλία πραγματοποιήθηκε το 1927 στην τουρκική εθνοσυνέλευση στην Άγκυρα και αναφέρεται στη δεύτερη μάχη του Τουμλού Μπουνάρ. Παραδέχεται την καθοριστική συμβολή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην εξέλιξή της. Παράλληλα επικρίνει την ανικανότητα του στρατηγού Ρεφέτ πασά, τον οποίον και τελικά απέπεμψε. Ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας:

«Ο Ρεφέτ πασάς, ενώ είχε ηττηθεί ο ίδιος, θεωρούσε ηττημένο τον εχθρό

Κύριοι, ο Ρεφέτ πασάς οδηγήθηκε σε λανθασμένο συμπέρασμα σχετικά με το αποτέλεσμα της μάχης, εξαιτίας της μετακίνησης των στρατιωτικών τμημάτων κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Αυτό συνέβη κατά κύριο λόγο από τις μετακινήσεις ενός εχθρικού συντάγματος (εννοεί το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων) το οποίο αφέθηκε στο Τομλού Μπουνάρ από τις εχθρικές μεραρχίες, που βρίσκονταν ανατολικά του Αφιόν, και δεν είχε ηττηθεί. Οι ελληνικές δυνάμεις προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια ισχυρή πολεμική γραμμή, και έτσι αυτό το σύνταγμα προχώρησε προς το Τομλού Μπουνάρ, ενώ άλλα τμήματα οπισθοχωρούσαν για να ενωθούν μαζί του. Στην πραγματικότητα όμως ο Ρεφέτ πασάς, ενώ είχε ηττηθεί, νόμισε ότι είχε νικηθεί ο εχθρός και είχε φύγει, και αυτό μας το διαβίβασε μ’ ένα τηλεγράφημά του, στο οποίο τόνιζε ότι, κατά τη διάρκεια της μάχης του Τομλού Μπουνάρ είχε δώσει στον εχθρό το τελειωτικό χτύπημα. Και εμείς, όπως ήταν φυσικό, χαρήκαμε και βιαστήκαμε να τον συγχαρούμε. Για να καταλάβουμε την κατάσταση καλύτερα, του έθεσα ορισμένες ερωτήσεις. Από τις απαντήσεις του, όμως, μου γεννήθηκαν κάποιες αμφιβολίες γι’ αυτά που μας είχε διαβιβάσει. Στο τέλος έγινε γνωστό ότι ο εχθρός βρισκόταν στο Τομλού Μπουνάρ σε πλεονεκτική θέση. Αντίθετα, ο Ρεφέτ πασάς με τις δυνάμεις του υποχρεώθηκε να παραμείνει για λίγο πίσω και να διαφυλάξει τη γραμμή Αϊντεμίρ, Τσάλκιοϊ, Σελκίσαραϊ.

Κύριοι, όταν κόπασαν όλ’ αυτά για λίγο, έγινε φανερό ότι ο στρατός που διοικούσε ο Ρεφέτ πασάς δεν του είχε πλέον καμιά εμπιστοσύνη. Για να ερευνηθεί η υπόθεση επί τόπου, πήγαν στο αρχηγείο του Ρεφέτ πασά ο Φεβζί πασάς από την Άγκυρα και ο Ισμέτ πασάς από το Δυτικό Μέτωπο (οι δύο τούρκοι στρατηγοί ήταν οι αρχηγοί του τουρκικού επιτελείου). Επειδή ο Ρεφέτ πασάς έπρεπε να παραμείνει για λίγο διάστημα ακόμα στη διοίκηση, προσπάθησαν να επιλύσουν το πρόβλημα με βάση αυτό το δεδομένο. Ήταν όμως φανερό ότι αυτή η κατάσταση δε θα μπορούσε και δε θα έπρεπε να συνεχιστεί. Γι΄ αυτό το λόγο, μαζί με τους Φεβζί και Ισμέτ πασά επισκέφτηκα τον Ρεφέτ πασά και, αφού εξέτασα την όλη υπόθεση, έδωσα κάποια λύση. Το νότιο μέτωπο, που το διοικούσε ο Ρεφέτ πασάς, το συνένωσα με το δυτικό και ανέθεσα τη διοίκηση στον Ισμέτ πασά. Ανακοίνωσα δε στον Ρεφέτ πασά ότι έπρεπε να επιστρέψει στην Άγκυρα, γιατί του είχε ανατεθεί κάποιο άλλο καθήκον.»

Από το βιβλίο: Κεμάλ Ατατούρκ ομιλίες, μετάφραση από τα τουρκικά Συμεών Σολταρίδης, Αθήνα 1995.

ΕΙΚΟΝΑ

Εικ.1: Ο Μουσταφά Κεμάλ με τον Ισμέτ πασά στο μέτωπο. Ο πρώτος επονομάστηκε Ατατούρκ (Atatürk=ο πατέρας των Tούρκων). Σ΄ αυτόν οφείλεται η ύπαρξη του σημερινού τουρκικού κράτους. [Πηγή: Μιχαλακέας Τ., Ιστορική σύνθεσις (1922-1936). Βίβλος Ελευθερίου Βενιζέλου η ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, Αθήναι 1964].