Πέμπτη 27 Μαΐου 2010

Ανεβαίνοντας στο Τσερνοβίτι


Το Τσερνοβίτι βρίσκεται σε υψόμετρο 920 μέτρων σκαρφαλωμένο στον ορεινό όγκο της Όθρυος. Η διαδρομή από το σημερινό χωριό Παλαιοκερασιά μέχρι το παλιό χωριό Τσερνοβίτι απαιτεί 1.30 έως 2.00 ώρες βάδισμα. Μέχρι τον ποταμό Βελλά (Εικ.1) στη θέση Λιναριά ο δρόμος είναι κατηφορικός. Κατόπιν αρχίζει η ανάβαση.
Η ονομασία του ποταμού εκ πρώτης όψεως παραπέμπει σε σλαβωνύμιο, προερχόμενο από τη σλαβική ρίζα Bel(Μπέλ) ή Bjal(Μπγιάλ) (Бел, Бял). Ελληνικά μεταφράζεται λευκός [ευχαριστώ τη δρ.Alexandra Trifonova για τη βοήθειά της στην προσπάθεια ετυμολογίας του ονόματος]. Προσεκτικότερη όμως αναζήτηση παραπέμπει στο βελάζω [βελάζω=βγάζω φωνή (για πρόβατα και κατσίκες)<μεσαιωνικά βελάζω<αρχαία ελληνικά και ελληνιστικά βελώ. Στην ελληνική διάλεκτο της Κάτω Ιταλίας βελώ. Βληχή=το βέλασμα των προβάτων στα αρχαία ελληνικά][1]. Ο Βελλάς το χειμώνα και την άνοιξη δέχεται άφθονα ύδατα από το λιώσιμο των χιονιών της Όθρυος, από διάφορα χαντάκια που κατεβαίνουν από τους γύρω λόφους και κυρίως από την πηγή του Κεφαλόβρυσου. Κατεβαίνοντας προς το Μαλιακό κόλπο μεταβάλλεται σε ορμητικό χείμαρρο, του οποίου η βοή ακούγεται σε μεγάλη απόσταση, μερικές φορές ακόμη και μέχρι τη σημερινή Παλαιοκερασιά. Έχουμε τη γνώμη ότι το όνομά του προέρχεται ακριβώς από αυτή τη βοή, η οποία ακούγεται παντού απ’ όπου διέρχεται. Ακούγεται όπως το βέλασμα ενός μεγάλου κοπαδιού, δηλαδή το ποτάμι μεταφορικά «βελάζει».
Σε ιστοσελίδα για την Πελασγία ο Βελλάς συνδέεται με την επανάσταση του 1821 ως εξής:
«Η Σφαγή στο Βελά Ποταμό
Είχε αναγγελθεί οτι οι τούρκοι κατεβαίνουν από τη Θεσσαλία. Όλοι οι Πελασγιώτες, γέροι, γυναίκες, παιδιά κατέβηκαν στην παραλία για να περάσουν αντίκρυ στην Εύβοια, μα μη βρίσκοντας πλοία τράπηκαν προς Λαμία. Φτάνοντας στο ποτάμι του Αχινού αντιλήφθηκαν ότι ήταν αδύνατο να το περάσουν γιατί είχε πολύ νερό από τη δυνατή βροχή. Οι τούρκοι όμως τους πρόλαβαν. Μεγάλη βοή ακούστηκε από τα παιδιά και τις γυναίκες που έκλαιγαν μη μπορώντας να φύγουν για να σωθούν. Πολλοί έπεσαν στο ποτάμι για να γλιτώσουν την ατίμωση. Από τους υπόλοιπους άλλους του έσφαξαν και άλλους τους οδήγησαν στη Λαμία για να τους πουλήσουν.
Ο χείμαρος ονομάστηκε ΒΕΛΑΣ απ' τη βοή, το θρήνο των γυναικοπαίδων που έμοιαζε με βελάσματα προβάτων». (βλέπε: http://gov.exnet.gr/el/nomo-fthiotida/dimo-pelasgia/472-istoria-politismo.html).
Η πληροφορία είναι οπωσδήποτε ενδιαφέρουσα. Δεν αναφέρεται όμως η πηγή προέλευσης για να ταυτιστεί το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός. Για το λόγο αυτό γίνεται δεκτή με επιφύλαξη.
Το τοπωνύμιο Λιναριά υποδηλώνει ότι παλιά καλλιεργούσαν εκεί λινάρι, από το οποίο έπαιρναν τις κλωστικές ίνες του για να κατασκευάζουν λινά νήματα και υφάσματα. Ο οδοιπόρος για να διαβεί τον ποταμό Βελλά διέρχεται από ένα σύγχρονο γεφύρι, κατασκευασμένο τη δεκαετία του 1970. Ακριβώς δίπλα του διατηρείται το παλιό μονότοξο γεφύρι κτισμένο με πελεκητή πέτρα (Εικ.2). Η χρονολόγησή του ανάγεται στον 19ο αιώνα, ίσως και παλαιότερα. Παρόμοια πέτρινα γεφύρια υπάρχουν και σε άλλα ορεινά χωριά της Όθρυος (Νεράϊδα, Λογγίτσι, Ανάβρα, Βρύναινα κ.α.).
Στο βάθος αριστερά του γεφυριού, ανάμεσα στα πλατάνια διακρίνεται ένα παλιό κτίσμα. Εκεί υπήρχε βιοτεχνικό συγκρότημα αποτελούμενο από νερόμυλο, λανάρι[2], μαντάνι και νεροτριβή (ντριστέλλα), ιδιοκτησίας Ζήση (Εικ.3). Ανεβαίνοντας ψηλότερα στον ανηφορικό δρόμο διακρίνεται απέναντι, παράλληλα στην όχθη του Βελλά, το κτιστό αυλάκι, από το οποίο διοχετευόταν το νερό στο βιοτεχνικό συγκρότημα. Προερχόταν από πηγή που βρίσκεται στα σπλάχνα του λόφου Κεφαλόβρυσο. Το βιοτεχνικό συγκρότημα βρισκόταν σε λειτουργία μέχρι περίπου το 1970.
Συνεχίζοντας την ανάβαση αριστερά δεσπόζει ο λόφος Πυργάκι (Εικ.4). Ονομάσθηκε έτσι από το πυργοειδές σχήμα των βράχων. Το τοπωνύμιο αυτό απαντάται σε αρκετά μέρη της Φθιώτιδας. Μετά από μία στροφή στη θέση «Τχαλορέματα» (Διχαλορέματα) προβάλλει ένα παλιό σπίτι, ιδιοκτησίας Καράμπα (Εικ.5). Ψηλά στον εξωτερικό τοίχο του σπιτιού σε εντοιχισμένη λίθινη πλάκα, εκατέρωθεν σταυρού με πεπλατυσμένα άκρα, αναγράφεται: 1934 ΔΕΚΕ{ΜΒΡΙΟΥ} 29 (Εικ.6). Η ομοιότητά του με τον σταυρό επίστεψης του τέμπλου των εκκλησιών, στις απολήξεις των άκρων του οποίου απεικονίζονται οι τέσσερις ευαγγελιστές, είναι εμφανής. Ο συγκεκριμένος του σπιτιού όμως είναι απλούστερος.
Ακολουθεί το Καλαμάκι. Εδώ, υπήρχε παλιά κτιστή βρύση για να ξεδιψούν τα ζώα και οι διαβάτες. Ο δρόμος τότε ήταν μονοπάτι και διέρχονταν από τη βρύση, χαμηλότερα από το σημερινό. Τοπωνύμιο Καλαμάκι υπάρχει και στο παλιό μονοπάτι, που οδηγούσε στη χαράδρα της Κανάλας, κοντά στην τοποθεσία Σταυρός Ανύδρου (πρώην Νίκοβα). Και στο Καλαμάκι του Σταυρού υπήρχε κτιστή βρύση.
Μετά το Καλαμάκι ακολουθούν τα Παλιοκάλυβα. Το τοπωνύμιο υποδηλώνει την ύπαρξη παλιά κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων.
Από ένα σημείο και μετά ο δρόμος περνάει μέσα από το ρέμα της Πλατάνας. Εντύπωση προκαλούν τα μεγάλα πλατάνια, άλλωστε σ’ αυτά οφείλεται και το τοπωνύμιο. Ένα από αυτά ονομάζεται ο πλάτανος του Μπουρέκα (Εικ.7)[3]. Στην έξοδο της Πλατάνας υπάρχει πέτρινη βρύση με έξι τσιμεντένιες ποτίστρες, για το πότισμα των κοπαδιών των κτηνοτρόφων. Κατασκευάσθηκε το 1966 από τη Δασική Υπηρεσία, όπως αναγράφεται στην εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα (Εικ.8).
Συνεχίζοντας, ο ανηφορικός δρόμος αριστερά οδηγεί στο Τσερνοβίτι. Λίγο ψηλότερα από το σημερινό δρόμο υπάρχει ακόμη το παλιό μονοπάτι. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει τμήμα του μονοπατιού, όπου σώζονται σε σχετικά καλή κατάσταση, τμήματα του καλντεριμιού (τα «γκαλντρίμια» στην καθομιλουμένη της περιοχής) (Εικ.9-11). Να σημειωθεί ότι τμήματα καλντεριμιού υπήρχαν και λίγο πριν την είσοδο στην Πλατάνα Τα καλντερίμια[4] κατασκευάσθηκαν το 19ο αιώνα με σκοπό τη διευκόλυνση διέλευσης ανθρώπων και ζώων, καθώς και τη διατήρηση της σταθερότητας του εδάφους. Αποτελούνται από ημικατεργασμένους λίθους τοποθετημένους και ενωμένους προσεκτικά μεταξύ τους χωρίς κενά. Σε μερικά σημεία, όπου η διάβαση γινόταν δυσκολότερη, ανά 0,60-0,70μ. μία σειρά λεπτών λίθων προεξέχουν κάθετα του καλντεριμιού. Σκοπός αυτής της κατασκευής ήταν να βοηθά στη σταθερότητα του βαδίσματος των ανθρώπων και των ζώων. Τέλος έχοντας αριστερά το λόφο Καστράκι και δεξιά την Αϋφαντόραχη (Εικ.12), από μακριά φαίνεται η θέση του χωριού.
Το Τσερνοβίτι είναι μπροστά μας με τα λίγα σωζόμενα όρθια σπίτια του, το μισογκρεμισμένο σχολείο, την εκκλησία του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου και αρκετούς λιθοσωρούς, που υποδηλώνουν θέσεις σπιτιών. Στο βάθος πίσω μας απλώνεται διάπλατα ο Μαλιακός κόλπος (Εικ.13).


ΣΧΟΛΙΑ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Η ετυμολογία από: Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 268.
[2] Το λανάρι κατεργαζόταν το μαλλί, έτσι ώστε να είναι έτοιμο για γνέσιμο. Είχα την τύχη σε μικρή ηλικία να επισκεφτώ το βιοτεχνικό συγκρότημα και να παρατηρήσω τη λειτουργία του. Θυμάμαι τις αυστηρές συστάσεις της μητέρας μου και του μυλωνά να μην πλησιάζω τους ιμάντες που δούλευαν. Παλιότερα είχε συμβεί ατύχημα με αποτέλεσμα κάποια γυναίκα να χάσει το χέρι της.
Η διαδικασία κατασκευής των ρούχων ήταν η εξής: το Μάϊο γινόταν η κουρά των προβάτων. Τα μαλλιά κατόπιν ζεματιζόταν μέσα στο καζάνι με βραστό νερό. Πρώτα τα άπλωναν για να στεγνώσουν στο ήλιο και κατόπιν γινόταν το «ξάσιμο», δηλαδή η απομάκρυνση αγκαθιών, και άλλων πρόσθετων που υπήρχαν. Στη συνέχεια, αφού έμπαιναν σε τσουβάλια, μεταφερόταν στο λανάρι. Εκεί γινόταν η επεξεργασία (λαναριζόταν) και το μαλλί έβγαινε σε «τουλούπες». Στη συνέχεια η τουλούπα τοποθετούνταν στη ρόκα και οι γυναίκες της οικογένειας το έγνεθαν μετατρέποντάς το σε κλωστή. Κατόπιν το αφαιρούσαν από το αδράχτι μαζεύοντάς το σε κουβάρια. Τέλος με την κλωστή των κουβαριών έπλεκαν φανέλλες, κάλτσες, κ.ά.. Έτσι κατασκευαζόταν τα ρούχα της οικογένειας. Βλέπε και http://gardikiomilaion.wordpress.com/2010/04/23/λαϊκοί-επαγγελματίες-που-έχουν-εκλεί/.

[3] Ο Μπουρέκας ήταν ληστής και τον καταδίωκαν αποσπάσματα, πιθανώς της οροφυλακής (έτσι λεγόταν τότε η χωροφυλακή), για να τον συλλάβουν. Αυτός για να γλυτώσει κρύφθηκε μέσα στην κουφάλα του αιωνόβιου πλατάνου. Οι διώκτες  πέρασαν δίπλα του χωρίς να τον αντιληφθούν. Το περιστατικό πρέπει να τοποθετηθεί κατά την άνθισης του φαινομένου της ληστείας (1830-αρχές 20ου αιώνα). Για το φαινόμενο της ληστείας αναφερόμαστε στο κεφάλαιο: ΤΣΕΡΝΟΒΙΤΙ: ΤΟ ΚΕΦΑΛΟΧΩΡΙ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ (8). Η πληροφορία για το Μπουρέκα προέρχεται από τη Δέσποινα , σύζυγο Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου. Παρόμοιο περιστατικό συνέβη κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Κάποιος αντάρτης, ονόματι Μπαλατσός, καταδιωκόμενος ανέβηκε πάνω στο μεγάλο κυπαρίσσι του Αγίου Βλασίου Στυλίδας και γλύτωσε τη σύλληψη. Η ιστορία επαναλαμβάνεται!

[4] Η λέξη καλντερίμι είναι αντιδάνειο της νέας ελληνικής. Προέρχεται από την τουρκική λέξη kaldirim (καλντιρίμ), η οποία με τη σειρά της προέρχεται από την αρχαία ελληνική καλός δρόμος. Σημαίνει τον λιθόκτιστο δρόμο, ο οποίος είναι κατασκευασμένος με επιμέλεια από ημικατεργασμένους ή ακατέργαστους συνήθως λίθους (η ετυμολογία από: Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 645).



 

ΕΙΚΟΝΕΣ

    

Εικ.1 Ο ποταμός Βελλάς. Η φωτογραφία ελήφθη καλοκαίρι. Το χειμώνα το νερό ανεβαίνει ψηλά καλύπτοντας τους βράχους.







Εικ.2 Το παλιό μονότοξο γεφύρι, που ενώνει τις δύο όχθες του Βελλά. Δεξιά διακρίνεται το σύγχρονο γεφύρι.







 Εικ.3 Ότι απέμεινε από το βιοτεχνικό συγκρότημα ιδιοκτησίας Ζήση. Δεξιά διέρχεται ο ποταμός Βελλάς.







 Εικ.4 Το Πυργάκι.







 Εικ.5 Παλιό σπίτι ιδιοκτησίας Καράμπα.







 Εικ.6 Η λίθινη πλάκα με τη χρονολόγηση του σπιτιού.







 Εικ.7 Μερική άποψη της Πλατάνας. Στην κουφάλα ενός τέτοιου πλάτανου κρύφτηκε ο Μπουρέκας.







 Εικ.8 Η βρύση της Πλατάνας.







 Εικ.9 Τμήμα καλντεριμιού. Διακρίνονται οι σειρές των προεξεχόντων λίθων.







 Εικ.10 Τμήμα καλντεριμιού.







 Εικ.11 Τμήμα καλντεριμιού απλούστερης κατασκευής.







 Εικ.12 Καστράκι, Αϋφαντόραχη και άλλα τοπωνύμια.







 Εικ.13 Ο Μαλιακός κόλπος, όπως φαίνεται από τη νότια είσοδο του χωριού. Δεξιά στο βάθος διακρίνεται αχνά ο όγκος του Παρνασσού.






ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ


 Οι εικόνες προέρχονται από το φωτογραφικό αρχείο του Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.











Τρίτη 25 Μαΐου 2010

Φθιώτες μετανάστες στη Μικρά Ασία (18ος αι.-1922)


Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας πολλοί κάτοικοι διαφόρων περιοχών της ηπειρωτικής Ελλάδας μετανάστευαν στη Μικρά Ασία, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη. Εκεί απασχολήθηκαν σε διάφορες εργασίες.
Έτσι στην περιοχή του Ελλησπόντου έχουμε τα λεγόμενα «πιστικοχώρια». Εκεί εγκαταστάθηκαν Μανιάτες, οι οποίοι ήταν βοσκοί (πιστικοί) κοπαδιών μπέηδων και σιγά-σιγά σχημάτισαν ολόκληρα χωριά.
Στην περιοχή της Μαγνησίας (τουρκ. Manisa) εγκαταστάθηκαν Έλληνες από διάφορα μέρη (Ήπειρο, Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, νησιά του Αιγαίου, Μακεδονία, Θράκη). Εργαζόταν στο τσιφλίκι της οικογένειας Καραοσμάνογλου (τουρκ. Kara Osman Oglou), η οποία είχε πολύ καλές σχέσεις και προστάτευε τον χριστιανικό πληθυσμό.
Το ίδιο συνέβη και σε άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας. Η εγκατάστασή τους πραγματοποιήθηκε κυρίως κατά τον 18ο-19ο αιώνα. Οι απόγονοί τους ξεριζώθηκαν το 1922 μαζί με τους άλλους αυτόχθονες μικρασιάτες Έλληνες και εγκαταστάθηκαν στη μητροπολιτική Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας για την ταύτιση τοπωνυμίων του Ημερολογίου του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου, μας αποκαλύφθηκε και μία άγνωστη πτυχή της φθιωτικής ιστορίας: Φθιώτες εγκατεστημένοι στα μικρασιατικά παράλια και ειδικότερα στην περιοχή Σμύρνης-Μαγνησίας (Κασαμπάς, Αχμετλή, Οργανλή). Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι στην περιοχή αυτή το 1919-1920 είχε εγκατασταθεί προσωρινά το 2ο Σύνταγμα Πεζικού της ΧΙΙΙης Μεραρχίας Στερεάς Ελλάδας [βλέπε: 1)Η συμμετοχή των κατοίκων του Τσερνοβιτίου (σήμερα Παλαιοκερασιά) στις Εκστρατείες Ουκρανίας και Μικράς Ασίας (1919-1922) και 2)Πολεμικό Ημερολόγιο του εφέδρου λοχία Βασιλείου Δημ. Σούλιου].
Υλικό αντλήθηκε από το βιβλίο «Αρχιμανδρίτου Κυρίλλου Ζαχοπούλου, Ιστορικαί σελίδες περί της εν Κασαμπά ορθοδόξου ελληνικής κοινότητος (1625-1922) και σημειώσεις τινές ιστορικαί περί των εν Αχμετλή και Οργανλή ομογενών κοινοτήτων, Εν Αθήναις Νέα Σμύρνη 1934». Το βιβλίο υπάρχει στην ψηφιακή βιβλιοθήκη ΑΝΕΜΗ του Πανεπιστημίου Κρήτης (βλέπε: http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/b/1/a/metadata-416-0000003.tkl).


Κασαμπάς (τουρκ. Turgutlu, χάρτης 1 και http://en.wikipedia.org/wiki/Turgutlu).

Στον Κασαμπά οι Έλληνες είχαν τη δική τους εκκλησία, το ναό του Αγίου Νικολάου, ο οποίος οικοδομήθηκε το 1772. Στον ευρύτερο αυλόγυρο της εκκλησίας είχαν μεταφερθεί επιτύμβιες στήλες από το παρεκκλήσιο της Ζωοδόχου Πηγής για να μην κλαπούν από τους τυμβωρύχους. Σε μία από αυτές αναγραφόταν σε ποιητικό ρυθμό:
Ο Γεώργιος Γαλής εν Ελλάδι γεννηθείς
εκ μικράς του ηλικίας εκ Λαμίας αποικίσας
και ζητών την ευπορίαν και ενταύθα κατοικίσας
το επάγγελμα ποιμένος μετελθών πολλά τα έτη
και τ’ εμπόρου δε προσέτι
πλούτον δ’ αρκετόν κερδίσας
και αυτόν στους συγγενείς του
άπαντα κληροδοτήσας
απεβίωσεν ενταύθα
μνήμην αγαθήν αφήσας.
Πληροφορούμαστε δηλαδή ότι ο Γεώργιος Γαλής που γεννήθηκε στην Ελλάδα, έφυγε από τη Λαμία σε μικρή ηλικία αναζητώντας καλύτερη τύχη και κατοίκησε στον Κασαμπά. Άσκησε για πολλά χρόνια το επάγγελμα του βοσκού και κατόπιν του εμπόρου. Αφού κέρδισε αρκετό πλούτο, τον κληροδότησε όλον στους συγγενείς του. Απεβίωσε στον Κασαμπά αφήνοντας πίσω του πολύ καλό όνομα.
Το 1922 κατά τη μικρασιατική καταστροφή κρεμάστηκε στον Κασαμπά από τους Τούρκους κάποιος Γεώργιος Γαλής (εικ.1), προφανώς απόγονός του, ίσως και εγγονός.
Ο πατέρας του Αρχιμανδρίτη Κύριλλου Ζαχόπουλου, όπως ο ίδιος αναφέρει στο βιβλίο του, καταγόταν από τη Γιαννιτσού Φθιώτιδας και ονομαζόταν Αθανάσιος Ζαχάκης. Το επώνυμο Ζαχόπουλος το επέβαλλε το 1886 ο δημοδιδάσκαλος Μωραΐτης, γιατί με αυτό το όνομα τον έγραψε στο μαθητολόγιο. Την εποχή εκείνη υπήρχε η τάση στους συμβολαιογράφους, δημοδιδασκάλους, κ.ά. να προσθέτουν στα επώνυμα την κατάληξη –όπουλος. Έτσι εξηγείται και η ύπαρξη συνδρομητών από τη Γιαννιτσού το 1934 για την έκδοση του βιβλίου. Είναι οι εξής:
Ιωάννης Κρανιώτης, ιατρός.
Δημήτριος Στ. Ζαχάκης, καθηγητής.
Π.Γιωτόπουλος, δημοδιδάσκαλος.
Ιωάννης Καρκάνης.
Γεώργιος Σεραφ. Μαργαρίτης.
Αιδ. Ιωάννης, εφημέριος Παλαιάς Γιαννιτσούς.
Σταύρος Π. Μπαράκης (Μακρακώμη).


Αχμετλή (τουρκ. Ahmetli, χάρτης 1 και http://en.wikipedia.org/wiki/Ahmetli)

Σε κατάλογο Ελλήνων κατοίκων του Αχμετλή, που κρέμασαν ή σκότωσαν οι Τούρκοι το 1922, υπάρχουν πολλά επώνυμα, που απαντώνται στη Φθιώτιδα (Δημήτριος Καραγκούνης, Γεώργιος Καρμίρης, Βασίλειος Σταμούλης, Νικόλαος Καμάρας, Ιωάννης Καμπέρης, Δημήτριος Καταρραχιάς).


Οργανλή (τουρκ. Urganli, χάρτης 1)

Στο Οργανλή το 1850 ο αριθμός των ελληνικών οικογενειών ξεπέρασε τις 30.  Για το λόγο αυτό ζήτησαν από το μητροπολίτη Εφέσου, που είχε έδρα στη Μαγνησία, την ανέγερση εκκλησίας. Οι Τούρκοι συγχωριανοί τους όμως αντέδρασαν έντονα. Η αντίδρασή τους  ξεπεράστηκε με ένα τέχνασμα:
Στον Κασαμπά κατοικούσε ο Αντωνάκης Ψύλλας, παλιός οπλαρχηγός στην ηπειρωτική Ελλάδα. Πολέμησε στην Επανάσταση του 1821 και τώρα ήταν μεγαλοκτηματίας στο Οργανλή. Στην υπηρεσία του είχε 20 άνδρες, όλους καταγομένους από τη Φθιώτιδα. Μεταξύ αυτών ήταν και ο πατέρας του Αρxιμανδρίτη, Αθανάσιος Ζαχάκης. Αυτούς τους εξόπλισε και μυστικά από τον Κασαμπά τους μετέφερε έξω από το Οργανλή. Οι Τούρκοι κάτοικοι του Οργανλή τρομοκρατήθηκαν από την αγριωπή εμφάνιση των φουστανελλοφόρων και ζήτησαν τη βοήθεια των Ελλήνων συγχωριανών τους. Αυτοί τους είπαν ότι οι φουστανελλοφόροι δεν είναι άνθρωποι αλλά Άγγελοι του Αλλάχ. Εμφανίσθηκαν για να πάρουν τη ζωή αυτών, που εμπόδιζαν την ανέγερση της εκκλησίας. Τότε και οι ίδιοι οι Τούρκοι του Οργανλή βοήθησαν στην ανέγερση της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου.




ΕΙΚΟΝΑ-ΧΑΡΤΗΣ





 Εικ.1: Ο Γεώργιος Γαλής. Κρεμάστηκε το 1922 από τους Τούρκους στον Κασαμπά.



 Χάρτης: Σύγχρονος χάρτης της Δυτικής Τουρκίας με τις περιοχές Σμύρνης (τουρκ. Izmir) και Μαγνησίας (τουρκ. Manisa).




ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ-ΧΑΡΤΗ

Εικ.1: Από το βιβλίο: Αρχιμανδρίτου Κύριλλου Ζαχόπουλου, Ιστορικαί σελίδες περί της εν Κασαμπά ορθοδόξου ελληνικής κοινότητος (1625-1922) και σημειώσεις τινές ιστορικαί περί των εν Αχμετλή και Οργανλή ομογενών κοινοτήτων, Εν Αθήναις Νέα Σμύρνη 1934.

Χάρτης 1: Χάρτης Τουρκίας (2005), Εκδόσεις Road.






Σάββατο 22 Μαΐου 2010

Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος ΣΤ΄)

ΜΕΡΟΣ ΣΤ΄

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1921: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ-ΑΣΛΑΝΑΡ (27-29 Μαρτίου 1921) 

Στην ανάρτηση Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Αλεξόπουλου (Μέρος Ε΄) πραγματοποιείται περιγραφή της μάχης από τον συμμετέχοντα Χρήστο Αλεξόπουλο. Η ίδια μάχη περιγράφεται στη συνέχεια από το διοικητή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Νικόλαο Πλαστήρα. Ακολουθεί ομιλία του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) στην τουρκική εθνοσυνέλευση, στην οποία παραδέχεται τη συμβολή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην εξέλιξη της μάχης.

1.Περιγραφή της μάχης από το Νικόλαο Πλαστήρα
«Ντερμπέν (20 χιλ. Α. Ουσάκ) 26.4.21
Αγαπητέ μου Γιώργο,
Έλαβα το γράμμα σου και εχάρηκα πάρα πολύ διότι επί τέλους έμαθα που ευρίσκεσαι.
Ήτο φυσικόν να στενοχωρεθής δια την αποτυχίαν μας στο Εσκή-Σεχήρ, διότι ήσο ασυνήθιστος από ήττας, αλλά και διότι μικρά αποτυχία εις τας περιστάσεις ταύτας προξενεί μεγάλην ζημίαν εις την Εθνικήν μας υπόθεσιν. Και εγώ δεν φανταζόμουν παρομοίαν έκβασιν·  είμαι τελείως κατασυντετριμμένος και απογοητευμένος από την γενικήν κατάστασιν, όπως την βλέπω από τας εφημερίδας, διακρίνω ότι το περιβάλλον πανταχόθεν μας είναι εχθρικόν, τι θα γίνει δεν ημπορώ να μαντεύσω τα έχω χάσει τελείως. Μια μόνη ελπίς σωτηρίας μου απομένει, ο στρατός όστις πράγματι έχει ηθικόν καλόν και μένος πολεμικόν (κρίνω όμως από την Νοτίαν ομάδα, δεν ξέρω τι γίνεται στην Προύσσα). Ημείς όμως εδώ έσχομεν μόνον νίκας και ουδεμίαν αποτυχίαν. Αι απώλειαι είνε ολίγαι σχετικώς με τ΄ αποτελέσματα· ανέρχονται ολοκλήρου του Α΄ Σ.Σ. εις 620 μόνον εκτός μάχης, ενώ του εχθρού, χωρίς υπερβολήν, υπερβαίνουν τους 8.000 εις αιχμαλώτους και εκτός μάχης. Υπήρξαν όμως και δι΄ ημάς στιγμαί κρίσιμοι και ολίγου δείν να εχάναμεν το πάν εν Μ. Ασία, ώρας τινάς και θα μας απέκοπταν την οδόν υποχωρήσεώς μας. Αλλά επρόλαβα και επεφέραμεν στον εχθρό αληθή πανωλεθρίαν, ιδία κατά την μάχην του Τουλού Μπουνάρ μετά την αποχώρησίν μας εξ Αφιόν Καραχισάρ.
Ο Κεμάλ απαλλαγείς από την Βορείαν Ομάδα έστρεψε τας δυνάμεις του καθ΄ημών και συνεκέντρωσεν εις Τουλού Μπουνάρ 7 μεραρχίας πεζικού και εις το ύψος Μπανάζ δύο μεραρχίας ιππικού δια την καταδίωξιν· όντως είχε σχέδιον λαμπρόν, αλλά δεν υπελόγισεν ότι, αν λείπει το θηρίο, είναι οι εύζωνοι που δεν αστιεύονται. Αι δυνάμεις του υπελογίσθησαν άνω των 15.000, έναντι των οποίων παρετάξαμεν περί τα 5.000 τουφέκια (ΙΙη Μεραρχία, 5/42 Ευζώνων και εν τάγμα του 2ου Πεζικού, η λοιπή ΧΙΙΙη εις Ουσάκ και Μπανάζ). Τα Συν/τα μας παρέτασσον 1.000-1.200 τουφέκια. Από το μεσημέρι της 26ης ήρξατο ο αγών λαβών την μεγαλυτέραν έντασιν το μεσημέρι της 27ης ότε εκλονίσθη το αριστερόν της ΙΙης Μερ., αλλ’ έγκαιρος επέμβασις του τάγματος Μπιτσάνη (2ου Πεζ.) αποκαθιστά τα πράγματα. Την 28ην κρατούμε τας θέσεις και ο αγών συνεχίζεται. Ο εχθρός προυτίθεται να επιτεθεί κατά του αριστερού μας, όπου, ως απεδείχθη βραδύτερον είχε συγκεντρώσει 4-5 χιλιάδας άνδρας. Αλλ΄ από πρωϊας της 28ης με δύο τάγματά μου και 6 κανόνια διατάσσομαι να ενεργήσω κατά του δεξιού πλευρού του εχθρού. Παίρνω λοιπόν τους τσολιάδες και σκαλώνω στα χιόνια μέσα από λαγκαδιές και ροβολώ κατόπιν προς τα νώτα του εχθρού. Και ευρίσκομαι το μεσημέρι 19 χιλιόμετρα πίσω από την γραμμή της παρατάξεως του εχθρού και εις τας ανυπόπτους εχθρικάς συγκεντρώσεις, αίτινες την επομένην πρωϊ εσκόπουν να μας κάνουν αυτό που έπαθαν αυτοί· και θα την παθαίναμε ασφαλώς γιατί είχαμε πολύ λίγες δυνάμεις.
Λοιπόν οι τσολιάδες ευρήκαν ψητό πολύ και ρίχτηκαν σαν γεράκια. Τι έγινε δεν περιγράφεται· ένας λόχος 90 τουφέκια αποσύνθεσε συγκέντρωσιν 1.500 ανδρών και συνέλαβε ολόκληρον λόχον αιχμάλωτον με όλους τους συναδέλφους μου αξιωματικούς. Ο αιφνιδιασμός ήτο προφανής, όχι μόνον οι Τουρκαλάδες εξεπλάγησαν από το Σαϊτάν ασκέρι, αλλά και οι δικοί μας δεν επίστευαν κατ΄ αρχάς εις μίαν τόσον παράτολμον κίνησον (που μόνον τσολιάδες την κάνουν) και έτριβαν τα μάτια τους όταν είδαν τους έφιππους τσολιάδες με τας πυροβ. Διόπτρας.
Το δεξιόν του εχθρού ανατρέπεται αμέσως και ο Μπιτσάνης ευρίσκει ευκαιρίαν και προχωρεί (είναι το τάγμα του υπό τας διαταγάς μου).
Όλη η παράταξις της ΙΙης Μεραρχίας βλέπει από τα υψώματα το εκτυλισσόμενο θέαμα της πλήρους αποσυνθέσεως του εχθρού και κραυγάζουν: «Ζήτω οι Τσολιάδες!»
Μετά δύο ώρας καθ’ όλον το μέτωπον ο εχθρός τρέπεται εις άτακτον φυγήν.
Η μάχη εκερδήθη πλέον. Αλλά φθάνομεν εις το ύψος του σημείου ένθα ευρίσκεται το Τουρκικόν Επιτελείον, οπόθεν διηύθυνε την μάχην· βλέπει ότι κινδυνεύει να του κοπεί η οδός υποχωρήσεώς του και διακρίνει ότι είμεθα μια δράξ ανδρών (600 τουφέκια) ηννόησε την μπλόφαν μας και ρίχνει εναντίον προκεχωρημένης διλοχίας μου 2.000 άνδρας. Διατάσσω την σύμπτυξίν της, αλλ΄ εμπλέκεται ο Γεωργούλιας εις αγώνα δεινόν και πίπτει ηρωϊκότατα αυτός με ολόκληρον την διμοιρίαν, ήν αυτοπροσώπως οδηγεί εις έφοδον. Σπεύδω με ότι έχω επί τόπου και παρατάσσω επί μίας γραμμής 12 πολυβόλα και 6 κανόνια. Προφθάνομεν τα κύματα του εχθρού εις τα 600 μ. και εντός τελματώδους πεδιάδος, όπου ο θάνατος τους εθέρισε, πλέον των 500 πτωμάτων ευρίσκονται μπροστά μας. Ο εχθρός ενισχύεται και κυκλώνει το αριστερόν μου, κάμνω αμυντικήν καμπήν και οι τσολιάδες αναδεικνύονται ήρωες. Είμεθα τελείως απομεμονωμένοι. Ζητώ από όλους να κρατήσουν μέχρι εσπέρας· έχομεν κάμει ημικύκλιον και καθηλώνομεν τον εχθρόν εις τα 4οο μ. όπου υπό το φρικαλέον πύρ μας υπέστη αληθή πανωλεθρίαν επί τρίωρον μέχρις ότου επελθούσης της νυκτός κατώρθωσα να τους εξαπατήσω και να ξεφύγω ανενόχλητος διακομίσας και όλους τους τραυματίας. Έσχον καθ΄ όλην την ημέραν 63 εκτός μάχης, εξ΄ ών νεκροί 25 οπλίται και οι λοχαγός Γεωργούλιας και ανθ/στής Κρέντας.
Έτσι τελείωσεν η μάχη αυτή, ήτις επέφερεν αληθή πανωλεθρίαν εις τον εχθρόν. Ήδη κατέχομεν τας θέσεις του Τουλού Μπουνάρ και επικρατεί απόλυτος ησυχία. Είμεθα δηλ. 50 χιλιόμετρα εμπρός από τας θέσεις που είχαμε πριν την επιχείρησιν· συνεπώς είνε κακόβουλοι διαδόσεις ότι εγκαταλείψαμεν το Ουσάκ.
Το Σύνταγμα έκαμε και άλλας δύο μάχας νικηφόρους, μίαν πρό του Αφιόν Καρά Χισάρ και άλλην πέραν τούτου. Για να σου διηγηθώ όλην την εκστρατείαν είναι περιττόν. Αν συναντήσεις τον κ. Μανέταν θα μάθης.
Π

2. Ομιλία του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) (Εικ.1) στην τουρκική εθνοσυνέλευση
Η ομιλία πραγματοποιήθηκε το 1927 στην τουρκική εθνοσυνέλευση στην Άγκυρα και αναφέρεται στη δεύτερη μάχη του Τουμλού Μπουνάρ. Παραδέχεται την καθοριστική συμβολή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην εξέλιξή της. Παράλληλα επικρίνει την ανικανότητα του στρατηγού Ρεφέτ πασά, τον οποίον και τελικά απέπεμψε. Ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας:
«Ο Ρεφέτ πασάς, ενώ είχε ηττηθεί ο ίδιος, θεωρούσε ηττημένο τον εχθρό
Κύριοι, ο Ρεφέτ πασάς οδηγήθηκε σε λανθασμένο συμπέρασμα σχετικά με το αποτέλεσμα της μάχης, εξαιτίας της μετακίνησης των στρατιωτικών τμημάτων κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Αυτό συνέβη κατά κύριο λόγο από τις μετακινήσεις ενός εχθρικού συντάγματος (εννοεί το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων) το οποίο αφέθηκε στο Τομλού Μπουνάρ από τις εχθρικές μεραρχίες, που βρίσκονταν ανατολικά του Αφιόν, και δεν είχε ηττηθεί. Οι ελληνικές δυνάμεις προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια ισχυρή πολεμική γραμμή, και έτσι αυτό το σύνταγμα προχώρησε προς το Τομλού Μπουνάρ, ενώ άλλα τμήματα οπισθοχωρούσαν για να ενωθούν μαζί του. Στην πραγματικότητα όμως ο Ρεφέτ πασάς, ενώ είχε ηττηθεί, νόμισε ότι είχε νικηθεί ο εχθρός και είχε φύγει, και αυτό μας το διαβίβασε μ’ ένα τηλεγράφημά του, στο οποίο τόνιζε ότι, κατά τη διάρκεια της μάχης του Τομλού Μπουνάρ είχε δώσει στον εχθρό το τελειωτικό χτύπημα. Και εμείς, όπως ήταν φυσικό, χαρήκαμε και βιαστήκαμε να τον συγχαρούμε. Για να καταλάβουμε την κατάσταση καλύτερα, του έθεσα ορισμένες ερωτήσεις. Από τις απαντήσεις του, όμως, μου γεννήθηκαν κάποιες αμφιβολίες γι’ αυτά που μας είχε διαβιβάσει. Στο τέλος έγινε γνωστό ότι ο εχθρός βρισκόταν στο Τομλού Μπουνάρ σε πλεονεκτική θέση. Αντίθετα, ο Ρεφέτ πασάς με τις δυνάμεις του υποχρεώθηκε να παραμείνει για λίγο πίσω και να διαφυλάξει τη γραμμή Αϊντεμίρ, Τσάλκιοϊ, Σελκίσαραϊ.
Κύριοι, όταν κόπασαν όλ’ αυτά για λίγο, έγινε φανερό ότι ο στρατός που διοικούσε ο Ρεφέτ πασάς δεν του είχε πλέον καμιά εμπιστοσύνη. Για να ερευνηθεί η υπόθεση επί τόπου, πήγαν στο αρχηγείο του Ρεφέτ πασά ο Φεβζί πασάς από την Άγκυρα και ο Ισμέτ πασάς από το Δυτικό Μέτωπο (οι δύο τούρκοι στρατηγοί ήταν οι αρχηγοί του τουρκικού επιτελείου). Επειδή ο Ρεφέτ πασάς έπρεπε να παραμείνει για λίγο διάστημα ακόμα στη διοίκηση, προσπάθησαν να επιλύσουν το πρόβλημα με βάση αυτό το δεδομένο. Ήταν όμως φανερό ότι αυτή η κατάσταση δε θα μπορούσε και δε θα έπρεπε να συνεχιστεί. Γι΄ αυτό το λόγο, μαζί με τους Φεβζί και Ισμέτ πασά επισκέφτηκα τον Ρεφέτ πασά και, αφού εξέτασα την όλη υπόθεση, έδωσα κάποια λύση. Το νότιο μέτωπο, που το διοικούσε ο Ρεφέτ πασάς, το συνένωσα με το δυτικό και ανέθεσα τη διοίκηση στον Ισμέτ πασά. Ανακοίνωσα δε στον Ρεφέτ πασά ότι έπρεπε να επιστρέψει στην Άγκυρα, γιατί του είχε ανατεθεί κάποιο άλλο καθήκον.»
Από το βιβλίο: Κεμάλ Ατατούρκ ομιλίες, μετάφραση από τα τουρκικά Συμεών Σολταρίδης, Αθήνα 1995.


ΕΙΚΟΝΑ

Εικ.1: Ο Μουσταφά Κεμάλ με τον Ισμέτ πασά στο μέτωπο. Ο πρώτος επονομάστηκε Ατατούρκ (Atatürk=ο πατέρας των Tούρκων). Σ΄ αυτόν οφείλεται η ύπαρξη του σημερινού τουρκικού κράτους. [Πηγή: Μιχαλακέας Τ., Ιστορική σύνθεσις (1922-1936). Βίβλος Ελευθερίου Βενιζέλου η ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, Αθήναι 1964].




Τετάρτη 19 Μαΐου 2010

Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος Ε΄)

ΜΕΡΟΣ Ε΄

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1921: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ-ΑΣΛΑΝΑΡ (27-29 Μαρτίου 1921)



«…..Καμιάν φοράν, αφόσον επίρεν υ ιμέραν τας 27, αρχίσαμε να προχωρούμε προς τα εμπρός να ιδούμε, εάν εβρίσκετε μακράν από εμάς ο εχτρός[1]. Καθόμαστε, κιτάζομε, τή να υδούμε; Μέσα στον κάμπον ύταν άμος από αφτούς! Καθόμαστε και εμίς και τους αρχίζομε μι τα περόβολαν, τα {ο}ροβατηκά [ορειβατικά] (Εικ.1)! Και τους ταράξαμε! Ύχαμε εμίς, 2 σίνταγ{μα} και 5 σίν{τα}γμα[2], 8 οριβατηκά. Υ 2 μιραρχία ύχα{ν} 16 βαρέα πετην{ά} [πεδινά] περόβολα. Και τους βαρέσαμε με 24 περόβολα! Τους ταράξαμε! 5 χιλιάδ{ες} οβίδες!



Και μιτά το σκάσαν! Και φέβγαν αδιακόπος μες τον κάμπον. Τα χάσαν κι δεν ξέραν που βαδίζαν! Σκοτήδιασι ο τόπος από τον κορνιαχτόν και από των καπνών των οβίδων! Και κάναν σαν χαζί! Και τότες εκόλυσε [ανέβηκε] το 2 σίνταγμα πέρα. Και τους πίρεν κινύγι με έναν λόχον ευζώνων, των 10 λόχον! Και τους βαίναν μι τα πολιβόλα κε με όπλαν. Κε τους καταδιόξαν! Κε εκί ετραβματίσθεν ο Σουλιότης από την Νίκοβαν[3]. Κε μιτά αρχίσαμε πίσου [πάλι] να βαδίζομι εις τον δρόμο μας.
Κε εκί από βαδίζαμε, ο 10 λόχος ύτον οπιστοφιλακήν. Και μαζέβωντε μιρικί χωργιάτις και των αρχίζων εις τους περοβολεσμούς! Κε τραβμάτισαν έναν σίνδηζμον του 10 λόχου. Και γίρισε το υπικόν ευζώνων πίσου. Κε κρίφτικεν όσον [μέχρι] από πέρασαν εμπρός υ τσέτες. Κε τους πιάσαν και τους φέραν κοντά μας! Και βαδίσαμε μέχρι 4 όρας. Κε σταματήσαμι εις ένα χωργιό τούρκικον, όπου έμινεν υ μεραρχία μας και υ μεραρχίαν 2ραν[4].



Ο ελιγμός του 3ου τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων (Χάρτης 1)
Και τας 28 πολίν προγίαν ελάβαμι διαταγίν να πάμε δίο τάγματα ευζόνων[5]. Και αμέσος διατάσιτε το 3 τάγμα και το 1 τάγμα. Και αμέσος χαλάμι καταβλιζμόν. Κε προχωρί το 3 τάγμα. Και ανεβένι από τας πρόπουδα{ς} απάνω εις τα χιόνηα και εις τα πσιλά όρι, όπου ύχι ρίξε εκίνω το βράδι μίαν πασπάλυν χιόνη! Και τρέχωμε κεριφίος [κρυφά] μέσα εις τα δάσι κε απάνω εις τα όρι δια μιστικόν τρόπον! Να πάμε να βαρέσομι τους αμέτες. Και να ενεσχίσομι τ’ αδέρφια μας της 2 μεραρχίας. Διότη ύχαν 3 μιρόνεκτα από πολέμαγαν! Και αφόσον ετρέξαμι τόσον πολί και ανεβίκαμε απάν εις τα βωνά, ύδαμε ακρεβός που μάχονταν. Και αμέσος εκιλίσαμε κάτο από τα βονά! Και κατεβίκαμε χαμιλά εις τας πρόποδα{ς} του βουνού, χορίς αφτή όμος να μας έχον καταλάβι!
Και βλέπομι μίαν ομάς



απού αφτούς να έρχοντι απάνω μας χορίς να μας έχων υδί αφτή! Τότι ο 10 λόχος απού ύταν εμπρός μας ος ανεχνεφτέϊ, αμέσος τότε τους βένωμε περά! Και αμέσος ο δηηκιτής μας Ν.Πλαστήρας με τον δηκιτήν 1 περοβολαρχίας[6] διατάζι κι στένων τα 2 περοβόλα απού ύχαν! Κε αρχίζον αμέσος ανά 2 οβίδες. Και το σκάσαν οπίσου! Αμέσος εδιατάθην [διαταχθήκαμε] εμίς να τους κενεγίσομε και να καταλάβωμε τους λόφους απάνω. Και αμέσος τους πέρνωμε κοντά και τους οπιστοχορέσαμε! Και καταλάβαμε τους λόφους. Υδρομένη, κατακοπιαζμένη! Και βάλαμε τους φεύγοντας τούρκους.

Η τουρκική αντεπίθεση και η θυσία του λοχαγού Γεωργούλια
Δεν έλειψεν [πέρασε] πολίν όραν όμος όπου τους ήλθεν υνίσχισιν. Και ανασιντάχθησαν υ τούρκι. Κι μας κάνον αντηπίθησιν! Τα περωβόλα τους τα πλισιάσαμε το ολεγότερον



των χίλια πεντακόσια μέτρον χιλιάδον μέτρον [χίλια-χίλια πεντακόσια μέτρα]! Αφού μας βλέπαν με τα μάτηα! Τότες μας βάλαν με 4 περοβόλαν σινέχιαν! Άλες εγγεροφλογές[7], άλες εκριτικές [εκρηκτικές], διαφόρον υδόν! Μας ύβραν τον λόχον μας, ύβραν τον στόχον... Και μας χόσαν υ οβίδες! Κε εκί εκτιπίσθησαν εν όλον 19 τον λόχον μου εκτός τον άλον λόχον.
Τόρα ο 10τος λόχος εβρίσκονταν εις πολίν δίσκολον μέρος! Υ τσέτες επλισιάσαν να μας κικλόσουν! Δαταγίν να οπιστοχορέσομε! Αλά πος να οπισθοχορέσομεν, όπου ο λοχαγός Γιοργούλιας (Εικ.2), αναλαβόν μίαν δημιρίαν, έχη προχορέσε με τα όπλα εφ’ όπλον λόχιν; Κε τον σαλπιχτήν την σάλπιγγαν βαρόντα «προχορίτε» φτάσας ες



τον κάμπον; Κε ύδαν, αδίνατον να προχουρίσον! Κε αδίνατων να οπιστοχουρέσον! Εδό λιπόν ύνε αλουλαγμός [αλαλαγμός]! Τότυχιν [Αυτό έτυχε] αυτήν την στηγμίν, απού έρχονταν η τούρκι από διξιάν, μας κικλόσαν!
Λοιπόν έφτασεν τότες το 1 τάγμα! Και αμέσος επαρατάχθη από το διξιόν μας ο 1 λόχος. Κε ενήσχισεν την οπιστοχόρεσιν το{υ} ΙΙΙ τάγματος! Κε οπιστοχόρισεν ο 11 λόχος, καθός και 3 δημιρίες του 10 λόχου. Πλιν την δημιρίαν την οπία ύχε πάρι ο λοχαγός Γεοργούλιας όπου εμίναν 7 μόνον! Κε κίνε τραυματήυς[8]! Τότες προσκετήριον [προσκλητήριον]. Ο 11 λόχος ύχε απόλιες εν όλον 19, φονεβμένη 5, υπόλυπι τραυματήη. Ο 10 ύχεν 32. Υ πολιβολαρχίαν 2. Ο δε 9 λόχος κανέναν.

Επιστροφή στο Μπουγιούκ Οτουράκ (Χάρτης 2)
Εμίναμε εκί μέχρις όπου ενίχτοσεν. Κε έπιτας ξικινίσαμε δια να μι μας βλέπον ο εχτρός, βαδίζοντες κατά τετράδες εις το σκότος της νεκτός! Εφτάσαμε εις το ψιλόν βονόν[9].



Και αρχίσαμι να ανεβένωμεν, ψάχνοντες να έβρομι των δρόμον μι τα φανάρια! Ο δρόμος ύτον στινός και λασπόδες! Και βαδίζαμι εις επικίντενων από τας 4 υ ώραν μέχρι 2 την νίκταν! Εδώ απεφάσισε ο συνταγματάρχις[10] εις διαταγίν, να μίνομι εκί εις το μέσον του βουνού, έος να ξιμερόσι, να ιδούμε που θα βαδίσουμε (στο περιθώριο της σελίδας κάτω δεξιά αναγράφεται με μολύβι από τον ίδιο: βωνό Ντουλού μπουνάρ λέγονταν).
Τέλος εσταματίσαμι να κιμιθούμε ολίγον, να ξικοραστούμε. Αλλά πος να κιμιθούμε χορίς κοβέρτες και μοσκιμένη από το ύδροτα, από τες λάσπες; Ο βοργιάς εφίσαγεν άγριος, υ δε υ τσιολιάδες έπιπτων!
-Τόρα ύλθεν το τέλος των ευζώνων! ελέγαμι.
Και αρχίσαμι να τρέχομε διξιάν και αριστεράν δια ξίλαν! Καθός [Και] επλακόσαμε ένας απάνο στον άλον δια να ζισταθούμι! Εφτεχός επιράσαμι και αφτήν τιν βραδιάν…
Και τας 29 πολλίν προΐν, εφίγαμι πάλεν δια τας προτέρας μας θέσις με επιλπισίας [απελπισίας] μεγάλις[11]! Τα πόδια μας καθός ες όλα



τα μέλι [μέλη] του σόματος ύτων παγωμένα! Αφού βαδίσαμι τέλος, φτάσαμι κε στίσαμι αντήσκιναν. Κι πέσαμι να αναπαφτούμι. Αφτήν την υμέραν ύρθαν κε υ έφιδρι[12]. Κι τους κάναμε μεγάλιν εποδοχίν. Κε κρίον δριμύτατον! Εκιμίθην και εξιπνίσαμι τας 5 υ όραν. Και βαδίζωμι επί 4 όρες. Ήλθαμι διξιάν του σταθμού του Μπανάζι[13]…..»


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ
[1] Η ΧΙΙΙη Μεραρχία είχε διαθέσει από την προηγούμενη ημέρα το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων μαζί με Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού για ενίσχυση του αποσπάσματος Διαλέτη (34ο Σύνταγμα Πεζικού), που μάχονταν σκληρά με την 4η Τουρκική Μεραρχία Πεζικού στα υψώματα πάνω από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Τουμλού Μπουνάρ. Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων εγκατέστησε προφυλακές στα υψώματα ανάμεσα στο Τσαλισλάρ και Οτουράκ Τσιφλίκ, πέντε χιλιόμετρα πίσω από τις γραμμές του αποσπάσματος Διαλέτη (34ο Σύνταγμα Πεζικού).
Το Τσαλισλάρ και σήμερα έχει το ίδιο όνομα (τουρκ. Çalişlar). Βρίσκεται 48 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ και 3 δυτικά του Γκιουνέϊκιοϊ (τουρκ. Güneyköy) σε υψόμετρο 1.255 μ.. Έχει πληθυσμό 277 κατοίκους (απογραφή 2000).
Το Οτουράκ Τσιφλίκ σήμερα ονομάζεται Τσιφτλίκ (τουρκ. Çiftlik). Βρίσκεται 6 χιλιόμετρα δυτικά του Τσαλισλάρ σε υψόμετρο 1.233 μ.. Έχει πληθυσμό 731 κατοίκους (απογραφή 2000).
Ο αιφνιδιαστικός κανονιοβολισμός των τούρκων που περιγράφεται εδώ από το Χρήστο Αλεξόπουλο δεν αναφέρεται σε βιβλία στρατιωτικής ιστορίας. Αντίθετα, η πολεμική επιχείρηση της επόμενης ημέρας με τον ελιγμό του 3ου τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, είναι ευρύτατα γνωστή στη βιβλιογραφία.
H μάχη του Τουμλού Μπουνάρ-Ασλανάρ στις τουρκικές πηγές είναι γνωστή ως Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebesi.
[2] Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων.
[3] Ημιορεινό χωριό της ανατολικής Φθιώτιδας δυτικά της Παλαιοκερασιάς. Η Νίκοβα από το 1930 μετονομάσθηκε σε Άνυδρο. Το 1920 είχε πληθυσμό 502 κατοίκους,. Ο Σουλιώτης που αναφέρεται εδώ μετά το τέλος του πολέμου εγκαταστάθηκε στη Στυλίδα, όπου διατηρούσε παντοπωλείο.
[4] Το χωριό αυτό είναι το Μπουγιούκ Οτουράκ. Και σήμερα ονομάζεται Μπουγιούκ Οτουράκ (τουρκ. Büyük Οturak). Βρίσκεται 8 χιλιόμετρα δυτικά του Τσιφτλίκ σε υψόμετρο 1.077 μ.. Έχει πληθυσμό 2.035 κατοίκους (απογραφή 2000). Απέχει 65 χιλιόμετρα από το Αφιόν Καραχισάρ και 51 από το Ουσάκ.
[5] Συγκροτήθηκε απόσπασμα από:
-το 1ο και 3ο τάγμα του 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων,
-την ΧΙΙΙβ Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού μείον έναν ουλαμό της,
-το 2ο τάγμα του 2ου Συντάγματος Πεζικού (ταγματάρχης Μπιτσάνης) και
-την ΧΙΙΙα Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού (Απόσπασμα Πλαστήρα).
Το απόσπασμα θα πλευροκοπούσε τις τουρκικές δυνάμεις από τα δεξιά τους στον αυχένα του όρους Χασάν Ντεντέ Τεπέ (1.363 μ.) (τουρκ. Gök Dağ) προς το χωριό Γιολούκ. Εμπροσθοφυλακή βάδιζε το έφιππο τμήμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Στις 9.30 το πρωί έφτασε στον αυχένα του όρους Χασάν Ντεντέ Τεπέ, όπου και συνδέθηκε με το 2ο τάγμα του 2ου Συντάγματος Πεζικού υπό τον ταγματάρχη Μπιτσάνη [«Μπιτζάνης Αθανάσιος του Γεωρ., συντ. πεζ., γεν. το 1887 εν Λαρίση, μετ. πολ. 12-13 και 17-23, διετέλεσεν επιτελάρχης Σ.Σ. και Προσωπάρχης του υπουργ. Στρατιωτικών», πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 4, σελίδα 669].
Στις 11.30 το πρωί απαρατήρητο έφτασε ένα χιλιόμετρο ανατολικά του χωριού Γιολούκ. Οι Τούρκοι δεν αντελήφθησαν την κίνηση του αποσπάσματος. Το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων (χωρίς τον 9ο λόχο του), καιροφυλακτούσε κρυμμένο μέσα στο δάσος, στο ύψωμα 1.530 μ. ανατολικά του Γιολούκ. Η αιφνιδιαστική επίθεσή του έγινε με κατεύθυνση προς Αλή Βεράν, απ’ όπου δύο τουρκικές πυροβολαρχίες έβαλαν κατά της ΙΙας Μεραρχίας. Στις 12.15 το μεσημέρι άρχισε η επίθεση με σφοδρά πυρά πυροβολικού και πλήρη αιφνιδιασμό των Τούρκων. Άρχισαν να υποχωρούν άτακτα προς το Σάλκιοϊ. Το σύνθημα της υποχώρησής τους δόθηκε με φωτοβολίδα κίτρινου χρώματος. Το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων διέλυσε και έτρεψε σε φυγή το 41ο Σύνταγμα Πεζικού της 5ης Τουρκικής Μεραρχίας Καυκάσου. Με τον ελιγμό αυτό το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων κτύπησε τους τούρκους από τα νώτα και ανακούφισε τις δυνάμεις της ΙΙας Μεραρχίας, που μάχονταν σε άνιση μάχη με υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις, που έσπευδαν στην περιοχή, μετά την απόκρουση της ελληνικής επίθεσης στο Εσκί Σεχίρ.
Το χωριό Γιολούκ και σήμερα ονομάζεται Γιουϊλούκ (τουρκ. Yüylük). Βρίσκεται 12 χιλιόμετρα βόρεια του Μπουγιούκ Οτουράκ και 11 νοτιοδυτικά του Αλή Βεράν σε υψόμετρο 1.226 μ..
Το Αλή Βεράν σήμερα ονομάζεται Αλιϊορέν (τουρκ. Alliören). Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.127 μ. και έχει πληθυσμό 271 κατοίκους. Είναι γνωστό από τη φοβερή μάχη της 17ης Αυγούστου 1922 κατά την οποία οι ελληνικές δυνάμεις της Ομάδας Τρικούπη, μετά τη διάρρηξη του μετώπου στο Αφιόν Καραχισάρ, εγκλωβίσθηκαν στην «κοιλάδα του θανάτου», όπως ονομάσθηκε, και αποδεκατίσθηκαν από τα πυρά του τουρκικού πυροβολικού. Όσοι τελικά διέφυγαν δυτικά προς το όρος Μουράτ Ντάγ (τουρκ. Murat Dağı) αιχμαλωτίσθηκαν το απόγευμα της 20ης Αυγούστου 1922 έξω από το Ουσάκ (πλην της φάλαγγας Γαρδίκα και Τσολάκογλου). Ανάμεσά τους και οι χωριανοί μας του 2ου Συντάγματος Πεζικού. Σήμερα το γεγονός της μάχης του Αλή Βεράν υπενθυμίζεται έντονα στους επισκέπτες της περιοχής με την παρουσία πάρα πολλών μνημείων, αγαλμάτων, ακόμη και με χάρτη της μάχης.
Το Σάλκιοϊ σήμερα ονομάζεται Τζαφερτεπέ Τσάλκιοϊ (τουρκ. Zafertepeçalköy). Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.090 μ. και έχει πληθυσμό 2.449 κατοίκους (απογραφή 2000). Απέχει 6 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Αλή Βεράν και 16 ανατολικά του Γιολούκ. Τζαφερτεπέ (=λόφος του νικητή), ονομάσθηκε επειδή στην κορυφή του λόφου είχε το παρατήριό του ο Μουσταφά Κεμάλ κατά τη μάχη του Αλή Βεράν.
[6] Διοικητής της 1ης πυροβολαρχίας ήταν ο λοχαγός Κοντολέων: «Κοντολέων Γεώργιος του Αντωνίου, ταγμ. πυρ., γεν. εν Ναυπλίω το 1894, μετ. εκστρ. 17-23», [πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 4, σελίδα 296].
[7] Εγκαιροφλεγής είναι η οβίδα που ρυθμίζεται έτσι ώστε να αναφλέγεται σε ορισμένο σημείο της τροχιάς της (βλέπε: εγκαιροφλεγής-ής-ές).
[8] Η πράξη αυτή του λοχαγού του 10ου λόχου Αγησίλαου Γεωργούλια οδήγησε και τον ίδιο στο θάνατο. «Γεωργούλιας Αγησίλαος του Διον. Λοχ. Πεζ. Εγεν. εν Ζαχάρω Μεσσηνίας το 1891. Μετ. των εκστρ. 12-13 και 17-21. Εφονεύθη κατά τας εν Μ. Ασία επιχειρήσεις την 28 Μαρτίου 1921», [πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 2, σελίδα 512].
[9] Το ψηλό βουνό, που αναφέρεται εδώ, είναι το Χασάν Ντεντέ Τεπέ (τουρκ. Gök Dağ). Ανήκει στο ορεινό συγκρότημα του Τουμλού Μπουνάρ (τουρκ. Dumlu pınar).
[10] Ο Νικόλαος Πλαστήρας.
[11] Εννοεί την επιστροφή στο Μπουγιούκ Οτουράκ, όπου βρισκόταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων πριν τη συμμετοχή του στη μάχη που προηγήθηκε.
[12] Για την ενίσχυση του Α΄ Σώματος Στρατού διατέθηκε το 33ο Σύνταγμα Πεζικού (μείον το 2ο τάγμα του). Αποτελούνταν από 5.000 εφέδρους και μεταφέρθηκε εσπευσμένα από 23 έως 25 Μαρτίου 1921 στο Ουσάκ.
[13] Είναι ο σιδηροδρομικός σταθμός του Μπανάζ (τουρκ. Banaz).


ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΤΕΣ


Εικ.1: Ορειβατικό πυροβολικό στις επιχειρήσεις του Καλέ Γκρότο τον Αύγουστο του 1921. [Πηγή: Αβτζιγιάννης Κ., Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922. Σειρά: «Πολεμικές Μονογραφίες» 11, Αθήνα χ.χ.].


Εικ.2: Ο πεσών λοχαγός Αγησίλαος Γεωργούλιας.[Πηγή: Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄ (1919-1930), Εν Αθήναις 1930, σελίδα 113].


Χάρτης 1: Η μάχη του Τουμλού Μπουνάρ-Ασλανάρ και ο ελιγμός του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. [Πηγή: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986)].


Χάρτης 2: Η σύμπτυξη προς Μπουγιούκ Οτουράκ. [Πηγή: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986)].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ