Πολεμικό Ημερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρος Γ΄)

[Περιγράφεται η παραμονή σε εφεδρεία στην περιοχή Αργυροκάστρου και ο εορτασμός των Χριστουγέννων. Ακολουθεί η μετάβαση στην περιοχή Τεπελενίου προς αντικατάσταση του 11^ου Συντάγματος Πεζικού Τριπόλεως της IVης Μεραρχίας Πελοποννήσου]

-22-

8-12-40

Η διοίκησις του Συν/τος και το ΙΙΙ/42 Τάγμα το οποίο έχει αποδεκατισθεί με τας τόσας του απωλείας και κυρίως στο φονικό 669 ύψωμα, μένει στο Χωριό ΑΝΩ ΕΠΙΣΚΟΠΗ. Τα δε άλλα Ταγματά μας εκεί κοντά.

Η ηλιόλουστος ημέρα μας διευκολύνει να ασχοληθούμε με την ατομικήν μας περιποίησιν και προ παντός το ξεψείριασμα, δηλαδή τη Δευτέρα εξόντωση της στρατιάς του Μουσολίνη, η οποία άοπλος μεν αλλά δύσκολος σε μέσα.

Περιεργάζομαι τα απλωμένα ρούχα στον ήλιο, δήθεν πλυμένα τα εσωρουχά μου με κρύο νερό και χωρίς σαπούνι, που όσο στεγνώνουν τόσο την πολυχρωμία τους φανερώνουν. Και αναλογίζομαι πόσες βραδυές κοιμήθηκα μουσκιμένος μέχρι το κόκκαλο και όμως όχι κρυολόγημα δεν έπαθα αλλά ούτε απλό συνάχι. Και αναρωτιέμαι. Που οφείλεται αυτό; Στην υπερένταση του οργανισμού ή στην ευλογία του Θεού;

Ακόμα και οι βρωμερές ψείρες έχουν τη χάρι τους στον πόλεμο. Γιατί; Γιατί με τα τσιμπηματά τους δεν σε αφίνουν να κοιμηθής βαρυά και έτσι πάντα λαγοκοιμάσαι. Αστείο αλλά δεν απέχει από την πραγματικότητα. Ακόμα και βεντούζες σου παίρνουν κάθε βράδυ. Ευλογιμένες και αυτές.

9-12-40 έως 23-12-40

Παραμένομεν σε επισταθμία στην ΑΝΩ ΕΠΙΣΚΟΠΗ, Ελληνικό Χωριοδάκι φτωχό αλλά φιλόξενο. Από την αλλαγή της τακτικής μας η ημέρα μας φαίνεται χρόνος. Μάθαμε νιστικοί και δεν κάνουμε χορτάτοι όπως λέει και η παροιμία.

Το βροντερό κανόνι ακούγεται μακρυά μας. Μόνο το διάβα των αεροπλάνων μας θυμίζει πόλεμο.

Επί τέλους μας έρχεται και η καθυστερημένη αλληλογραφία. Ο ταχυδρόμος εκτός από τα γράμματα, ως και οι μεταγωγικοί, μας φέρνουν και τα νέα. Ένα από τα σπουδαιότερα είναι το μέγα λάθος της ΙΥ Μεραρχίας, που μπορούσε να κοστίσει τρομερά, αν αληθεύει είναι ασυγχώρητο. Κατά την πληροφορίαν πάντοτε η Μεραρχία διερχομένη διά της Δημοσίας οδού ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ, αντί να προχωρίσει ολοταχώς προς διατήρησιν της επαφής με τον εχθρό, ενθουσιάσθη από την υποδοχήν των κατοίκων, με το πολύ Ελληνικό στοιχείο, εγκαταλείπει την Δημοσίαν οδόν και μπαίνει στην πόλι προς παρέλασιν. Η καθυστερησίς της όμως αυτή εστοίχισε ακριβά στην ίδια, αλλά και παραλίγο στην ΙΙΙη Μεραρχία δεξιά της η οποία ακάλυπτος από το αριστερό της προχώρησε αρκετά σε βάθος καταδιώκοντας τον υποχωρούντα εχθρό. Πλέον αυτού δεν είχε την πρόνοια να προωθήσει ένα τμήμα της προς προστασίαν της Γεφύρας ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ή ΝΤΟΥΝΑΣ, της μεγαλυτέρας και σπουδαιοτέρας αυτής γεφύρας. Την 5^ην μ.μ. ο εχθρός, παρά την άτακτον φυγήν του με δύο ελαφρά άρματα την ανατίναξε, οπότε το Ελληνικό μηχανικό χρειάστικε εβδομάδα και πλέον διά την πρόχειρον κατασκευήν της. Πλέον αυτού και η ίδια Μεραρχία ηναγκάσθη να διπλασιάσει την πορείαν της και να τον διαβεί στο σημείο που διχάζεται παρά το Χωριό ΓΑΡΔΙΚΗ. Ευτυχώς που ο εχθρός δεν αντελήφθη το αριστερόν ακάλυπτον της ΙΙΙης μεραρχίας.

24-12-40

Παραμονή Χριστουγέννων το Αλβανικό αλλά με Έλληνας κατοίκους Χωριό διατηρεί τα γιορτινά ήθη, ακόμα και την διατήρησιν της σφαγής γουρουνιών. Οι Χωρικοί με την διπλήν των χαρά της γεννήσεως του θεανθρώπου και την απελευθερωσή των ύστερα από 26 χρόνια σκλαβιάς. Παρακολουθούμε με περιέργεια όλας τους τας κινήσεις και τα έθιμα που δεν διαφέρουν σχεδόν καθόλου από των δικών μας Χωριών.

25-12-40

Είναι 6^η ώρα το πρωί. Τον ήσυχο ύπνο μας διακόπτει η κάμπάνα της Εκλησίας του Χωριού. Καλεί τους Χριστιανούς να προσέλθουν στον οίκο του Θεού να γιορτάσουν τη γέννηση του Χριστού.

Οι Χωριανοί προσέρχονται καλοντυμένοι και ευλαβείς να παρακολουθήσουν την θείαν λειτουργίαν. Σε λίγο η Εκκλησούλα έχει γεμίσει από Χωριανούς και στρατιώτες. Ο γερο Παππάς ευλογεί το εκκλησιασμά του. Μετά το πέρας της λειτουργίας εκφωνεί εμπνευσμένον και πατριωτικόν λόγον εύχεται και ευλογεί τα Ελληνικά όπλα διά την νίκην των και ευχαριστεί τους στρατιώτες διά την απελευθερωσίν των.

Το κρύο είναι τσουχτερό και οι στρατιώτες μαζεύτικαν στις τρόγλες των. Ακούω ένα στρατιώτη της Διμοιρίας μου να λέει. Άντε μαζέψται ξύλα να φκιάσωμε το γλυκό μας. Τι γλυκό είπα μέσα μου. Βλέπω όμως ένα μικρό ξεγάνωτο καζάνι να μπαίνει στη φωτιά με νερό. Μόλις ζεστάθηκε ρίχνουν μέσα χοντροκωμένο μπουμποτάλευρο και ζάχαρι. Με ένα κέδρινο παλούκι το ανακατεύουν συνέ-

-22-

χεια. Σε λίγο το γλυκό έτοιμο. Για μας είναι πλούσιο γλυκό αλλά για κείνους που μάχονται σκληρά μέσα στα χιόνια και το κρύο στερούνται και αυτό. Έτσι πέρασε η μεγάλη γιορτή.

26-12-40

Στο βάθος ακούγονται αι ομοβροντίες κανονιών. Ασφαλώς επίθεσις γίνεται αλλά από ποιους ο Θεός ξέρει.

27-12-40

Μετέβην με το διοικητή στην ΚΑΤΩ ΕΠΙΣΚΟΠΗ προς επιθεώρησιν του ΙΙ/42 Τάγματος. Παράπονα των στρατιωτών ότι δεν παίρνουν αλληλογραφία. Ψίλλους στα άχυρα ζητούν. Για τα τρόφιμα δεν παραπονιούνται αλλά γιατί; Έχουν συνηθίσει στην αυστηρά δίαιτα.

28-12-40

Ξημερώνη και η μέρα αυτή που συμπληρώνει το δεύτερο μήνα του πολέμου. Στο βάθος το βροντερό κανόνι μαίνεται και ο αποηχός του ανάμεσα στις χαράδρες και τους βράχους ακούγεται και μοιάζει με το μούγκρισμα του λιονταριού που παλεύει.

29-12-40

Λίαν πρωί εμφανίζονται τα πρώτα σμήνη εχθρικών αεροπλάνων με κατεύθυνσι τα Γιάννενα. Ακολουθεί και δεύτερο σμήνος βομβαρδιστικών συνοδευόμενον από 22 καταδιωκτικά προς την αυτήν κατεύθυνσιν.

Την 10.10 π.μ. τρομακτικοί κρότοι βομβαρδισμών ακούγονται και νέφη καπνού συκώνονται από την Πόλιν του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ και των γύρω Χωριών.

Ώρα 11.05 νέοι κρότοι βομβαρδισμού συγκλωνίζουν τας χαράδρας. Βομβαρδίζεται σφοδρά το απέναντί μας Χωριό ΓΕΩΡΓΟΥΤΣΑΔΕΣ. Ένα νέφος μαύρου καπνού καλύπτει ολόκληρο το Χωριό. Είναι ίσως η μοναδική φορά της μεγάλης των επιτυχίας. Στο χωριό αυτό ευρίσκεται και το δικό μας Ι/42 Τάγμα. Το αποτέλεσμα άγνωστο. Ο ασύρματος προσπαθεί συνεχώς να συνδεθεί με το Τάγμα ματαίως όμως. Η ανησυχία μας μεγαλώνει περσότερο.

Ειδοποιούμεθα διά την αναχωρησίν μας την 5.00 μ.μ. Τα πάντα έτοιμα. Στις 5.30 μ.μ. αναχωρούμε με κατεύθυνση το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ. Οι κάτοικοι μας αποχαιρετούν με τας ευχάς των. Προπορεύονται πέντε έφιπποι, που από την προηγουμένην έχουν αναγνωρίσει το δύσκολο δρομολόγιο. Ακολουθεί η διοίκησις του Συν/τος και εν συνεχεία το ΙΙΙ/42 Τάγμα. Η διαδρομή είναι μαρτυρική. Περνάμε μονοπάτια και απότωμες χαράδρες, που αν ήταν μέρα δύσκολα θα αποφάσιζε κανείς να περάσει. Όλα μέσα στο πρόγραμμα.

Επί τέλους στις 11.45 πατά το πόδι μας την άσφαλτο της οδού ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ-ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ. Γίνεται στάσις για να φτάσουν και τα τελευταία τμήματα. Το τσουχτερό όμως κρύο μας παγώνει.

Την 1.35 π.μ. ευρισκόμεθα προ των στρατώνων του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ που και ο προορισμός μας. Σα να μην έφτανε η κούρασις και το τσουχτερό κρύο, η κακή μοίρα μας κυνηγάει. Ο βομβαρδισμός της προηγουμένης έχει μεταβάλλει τις στρατώνες σε σκόνη. Και αυτό μόνον . Φλόγες καπνοί και εκρίξεις πυρομαχικών του εχθρού συνεχίζουν. Σταματούμε κάπως κοντά στις στρατώνες. Κάθε ώρα που περνάει είναι μαρτυρική από το δρυμή ψύχος που μας έχει μεταβάλλει σε αγάλματα. Τι να υποφέρωμε την κούραση, την αϋπνία ή το τσουχτερό κρύο. Φθάνουν ξημερώματα και αποφασίζεται η μεταβασίς μας στο χωριό ΛΑΖΑΡΑΤΕΣ Β.Α. του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ. Προχωρούμε μέσα σε μία χαράδρα βραχώδη και απότωμη με δρόμο μια κατσικόστρατα. Μετά 45 λεπτά της ώρας φθάνομε στο υποτιθέμενο χωριό, κτισμένο σε μια απότωμη βραχώδη πλαγιά με αραιά σπίτια κτισμένα με ξηρολιθοδομή με πολλές αχυρώνες, αλλά ακατοίκητο και ετοιμόρωπα όλα τα υποθετικά σπίτια. Μάλλον μοιάζει με κτηνοτροφικό συγκρότημα παρά σε χωριό. Έχει ήδη ξημερώσει και ο καθένας μας προσπαθεί να βρή μια γωνιά να αλφαδιάσει το ταλαιπωρημένο του σώμα. Μπήκα σε μια μισογκρεμισμένη αχυρώνα με χόρτο έμπασα και το αλογό μου μέσα και έπεσα νεκρός στον ύπνο.

Μέσα στο βαθύ ύπνο μου ακούω σαν σε όνειρο, να κουνιώνται τα πάντα από τον βομβαρδισμό των εχθρικών αεροπλάνων, αλλά και την ξερολιθιά του τοίχου που ακομπούσα να πέφτουν οι πέτρες του. Δεν το κούνισα καθόλου διότι μόλις τα πόδια μου χωμένα στο χόρτο έχουν ζεσταθεί. Αν το εργοστάσιο του μουσολίνη έβγαλε και τη δική μου καλώς να έλθει.

30-12-40

Αναμένομεν διαταγήν αναχωρήσεώς μας διά την πρώτην γραμμήν.

31-12-40

Την 5.05 μ.μ. αναχωρούμε με κατεύθυνσιν τα υψώματα ΤΕΠΕΛΕΝΙΟΥ

-23-

όπου μάχονται το 11^ο Συν/μα και τα δύο προωθηθέντα Τάγματα μας Ι/42 και ΙΙ/42. Όλην την ημέρα η εχθρική αεροπορία κατά σμήνη περνά επάνω μας αλλά στόχος της είναι το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ.

Τα τμήματά μας ετέθησαν σε πορεία. Ξεκινά το πρώτο κλιμάκιο του ΙΙΙ/42 Τάγματος και ακολουθεί η Διοίκησις του Συν/τος με Διοικητήν τον ΓΕΩΡΓΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ μέχρι τώρα ΥποΔ/την. Ο Ιποκρ. Παπαδημητρόπουλος δεν επέστρεψε από την δήθεν άδειάν του ενώ ουσιαστικά αντικατεστάθη μετά την διαφωνίαν του με το Μέραρχο του 669 υψώματος.

Η νύχτα αρχίζει να απλώνει το νεκροσαβανό της και με την ενύσχηση της ομίχλης το σκοτάδι από μαύρο γίνεται κατάμαυρο. Προχωρούμε ο ένας κοντά στον άλλον σαν τους στραβούς στον άδη. Επί τέλους τελειώνει το μαρτύριο της κακοτοπιάς και πατούμε το Δημόσιο Δρόμο. Σε λίγη ώρα είμαστε κάτω από την Πόλιν του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ. Έφιππος πλέον, παρά το τσουχτερό κρύο, το μάτι μου προσπαθεί να διακρίνει την Πόλιν. Δυστυχώς όμως δεν υπάρχει τίποτα που να την προδίδει. Είναι βυθυσμένη στη νεκρική της σιγή και το σκότος. Οι συνεχής βομβαρδισμοί των τελευταίων ημερών έχουν απομακρίνει τους περισσοτέρους των κατοίκων της. Προσπερνούμε χωρίς να τη δούμε.

Ώρα 7.45 διατάσσεται στάσις για να φτάσουν και τα βραδυπορούντα τμήματα. Το κρύο έχει κάπως μετριάσει αλλά άρχισε να ψιλοβρέχει. Ο έφιππος που είχε σταλεί στην ουρά μας πληροφορεί ότι έφτασαν όλοι και η φάλαγξ τίθεται σε κίνηση. Προχωρούμε αθόρυβα και μόνον τα βήματα των αλόγων ακούγονται στην άσφαλτο. Συχνά μας διακόπτουν τη φάλαγγα σειρές αυτοκινήτων πού πορεύονται με ταχύτητα προς τη γέφυρα ΜΠΟΥΝΑΣ. Οι άνδρες τους αφού έμαθαν το Συν/μά μας, χαιρετούν με ενθουσιασμό και μεγαλοφώνως λένε το όνομά τους και το χωριό τους φυσικά της περιφερείας Λαμίας. Άκουσα πολλά ονόματα γνωστά και συγγενικά. Είναι οι ενισχύσεις που συνεχώς καταφθάνουν.

Ώρα 11.35 ένα χιλιόμετρο πρό της γεφύρας του ΠΑΛΙΟΚΑΣΤΡΟΥ αφίνομε το Δημόσιο δρόμο και αριστερά προχωρούμε προς το Χωριό ΜΠΟΥΝΑ. Από τα πρώτα βήματα καταλάβαμε το μαρτύριο που μας περιμένει. Η βροχή αυξάνει το βάρος του φόρτου. Η λάσπη και η ανιφόρα είναι τα μαρτυρικά μας επακόλουθα. Όσο προχωρούμε τόση κούραση και αγανάκτηση μας καταλαμβάνει. Μέσα στο σκοτάδυ δεν ακούγεται τίποτε άλλο από το θόρυβο της λάσπης και το λαχανιασμένο αναστεναγμό των στρατιωτών. Και να θελήσης να σταματήσης πάνω στο στιβαγμένο και παγωμένο χιόνι, είναι σα να τολμήσης να καθήσης πάνω σε ηλεκτρική καρέκλα. Ο καινούριος χρόνος ήλθε αλλά μας βρήκε στα κακά μας χάλια. Αλλά που είμαστε. Στον πόλεμο. Και πόλεμος δεν είναι μόνο μάχη αλλά και κακουχία και στέρησις.

Κατερχόμενοι ημιονηγοί της ΙΥης Μεραρχίας μας πληροφορούν ότι απέχομε δύο ώρας ακόμα από το Χωριό ΚΟΛΩΝΙΑ που προοριζόμεθα. Πληροφορία θάνατος ποιος αντέχει να τερματίσει. Τα πόδια μετά βίας κινούν το σώμα. Διατάσσεται μικρή στάσις με την εντολή και παράκληση να μην καθίσει κανείς πάνω στο παγωμένο χιόνι. Κανείς όμως δεν υπακούει. Όλοι ξαπλώνουν στο χιόνι. Ξεκινούμε και πάλι αλλά σά να βαδίζομε με χέρια και πόδια. Επί τέλους στις 4.10 πρωινήν φθάνουν τα πρώτα τμήματα στο περίφημο χωριό ΚΟΛΩΝΙΑ.

Δεν διακρίνονται ακόμη καλά τα σπίτια, αλλά τα πρώτα σημάδια δείχνουν ότι πρόκειται περί κατεστραμένου από τους βομβαρδισμούς Χωριό. Μόνο να απαγκιάσει κανείς μπορεί όχι και να στεγασθεί. Από το χειρότερο καλό.

1-1-41

Έχει πλέον ξημερώσει και τα λίγα και αραιά σπίτια διακρίνονται καθαρά. Επισκέπτωμαι πλέον των 10 από αυτά αλλά κανένα δεν είναι για στέγαση. Σε πολλά μάλιστα υπάρχουν και πτώματα ανθρώπων. Διάλεξα από τα χειρότερα το καλύτερο. Αλλά μήπος είναι αναγκαία η στέγαση; Στρατιώτες είμαστε και αποστολή μας το χαράκωμα και σε αυτό θα πάμε αύριο ή το πολύ μεθαύριο.

Σε μια γωνιά μιάς καταστραμένης οικοδομής που κρέμεται ένας τσίγγος μπορεί να με στεγάσει κάπως. Δίπλα ένα τζάκι έχει κάμποσα ξύλα. Τυχαιρό μου και αυτό. Σκεπασμένο όμως με χιόνι και προσπαθώ να το ξεχιονίσω. Έρχεται και ο στρατιώτης Τενές Λάμπρος από τη Μουσονίτσα. Ένα νέο γερό παλικάρι. Με τα πεσμένα ξύλα της στέγης στεριώνει κάπως τη σκηνή και ασχολείται με το άναμα του τζακιού, δύσκολα όμως.

Όρθιος ακουμπισμένος στον τοίχο κοντά στο τζάκι προσπαθώ να ανάψω ένα τσιγάρο. Τα παγωμένα και βρεγμένα μου χέρια δεν τα καταφέρνουν. Το αναβάλω. Ο Λάμπρος αγωνίζεται με το άναμα του τζακιού και σά να καταφέρνει με

-24-

κάτι ξύλα της στέγης που είναι κάπως στεγνά. Ίσως για το κατώρθωμά του αρχίζει το τραγούδι «σήκωσ’ απάνω Γιάννο μου….» που τη βρήκε την όρεξη. Και όμως νειάτα γαρ. Η φωτιά άναψε. Από τον καπνό κλάματα. Αφού ζεστάναμε κάπως τα χέρια μας, βγάζουμε τις χλαίνες μας και τις κρεμούμε δίπλα στο τζάκι. Έχομε κάπως ζεσταθεί αλλά η πείνα μας έχει θερίσει. Οι καπνοί έχουν σκεπάσει το Χωριό , ποιός υπολογίζει την εχθρική αεροπορία μέσα στα χάλια μας. Τα μεταγωγικά δεν έχουν φθάσει ακόμα καί έτσι το πρωτοχρονιάτικο δώρο η πείνα. Μαθημένα τα βουνά από τα χιόνια.

Μέσα στα ερείπια του διπλανού δωματίου, προσπαθώ να ξεθάψω μερικά ξύλα της στέγης. Στην προσπαθειά μου αυτή και τη μετατόπιση των κεραμμυδιών διακρίνω ανθρώπινο κεφάλι με υπόξανθα μαλλιά και μαυρισμένο πρόσωπο. Το θέαμα δεν με τρομάζει. Είναι από τα ποιό συνηθισμένα εδώ. Αλλά απλώς από περιέργεια ανασκαλεύω να διαπιστώσω την εθνικοτητά του. Διακρίνω από το μπράτσο του την Ελληνική στολή. Τα ορθάνοιχτα μάτια του και η αλλαγή του χρώματος των μαλλιών μαρτυρούν ότι έχει σκοτωθεί από μέρες. Είναι και αυτός ένας από τους αιωνίους φρουρούς της Πατρίδος που τα άταφα κοκκαλά του θα αντανακλούν στις ακτίνες του ηλίου και θα φωτίζουν τις ερχόμενες γενεές.

Η πείνα έχει γίνει ανυπόφορος. Ψάχνω στο σακκιδιό μου και βρίσκω μερικά σύκα και σταφίδες σχεδόν διαλυμένα από το νερό αλλά ποιός δίνει σημασία στην καταστασή τους.

2-11-41

Την 4.15 π.μ. αναχωρούμε με οδηγούς του 11ου Συν/τος το οποίο και πρόκειται να αντικαταστήσουμε, για ΜΑΛΙ ΣΠΑΤ. Η απόσταση, κατά πληροφορίες είναι 3-4 ώρες. Ανεβαίνομε απότωμες και χιονισμένες πλαγιές πάνω στο ευτυχώς παγωμένο χιόνι που το ύψος του υπερβαίνει τα δύο μέτρα. Προχωρούμε χωρίς στάσεις διότι το κρύο είναι τόσο τσουχτερό που τα χνώτα μας μόλις βγαίνουν παγώνουν στα πέτα μας. Βρισκόμαστε στο ύψωμα 1427 χέρια και πόδια έχουν παγώσει, αν και βαδίζομε ανυφορικό δρόμο. Ώρα 8.05 επί τέλους φθάνομε στη Διοίκηση του 11ου Συν/τος μέσα σε μιά χαράδρα. Η πυκνή ομίχλη μας προστατεύει από την εχθρική αεροπορία και διευκολύνει και την αντικαταστασή μας, η οποία δεν έγινε αντιληπτή από τον εχθρό, πλήν του 9ου Λόχου, στο ποιό προχωρημένο σημείο, η κίνηση του οποίου έγινε αντιληπτή και ο εχθρός άνευ εκδηλώσεως πυρών μέσω χαράδρας αιφνιδιάζει τον ακατατόπιστο ακόμα Λόχο μας αλλά χάρις στην ψυχραιμία και γνωστή παληκαριά του Διοικητού του, ενεργεί κεραυνοβόλως αντεπίθεση. Όρθιος με το πιστόλι στο χέρι εμψυχώνει και ενθαρύνει τους άνδρας του και με το γνωστό φούσκοστον του τσολιά τρέπει εις άτακτον φυγήν τους φρατέλους.

Μετά την αποτυχίαν του αιφνιδιασμού και την απομάκρυνσίν του εξαπολύει καταιγισμόν πυρών αυτομάτων όπλων και όλμων με προτοφανή ευστοχίαν κατά του Λόχου μας με αρκετάς απωλείας σε νεκρούς και τραυματίας.

Μεταξύ των νεκρών είναι και ο ηρωικός Διοικητής του Έφεδρος Λοχαγός Παπαθεμιστοκλέους τον οποίο βλήμα όλμου διεμέλησε κυριολεκτικώς. Τιμή και δόξα στον ήρωα αυτόν Αξ/κό. Θα βρεθεί άραγε λίγο χώμα να τον σκεπάσει; Αλλά τι αξία έχουν οι σάρκες και τα κόκκαλα όταν η ψυχή φύγει και μάλιστα εδώ που το ευτελέστερο είναι ο θάνατος.

Τα τμήματά μας τίθενται προσωρινώς υπό την Διοίκησιν του 11ου Συν/τος μέχρι πλήρους αντικαταστάσεως.

3-1-41

Συνεχής επιθέσεις του εχθρού όλην την ημέραν αλλά ως συνήθως τας πληρώνει με αρκετό αίμα. Έμψυχο υλικό έχει, ας θυσιάσει και μερικούς.

4-1-41

Ησυχία επικράτησε όλην την ημέραν, ίσως από την σφοδράν κακοκαιρίαν που επικρατεί. Επί τέλους καταφθάνουν τα μεταγωγικά με τρόφιμα, γράμματα και πολλά δέματα καθυστεριμένα.

5-1-41

Ολοκληρώνεται η αντικατάσταση του 11ου Συν/τος. Πολλοί τραυματίες και κυρίως κρυοπαγέντες καταφθάνουν και προωθούνται στα χειρουργεία.

6-1-41

Η εχθρική αεροπορία μας βομβάρδισε πολλές φορές σήμερα με τη συνήθη αποτυχία της. Επίθεσις όμως δεν σημειώθηκε.

7-1-41

Φαίνεται από την χθεσινήν αεροπορικήν αναγνώρισιν επισημάνθη η θέσις

-25-

μας και από τα χαράματα δεχόμεθα σφοδρό εχθρικό βομβαρδισμό του εχθρικού βαρέως πυροβολικού άνευ θυμάτων όμως. Είναι γνωστή και συνήθης η αστοχία του.

8-1-41

Στον τομέα μας ησυχία σήμερα. Το κανόνι του εχθρού μας πληροφορεί ότι σφοδρή μάχη συνάπτεται στο δεξιό μας. Αλλά και το Π1 του πυροβολικού μας επιβεβαιώνει τούτο.

9-1-41

Και σήμερα την τιμητικήν του έχει ο δεξιός τομέας. Το κανονίδη εκατέρωθεν μαίνεται συνεχώς. Σε μας αραιό κανονίδη να μην τυχόν μας πάρει ο ύπνος.

10-1-41

Προς ανακούφισιν του πιεζομένου δεξιού μας τομέα ενεργούμε επίθεσιν και καταλαμβάνομεν δύο εχθρικά υψώματα μεγάλης στρατηγικής σημασίας με 48 αιχμαλώτους φρατέλους.

11-1-41

Πληροφορίες αναφέρουν ότι ύστερα από τολμηράς και αποφασιστικάς επιθέσεις του δεξιού μας τομέως κατελήφθη η ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ με υπερπεντακοσίους αιχμαλώτους και πλούσιο πολεμικό υλικό.

12-1-41

Επιβεβαιούται η πτώσις της ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ κατόπιν των σκληρών και επιμόνων επιθέσεων των τμημάτων μας, με πολλάς απωλείας όμως. Τι να γίνει όμως γάμος χωρίς κόκκαλα δεν γίνεται, και πόλεμος χωρίς θυσίας.

Εχθρική επίθεσις μέσω της χαράδρας του 1200 νεκρού υψώματος και του 1029 απεκρούσθη κατόπιν σθεναράς αντιστάσεώς μας με βαρυτάτας απωλείας του εχθρού. Μαύρισαν τα χιόνια από τα εχθρικά πτώματα και τραυματίας των. Από αιχμαλώτους τραυματίας πληροφορούμεθα ότι ο Μουσολίνη έχει ρίξει νέες δυνάμεις στο μέτωπο. Καλοσήρθαν και θα καλοπεράσουν.

Η μάχη στο δεξιό μαίνεται, ομοβροντίες κανονιών αλλά και ελαφρών όπλων ακούγονται όλη την ημέρα.

13-1-41

Ησυχία παντού σήμερα εκτός από αραιάς βολάς του εχθρικού πυροβολικού. Ο καιρός άστατος.

14-1-41

Ησυχία επικρατεί και σήμερα εκτός της εκατέρωθεν δράσεος των πυροβολικών. Το χιονόνερο και το χαλάζη μας έχει λυώσει.

15-1-41

Και σήμερα έχομαι ησυχία με βελτίωση του περίεργου καιρού, χιόνι χαλάζι βροχή λιακάδα.

16-1-41

Ύστερα από τη σχετική βελτίωση του καιρού δοκιμάζομε και το νερό, χιονόνερο φυσικά, που το έχομε στερηθεί ολόκληρες μέρες. Το θολό νερό τρέχει στα χαντάκια και θα περιέχει ασφαλώς ζουμιά πτωμάτων αλλά ποιός δίδει σημασία νεράκι το λένε.

17-1-41

Την 3ην πρωινήν ώραν ο εχθρός αφού αιχμαλώτισε την περίπολον και το σκοπό του 5ου Λόχου, επιτήθεται αιφνιδιαστικώς με χειροβομβίδες κατά του Λόχου, ο οποίος παρά τον αιφνιδιασμόν του, ψύχραιμα και γεναία αντεπιτίθεται και αποκρούει σώμα προς σώμα σχεδόν τον εχθρό, ο οποίος κατά την υποχωρησή του ρίχνει κόκκινη φωτοβολίδα, που επισημαίνει την θέσιν του Λόχου ο οποίος στη συνέχεια δέχεται βροχήν οβίδων πυροβολικού και όλμων επί αρκετήν ώραν και με πολλάς απωλείας. Πρωτοφανές θάρρος και τόλμη των αθλίων φρατέλων.

18-1-41 (Σάββατο)

Εορτή του Αγίου Αθανασίου. Νύχτα μαρτυρική και αλησμόνητη. Ο αέρας μαίνεται με όλη του τη δύναμη. Οι σκηνές μας, που ήταν πρόχειρα στημένες, ξανεμίζουν σαν φθινοπορινά πλατανόφυλλα πάνω στο παγωμένο χιόνι. Ο ουρανός ολοκάθαρος και το Γιναριάτικο φεγγάρη ολόλαμπρο μας διευκολύνει να κυνηγάμε σκηνές και κουβέρτες. Ευτυχώς που τηλίγονται στα πόδια μας. Όλοι επί ποδός. Πολλές σκηνές έχουν περάσει στο απέναντι ύψωμα. Ελάχιστες έχουν μείνει όρθιες, μεταξύ αυτών και του Διοικητού. Και όσοι τις έπιασαν τις κρατάν σφιχτά στην αγκαλιά τους, χωρίς να τολμούν να σκεπαστούν από τον ισχυρό αέρα. Έχουν περάσει μεσάνυχτα, ύπνο είναι αδύνατο και να τον σκευθεί κανείς ακόμα μέσα στην τρομερή παγωνιά. Κάνομε βόλτες να μη παγώσουν τα ήδη παγωμένα πόδια μας.

Μέσα στα χάλια μας το ρίχνομε στο καλαμπούρι και το γλέντη με τους Θανάσιδες.

-26-

Το πανηγύρι φουντώνει τις πρωινές ώρες, που δεν περνούν εύκολα και ακούς ότι θέλεις. Άλλος παριστάνει το γαλατά, άλλος το μανάβι, αλλά το ξεκαρδιστηκότερο είναι το κουτσομπόλεμα των Κερκυραίων που δεν μπορούν να προφέρουν Ρουμελιώτικα το φούσκοστον “φούσκοστον” αλλά με Κερκυραϊκήν προφοράν. Σωστή θεατρική κωμωδία. Ο Μωραΐτης όμως πρωταγωνιστής της βραδυάς. Άρχισε τις γνωστές καντάδες στον ίδιο σκοπό αλλά με λόγια αλλαγμένα….χυδαία και χορευτά. Όλοι έχουν σπαρτάρει στα γέλια, που τα βρίσκουν; Και όμως χτυπάει τις όρθιες σκηνές, προφέρει διάφορα χαϊδευτικά γυναικεία ονόματα με γλυκές κουβεντούλες. Τρομάρα σου Μωραΐτη φωνάζει κάποιος. Ο νειστικός καρβέλια νειρεύεται απαντά ο Μωραΐτης και συνεχίζει. Έρχεται και η σειρά της σκηνής του Διοικητού, ο οποίος παρακολουθεί την όλη κομωδία ασφαλώς και θα έχει σπαρτάρει στα γέλια όπως όλοι. Αφού προετοίμασε το έδαφος με ένα ξεροβήξιμο, χτυπάει την πόρτα και λέει. Να τα πούμε μπάρπα; Ναι ναι απαντάει μια μισοπνιγμένη φωνή από γέλια. Αρχίζει τα κάλαντα στη γλώσα του….όμως. Τελειώνει την πρώτη στροφή και φωνάζει. Έχει πολύ κονιάκ το παγούρι σου να συνεχίσω μπάρπα; Εδώ κλατάρισαν όλοι στα γέλια. Από πού βγαίνουν όμως ο Θεός ξέρει. Τελικά το άδειασε το παγούρι ο Μωραΐτης και φεύγοντας άρχισε την κοροϊδία. Έτσι πέρασε η μαρτυρική βραδυά και δε βρεθήκαμε αγάλματα το πρωΐ.

19-1-41

Ούτε κανονιά δεν ακούγεται πουθενά. Ημέρα ηλιόλουστος, το κρύο όμως τσουχτερό και το χειρότερο το χιόνι μας έχει θαμπώσει μέχρι που να κλαίνε τα μάτια τους. Πολλοί χρησιμοποιούν τα μαντίλια τους, όσοι έχουν φυσικά, στα μάτια τους. Όμως είναι και η μόνη ημέρα που μας δίδει την ευκαιρία να προσανατολισθούμε και να γνωρίσουμε τα αγριοβούνια του ΤΕΠΕΛΕΝΙΟΥ.

Τα υψώματα παρουσιάζουν μίαν περίεργον διάταξιν και μορφήν. Στο σύνολό τους μοιάζουν σαν ένα καφάσι με κακοτοποθετημένα αυγά. Είναι τα θρυλικά και πολύπαθα βουνά που η ιστορία έχει γράψει τόσα και τόσα για τις γιγαντομαχίες των Ελλήνων. Είναι το νεκροταφείο που έχει καταβροχθίσει και συνεχίζει χιλιάδες Ελληνικά κορμιά προηγουμένων και του τωρινού πολέμου.

Κοντά στο μεσημέρι άρχισε και η κίνησις της εχθρικής αεροπορίας. Αλοίμονό μας σήμερα που και οι σκηνές μας είναι ακάλυπτες. Περνούν κατά σμήνη από πάνω μας. Ακίνητοι περιμένουμε τα κουφέτα τους. Έχουν φαίνεται άλλο στόχο και μάλλον το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ που έχει γίνει βληματοδόχος. Ευτυχώς και άρχισε αραιά ομίχλη ο περίεργος εδώ καιρός.

Έφτασαν και τα τρόφιμα μαζύ με το καθυστεριμένο ταχυδρομείο με γράμματα δέματα. Ο ταχυδρόμος μόλις κατέβασε το σάκκο με τα γράμματα της Διοικήσεως, μπήκε σε μία σκηνή περικυκλωμένος από όλους σχεδόν και άρχισε να φωνάζει κάπως δυνατά τα ονόματα εκείνων που έχουν γράμματα. Μόλις ο καθένας παίρνει το γράμμα το ανοίγει βιαστικά χωρίς να απομακρινθεί διότι ίσως έχει και άλλα.

Το γράμμα είναι το μεγαλύτερο δώρο στον πολεμιστή. Μαθαίνει για τους γονείς του, τα παιδιά του, τη γυναίκα του και την καλή του. Μετά το τέλος της διανομής όλοι στις σκηνές τους διαβάζουν δυό και τρείς φορές το κάθε γράμμα να το χορτάσουν. Κρίμα σε κείνους που δεν πήραν γράμμα αλλά και σε κείνους που το γράμμα τους έφερε κακά μαντάτα.

Σε λίγο ξαναβγαίνουν από τη σκηνή των και μεταφέρουν τα νέα που διάβασε ο καθένας.

20-1-41

Ησυχία επικρατεί τόσο στον τομέα μας όσο και στους γειτονικούς τομείς. Ούτε κανονιά δεν ακούγεται. Πληροφορία ότι η ΙΙΙη Μεραρχία μας προχώρησε αρκετά σε βάθος. Πως και που όμως άγνωστο.

21-1-41

Ουδέν αξιοσημείωτον επιχειρήσεων. Το βραδυνό χιόνι σταθερωποίησε και καμουφλάρισε τις σκηνές μας. Τα κρυοπαγήματα στο φόρτε τους. Καθημερινά προωθούνται στρατιώτες μας στα Νοσοκομεία. Σχετικά με τα κρυοπαγήματα γίνεται το εξής σχόλιο, το οποίο ίσως να μην απέχει της αληθείας, ότι όλοι σχεδόν οι κρυοπαγέντες είναι εκείνοι που φόρεσαν τα Εγκλέζικα άρβυλλα τα οποία, ως λέγεται είναι από χοιρινό δέρμα και μπάζουν όλο το νερό. Τους παρέσειρε η φυγούρα τους και αντικατέστησαν τα Ελληνικά που είναι ασυγκρίτως καλύτερα. Είναι σύμπτωση ή πραγματικότης; Άγνωστον

22-1-41

Κάπου-κάπου ακούγεται καμιά βολή εχθρικού πυροβολικού. Δεν πειράζει

-27-

έχουν ας τα ξοδέψουν.

23-1-41

Αραιό κανονίδη. Πληροφορούμεθα ότι η ΙΥ μεραρχία έρχεται εις αντικαταστασίν μας. Ας το πιστέψομεν.

24-1-41

Το βαρύ πυροβολικό του εχθρού από του μεσονυκτίου σφυρωκοπεί συνεχώς τάς θέσεις μας. Επίθεσις προμηνύεται. Με το καλό θα τους δεχθούμε. Και όμως δεν την πραγματοποίησαν. Μάλλον τον ύπνον ήθελαν να μας χαλάσουν. Καλοσύνη τους.

25-1-41 (Σάββατο)

Το κανονίδι μαίνεται από τα χαράματα. Το βαρύ μας πυροβολικό βάλλει συνέχεια στο δεξιό μας. Αλλού ο γάμος σήμερα. Το Π1 της πυροβολαρχίας Τσάμη μας πληροφορεί ότι από την κατεύθυνση Σαλαρίας και διδύμων λόφων ο εχθρός έχει προωθήσει βαρύ πυροβολικό και μεγάλο αριθμό ορειβατικού, που βάλλουν συνέχεια τάς θέσεις μας με ομοβροντίας. Η ημέρα αυτή μας θυμίζει ημέρες ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ. Ο εχθρός μας στέλνει 1000 οβίδες την ώρα περίπου. Οι περισσότερες κατευθύνονται προς την πυροβολαρχίαν Τσάμη, η οποία έχει σιγήσει, χωρίς φυσικά βλάβην, αλλά διά οικονομίαν πυρομαχικών, διότι τα βληματά μας άρχισαν να είναι μετρημένα. Ο εχθρός δεν έχει εκδηλώσει επίθεση σε μας. Το δεξιό μας όμως καίγεται. Διακρίνεται η λειτουργία και των ελαφρών όπλων ακόμα. Μεγάλη επίθεσις φαίνεται. Ο Θεός βοηθός.

Ημείς δεν έχομε θύματα. Μας αποδεκατίζουν όμως τα κρυοπαγήματα. Περισσότεροι από αυτά και λιγότεροι από σφαίρες.

26-1-41 (Κυριακή)

Πάλι παράξενος καιρός. Καλοκαιρινή λιακάδα σήμερα και χθές. Έχουν λυώσει αρκετά χιόνια. Τα παράξενα κοράκια της Αλβανίας κάτασπρα με μαύρες μύτες, κατά κοπάδια με το κρά-κρά τους κατακλίζουν τα υψώματα και τις χαράδρες. Έχουν το σκοπό τους φυσικά. Όπου τα χιόνια έλυωσαν ξέχωσαν τα πτώματα των Δεκεμβριανών μαχών και ασχολούνται με τον ενταφιασμό τους. Καλό κάνουν και αυτά.

27-1-41 (Δευτέρα)

Αραιά δράσις πυροβολικού εκατέρωθεν. Ο καιρός εξακολουθεί καλός. Μέρα κατάλληλη για ξεψείριασμα. Πολλοί ασχολούνται με αυτό. Παρακολουθώ μια παρέα τσολιάδων που έχει ανοίξει μια τρύπα στο χιόνι και ρίχνει μέσα τις ψείρες να κρυοπαγήσουν και αυτές. Καλά τις κάνουν αλλά που να σωθούν οι άτιμες. Μας έχουν ρουφίξει το αίμα.

28-1-41 (Τρίτη)

Η ησυχία εξακολουθεί όπως και ο καλός καιρός. Συμπληρώνονται τρείς μήνες του πολέμου και οι προσδοκίες του Μουσολίνη όχι μόνον δεν πραγματοποιήθηκαν αλλά ρεζιλεύτικαν τα οκτώ εκατομμύρια των λόγχων του από τη μικρή σε δύναμη αλλά μεγάλη σε ψυχή και ηρωϊσμό Ελλάδα.

29-1-41 (Τετάρτη)

Ελαφρά δράση πυροβολικού. Τάς νυκτερινάς ώρας από τον ασύρματο πληροφορούμεθα το θάνατο του Κυβερνήτου μας Ιωάννου Μεταξά. Το θληβερό άγγελμα θεωρείται σοβαρό και μάλιστα στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα το Έθνος μας. Προσωπικώς εύχομαι να μην έχει σοβαρό αντίκτυπο στα μαχόμενα στρατευματά μας αλλά και στον Ελληνικό λαό.

Άλλωστε εκείνος, ως υπεύθυνος Κυβερνήτης της Χώρας είπε το μεγάλο ΟΧΙ και ο λαός και στρατός ομόψυχα το χειροκρότησαν και το ετίμησαν. Σε κείνον η τιμή και στο λαό και στρατό η δόξα. Ο πόλεμος με τον ηρωϊκό Ελληνικό στρατό του θα συνεχίσει με τον ίδιο ενθουσιασμό και αυτοθυσία. Πολιτικαί επιπτώσεις δεν είναι δυνατόν την κρίσημον αυτήν εποχήν να συμβούν διότι θα είναι καθαρά προδοσία του ενδόξου Ελληνικού στρατού. Ας και πρέπει να πρυτανεύσει η λογική.

30-1-41 (Πέμπτη)

Οι εξευτελισμένοι του Μουσολίνη πληροφορήθηκαν φαίνεται τον θάνατον του Μεταξά και θέλουν να τον εκμεταλευτούν, πιστέβοντας εις την ψυχολογικήν κατάπτωσιν του στρατού μας και εξαπολύουν μεγάλην επίθεσιν εις όλους τους τομείς, αλλά η σθεναρά αντιστασίς μας τους κατετρόπωσε και τους ανάγκασε να αλλάξουν γνώμη.

31-1-41 (Παρασκευή)

Στον τομέα μας απόλυτος ησυχία. Καταφθάνει εκ των εμπέδων δύναμις 380 ανδρών και 120 κτηνών προς συμπλήρωσιν του Συν/τός μας εκ των απωλειών.

-28-

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1941

1-2-41 (Σάββατο)

Σε μας ησυχία. Το λόγο έχει ο αριστερός τομέας ΧΕΙΜΑΡΑΣ. Από τα μεσάνυχτα το κανονίδι μαίνεται και τα χαράματα δυναμώνει. Ασφαλός επίθεσις γίνεται. Από τον ασύρματο πληροφορούμεθα ότι ο εχθρός επιχείρησε απόβαση την οποία ο στρατός μας αντιμετώπισε με την σθεναράν άμεινά του.

2-2-41 (Κυριακή)

Τας νυκτερινάς ώρας συνελήφθη εχθρική περίπολος 8 ανδρών από την οποίαν πληροφορούμεθα την άφιξιν νέων και επιλέκτων δυνάμεων του Μουσολίνη. Καλή τους τύχη. Θα τους δεχθούμε με κλειστάς αγκάλας.

3-2-41 (Δευτέρα)

Στον τομέα ΧΕΙΜΑΡΑΣ γίνονται πεισματώδεις μάχες. Ο εχθρός επιμένει να επιτύχει την απόβασί του. Διαθέτει δε μεγάλας δυνάμεις και μέσα πυρός. Πιεζόμενος ο τομέας ζητά βοήθεια. Η ΙΥ Μεραρχία σπεύδει προς βοήθειάν του. Έτσι η ελπίδα αντικαταστάσεώς μας χάνεται προς το παρόν.

Νυχτερινή διαταγή της Μεραρχίας διατάσει επίθεσιν σε όλο το μήκος του τομέως, ίσως και όλων των τομέων, προς ανακούφισιν προφανώς, του πιεζομένου τομέως της ΧΕΙΜΑΡΑΣ.

Το ηθικόν του στρατού άριστον και με χαρά απεδέχθη τη διαταγή επιθέσεως. Επί τέλους έχομεν αποκάμει με την παθητική άμυνα, η οποία μας έχει αποδεκατίσει κυρίως από τα κρυοπαγήματα. Η προετοιμασία αρχίζει και μαζύ της τα αστεία. Μάγειρα στο ΤΕΠΕΛΕΝΙ σήμερα τη φασουλάδα. Μάγειρας φυσικά δεν υπάρχει και ζεστό φαγητό έχομε καιρό να γευστούμε, αλλά πόθος και ελπίδα εκφράζεται. Άλλος όσοι μείνουμε σήμερα ρέ παιδιά να πέσει το άτιμο το ΤΕΠΕΛΕΝΙ. Έχομε μαραζώσει εδώ επάνω στα χιόνια να πατήσωμε επί τέλους και χώμα.

Το κρύο τσουχτερό, αλλά μήπως ασυνήθιστο; Τα τμήματα ετοιμάζονται διά τάς θέσεις εξορμήσεως. Ώρα 5.45. Ξεκινούν οι πρώτες ομάδες διά την καταστροφήν των εχθρικών συρματοπλεγμάτων. Προτού πλησιάσουν όμως δέχονται καταιγιστικά πυρά αυτομάτων όπλων και όλμων ακόμα. Ο αιφνιδιασμός απέτυχε. Οι όλμοι μας το πυροβολικό και τα πολυβόλα μας σφυροκοπούν αγρίως και επιτυχώς τάς εχθρικάς θέσεις. Ανταπόκριση εχθρικού πυροβολικού δεν υπάρχει προς το παρόν.

Η επίθεση άρχισε τα συρματοπλέγματα κατεστράφησαν και ευτυχώς δεν ήταν ναρκωθετημένα. Αλλά μήπως έχουν μίαν μόνον σειράν οι άτιμοι φοβιτσιάριδες. Χαράστον που θα γλυτώσει σήμερα. Η μάχη μαίνεται πεισματώδης και αποφασιστική. ΕΙΣ ΟΙΩΝΟΣ ΑΡΙΣΤΟΣ ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ. Οι ομάδες μας προχωρούν αλλά αποδεκατίζονται από τα πυκνά πυρά του εχθρού με αποτέλεσμα οι επιθέσεις μας να αποτυγχάνουν.

Επί τέλους Λόχος μας κατόπιν αποφασιστικής επιθέσεως καταλαμβάνει το πρώτο ύψωμα σημαντικής συμασίας διότι με την καταληψή του πλαγιοβάλεται ο εχθρός ο οποίος εξακολουθεί να υπεραμύνεται των θεσεών του. Συνεχείς επιθέσεις εξακολουθούν μέχρι το μεσημέρι.

Ώρα 1.30. Εχθρική αντεπίθηση διά την ανακατάληψιν του υψώματος το οποίο καίγεται από τα συγκεντρωτικά πυρά. Πρωτοφανής σε θάρρος εχθρική επίθεση.

Ώρα 2.15. Η δυναμή μας του καταληφθέντος υψώματος ενυσχύεται σχηματίζει βάσιν πυρός και επιτίθεται και κατά μέτωπον στα συνεχόμενα υψώματα. Παρακολουθόντας την μάχην αυτή το αίμα έχει φθάσει στο κεφάλι. Η πάλη συνεχίζεται αγρίως σώμα προς σώμα και η ξιφολόγχη του ήρωα τσολιά θαυματουργεί και αναγκάζει τον εχθρό σε άτακτο φυγή. Αυτή δεν ήταν μάχη αλλά ένα φανταστικό θαύμα. Μόνον η βοήθεια του Θεού την δικαιολογεί. Ανάσα βαθειά βγαίνει από το στήθος μου. Ο εχθρός με την υποχωρησή του βάλλεται δαιμονιωδώς. Έχουν ανάψει οι κάνες των κανονιών και των αυτομάτων όπλων. Ο Λόχος προχωρεί ανενόχλητος από εχθρικά πυρά και καταλαμβάνει δύο υψώματα ακόμα. Το φούσκοστον του τσολιά αντηχεί πέρα ως πέρα στα υψώματα και τις χαράδρες σκορπίζοντας το φόβο και τον τρόμο στον εχθρό. Μετά την κατάληψιν των υψωμάτων τα πυρά σταμάτησαν μέχρι τη νύχτα.

Κατά ανεπιβεβαιώτους πληροφορίας οι νεκροί μας υπερβαίνουν τους 40 και με πολλούς τραυματίας. Τα λάφυρα πλούσια σε είδος και αριθμό.

4-2-41 (Τρίτη)

Ο εχθρός όλη τη νύχτα χωρίς διακοπή σφυρωκοπεί τα καταληφθέντα υψώματα.

-29-

Αλλά τα εργατικά χέρια των Ιταλών τα έχουν οχειρωμένα με μόνιμα σκέπαστρα που μας προστατεύουν. Καλοσύνη τους.

5-2-41 (Τετάρτη)

Μετά τη θύελλα νυναιμία. Ησυχία επικρατεί σε μας και τους γειτονικούς τομείς.

6-2-41 (Πέμπτη)

Ηρεμία παντού και καλός καιρός. Μετάβασις μετά του Διοικητού στο ΓΟΥΛΕΜΗ όπου το ΙΙ/42 Τάγμα. Παντού παραπονούνται για το γενικό δελτίο πληροφοριών των άλλων μετώπων.

7-2-41 (Παρασκευή)

Αραιά πυρά βαρέως πυροβολικού εχθρικού. Μετάβαση μετά του Διοικητού στο ΜΑΛΙ-ΣΠΑΤ όπου το ΙΙΙ/42 Τάγμα. Ο διοικητής έχει σύσκεψη με το Διοικητή και Αξ/κούς του Τάγματος πλέον της ώρας. Στο διάστημα αυτό είδα πολλούς στρατιώτες και ο φόβος των είναι τα κρυοπαγήματα.

8-2-41 (Σάββατο)

Το κανόνι δεν ακούγεται πουθενά. Ησυχία σε όλους τους τομείς. Το μεσημέρι μας ήλθε και αλληλογραφία. Έχω πολλά γράμματα. Το ένα από αυτά μου φέρνει δυσάρεστο είδηση. Είναι από τον πατέρα μου και με πληροφορεί το θάνατο του επ’ αδελφή γαμπρού μου Χρήστο Καπούλα που σκοτώθηκε μαζύ με τον πρώτο μου εξάδελφο Σπύρο Μπακογιάννη στη μάχη της καταλήψεως της ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ. Αυτά έχει ο πόλεμος και κανείς δεν ξέρει το τέλος του εδώ επάνω. Το λυπηρό είναι ότι έμειναν δύο ορφανά κοριτσάκια από μάνα και πατέρα. Στο ίδιο γράμμα με πληροφορεί ότι τα δύο άλλα αδέλφια μου ο Ανθ/γός Τάκης και ο Υπολ/γός Κώστας είναι καλά και είχα καιρό πολύ να μάθω.

9-2-41 (Κυριακή)

Ο δεξιός τομέας έχει σήμερα την τιμητική του. Από χαράματα το εχθρικό κανονίδη έχει αφινιάσει. Επίθεση ασφαλώς γίνεται αλλά τα ελαφρά όπλα δεν ακούγονται να δουλεύουν. Στις 2.10 παρακολουθούμε αερομαχίαν εχθρικών αεροπλάνων με συμμαχικά μας. Κατερίφθησαν πέντε εχθρικά και ένα συμμαχικό του οποίου ο πιλότος εσώθη σε φίλιο έδαφος.

10-2-41 (Δευτέρα)

Καλός καιρός και ησυχία επικρατεί. Εορτή του Αγίου Χαραλάμπους. Γιορτάζει ο Μεραρχός μας Χαράλαμπος Κατσιμήτρος. Χρόνια του πολλά.

11-2-41 (Τρίτη)

Πλέον της εβδομάδος κυκλοφορούμε ακάλυπτοι και ήσυχοι. Το ίδιο και οι Ιταλοί απεναντί μας λές και έχομε συνθηκολογίσει. Μετάβαση με το Διοικητή και τους Ταγ/χας Εμμανοηλίδη Χρυσοχόου Ασημακόπουλο Λοχαγό Παπασπύρο και Υπολ/γό Κάρολο στο ΚΟΣΜΑΡΙ σκοπός μας η αναγνώρηση.

12-2-41 (Τετάρτη)

Η ανεπίσημη συνθηκολόγηση εξακολουθεί. Από ένα ύψωμα του Π2 του πυροβολικού μας παρακολουθώ απέναντι τους Ιταλούς να τραγουδούν και να παίζουν χιονιές. Το ίδιο και ημείς. Το μεσημέρι γυρίζω στην πυροβολαρχία του Τσάμη. Στη σκηνή του Διοικητού ένα κρεμασμένο σιδηρένιο κυβότιο βλημάτων εχθρικού πυροβολικού χρησιμεύει για θερμάστρα με ξύλα επίσης κιβοτίων. Μου πρόσφεραν κονιάκ σταφίδες και αργότερα ζεστή φασουλάδα με ρέγγες. Βασιλικό γεύμα. Έφαγα για σκάσιμο διότι είχα καιρό να φάω ζεστό φαγητό και μάλιστα την αγαπημένη μου φασουλάδα. Το απόγευμα επέστρεψα στην έδρα μου.

13-2-41 (Πέμπτη)

Ηλιόλουστος ημέρα. Τα βραχάκια έχουν γεμίσει από απλωμένες κουβέρτες.

14-2-41 (Παρασκευή)

Κατεβαίνω με δύο στρατιώτες στο ΚΟΛΙΟΝΙΟΝ όπου ο εφοδιασμός μας και τα άλογά μας. Έχω επιθυμίσει τη φοραδίτσα μου την Κούλα και διεπίστωσα με χαρά ότι είναι σε κάπως καλή κατάσταση. Εκεί είχα και επιταγές πλέον των 15.000 χιλιάδων συγγενών και φίλων. Τι να τα κάνω όμως; Να αγοράσω τι και από πού εδώ στα αγριοβούνια; Ψείρες θα φωλιάσουν και σε αυτά όπως και σε εκείνα που έχω.

15-2-41 (Σάββατο)

Η μέρα πέρασε με την αλληλογραφία. Έγραψα αρκετά γράμματα σε συγγενείς και φίλους.

16-2-41 (Κυριακή)

Η ανακοχή συνεχίζεται. Οι φρατέλοι έχουν ξεθαρρέψει και αποθρασυνθεί. Φωνάζουν την ώρα του φαγητού τους. Γκρέκο μαντζαρία και η διανομή γίνεται

-30-

κανονικά στη γραμμή. Που θα πάει το βιολί αυτό και έως πότε; Ένας θεός το ξέρει.

17-2-41 (Δευτέρα)

Στις 9 το πρωί πήγαμε με το Διοικητή στο Λόχο Μηχανημάτων. Καθήσαμε στον ήλιο με το Διοικητή του Λόχου και κουτσουμπολεύομε τους απεναντί μας Ταλιάνους που τραγουδούν και παίζουν χιονιές ξέγνοιαστοι.

18-2-41 (Τρίτη)

19-2-41

20-2-41

21-2-41

22-2-41(Σάββατο)

Τίποτε το αξιόλογο. Πλήν του καιρού πού μετεβλήθη σε άθλιο βροχερό.

23-2-41 (Κυριακή)

Σήμερα έχουν την τιμητική των τα δικά μας αεροπλάνα. Βομβαρδίζουν συνεχώς το ΤΕΠΕΛΕΝΙ και εχθρικάς θέσεις. Παράξενο μας φάνηκε η σημερινή της δραστηριότης. Είχαμε πολύ καιρό να τα δούμε και τα θεωρούσαμε ανύπαρκτα, όπως και τα άρματα μάχης. Φαίνεται τώρα έφτασε η συμμαχική βοήθεια.

24-2-41 (Δευτέρα)

25-2-41

26-2-41

27-2-41 (Πέμπτη)

Ουδέν το σημαντικό από απόψεως επιχειρήσεων. Πληροφορούμεθα ότι οι συμμαχοί μας Άγγλοι έχουν σημειώσει νίκας στη ΛΙΒΥΗ. Ευχάριστον.

28-2-41 (Παρασκευή)

Συμπληρώνομε τον τέταρτο μήνα του ιερού μας αγώνα. Η εχθρική αεροπορία δρα σήμερα. Κατά σμήνη διέρχονται τα παληκάρια του Ντούτσε. Βρήκαν όμως το μπελά τους από τα γεράκια μας. Παρακολουθούμε αερομαχία υπεράνω της πρώτης γραμμής. Απολαυστικόν θέαμα. Εναντίον τεσσάρων εχθρικών βομβαρδιστικών επιτίθεται ένα γεράκι μας καταδιωκτικό που σαν κλέφτης ξεφύτρωσε από μια χαράδρα και με ιλιγγιώδη ταχύτητα τους επιτίθεται. Με τον πρώτο μυδραλιοβολισμό του μεταβάλλει το πρώτο σε νέφος καπνού. Ύστερα από ένα ελιγμό επιτίθεται κατά του δευτέρου και με επιτυχίαν το μυδραλιοβολεί και το καταστρέφει. Η μηχανή του μουγκρίζει, αναπτύσει ταχύτητα με κατεύθυνση των δύο άλλων τα οποία έχουν απομακρυνθεί. Φαίνεται ότι και αυτό έπαθε κάποια βλάβη από τα εχθρικά πυρά διότι ολοταχώς κατευθύνεται προς την βάσιν του αλλά χάνει συνεχώς ύψος και αμφιβάλλομεν αν τελικά θα φθάσει στη βάση του.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Πολεμικό Ημερόλογιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρος Β΄)

[Η αναδημοσίευση του Πολεμικού Ημερολογίου του Ηλία Κωστή συνεχίζεται με το δεύτερο μέρος. Το απόσπασμα τελειώνει με την περιγραφή της αιματηρής μάχης του υψώματος 669 πλησίον της Κακαβιάς και την είσοδο του Συντάγματος σε αλβανικό έδαφος. Ο κ. Πέτρος Σελέκος από τη Λάρυμνα Λοκρίδας, συγγραφέας του πονήματος για τον ταγματάρχη Ανδρέα Μάρκου Καραμέρη από το Μαρτίνο, αναφέρει ότι «στο ύψωμα αυτό πολέμησε και ο παππούς του Σωτήριος Κ. Δουδούμης. Πραγματοποιήθηκαν έξι επιθέσεις χωρίς να μπορούν οι εύζωνοι να βγάλουν τους Ιταλούς από τα χαρακώματα. Οι επιθέσεις γινόταν διά της λόγχης. Ο αγώνας ήταν σώμα με σώμα και οι εύζωνοι κάρφωναν τους Ιταλούς στρατιώτες με τη λόγχη. Ο επικεφαλής έφεδρος λοχαγός αντικαταστάθηκε με μόνιμο. Ο παππούς του σε γεροντική πλέον ηλικία μέχρι το θάνατό του, ανέφερε συνέχεια το ύψωμα 669» (ευχαριστούμε θερμά τον κ.Πέτρο Σελέκο για τις πληροφορίες). Εάν κάποιος άλλος αναγνώστης διαθέτει πληροφορίες για τις μάχες του υψώματος αυτού, ας μας τις αποστείλει για να εμπλουτισθούν επιπλέον τα γεγονότα με προσωπικά βιώματα πολεμιστών του 42 Συντάγματος Ευζώνων.

Ο Μέραρχος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος επέμεινε στην κατά μετωπον επίθεση. Αντίθετα ο Διοικητής του 42 Συντάγματος Ευζώνων Συνταγματάρχης Ιπποκράτης Παπαδημητρόπουλος πρότεινε την πλαγιοκόπηση του υψώματος 669. Η διαφωνία αυτή οδήγησε στην αντικατάσταση του δευτέρου από τον Υποδιοικητή του Συντάγματος Γεώργιο Παπαγεωργίου.]

-15-

ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΙΣ

Από αύριο αλλάζει η τακτική του ιερού μας αγώνος από παθητικήν άμυνα εις την αποφασιστικήν επίθεσιν. Ο θεός βοηθός μας.

Την 6^ην μ.μ. γίνεται η εκκίνησις κατά αριθμητικήν σειράν των Ταγμάτων βάσει του καθορισθέντος δρομολογίου ΘΕΟΓΕΦΥΡΑ-ΓΛΥΤΖΑΝΗ-ΒΑΣΛΟΠΟΥΛΟ-ΙΕΡΟΜΝΗΜΗ-ΚΟΧΛΙΟΙ και με τον καθορισθέντα αντικειμενικό σκοπό ενός εκάστου. Ως και της πυροβολαρχίας Κωστάκη. Τελευταία ακολουθούν τα μεταγωγικά Σώματος. Η φεγγαρόλουστος βραδυά μας προσφέρει την βοηθειάν της.

14-11-40

Την 3.10 πρωινήν με διάταξιν κανονικής πορείας φθάνομε στο ΞΗΡΙΑ ΚΟΥΚΛΙΩΝ από όπου τά τμηματά μας θα κινηθούν προς τους αντικειμενικούς τους στόχους.

Οι κάτοικοι του Χωριού μας αντιλήφθησαν και φοβισμένοι μας ρωτούν αν υπάρχει κίνδυνος να απομακρυνθούν. Μαζύ τους ο Πρόεδρος και Γραμματεύς οι οποίοι μας πληροφορούν ότι ο εχθρός δεν έχει καταλάβει τα υψώματα της πρώτης γραμμης αντιστασεώς μας. Η διαταγή είναι η κατάληψις των υψωμάτων να γίνει αθορίβως. Ξεκινά το Ι/42 Τάγμα με οδηγό τον Πρόεδρο και σκοπό την κατάληψιν του υψώματος της ΜΟΝΗΣ ΣΩΣΙΝΟΥ απόστασις ημίσειας περίπου ώρας από την εκκίνησιν με διάταξιν πορείας και μικράν δύναμιν εμπροσθοφυλακής. Το δρομολογιό του ήτο μεσω των ΚΟΧΛΙΩΝ. Ετοιμάζονται και τα άλλα προς τα υψώματα ΣΙΑΣΤΗ και ΓΡΥΜΠΙΑΝΗ.

Μόλις οι προφυλακές του Ι/42 Τάγματος εξήλθον του Χωριού δέχονται καταιγισμόν εχθρικών πυρών αιφνιδιασθέντα και ταυτοχρόνως δεχόμεθα όλοι σφοδρά πυρά εχθρικών πυροβόλων και κυρίως τα συγκεντρωμένα τμήματα των άλλων Ταγμάτων του ΞΗΡΙΑ, που δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει προς τους αντικειμενικούς τους σκοπούς. Χαλασμός κυρίου. Πανικός και άτακτος δάλυσις των τμημάτων. Όλο σχεδόν το Συν/μα ετράπη εις άτακτον φυγήν προς ΖΗΤΣΑΝ. Ανατριχιαστική στιγμή. Λυπήθηκε η ψυχή μου το Διοικητή τον οποίο ακολουθώ να φωνάζει απεγνωσμένα. Κουράγιο παιδιά μη φοβάσθε παιδιά θα τους φάμαι παιδιά επίθεση παιδιά. Αλλά το κακό δεν σταματά. Και την ύψωσιν στην απελπισία του διέταξε της σημαίας, αλλά ποιος να τη δεί. Όλοι έχουν γυρίσει τα νώτα προς αυτήν. Οπότε ιππεύει και καθ’οδόν διατάσσει τους Αξ/κούς, με φωνές φυσικά, διότι που μπορει να τους διακρίνει μέσα στη συνχιση αυτή, να τρέξουν μπροστά στη ξηρολημνούλα και να σταματίσουν τους στρατιώτες, απόστασις φυσικά περίπου χιλιόμετρο και απυρόβλητο. Πράγματι ο στρατός σταμάτησε εκεί συγκεντρωμένος. Ο Διοικητής με ένα συγκινητικό λόγο εμψύχωσε τους στρατιώτες και εγένετο η ανασύνταξις των Ταγμάτων, που με διάταξιν πλέον μάχης ξεκίνησε προς τους αντικειμενικούς του στόχους. Ήδη άρχισε να ξημερώνει. Η επίθεσις έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει διότι κινδύνευε και το 15^ο Συν/μα το οποίο είχε αρχίσει την επιθεσίν του. Μεγάλη υπόθεσις ο αιφνιδιασμός. Που πήγε ο χθεσινοβραδινός ενθουσιασμός; Τα χειροκροτήματα και τα φιλιά; Ξεχάστηκαν; ΟΧΙ. Το ΟΧΙ του πρωθυπουργού επαναλαμβάνεται. Τα τμήματα συνήλθαν επανέκτισαν το ηθηκό τους και ξεκινούν διά την αποφασιστικήν μάχην. Ώρα 6.45. Τα τμήματα ευρίσκονται εις την βάσιν εξορμήσεως των. Το εχθρικό πυροβολικό δεν μας ενοχλεί πλέον. Το δικό μας πυροβολικό έχει ταχθεί έτοιμο προς βολήν διά την ενίσχησιν της επιθεσεώς μας.

Ευρίσκομαι σε μικρή απόσταση από τον Ταγματάρχην του ΙΙΙ/42 Καραμπότσον τον οποίο ακούω να φωνάζει στους άνδρας του. Παιδιά ήλθε η μεγάλη στιγμή. Τώρα θα δείξουμε στους άτιμους φρατέλους και σε όλο τον κόσμο τι αξίζει η

-16-

Ελλάς. Χτυπάται τα σκυλιά γεναια και αλύπητα η νίκη μας ανήκει.

Ξεκινούν οι Λόχοι με τους λεβεντοτσολιάδες των. Χιλιάδες σφαίρες τους στέλνει ο εχθρός σε κάθε τους βήμα. Το ύψωμα αρκετά υψηλό απότωμο και σχεδόν γυμνό. Φθάνουν εις τους πρόποδας του υψώματος. Ανακοφίζονται κάπος από τα πυρά του εχθρού, μόνον οι ατομικοί όλμοι τους ενοχλούν και είναι επικίνδυνοι οι άτιμοι διότι δεν υπάρχει απυρόβλητο για αυτούς. Οι τσολιάδες προχωρούν ανάμεσα στα βράχια αργά και σταθερά. Η ψυχή μου τρέμει. Πλησιάζουν στη φάση της εφόδου. Δέχονται τα καταιγιστικά πυρά του εχθρού από τα νεοκατασκευασθέντα χαρακώματα. Καθηλούνται εκεί επί αρκετήν ώραν μη μπορώντας να σηκώσουν κεφάλι. Δουλεύουν μόνον οι χειροβομβίδες. Αρχίζει μια κατακλησμιαία βροχή, ίσως για καλό δικό μας. Δεν μπορώ να παρακολουθήσω καλά από τη βροχή και την ελαφρά ομίχλη. Το πυροβολικό μας δεν μπορεί να τους ενισχίσει στη φάση που βρίσκονται. Ακούω σε μια στγμή το ΦΟΥΣΚΟΣΤΟΝ των τσολιάδων μας. Το σύνθημα της εφόδου. Ορμούν με εφ’ όπλου λόγχη και ξεμπίγουν σα βατράχους από τα χαρακωματά τους. Βαθειά αναπνοή. Γέλια και κλάματα μαζί με έπιασαν ασυναίσθητα. Το ύψωμα κατελήφθη αλλά υπάρχει φόβος αντεπιθέσεως. Θα την τολμήσουν όμως; Όσοι εσώθησαν ετράπησαν εις άτακτον φυγήν.

Το πυροβολικό μας σφυρωκοπεί συνεχώς το ύψωμα της ΜΟΝΗΣ ΣΩΣΙΝΟΥ που μάχεται το Ι/42 Τάγμα. Παρ’ όλο που πλησιάζει μεσημέρι δεν κατάφερε να εξουδετερώσει την αντίστασιν του εχθρού. Η μάχη συνεχίζεται μέχρι το απόγευμα άνευ αποτελέσματος. Το ύψωμα είναι απότωμο και δασωμένο. Οι τσολιάδες μας φθάνουν κατ’ επανάληψιν προ των εχθρικών χαρακωμάτων αλλά οπισθοχωρούν λόγω της μεγάλης ισχύος πυρός των. Συνέβη και κάτι τρομερό. Το πυροβολικό μας δεν αντελήφθη το προκεχωρημένον των θεσεών μας και οι οβίδες του έπεσαν στους δικούς μας. Ευτυχώς το ειδοποίησε αμέσος το παρατηριό του και διέκοψε την βολήν.

Κατόπιν της δυσκόλου καταλήψεως κατά μέτωπον του υψώματος ο τρίτος Λόχος, ιδία προτοβολία του Διοικητού του ενεργεί παράτολμον κυκλοτικήν κίνησιν δια της χαράδρας που οδηγεί προς ΑΝΩ ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟΝ και όπισθεν ακριβώς του υψώματος, με κίνδυνο να κυκλωθεί και ο ίδιος, γενόμενος όμως αντιληπτός παρά του εχθρού εγκαταλείπει το ύψωμα και τρέπεται προς φυγήν. Αι απώλειαι εκατέρωθεν σοβαραί.

Και το ΙΙ/42 Τάγμα επέτυχε του αντικειμενικού του σκοπού. Σχετικές πληροφορίες δεν έχομεν λεπτομεριακάς. Είναι και κάπως μακρυά μας.

15-11-40

Καιρός ακατάστατος και τσουχτερό κρύο. Η επίθεσις όμως συνεχίζεται με πείσμα. Ανεκατελήφθησαν κατόπιν σκληρού αγώνος τα Χωριά ΜΑΥΡΟΝΟΡΟΣ και ΡΕΠΕΤΙΣΤΑ. Συνελήφθη ιατρικό συνεργείο του εχθρού με άφθονο ιατρικό υλικό. Εκτός των φαρμάκων ευρέθησαν και πολλά κιβότια με προφυλακτικά, η πληροφορία διασκέδασε ποικιλοτρόπως. Ο Ντούτσε τους είπε ότι η κατάληψις της Ελλάδος είναι απλός περίπατος και το πίστευαν οι φρατέλοι και ήλθαν εφοδιασμένοι με όλα τα διασκεδαστικά των εργαλεία, ντόμινα κιθάρες μαντολίνα, ακόμα και προφυλακτικά για τις Ελληνίδες που ονειρεύοντο. Τώρα ας τα χρησιμοποιήσουν μεταξύ των.

Σκληρή μάχην δίδει το 15^ο Συν/μα προς την πλευράν ΚΟΝΙΤΣΗΣ. Δεν έχομεν πληροφορίας αλλά το κανονίδη μαίνεται.

16-11-40

Τον λόγον έχει σήμερα ο ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟΣ. Ο 10^ος Λόχος διαβαίνει τον ΚΑΛΑΜΑ και επιτίθεται κατά του οχειρομένου εχθρού εντός του ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟΥ που το πυροβολικό μας που είναι ο τρόμος των τους έχει διαλύσει κυριολεκτικώς και με την πρώτην επίθεσιν του Λόχου τρέπονται σε άτακτο φυγή. Το πυροβολικό μας τους καταδιώκει έως ότου μπούν στο δασομένο ύψωμα ΜΠΙΡΜΠΙΛΗ. Το δικό τους πυροβολικό τα έχει χαμένα. Βομβαρδίζει στόχους που δεν υπάρχει ούτε ένας Έλλην στρατιώτης. Καλοσύνη του.

Το αδελφό μας Συν/μα 15^ο κατετρόπωσε τον εχθρό και καταλαμβάνει το ένα κατόπιν του άλλου τα Χωριά μας.

Κυκλοφορεί φήμη ότι η Στρατιά Πετσίκα κατέλαβε την ΚΟΡΙΤΣΑ ως επίσης εις τον Νότιον τομέα ΦΙΛΙΑΤΩΝ ο εχθρός υποχωρεί.

17-11-40

Το πρωί ο 9^ος και 10^ος Λόχοι μας επιτίθενται κατά της ΣΙΤΑΡΙΑΣ έναντίον μικράς εχθρικής δυνάμεως. Η ωραιοτέρα θεαματική μάχη ακόμα και ακουστική. Τα τμηματά μας σχεδόν εύκολα κατέλαβαν τα εχθρικά υψώματα με άτακτο υποχώρηση των Ιταλών μέσα στη δασωμένη περιοχή. Σάλπιγγες εκ τριών συνε-

-17-

χομένων λόφων κτιπούν κατ’ αρχάς το προχωρείται…προχωρείται και μετά εμβατήρια του αητού ο γυός μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά. Το αίμα όλων μας έχει ανέβει στο κεφάλι. Ενθουσιασμός απερίγραπτος. Σωστό μεθύση. Ανατρηχίλα και χαρά. Όρθιοι οι τσολιάδες φωνάζουν συνεχώς το ΦΟΥΣΚΟΣΤΟΝ και σαν σταυραετοί κατεβαίνουν τας δασωμένας πλαγιάς προς ΣΙΤΑΡΙΑΝ αψηφόντας τα πυρά των εχθρικών που βάλλουν συνεχώς εναντίων των. Ο εχθρός άνευ αντιστάσεως τρέπεται εις φυγήν προς ΚΡΥΟΝΕΡΙ. Το εχθρικό πυροβολικό έχει λυσιάξει στέλνοντας βροχήν οβίδων του στο γάμο του καραγκιόζη. Βάλλει κατά των υψωμάτων που έχουν καταλάβει και προχωρίσει οι τσολιάδες μας προ πολού.

            Κοντά στο μεσημέρη οι αυτοί Λόχοι επιτίθενται κατά του υψώματος του ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ. Δύσκολο ύψωμα με μεγάλην στρατηγικήν σημασίαν. Ο πεισματώδης αγών με τας συνεχείς κατά μέτωπον επιθέσεις αποκρούονται. Η μάχη συνεχίζεται μέχρι βαθυτάτης νυκτός με ακάρπους συνεχείς επιθέσεις μας. Η επιμονή και υπομονή των τσολιάδων μας αμείωτος. Περί το μεσονύκτιον κατόπιν αποφασιστικής επιθέσεως καταλαμβάνεται το κατηραμένο ύψωμα αλλά με σοβαράς απωλείας. Μεταξύ των φονευθέντων είναι και δύο ηρωικοί αξ/κοί. Ο Υπολ/γός Φλώρος Άρης και ο Ανθ/της Ζώτος. Ο εχθρός ενήργησε τρείς συνεχόμενας αντιπεθέσεις άνευ αποτελέσματος.

18-11-40

          Το πρωί είδα το Διοικητή γεμάτο χαρά από τας επιτυχίας των τμημάτων. Θεώρησα κατάλληλο την ευκαιρία να του θυμήσω το περίφημο ΦΟΥΣΚΟΣΤΟΝ που μου είχε κάμει δρυμητάτην παρατήρησιν και παρά λίγο εικοσαήμερον κατά την συγκέντρωσιν του Στρατηγού προπολεμικά στο ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟ με την διαμαρτυρίαν της κλάσεως του 1933. Θεώρησα δε ευκαιρίαν διότι κατά την χθεσινήν μάχην, ήταν ακριβώς απέναντι, και άκουσε κατά την ηρωικήν εξόρμησιν των τσολιάδων το φ ο υ σ κ ο σ τ ο ν. Του λέγω δε ειρωνικά. Τι λες Μπάρπα συκώνει 20ήμερο το Φούσκοστον; Γέλασε με την ψυχή του. Και συμπλήρωσα. Κατοσταράκι συκώνει αλλά πούντο το έρμο; Και εκείνος μου απαντά. Θεωρώ τιμή μου που Διοικώ σήμερα το ηρωικό και ένδοξο Σύνταγμα Ευζώνων.

Ο εχθρός μετά την κατάληψιν του υψώματος του ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΚΡΥΟΝΕΡΙΟΥ αναγκάζεται να υποχωρήσει καθ’ όλην την γραμμήν και να αγγιστρωθεί εις τα υψώματα ΔΕΡΒΕΝΑΚΙΟΥ.

Το 15^ο Συν/μα μετά την κατόπιν σκληρού αγώνος κατάληψιν των υψωμάτων ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ και ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ καταδιώκει τον εχθρόν προς ΔΕΛΒΕΝΑΚΙ και ΠΟΓΩΝΙΑΝΗΝ.

Την 3^ην μ.μ. εμφανίζονται τρία εχθρικά άρματα μάχης ελαφρά επί της Δημοσίας οδού ΔΕΛΒΕΝΑΚΙΟΥ με κατεύθυνση τη ΛΙΜΝΗ ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ. Πολυβολούν το δάσος της στενωπού που υπερασπίζει ο 5^ος και 6^ος Λόχοι μας. Αντιαρματικά δεν έχομεν. Αλλά η εξουδετέρωσίς των επιχειρείται με τον εξής περίεργο και τολμηρό τρόπο. Διμοιρία του 5^ου Λόχου στήνει ενέδραν εκατέρωθεν της οδού που επρόκειτο να περάσουν και σε σημείο που ήταν αδύνατος η στροφή των αλλά και δύσκολος η χρήσις των πολυβόλων των. Βάδιζαν δε πολύ κοντά μεταξύ των. Όταν έφτασαν οι τσολιάδες εξαπολύουν βροχήν χειροβομβίδων εκ των όπισθεν και πλαγίως με σκοπό την καταστροφήν των ερπιστριών των με αποτέλεσμα τα δύο πρώτα να ακινητοποιηθούν και οι οδηγοί παραδίδονται. Το τρίτο αναπτύσει ταχύτητα και προχωρεί. Το καταδιώκουν οι στρατιώτες με τα ατομικά των όπλα πυροβολώντας συνεχώς και άνευ σχεδόν σκοπεύσεως. Μετά απόστασιν 200 περίπου μέτρων εις μίαν στροφήν το εγκαταλείπει ο χειριστής του και μπαίνει στο πικνό δάσος. Κυκλώνεται όμως και συλλαμβάνεται κριμένος κάτω από ένα πικνό θάμνο σαν λαγός. Τον οδηγούν στο άρμα του και τον βάζουν να σβίσει την μηχανήν του. Το αν από φόβο ή καταστροφήν των ερπιστριών των παρεδόθησαν ουδείς ενδιαφέρθει δια την διαπίστωσίν του.

Επί τέλους ύστερα από 21 ημέρες φθάνουν οι ενισχύσεις μας. Ήλθε το ΙΙΙ/36 Τάγμα του 36^ου Συν/τος Λαμίας. Παραμένει όμως ως εφεδρεία μέχρι να πάρει το βάπτισμα πυρός. Φαίνεται πολύ ενθουσιασμένο, το ίδιο και μας φέρνει τον ενθουσιασμό, τα χαιρετίσματα και τα συγχαρητήρια του λαού δια τας νίκας μας και πολλά άλλα. Το ίδιο βράδυ άκουσα τη μελωδία των τραγουδιών της Βέμπο. Τα λόγια μου ήταν γνωστά από γράμματα φίλων και φιλενάδων.

19-11-40

Ο εχθρός φαίνεται πήρε τον αποθαρό του ύστερα από τας καταδιώξεις του

-18-

42^ου Συντάγματος Ευζώνων και του αδελφού 15^ου Συν/τος Ιωαννίνων υποχωρεί ατάκτως εγκαταλείποντας αφθονίαν υλικών παντός είδους και βαρέως οπλισμού κυρίως. Στο ΧΑΝΙ ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΥ εγκαταλείπει σεβαστόν αριθμό μοτοσικλετών αυτοκινήτων ελαφρών αρμάτων αναρίθμητα πυρομαχικά παντός όπλου, φαρμακευτικόν υλικόν και σεβαστόν αριθμόν τροφίμων.

Οι τσολιάδες διασκεδάζουν με τα πλούσια λάφυρα. Σαν μικρά παιδιά ανεβαίνουν στα ποδήλατα τις μοτοσικλέτες και τα αυτοκίνητα και κάνουν βόλτες. Δεν λείπουν και τα σχετικά αστεία. Οι ποιο υπέροχοι είναι οι αυτοκινητισταί που με τους ανεβασμένους κήρυκας διαλαλούν. Άλλος για τη ΡΩΜΗ άλλος για τα ΤΙΡΑΝΑ ευκαιρία κύριοι εκδρομούλα δωρεάν. Διασκέδασαν με την ψυχή τους.

20-11-40

Τώρα θυμήθηκαν οι γεναίοι του μουσολίνη να βομβαρδίσουν τις αποθήκες που άφισαν γεμάτες. Αλλά μήπως και τα κατάφεραν να πετύχουν έστω και μία από τις πολλές των βόμβες; Ή μήπος τους εμπόδισε το ανύπαρκτο αντιαεροπορικό μας. Καλοσύνη τους να το επαναλάβουν.

Ο εχθρός κατέχει παρά την ΑΚΡΟΡΑΧΗ το ύψωμα 682 ως και το Χωριό ΧΑΒΡΟΧΟ. Τρομερό κρύο αλλά και χιόνι πέφτει συνεχώς. Η επίθεσις έχει σταματίσει όχι από την κούραση και το κρύο αλλά να προωθηθούν τα πυροβολικά μας και για κάποια ανασυγκρότηση των τμημάτων μας. Στο δάσος του ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΥ συλλαμβάνεται το επιτελείο εχθρικού Τάγματος και μάλιστα από ημιονηγούς.

21-11-40

Το Ι/42 Τάγμα μάχεται λυσωδώς παρά τα υψώματα ΚΑΚΑΒΙΑΣ δηλαδή το ακραίο φυλάκιο των συνόρων μας. Παρά την μηδαμενήν υποστήριξιν του πυροβολικού μας καταλαμβάνει δύο εκ των υψωμάτων του. Το ΙΙΙο Συν/μα Ιππικού Λαρίσης καταφθάνει προς ενίσχυσίν μας και λαμβάνει μέρος στον τομέα ΚΑΚΑΒΙΑΣ.

23-11-40

          Μετά την προώθησιν των πυροβολικών μας η επίθεσις γενικεύεται, παρά την επικρατούσαν κακοκαιρίαν. Το Ι/42 Τάγμα συνεχίζει την εκκαθάρισιν των υψωμάτων ΚΑΚΑΒΙΑΣ και βήμα προς βήμα απωθεί τον εχθρό. Το ΙΙ/42 Τάγμα κατευθύνεται προς το ΔΕΛΒΙΝΑΚΙ-ΠΟΓΩΝΙΑΝΗΝ και το ΙΙΙ/42 Τάγμα προς το φυλάκιο ΣΚΥΠΗ και των υψωμάτων ΖΑΒΡΟΧΟΥ και ΑΜΠΕΛΟΧΩΡΙΟΥ. Το Τάγμα αυτό συνοδεύει και ο Υποδιοικητής Αντ/χης Παπαγεωργίου.

Την 8^ην πρωινήν Λόχος του ΙΙΙ/42 έρχεται εις επαφήν με τον εχθρόν που το υποδέχεται με δραστικά πυρά παντός όπλου. Τόσο η καλή οχείρωσις του υψώματος όσο και το υψωμετρόν του και το ανόμαλον του εδάφους του ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΖΑΒΡΟΧΟΥ καθιστούν δύσκολον αν όχι αδύνατον την καταληψίν του διά της κατά μέτωπον επιθέσεως. Διλοχία του αυτού Τάγματος προχωρεί διά μέσου της χαράδρας που οδηγεί προς γέφυραν ΚΑΚΑΒΙΑΣ με σκοπόν την κύκλωσιν του εχθρού.

Το πυροβολικό μας σφυρωκοπεί ευστόχως τας θέσεις του εχθρού, οπότε ο Λόχος διευκολύνεται και διαβαίνει την απότομον και γυμνήν χαράδραν σχεδόν ανενόχλητος. Φθάνει σχεδόν μέχρι του σημείου εφόδου, χωρίς να αντιληφθεί την κινησή του ο εχθρός, από το σφοδρό σφυροκόπημα του πυροβολικού μας το οποίο παρακολουθεί και επιμηκίνει βολήν διά την πραγματοποίησιν της εφόδου του Λόχου, ο οποίος επιχερεί την έφοδον αλλά τα δραστικά πυρά του εχθρού και οι πικνοί θάμνοι τον καθυλώνουν εκεί επί ώραν σφυροκοπούμενος από τους ατομικούς όλμους του εχθρού. Εν τη απελπισία του ο Λόχος επιχειρεί τολμηράν και αποφασιστικήν έφοδον με εφ’ όπλου λόγχην και ξεκομπίζει τρέποντας σε φυγή τον εχθρό. Από την θέσιν του παρατηρητηρίου με το Διοικητήν παρακολουθήσαμε την όλην εξέλιξιν της τρομερής αυτής μάχης. Βλέπω το Διοικητή να σκουπίζεται από τον κρύο υδρώτα που τον είχε πιάσει και να στριφογιρίζει αμίλητος, ασφαλώς είπα μέσα μου αναλογίζεται, όπως κι εγώ, τα παιδιά που χάθηκαν.

Τα άλλα τμήματα συνεχίζουν τον αγώνα. Δεν μας ήλθαν ακόμα σύνδεσμοι να μας πληροφορήσουν.

24-11-40

Λόγω του μικροτραυματισμού μου στη δεξιά επιγονατίδα και τη μέση τη νύχτα πεύτοντας από ένα βράχο μέσα στο σκοτάδι, όχι βέβαια τόσο σοβαρά, αλλά το κρύο και το χιονόνερο με περιόρισε περισσότερο, οπότε αναγκάστικα να μεταβώ εις το Α΄ ορεινό χειρουργείο όπου και παρέμεινα επί έξι ημέρες. Την 30^ην του μηνός, παρ’ ότι έχω ακόμα ενοχλήσεις, κυρίως στη μέση, μεταβαίνω στην

-19-

έδρα μου. Τας ημέρας αυτάς έπειρνα πληροφορίες από τους τραυματίες που έρχονταν και μάθαινα την προέλασιν των τμημάτων μας.

1-12-40

Ο 11^ος Λόχος μάχεται σκληρά εις τα υψώματα ΑΡΓΥΡΟΧΩΡΙΟΥ και ο εχθρός προβάλλει σθεναράν αντίστασιν, υποστηριζόμενος από μεγάλον αριθμό πυροβόλων τα οποία λόγω της μικράς αποστάσεως βάλλουν ως όπλα ευθυτενούς τροχιάς. Πιεζόμενος όμως τρομερά με συνεχής επιθέσεις αναγκάζεται να υποχωρήσει και μάλιστα ατάκτως αφού εγκατέλειψε τα 16 πυροβόλα του με αρκετόν αριθμό οβίδων. Εις την μάχην αυτήν εφονεύθη ο έφεδρος Ανθ/γός Τσιφτσής. Τον θάνατόν του εκτός της Διμοιρίας του εθρήνησαν πολλοί διότι υπήρξε ο αξιόμαχος Αξ/κός που διακρίθηκε εις όλας τας μάχας αλλά και ο πλέον αξιοαγάπητος στους συναδέλφους του και τους στρατιώτες.

Τας απογευματινάς ώρας ο εχθρός ίσως αντελήφθη την μικράν μας δύναμιν, ενεργεί αντεπίθησιν και ανακαταλαμβάνει το ύψωμα με αρκετάς απωλείας. Ενεργείται αντεπίθησις δική μας και ανακατάληψις του υψώματος. Κατά την υποχώρησίν του ο εχθρός αφήρεσε τα κλείστρα από τα 12 από τα 16 πυροβόλα του. Ο λόχος μας διατήρησε πλέον την κατοχήν του υψώματος.

2-12-40

Ο εχθρός κατέχει το ύψωμα 669 ακριβώς έναντι του χθεσινού καταληφθέντος υψώματος κειμένου Δυτικώς του Χωρίου ΑΡΓΥΡΟΧΩΡΙΟΥ. Τα τμηματά μας προσεπάθησαν με αλληπαλήλους επιθέσεις διά την καταληψίν του όλην την ημέραν δυστυχώς άνευ αποτελέσματος. Όλη τη νύχτα το εχθρικό πυροβολικό έχει λυσιάξει να μας στέλνει αμέτρητες οβίδες του.

Εναντίον του 669 υψώματος, το οποίο αποτελεί φυσικόν οχειρόν, αλλά και των αλληπαλήλων χαρακωμάτων που έχει κατασκευάσει ο εχθρός το καθιστούν απόρθητο φρούριο. Είναι αξιοθαύμαστοι οι Ιταλοί διά την ταχύτητα και εργατικότητα εις οχείρωσιν, το άκρον αντίθετον με ημάς. Την κατά μέτωπον επίθεσιν ενεργεί ο 10^ος Λόχος του Λοχαγού Κατή. Ο Λόχος κατορθώνει παρά το σφοδρό πυρ του εχθρού πολυβόλων, οπλοπολυβόλων, ατομικών όπλων και όλμων, ακόμα και χειροβομβίδων, να προσεγγίσει την πρώτην σειράν των χαρακωμάτων αλλά τα δραστικά πυρά του τον αναγκάζουν σε υποχώρησιν με τρομακτικάς απωλείας εις νεκρούς και τραυματίας. Σχεδόν απεδεκατίσθη. Η θέσις μας είναι παρα πολύ μειωνεκτική ως κατά μέτωπον επίθεσιν. Το έδαφος γυμνό άκρως ανιφορικό και η απόστασις μεγάλη από την θέσιν εξορμήσεως που δεν υπάρχει σπιθαμή εδάφους που να μην οργώνεται από τα αμέτρητα βλήματα των βαρέων και ατομικών όπλων του εχθρού. Κάθε επίθεση είναι σχεδόν θυσία άνευ αποτελέσματος.

Εκτός των άλλων δυσκολειών και κακοτυχιών δεν έχομεν και την απαιτούμενην υποστήριξιν του πυροβολικού μας. Μόνον μία μοίρα ορειβατικού μας υποστηρίζει. Βαρύ και πεδεινά μας πυροβόλα δεν έχουν πρωθηθεί ακόμα. Είναι η πρώτη μας φορά που αισθανόμεθα τόσην απελπισίαν και αποκαρδίωσιν με τας τόσας απωλείας μας. Το 669 έχει καταστεί πραγματικός τάφος. Οι Λόχοι που επιχείρησαν επιθέσεις εις το φονικό ύψωμα έχουν σχεδόν αποδεκατισθεί με τας τρομακτικάς των απωλείας.

3-12-40

Ο διοικητής με τηλεφωνική του αναφορά στη μεραρχία δηλώνει ότι σταματά πλέον την κατά μέτωπον φονικήν επίθεσιν και προτείνει μόνον με πλευροκόπισιν θα πέσει το 669 ύψωμα.

4-12-40

Λίαν πρωί καταφθάνει ο Μέραρχος Κατσιμήτρος με το επιτελείο του και τον Διοικητήν της ανεξαρτήτου Ταξιαρχίας Γιαντζήν. Μετά ολιγόωρον σύσκεψιν μετά του Διοικητού μας, μεταβαίνουν εις το παρατηρητήριο του Συν/τος προς παρακολούθισιν νέας, προφανώς διατασσομένης επιθέσεως κατά μέτωπον.

Εν τω μεταξύ έχουν προωθηθεί το βαρύ μας πυροβολικό και δύο πεδεινές πυροβολαρχίες, αι οποίες βάλλουν συνεχώς επί του υψώματος το οποίο έχουν κυριολεκτικά οργώσει. Γίνονται συνεχόμενες επιθέσεις άκαρπες φυσικά, με τρομακτικάς απωλείας. Μεταξύ των φονευθέντων είναι και ο Λοχαγός Μαυραγάνης ο οποίος εθελοντικά ανέλαβε την Διοίκησιν του 9^ου [λόχου] 42 Τάγματος, ενώ ήτο Διοικητής του 9^ου Λόχου του ΙΙΙ/36 Τάγματος. Επίσης φονευθέντες είναι και ο έφεδρος Ανθ/γός Κουτσιάφτης ως και ο Ανθ/τής Τσώνης Αθανάσιος, οι οποίοι ετάφησαν εις το εξωκλησάκι του ΑΡΓΥΡΟΧΩΡΙΟΥ με πολλούς Υπαξ/κούς και οπλίτας, την ιδίαν νύχτα.

Φαίνεται αληθεύει η πληροφορία διαφωνίας Διοικητού και Μεράρχου διά την

-20-

σφαγήν των κατά μέτωπον επιθέσεων.

Η εκ δεξιών πλευρική επίθεσις την οποίαν επραγματοποίησε ο ηρωικός Ταγ/χης Πανταζής του ανεξαρτήτου Τάγματος ΚΟΝΙΤΣΗΣ, δεν τον γνωρίζω κατ’ όψιν κατ’ όνομα όμως πολύ από τα κατορθωματά του, και με ελαχίστας εις αίμα θυσίας. Η πλαγιοπλεύρισις αυτή ανάγκασε και την απελευθέρωσιν εκ των δυνάμεων του εχθρού του φονικού και κατηραμένου 669 υψώματος.

Σήμερα γιορτάζει και το πυροβολικό μας χρόνια του πολλά.

5-12-40

Η πτώσις του 669 υψώματος είναι πλέον γεγονός. Γενική ανακούφισις.

Την 10.30 π.μ. επισκεπτόμεθα μετά του Διοικητού και πολλών Αξ/κών το κατηραμένο 669 ύψωμα, που έχει θάψει και θέσει εκτός μάχης τόσους λεβέντες μας τσολιάδες.

Μόλις φθάσαμε στην κορυφή του υψώματος βρεθήκαμε προ μακαβρίου θεάματος. Ολόκληρο το ύψωμα είναι καλυμένο από διαμελισμένα πτώματα. Εντός των χαρακωμάτων κατά δεκάδας στιβαγμένα κορμιά. Όσο προχωρούμε τόσο και ποιο τραγικό το θέαμα. Όσο και να θέλει να αποφύγει κανείς το πάτημα ανθρωπίνων μελών είναι αδύνατον. Το μαυροκόκκινο αίμα έχει πλημμυρίσει το ύψωμα. Εις την Δυτικήν πλευράν του υψώματος το πλέον συγκινητικόν και ανατριχιαστικόν θέαμα. Ολόκληρος η εκ χαμηλών θάμνων περιοχή είναι σκεπασμένη από τεμάχια ανθρωπίνων μελών του σώματος εκ της εχθρικής διμοιρίας όλμων η οποία εφονεύθη ολόκληρος από βλήματα του πυροβολικού μας. Το θέαμα είναι οπωσδήποτε συγκινητικόν, έστω και αν πρόκειται περί εχθρικών πτωμάτων, με νωπό ακόμα το αίμα με ορθάνοιχτα τα μάτια θολά λες και κάτι σου ζητούν. Μέσα μου παλεύουν δύο συναισθήματα. Της χαράς δια την απελευθέρωσιν του φονικού υψώματος και της λύπης δια το μακάβριον θέαμα. Αυτά τα καλά έχει ο πόλεμος. Ο θανατός σου η ζωή μου.

Κατά τους υπολογισμούς οι νεκροί, που σήμερα βλέπομε υπερβαίνουν τους εκατό, το σύνολο θα πρέπει να υπερβαίνει τους πεντακοσίους, διότι ο ιατρός Σπύρος Πολίτης, που είναι μαζύ μας, λέγει ότι αυτά που βλέπουμε πρέπει να είναι μόνον τα χθεσινά, όπως φαίνεται από το κόκκινο ακόμα αίμα και τα μάτια.

Και ακόμα μία αξιοθαύμαστος παρατήρησις της οχειρώσεως του υψώματος από τον εχθρό. Περιποιημένα πολυβολεία, χαρακώματα, ακόμα και σποραδικά σκέπαστρα. Αμφιβάλης αν όλα αυτά έγιναν με τα χέρια. Και όμως.

Επιστρέφομεν εις το Χωριό ΤΕΡΙΑΧΙΟΝ όπου η έδρα μας.

6-12-40

Του Αγίου Νικολάου. Το πρωί αναχωρούμε από το ΤΕΤΙΑΧΙΟΝ με κατεύθυσιν το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ. Στις 8.18 π.μ. το πόδι μας πατά επί εχθρικού εδάφους. Χαρά απερίγραπτος. Ακόμα και πυροβολισμοί ενθουσιασμού έπεσαν. Κατά την είσοδό μας στο χωριό ΡΟΔΑΤΕΣ, Αλβανικό χωριό αλλά με Έλληνες κατοίκους, φτοχό Χωριό ορεινό, μας υποδέχεται με δάκρυα χαράς διά την απελευθερωσή του. Μας πληροφορούν την άτακτον υποχώρησιν του εχθρού ο οποίος πέρασε πανικόβλητος τρέχοντας.

Απόλυτος πλέον ησυχία σε όλο τον τομέα. Επαφή με τον εχθρό δεν υπάρχει πλέον. Φαίνεται ότι η μέχρις εσχάτων σθεναρά άμεινα του εχθρού στο 669 ύψωμα ως σκοπόν είχε την κάλυψιν της οπισθοχωρήσεός του.

7-12-40

ΠΤΩΣΙΣ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ

Το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ έχει εγκαταλείψει πλέον ο εχθρός με την γενικήν οπισθοχωρησίν του. Την καταδιωξίν του και τήρησιν επαφής με αυτόν έχει αναλάβει η ΙΥ Μεραρχία Δεμέστυχα η οποία κατέφθασε και πορεύεται προς το Αργυρόκαστρο.

Έχουν συμπληρωθεί 41 ημέρες από την έναρξιν του πολέμου. Το Συν/μά μας έδοσε σκληράς και συνεχής μάχες, ως αμεινόμενο και επιτεθέμενο κατά το διάστημα αυτό, υπό τας πλέον δυσμενής συνθήκας, τόσο καιρικάς, όσο και ανίσους εις πολεμικά μέσα έναντι του εχθρού. Και όμως άντεξε και εξεπλήρωσε πλήρως το ιερόν του καθήκον προς την Πατρίδα.

Μετά την άφιξιν των νέων δυνάμεων το Συν/μά μας παραμένη πλέον εν επισταθμία προς ανάπαυσιν και ανασυγκροτησίν του ύστερα από τας τεραστίας απωλείας που υπέστη.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Πολεμικό Ημερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρος Α΄)

[Αναδημοσιεύεται σε συνέχειες το Πολεμικό Ημερολόγιο του Ηλία Γ. Κωστή από τη Λαμία, ο οποίος έλαβε μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41, ως επιλοχίας στο 42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας. Διατηρήθηκε η ορθογραφία του δακτυλογραφημένου κειμένου. Το ημερολόγιο μας παραχωρήθηκε ευγενώς από τον κ.Χρήστο Μπούκλα, καταγόμενο από το χωριό Ρεμπετίστα Ιωαννίνων, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης και μνήμης των πεσόντων και ταφέντων Ρουμελιωτών ευζώνων στο χωριό του. Αξίζει να σημειωθεί η ευαισθησία και συγκίνηση του κ.Μπούκλα, όταν έμαθε τον τόπο καταγωγής μου].

ΑΤΟΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ

ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΑΛΒΑΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1940-41

ΗΛΙΑ ΓΕΩΡ. ΚΩΣΤΗ

Το ημερολόγιον τούτο είναι καθαρά προσωπικόν και περιγράφει την πολεμικήν μου περιπέτειαν στον πόλεμο του 1940-41.

Περιλαμβάνει δε περιληπτικώς και τας μάχας που έδοσε το 42^ον Σύνταγμα Ευζώνων το οποίο ακολούθησα σε όλη τη διάρκεια του πολέμου από της στρατεύσεώς μου την 22-7-1940 μέχρι και το γυρισμό μου την 5-5-1941.

Είναι δε πιστή αντιγραφή, χωρίς την παραμεκρήν διόρθωσην, φραστικήν ή και ορθογραφικήν ακόμη, από τα μικρά μπλοκάκια και άλλα χαρτάκια που χρησιμοποίησα διά την τήρησήν του. Μόνο τα κωλλήμμένα ψειροτόμαρα δεν μετεφέρθησαν.

Μετά την κήρυξιν του πολέμου τα είχα πάντα στην εσωτερική τσέπη του σακκακιού μου, τηλιγμένο σε μία μουσαμαδένια κουκούλα, δια να το προφυλάξω κατά το δυνατόν από την υγρασία διότι προ του πολέμου είναι γραμμένο με μελανί μολύβι. Μετά την κήρυξιν του πολέμου είναι γραμμένο με πράσινο στηλό από τα Ιταλικά που προμηθεύτικα από τους Ιταλούς αιχμαλώτους. Παρά την προσπάθειαν όμως προφυλάξεώς του από την υγρασίαν δεν το κατάφερα απολύτως. Αλλά και πώς να το καταφέρω; Μήπως υπήρξα ποτέ στεγνός.

Φρόντιζα πάντα να το ενημερώνω, αν όχι καθημερινώς, το συντομότερο τα κάπως ήσυχα βράδυα και όταν η θέσις του καταυλισμού το επέτρεπε, μέσα στη σκηνή μου με το καντηλάκι μου, ένα κονσερβοκούτι με λίγο λαδάκι και πολύ χονδρό αλάτι, για φυτίλη δε ένα κομματάκι του υποκαμίσου μου ή από την κουλούρα του τσακμακιού που την είχα πάντα στον κόρφο μου. Εκπυρσοκροτούσε δε συνεχώς τόσο από το αλάτι όσο και από τις αμέτρητες κόνιδες των ψειριών. Φως αδύνατο που τρεμόσβυνε συνεχώς αλλά φως.

Όταν δεν είχα ιδίαν αντίληψιν των γεγονότων ελάμβανα πληροφορίες από τους συνδέσμους της Διμοιρίας μου, από τραυματίας, ασύρματο, ακόμη και από Αξιωματικούς της Διοικήσεως. Έτσι η περιγραφή των διαφόρων περιστατικών και γεγονότων είναι αυθεντική.

Ως προς τας γενικάς πληροφορίας, της όλης καταστάσεως του πολέμου εις τα διάφορα μέτωπα, που αναφέρομαι, χρησιμοποιούσα τις πληροφορίες του ταχυδρόμου, των ημιονηγών ακόμα και της αρβύλας και τούτο διότι σπάνια παίρναμε επίσημα ανακοινωθέντα.

ΙΟΥΛΙΟΣ 1940

Μηνιαία εκγύμνασις της κλάσεως 1933

Ο ουρανός της Ελλάδος αρχίζει να θολούται ύστερα από τα τελευταία γεγονότα της Τσαμουριάς, τα οποία δημιούργησαν και χρησιμοποιούν ως σημαντικήν αιτίαν οι Ιταλοί, με την δήθεν ή μάλλον καθαρώς φανταστικήν δολοφωνίαν του σεσημασμένου αρχιληστάρχου και κακοποιού της περιφερείας Ταούτ Χόντζια, με τας τόσας εις βάρος του καταδικαστικάς αποφάσεις εκ της Ελληνικής Δικαιοσύνης, πρόσκαιρα δεσμά, ισόβια δεσμά και θάνατον ακόμη, δι’ εκάστην των απείρων διαπραχθέντων εγκληματικών του πράξεων.

Τόσο ο προσχηματικός πόνος της Ιταλίας δια τον θάνατον του αρχιληστάρχου, όσο και από τας μετάπειτα ραδιοεκπομπάς του των σταθμών της και δη του σταθμού ΑΛΗΘΕΙΑ της πόλεως Αργυροκάστρου με τας τόσας χυδαίας φράσεις του εναντίον της Ελλάδος, αλλά και τας υπόπτους κινήσεις του στρατού της εις τα Ελληνο-αλβανικά σύνορα, κατέστησαν πλέον φανεραί οι προθέσεις της, με την οποίαν δυστιχώς προ έτους έχομεν υπογράψει σύμφωνον μη επιθέσεως.

Η Ελλάς παρά την αυστηράν ουδετερότητα που τηρεί, δεν είναι δυνατόν να μείνει με σταυρωμένα χέρια ύστερα από τας φανεράς προθέσεις της Ιταλίας ούτε και να πιστεύει εις τας υπούλους ανάνδρους και ατίμους υποσχέσεις του Μουσολίνη που κάθε τόσο διατυμπανίζει. Δι’ αυτό αρχίζει να λαμβάνει τα μέτρα της και μάλιστα με κάθε προφύλαξιν να μη γίνουν αντιληπτά.

Ένα από τα μέτρα αυτά είναι και η επιστράτευσις ηλικιών δια δήθεν εκγύμνασιν εις τα νέα όπλα, αλλά ουσιαστικά την αύξησιν της στρατιωτικής της δυνάμεως. Η πρώτη επιστράτευσις άρχισε το Μάϊο του 1940 με την κλάσιν του 1935, τον Ιούνιο της κλάσεως του 1934 και τον Ιούλιο της κλάσεως 1933 εις την οποίαν και ανήκο.

Δια των εφημερίδων ανακοινώθη η πρόσκλησις της κλάσεως μου την 13-7-40 με ημέραν παρουσιάσεως την 20ην και 22αν Ιουλίου προς μηνιαίαν εκγύμνασιν εις τα νέα όπλα.

Παρ’ ότι ευρίσκομαι εις τας αρχάς της επεγγελματικής μου σταδιοδρομίας εξασκών το επάγγελμα του Εργολάβου Δημοσίων Έργων με ευχαρίστησιν εδέχθην την ιεράν φωνήν της πατρίδος προς εκπλήρωσιν των υποχρεώσεών μου προς αυτήν.

Την 18ην Ιουλίου εγκαταλείπω την Κομοτινήν, εις την οποίαν μένο μονίμως προς κατάταξίν μου εις το 42^ον Σύνταγμα Ευζώνων με έδραν την Λαμίαν εις το οποίο ανήκο στρατολογικως.

Την 20ην Ιουλίου, ημέραν της γιορτής μου, παρουσιάζομαι στο Σύνταγμά μου. Νέα όπλα φυσικά δεν υπάρχουν, αλλά εν αναμονή εξελήξεως της τόσο σκοτεινής καταστάσεως.

Ως ήτο επόμενον η μηνιαία εκγύνασις μετετράπει εις αόριστον διότι τα γεγονώτα πείραν πλέον τραγικήν μορφήν. Τορπιλισμός της Έλλης την ημέραν του εορτασμού της μεγαλόχαρης της Τήνου 15-8-40, από δήθεν αγνώστου υποβριχίου αλλά στη πραγματικότητα Ιταλικού τοιούτου, αλλά και ο βομβαρδισμός πλοίων μας εις τας βάσεις των υπό Ιταλικών αεροπλάνων, ακόμη και η συγκέντρωσις Ιταλικών μεραρχιών εις την Αλβανίαν, επιβεβαίωσε πλέον ουχί τας απλώς εχθρικάς προθέσεις της Ιταλίας αλλά τας πολεμικάς τοιαύτας.

Ευρισκόμεθα πλέον εις τας παραμονάς βεβαίου πολέμου. Οπότε άρχισε και η μετακίνησις στρατιωτικών δυνάμεων μας προς τα Ελληνο-αλβανικά σύνορα.

Μεταξύ των μετακινουμένων τμημάτων είναι και το Σύνταγμά μας εις το οποίον άρχισε η εσπευσμένη πολεμική οργάνωσις και ετοιμασία προς αναχώρισιν με άγνωστον τομέα κατευθύνσεως.

Την 3-9-40 το Ι/42 Τάγμα του Ταγματάρχου Καραμέρη ετοιμάσθη όλη τη νύκτα και την 9^ην πρωϊνήν ανεχώρησε επιβιβασθείσα εις την αμαξοστοιχίαν με κατέθηνσιν την Λάρισαν. Συγχρόνως ετοιμάζονται και τα υπόλοιπα τμήματα.

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

Άρχισε πλέον η εντατική ετοιμασία του Συντάγματος. Εγώ εντάσομαι εις την Ομάδα Διοικήσεως του Συντάγματος με Διοικητήν τον Γεώργιον Περίδην Υπασπιστήν του Συν/τος, ως επικεφαλής της Ομάδος εφίππων ανιχνευτών και συνδέσμων.

Παραλαμβάνω τους άνδρας της Διμοιρίας μου και μέχρι το μεσημέρι τους έχω εφοδιάσει με ιματισμόν και οπλισμόν. Τας απογευματινάς ώρας παραλαμβάνω και τους ίππους.

-2-

Την 5^ην απογευματινήν έγινε έκτακτος συγκέντρωσις του Συν/τος συνάμα και επιθεώρησις παρά του Σωματάρχου Παπαδόπουλου και επίσημος ανακοίνωσις αναχωρήσεως του Συν/τος την 9^ην νυχτερινήν με άγνωστον προς το παρών κατεύθυνσιν. Ασφαλώς με αυτήν του Ι/42 Τάγματος.

Η ομιλία του Σωμ/χου ήτο πολύ σεγκενητική και ενθουσιώδης διεκόπτετο δε από τας ζητοκραυγάς και τα χειροκροτήματα τόσο των στρατιωτών όσο και των πολιτών που έχουν συγκεντρωθεί στα γύρω συρματοπλέγματα.

Την 7.50 νυχτερινήν δίδεται η διαταγή εκκινήσεως με την προκαθορισμένην σειράν των Ταγμάτων και των μεταγωγικών των.

Προπορευομένων των σαλπίγκων των Ταγμάτων με Εθνικά εμβατήρια άρχισε η εκκίνησις με κατεύθυνσιν τον Σ.Σ.Λαμίας.

Δεν θα ξεχάσω την ανδροπρεπή και Ελληνοπρεπή διέλευση των στρατιωτών προ του συγκεντρωμένου πλήθους των πολιτών καθ’ όλην την διαδρομήν στρατώνων Σ.Σταθμού με έκδηλον ενθουσιασμόν εδέχετο τα χειροκροτήματα και τας ζητοκραυγάς του λαού όλου του λαού της Πόλεος. Ανάμεσα στας ζητωκραυγάς ξεχώριζαν και οι ευχές στο καλό και με τη Νίκη.

Την 10^ην νυκτερινήν έχει ολοκληρωθεί η επιβίβασις εις την αμαξοστοιχίαν και εν συνεχεία το σύνθημα αναχωρήσεως δια της σάλπιγγος προχωρείται-προχωρείται και μετά όλες οι σάλπιγγες ηχούσαν πολεμικά εμβατήρια. Ολόκληρος ο λαός της Λαμίας και των περιχώρων έχουν κατακλήσει τόσον τον Σ.Σταθμόν όσο και την σιδηροδρομικήν γραμμήν μέχρι και τον συνοικισμόν Καλυβίων αποχαιρετά με ευχάς τα παιδιά της.

4-9-40

Την πρωίαν γίνεται αποβίβασις εις τον Σ.Σταθμόν Παλιοφαρσάλων και μετά περίπου δύου ώρες επιβίβασις εις αμαξοστοιχίαν με κατείθυνσιν προς Καλαμπάκαν. Κατά την διαδρομήν πληροφορούμεθα ότι προοριζόμεθα διά τα Αλβανικά σύνορα του ρομέως Φιλιατών.

Καθ’ όλην την διαδρομήν προς Καλαμπάκαν τα ενδιάμεσα χωριά και πόλεις μας υποδέχονται με ζητοκραυγάς χειροκροτήματα και ευχές. Αξέχαστος θα μου μείνει η υποδοχή του λαού της Πόλεως των Τρικάλων. Το τραίνο σταμάτησε για λίγο και τα βαγόνια του γέμισαν από τα λουλούδια που έριχναν οι ωραίες κοπέλες αποκαλούσαν δε αδέλφια του στρατιώτες και με δάκρια τους εύχονται καλή ΝΙΚΗ. Γυναίκες και μικρά παιδιά σε κίνηση να προσφέρουν αυγά βρασμένα ψωμάκια φρούτα ακόμα και κρασί με κανάτες. Τα παιδιά πρόθυμα και γρήγορα γέμιζαν τα παγούρια με νερό.

Την 10^ην νυκτερινήν έγινε η αποβίβασις πλησίον της Καλαμπάκας όπου και διανυκτερεύσαμε με διαταγήν την 7.30 πρωινήν θα γίνει αναχώρησις.

5-9-40

Μετά εξαντλιτικήν πορείαν 30 χιλιομέτρων περίπου φθάνομαι την 11^ην νυκτερινήν στο χωριό ΠΕΥΚΗ όπου και διανυκτερεύομαι.

6-9-40

Την 6.35 πρωινήν αναχωρούμαι επί της Δημοσίας οδού Καλαμπάκας-Ιωαννίνων και το απόγευμα φθάνομαι και καταβλιζόμεθα στο Προφήτη Ηλία Μετσόβου 20 περίπου λεπτά από την Πόλιν. ..εταξύ των πολλών την επισκεύθην.

7-9-40

Αναχώρησις την 6.30 πρωινήν και ύστερα από εξαντλιτικήν πορείαν φθ’άνομαι την 10.15 νυχτερινήν στη ΓΕΦΥΡΑ ΜΠΑΛΤΟΥΜΑΣ. Νειστικοί και κατάκοποι πέσαμε στον ύπνο.

8-9-40

Ευτυχώς σήμερα δεν μετακινούμεθα. Το πρωί μας ανακοίνωσαν την ταχυδρομικήν μας διεύθυνσιν “42 Σύνταγμα Ευζώνων Τ.Τ. 712” και τα γραμματά μας άνευ γαμματοσήμου και την σύστασιν να αλληλογραφίσωμε με τους δικούς μας, αποφεύγοντας πληροφορίες στρτιωτικής φύσεως.

Σήμερα είναι ποιο αισθητή η κούρασις για τους πεζούς αλλά και ο πόνος για τους ιππείς από τα τραύματα που τους έχει προκαλέσει η σέλλα και το μόνο φάρμακο του γιατρού το τάλκ.

9-9-40

Την 9.45 αναχωρούν δι’ αυτοκινήτων τα μεταγωγικά Σώματος με προορισμό τον ΠΑΡΑΚΑΛΟΜΟ. Βάσει διαταγής τις ΥΙΙΙης Μεραρχίας, εις την οποίαν υπήχθημεν την 10.15 αναχωρεί και το Ι/42 Τάγμα δι’ αυτοκινήτων με προορισμό μαλον ΦΙΛΙΑΤΕΣ. Μετά 20σάλεπτο περίπου καταφθάνει μακρά σειρά αυτοκινήτων δια την μετακίνησιν και του υπολόίπου Συν/τος.

-3-

Τα πάντα είναι έτοιμα προς αναχώρησιν παρατηρείται όμως καθυστέρησις δύο ώρων περίπου και έχει κάπως εκνευρίσει τους στρατιώτες και η οποία οφείλεται εις την ασυνοησίαν των Αξιωματικών. Επιτέλους γίνεται η επιβίβασις και δίδεται το σύθημα αναχωρήσεως διά της σάλπιγγος με προορισμόν τον ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟ 85 περίπου χιλιόμετρα.

Η διαδρομή είναι θεαματική και ευχάριστος ανάμεσα στα ηρωικά της ιστορίας μας μέρη. Διερχόμεθα κατά μήκος της Λήμνης των Ιωαννίνων, διακρίνομεν την Πόλιν και ανατολικά της εις το βάθος τα υπερίφανα υψώματα του ΜΠΙΖΑΝΙΟΥ διά τάς μάχας των οποίων ως και τον ηρωισμόν των Ελλήνων που η ιστορία έχει γράψει πολλάς και χρυσάς σελίδας. Επίσης καθαρά διακρίνεται το νησάκι πρό των Ιωαννίνων εις το οποίο εφονεύθη ο Αλή Πασας και πού σήμερα υπάρχει ολόκληρος Συνοικισμός.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Οι ιστορικοί τόποι αφιπνίζουν το πατριοτικόν αισθημα. Λίγα λόγια του Υποδιοικητού κ.Κυριάκου Κυριακού Εφέδρου αντισυνταγματάρχου, διά τάς ιστορικάς τοποθεσίας φέρουν εις την φαντασίαν τάς φυσιογνωμίας των ηρώων που αγωνίστηκαν δια την απελευθερωσιν των . Και με σφιχτά τα όπλα ειςτας αγκάλας οι στρατιώτες με έκδηλο ενθουσιασμό τραγωδούν όλοι μαζί τα δημοτικά τραγούδια που η πηγή τους είναι τα ιστορικά αυτά μέρη.

Άφιξις εις ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟΝ η 11^η νυκτερινή. Σκότος και ραγδαία βροχή μα όμως οι κάτοικοι υποδέχονται τους τσολιάδες με ενθουσιώδεις ζητοκραυγάς και χειροκροτήματα. Η κατασκήνωσις λίγο έξω από το χωριό.

10-9-40

Δεν έχει ανατήλει ακόμη ο ήλιος και οι κάτοικοι του χωριού μας κάνουν επίσκεψιν όλο χαρα. Μας δείχνουν την γραμμήν των παλιών Ελληνο-Αλβανικών συνόρων επί του απέναντι όρους ΧΑΒΟΣ, ως και άλλας τοποθεσίας μαχών του 1918. Τα νέα σύνορα απέχουν 13 περίπου χιλιόμετρα. Ερείπια εκ της πυρκαγιάς του Χωριού το 1918 παραμένουν ως μάρτυρες εκδικήσεως.

Προς Α. του Χωριού διακρίνονται τα οχειρματικά έργα του ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ ως και πρίφημος ΜΟΝΗ ΒΕΛΛΑ. Διακρίνεται το Χωριό ΔΙΛΙΑΝΗ-ΧΑΝΙ ΔΟΛΙΑΝΩΝ ως και τα γυνά και απότωμα βουνά της ΚΟΝΙΤΣΗΣ. Εις την Δ παρυφήν του Χωριού διακρίνεται ο ποταμός ΚΑΛΑΜΑΣ. Νοτίως διακρίνεται η μικρή πεδιάς του ΚΑΛΑΜΑ ως και διάφορα υψόματα στολισμένα με οφιωειδή χαρακώματα. Νοτιότερα δε η δασομένη και απότομος βουνοπλαγιά του όρους ΧΑΒΟΣ επί της κορυφής του οποίου άλλοται ήτο η γραμμή των συνόρων. Επί της δασομένης αυτής πλαγιάς διακρίνονται πολλά Μοναστηράκια όπως της ΠΑΛΑΙΟΓΡΙΜΠΙΑΝΗΣ-ΣΩΣΙΚΟΥ-ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ. Διέρχεται δε και η δημοσια οδός ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ-ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ.

11-9-40

Άφιξις του Επιτελείου της ΥΙΙΙης Μεραρχίας προς υπόδειξιν τομέως επιτηρήσεως του Συντάγματος.

Αναχωρούμαι από παρακάλαμον την 7.30 πρωινήν προς το χωριό ΜΑΥΡΟΝΟΡΟΣ έφιπποι και καθ’ οδόν συναντόμεθα με το Επιτελείο της Μεραρχίας με Επιτελάρχην τον Συν/χην Μαυρογιάννην, τον Αρχηγόν Μεραρχιακού Πεζικού Ταξίαρχον Γιαντζήν και λοιπούς Αξιωματικούς του Επιτελείου. Μας δείχνουν διάφορα αμυντικά έργα, χαρακώματα ημιτελή, αντιαρματικούς τάφρους, πυροβολεία και πολυβολεία, τα οποία όπως δείχνουν έχουν κατασκευασθεί από καιρό. Ύστερα από μιαμιση ωρα φθάνομαι στο Χωριό Μαυρονόρος. Αφίνομαι τους ίππους και προχωρούμε δια το ύψομα 1302 (υψηλότερο σημείο του ΧΑΒΟΣ) και υστερα από κουραστικήν ανάβασιν μέσω των αποτόμων και πικνοδασομένων πλαγιων φθάνομαι στο προορισμό μας.

Το ύψωμα 1302 είναι το τελευταίον άκρον του τομέως επιτηρήσεως, Πέραν αυτού συνεχίζουν γυμνά και απόκριμνα βουνά τα οποία χαρακτηρίζουν ως νεκράν ζώνην μεταξύ των ΦΙΛΙΑΤΩΝ και ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ ή ΚΑΛΑΜΑ γενικώς. Το δε δεξιόν άκρον του τομέως επιτηρήσεως είναι το ύψωμα ΧΡΥΣΟΡΡΑΧΗΣ. Ο μεταξύ χώρος αποτελεί τον κυρίως τομέα επιτηρήσεως, ο οποίος θεωρείται και ΚΥΡΙΑ ΓΡΑΜΜΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ.

Η κυρία γραμμή αντιστάσεως ως κέντρον έχει τα μικρά υψώματα της κοιλάδος του ΚΑΛΑΜΑ τα οποία διασχίζει από ανατολάς προς δυσμάς ο ποταμός ΚΑΛΑΜΑΣ και τα οποία είναι κλως οχειρωμένα και ικανά διά τήν υπερασπισιν τόσον της κοιλάδος όσον και της Δημοσίας οδού ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ-ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΥ πλαγιοβαλομένης εις μήκος πλέον των 10 χιλ/τρων επί της οποίας υπάρχουν

-4-

και τρείς μεγάλες γέφυρες ΑΓΙΟΥΣ-ΚΑΛΑΜΑ-ΔΟΛΙΑΝΩΝ. Τα κυρίως αμυντικά έργα ευρίσκονται εις τα υψώματα ΜΟΝΗΣ ΣΩΣΙΝΟΥ-ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ-ΣΙΑΣΤΗ-(παρατηρητήριο Συν/τος)ΡΕΠΕΤΙΣΤΑΣ ΚΑΙ ΓΡΙΜΠΙΑΝΗΣ.

Τα δύο επιτελεία αντήλλαξαν τας γνώμας των επί αρκετάς ώρας και την 5^ην απογευματινήν αφίνομε το ύψωμα 1302 επιστρέφοντας εις ΜΑΥΡΟΝΟΡΟΣ.

12-9-40

Μετάβασις με Διοικητήν, Υπασπιστήν και πολλούς Αξ/κούς του Συν/τος προς αναγνώρισιν χώρων επισταθμίας των Ταγμάτων. Περάσαμε τα Χωριά ΚΟΚΛΙΟΙ-ΓΡΙΜΠΙΑΝΗ-ΡΕΜΠΕΤΙΣΤΑ-ΡΙΑΧΟΒΟ. Χώρος καταυλισμού του Συν/τος καθορίσθη το δάσος μεταξύ ΚΟΥΚΛΙΩΝ και ΓΡΙΜΠΙΑΝΗΣ.

13-9-40

Η μέρα πέρασε διαβάζοντας περιοδικά και ύπνο κατά βούλησιν.

14-9-40

Ο καιρός είναι ευχάριστος και χαρακτηρίζει αρχάς ωραίου φθινοπόρου. Ο στρατός ήρεμος και απηλλαγμένος πλέον από τας αδεσπότους φήμας των πόλεων φαίνεται ευχαριστημένος και ενθουσιασμένος από την εδώ μεταβασίν του. Ασχολείται με την αλληλογραφίαν του, το διάβασμα περιοδικών και την περιποιήσιν της κατοικίας του. Γράμματα δεν λάβαμε ακόμα.

15-9-40

Σήμερα απεφάσισα να νοικοκηρέψω τη σκηνή μου την οποία είχα στήσει προχείρως. Είχα φυσικά και κάθε μέρα μετακινήσεις. Την στεραίωσα με γερούς πασσάλους, με βαθύ χαντάκη γύρω για τα νερά έστρωσα πολλά ξηρά χόρτα και έκανα σωστό σουμιέ. Με ένα παλαιό μελισσοκούτι στέριωσα και το τραπεζάκι μου.

16-9-40

Κατόπιν παρακλήσεως του κ. Υπασπιστού βοήθησα στο πρωτόκολλο διότι λόγω των μετακινήσεων έχει γεμίσει ολόκληρο τσουβάλι αλληλογραφίας.

17-9-40

Πάλι οι αδέσποτες φήμες μας διασαλεύουν την ησυχίαν. Φαίνεται οι διαδοσίες μας ακολουθούν και εδώ. Φαίνεται όμως κάτι συνέβη διότι λάβαμε προφυλακτικά μέτρα. Ουδεμία όμως επίσημος πληροφορία ή διαταγή.

18-9-40

Την 9^ην πρωϊνήν τρία εχθρικά αεροπλάνα αναγνωριστικά εμφανίζονται κατά μήκος των συνόρων μας με παραβίασιν του Ελληνικού χώρου και κατεύθυνσιν τις ΦΙΛΙΑΤΕΣ. Ουδεμία όμως αντιαεροπορική αντίδρασις δική μας. Ειδοποιήθη η Μεραρχία. Διαταγή επείγουσα δι’ ειδικού αγγελιοφόρου αφορώσα την δύναμιν και το υλικόν του Συν/τος με ενέβαλε εις ανησυχίαν κάπως.

Αλλαγή ταχυδρομικής διευθύνσεως. Μονάς 621 Τ.Τ 712.

19-9-40

Ουδέν αξιοσημείωτον. Έκανα μια βόλτα μέχρι το μύλο του Χωριού διότι έμαθα ότι ο μυλωνάς είναι κυνηγός και έχει καλά σκυλιά και πράγματι έχει.

20-9-40

Από το βράδυ της προηγουμένης επί ολόκληρον ωραν παρακαλούσα τον κ.Υποδιοικητή να μου επιτρέψη να ικανοποιήσω την κυνηγετικήν μου αδυναμία και τα κατάφερα. Το κυνήγη είναι αυστηρώς απηγορευμένω εις την περιοχήν. Είναι όμως άφθονο. Κυνηγετικό όπλο φυσικά δεν έχω. Ξημερώματα έτρεξα στο φίλο μου μυλωνά μου έδωσε το όπλο του και τα σκυλιά αφού με κατετόπισε προς τα πού θα κατευθυνθώ. Κατάλαβα όμως ότι ήθελε να με ακολοθήση. Του το επρότεινα και με χαρά το εδέχθη χωρίς όπλο όμως αυτός. Το κυνήγι υπήρξε πλούσιο τρείς λαγούς και τέσσερες πέρδικες. Το μαγείρευμα έγινε κρυφά διότι ο Διοικητής είναι πολύ αυστηρός. Ο κ.Υποδιοικητής όμως έφαγε με την ψυχή του.

21-9-40

Μετάβασις μετά του Διοικητού και Υποδιοικητού στη ΖΑΡΑΒΙΝΑ όπου η έδρα του ΙΙ/42 Τάγματος Ασημακόπουλου, μοίρα πεδινού πυροβολικού ως και το ανεξάρτητο Τάγμα Κονίτσης.

22-9-40

Την πρωίαν επισκέφθη το Συν/μά μας ο Ταξίαρχος Γιαντζής με Αξ/κούς του επιτελείου του και συνεργάσθη με το Επιτελείο του Συν/τος.

-5-

23-9-40

Καλός καιρός κατάλληλος για μπουγάδα. Γέμισαν τά δένδρα από ρούχα.

24-9-40

Ο καιρός μας τα χάλασε σήμερα. Μετεβλήθη απότωμα σε βροχερό και με σχετικό κρύο. Καιρός του είναι.

25-9-40

Μετάβασις μετά του Υπασπιστού εις ΖΗΤΣΑΝ προς αναγμώρισιν χώρων επισταθμίας του Συν/τος. Παραμονή μιάς ημέρας.

26-9-40

Μετά την επιστροφήν μου από τη Ζήτσα στρατιώτες της κλάσεώς μου με περιεκύκλωσαν και με χαρά με πληροφόρησαν ότι απολύεται η κλάσις μας του 1933. Ούτε πίστεψα ούτε χάρικα διά την πληροφορίαν διότι η κατάστασις είναι πολύ τεταμένη και η απόλυσις αδύνατος. Πράγματι από την Διοίκησιν επληροφορήθην ότι ήλθε σχετική διαταγή της Μεραρχίας. Και παρά την έγκυρον πληροφορίαν δεν ήθελε η χαρά μου να εκδηλωθεί. Μέσα μου πάλευε κάτι το αχαρακτήριστο. Ίσως δεν το είχα σκεφτεί ούτε υπολογίσει εδώ στην ερημιά πού τα πάντα έχουν ξεχασθεί ελπίδες όνειρα και πρό πάντων απόλυσις.

27-9-40

Σήμα νυκτερινό αναφέρει ότι εξαιρούνται της απόλύσεως της κλάσεως μας οι ευρισκόμενοι εις τομείς προκαλύψεως, όπως δηλαδή ημείς. Η προαίσθησίς μου επελήθευσε διότι δεν ήτο δυνατόν να πιστέψω απόλυσιν μάλλον πιστεύω σύντομον έναρξιν εχροπραξιών.

28-9-40

Η μη απόλυσις έφερε κάποια δυσαρέσκεια εις τους στρατιώτες της κλάσεως 1933 άνευ φυσικά σοβαρών εκδηλώσεων.

Την νύκτα μας αναστάτωσε η κλοπή ειδών ιματισμού στρατιωτών από τον στρατιώτην Κοκοράκην Χρήστον από το Χωριό Κριμπά Λεβαδείας.

29-9-40

30-9-40

1-10-40

2-10-40

Ουδέν το αξισημείωτον από στρατιωτικής πλευράς.

3-10-40

Μετάβασις μετά του Εφέδρου εκ μονύμων Ταγματάρχου Κωστάκη του Πυροβολικού προς αναγνώρισιν θέσεως εχθρικής πυροβολαρχίας έναντι του φυλακίου ΣΚΥΠΗ. Την πληροφορίαν έδοσε ο συληφθείς χωρικός λαθρέμπορος σιγαροχάρτου εκ του Χωρίου ΡΟΔΙΤΣΑ παρά την Αλβανικήν μεθόριον την εσπέραν της προηγουμένης.

Τίποτε το θετικόν όμως δεν διαπιστώσαμε. Υπήρχε φυσικά μεγάλη κίνησις ανθρώπων αλλά και ζώων. Ήσαν χωρικοί ή Ιταλοί στρατιώτες;

4-10-40

Άφιξις και μετάβασις του Επιτελείου της Μεραρχίας στο ΧΑΒΟΣ.

5-10-40

Επιθεώρησις των οχειρωματικών έργων παρά του Μεράρχου της ΥΙΙΙης Μεραρχίας ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΥ.

6-10-40 έως 9-10-40

Με άδειαν εις Ιωάννινα. Μοναδική ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά την ιστορικήν Πόλιν.

Επικοινώνησα τηλεφωνικώς με το Γραφείο Νομομηχανικού Κομοτινής σχετικά με τα α εν ενεργεία έργα που άφισα με την επιστράτευσίν μου και έλαβα την πληροφορίαν ότι την εκκαθάρισιν των λογαριασμών ανέλαβε η Νομαρχία.

Τα βράδυα μια και βρήκα φώς έγραψα αμέτρητες επιστολές προς συγγενείς και φίλους. Παραία έχω και τον Δεκανέα Χαράλαμπο Βούλγαρη εκ Λαμίας και ταχυδρόμο του Συν/τος.

10-10-40

Το πρωί πρό της αναχωρήσεώς μου έμαθα ότι εις την Πόλιν είναι και ο Στρατηγός ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΚΟΣ. Δυστυχώς το έμαθα αργά και δεν είχα περιθόριο να τον επισκευθώ. Υπήρξα επί έτος ακολουθός του εις την Λάρισαν πού ήτο Διοικητής της Ιης Μεραρχίας ως κληρωτός φυσικά.

-6-

11-9-40

Μετάβασις μετά του Διοικητού της 4621 μονάδος (το Συν/μά μας) και των Ταγματαρχών Κωστάκη του Πυροβολικού Γιάννου του Πεζικού και δύο Λοχαγών του Πυροβολικού Δημοπούλου και Βασιλοπούλου προς αναγνώρισιν και χάραξιν ημιονικής οδού επί του Χαβός. Εξαντλητική κούρασις και περιπέτεια.

12-10-40

Ύστερα από την χθεσινήν κούρασιν κοιμήθηκα έως το μεσημέρι.

13-10-40

Μετάβασις μετά του Διοικητού και Υποδ/τού της 4621 μονάδος εις την ΛΗΜΝΗΝ ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ προς επιθεώρησιν του εκεί ΙΙ/42 Ταγματός μας.

14-10-40

Επίσκεψις εις το ΙΙΙ/42 Τάγμα προς συνάντησιν φίλων και συγγενών στρατιωτών. Και εκείνοι έχουν παράπονο διά την εξαίρεσιν της απολύσεως.

15-10-40

Η καλή ημέρα έδοσε την ευκαιρία για διάβασμα περιδικών και μπουγάδα.

16-10-40

Γενική επιθεώρησις παρά του Υπ/γου Χαραλάμπους Κατσιμήτρου. Μας ομίλησε σχετικά με την επικρατούσαν κατάστασιν καί την εδώ παραμονή μας και αποστολή μας. Μετά το πέρας της ομιλίας κάποιος ή κάποιοι της κλάσεως του 1933 εφέδρων διαμαρτυρήθηκαν διά την εξαίρεσιν της απολύσεώς των. Προσπάθησε ο Στρατηγός να δικαιολογήση τους ουσιαστικούς λόγους πού την επιβάλλουν. Όμως οι φωνές δυνάμωσαν και από κάποιον ακούγεται η λέξης «Φούσκοστον» προφανώς ήτο Λαμιεύς. Εγώ εις το άκουσμα της λέξεως γέλασα, αυθόρμητα φυσικά, ευρισκόμενος ακριβώς απέναντι του Διοικητού, οπότε δέχτικα το αυστηρό βλέμμα του Διοικητού, είπα δε μέσα μου ότι δεν θα γλυτώσω την καμπάνα. Πράγματι μετά το πέρας της ομιλίας και την αναχώρησιν του Μεράρχου μου έκανε δρυμητάτην παρατήρησιν έτοιμος να μου απαγγείλη την εικοσαήμερον ως συνήθιζε. Ψύχραιμα όμως του εξήγησα ότι το γέλοιο μου ήταν αυθόρμητο με το άκουσμα του Φούσκοστον και με το άκουσμά του θυμήθηκα το πρόσωπο εφευρέτου του τον γύφτο Δεννδρο της Λαμίας. Παρ’ ότι δεν έδειχνε τη διάθεση να με ακούση συνέχισα.

Ο Δένδρος ήταν ένας μέθυσος γύφτος της Λαμίας, ο οποίος κατά τα άλλα ήτο πολύ συμπαθείς και άκακος, αλλά καθ’ όλο το διάστημα του εικοσιτετραώρου μεθυσμένος επισκέπτης όλων των ταβερνών, που του χορηγούσαν δωρεάν τον άκρατον, όταν μετακινείτο από ταβέρνα σε ταβέρνα σκνίπα στο μεθύση ακομπούσε στον τοίχο και όποιος περνούσε μπροστά του απότωμα και δυνατά του φώναζε φούσκοστον ή φούσκοστον στο μπούτ. Πολλοί τρόμαζαν από την απότομη και δυνατή φωνή του αλλά το έριχναν στα γέλοια. Η φράσις αυτή του Δένδρου καθιερώθη από τους ταξιτζίδες τη μαστοράντζα τους μαθητάς και τους στρατιώτες ακόμα. Σε όποιο δρόμο και αν περνούσες θα την άκουγες οποσδήποτε υπό τον τύπον πειράγματος. Παρά την δυσφορίαν του ο Διοι/της είχε την υπομονήν να με ακούει για να μάθει την ένοιαν της φράσεως φαίνεται. Έτσι γλύτωσα την εικοσαήμερο.

17-10-40

Καταρακτώδης βροχή και τσουχτερό κρύο άρχισε από τα μεσάνυχτα.

18-10-40

Ο χειμώνας κάμνει επίσημα την εμφάνησή του κρύο τσουχτερό και καταρακτώδης βροχή μας έχει σαπίσει. Το χιόνι έχει ήδη καλύψει τας κορυφάς του όρους ΓΚΟΛΙ ή ΚΑΣΙΔΙΑΡΗ ως και τας κορυφάς του υψηλοτέρου όρους ΤΥΜΦΗ ή ΠΑΠΙΓΚΟΣ.

19-10-40

20-10-40

21-10-40

22-10-40

Εξακολουθεί ο ακατάστατος καιρός βροχές κατά διαστήματα χαλάζι και χιονόνερο. Το τσουχτερό κρύο και η λάσπη μας έχει κλείσει στα αντισκηνά μας και μόνον την ωραν του φαγητού κυκλοφορούμε.

23-10-40

Ο καιρός γίνεται χειρότερος. Το χιόνι κατέβηκε στους πρόποδας των βουνών. Ο καταβλησμός έχει μεταβληθεί σε λήμνη. Η λάσπη μέχρι το γόνατο.

24-10-40

Κατόπιν Διαταγής της 4621 μονάδος μετέβην εις ΖΗΤΣΑΝ και τα παραπλήσια χωριά ΛΙΓΟΨΑ-ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ-ΚΑΡΥΤΣΑ προς εξεύρησιν οικημάτων διά την επισταθμίαν του Συν/τος και των μεταγωγικών της. Την 10^ην ωραν εγένετο συγκέντρωσις των

-7-

κατοίκων της ΖΗΤΣΑΣ εις τους οποίους ομίλησα διά τον σκοπόν της επισέψεώς μου. Ο Πρόεδρος κτύπησε την καμπάνα της Εκκλησίας διότι λόλγω του ψύχους οι περισσότεροι των κατοίκων έμειναν στα σπίτια των. Η προθυμία τόσον του Προέδρου όσο και των κατοίκων με ενθουσίασε. Ο Πρόεδρος έκανε μίαν κατάστασιν, με προσφοράν πολλών δωματίων, εκ των παρόντων κατοίκων, η δήλωσις των οποίων έγινε προθύμως. Το απόγευμα μετέβην με τον Πρόεδρο και τον Αστυνομικό Σταθμάρχη προς αναγνώρησιν των δηλωθέντων οικημάτων και καταγραφήν ετ’ερων. Η προσφορά από τους πτοχοτέρους υπήρξε συγκινητική, εν αντιθέσει προς τους προύχοντας, πολλοί των οποίων όχι μόνον δεν έδειξαν προθυμίαν αλλά και αντέδρασαν διά την επισταθμίαν του Συν/τος. Την αντίδρασίν των όμως επλήρωσαν με αναγκαστικήν επίταξιν παρά του αυστηρού Προέδρου και συγκεκριμένα του Ηλία Γύρα όστις δημοσία αντέδρασε. Του επιτάχθη η διόροφος οικοδομή του, εκ πολλών δωματίων, ως και οι αποθήκες του με χόρτο. Οι χώροι της Ζήτσας είναι αρκετοί διά την στέγασιν δύο Ταγμάτων, της Διοικήσεως της 4621 Μονάδος και των μεταγωγικών Σώματος.

25-10-40

Το πρωί αναχωρώ διά ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ και ΛΙΓΟΨΑ Χωριά τα οποία απέχουν μίαν ώραν περίπου από τη Ζήτσα και έν τέταρτον μεταξύ των. Τους έχω ειδοποιήσει από την προηγουμένην, μέσω του Αστυνομικού Σταθμού τηλεφωνικώς διά τον σκοπόν της επισκεψεώς μου. Στις 8.10 με υποδέχεται ο ευγενέστατος Πρόεδρος και πολλοί κάτοικοι του Χωριού με έκδηλον ευχαρίστησιν. Είχε δε έτοιμον την κατάστασιν των οικημάτων και σταύλων. Ο χώρος των οικημάτων είναι αρκετός και δεν χρειάζεται αναγνώρισις. Δυστυχώς όμως η ύδρευσις είναι ανεπαρκής και αναγκαστικά θα χρησιμοποιηθεί και το γειτονικό Χωριό ΛΙΓΟΨΑ.

Παρ’ ότι έχω το χρόνο να μεταβώ στη ΛΙΓΟΨΑ η επιμονή του ευγενεστάτου Προέδρου και των κατοίκων με υποχρεώνει να μείνω. Αξέχαστη θα μείνει εμού και των δύο εφίππων που έχω η φιλόξενος περιποίησις.

26-10-40

Καιρός λίαν ακατάστατος. Βροχή χιονόνερο δυνατός αέρας. Παρά την κακοκαιρίαν όμως την 8.30 αναχωρώ δια ΛΙΓΟΨΑ. Ευτυχώς που η απόστασις είναι μικρά αλλά ο δυνατός αέρας και το χιονόνερο δεν μας επιτρέπει να καλπάσωμε.

Την 9^ην ώραν εισερχόμεθα στο Χωριό. Σταματούμε στο πρώτο σπίτη να ερωτήσωμε πού μπορούμε να βρούμε τον Πρόεδρο. Ο Μάρκος Αστερίου είδε τα χάλια μας, μας κατεβάζει από τα άλογα μας βάζει στο σπίτη του. Αμέσος μπόλικο κονιάκ και συνέχεια φαγητό και καλό κρασί. Έξω χαλασμός κυρίου από τον τρομερό αέρα και το χιονόνερο. Στις 11.30 μεταβαίνομε προς συνάντηση του Προέδρου, ο οποίος ευρίσκετο πολύ κοντά σε ένα μαγαζάκι και πολλούς κατοίκους. Άλλη περιποίησις και εκεί. Ευτυχώς ο Πρόεδρος έχει και εκεί έχει έτοιμες τις καταστάσεις των οικημάτων και σταύλων.

Καταφθάνει έκτακτος αγγελιοφόρος του Συν/τος να αναφέρω επειγόντως το αποτέλεσμα της αποστολής μου ίνα την επομένην μετακινηθεί το Συν/μα λόγω του ενσκήψαντος χειμώνος. Συντάσω την αναφοράν και την παραδίδω στόν αγγελιοφόρο όστις και αναχωρεί αμέσος. Εγώ κατά την επιστροφήν μου ειδοποιώ τους Προέδρους των Χωριών να ετοιμάσουν τους δηλωθέντας χώρους.

27-10-40

Καιρός εξακολουθεί ακατάστατος. Συνεχής βροχή και δρυμή ψύχος. Όλη την ημέρα σε συνεργασία με τους Προέδρους και κυρίως της ΖΗΤΣΑΣ, που θα στεγασθεί η μεγαλυτέρα δύναμις, τακτοποιούμεν τας καταστάσεις και αναθέτομεν εις ανθρώπους του Χωριού να κατευθύνουν τους στρατιώτες εις τα οικήματα.

Είναι υπόθεσις πέραν της αρμοδιοτητός μου η τοποθέτησις των τμημάτων. Ας τοποθετηθούν προσωρινά και οι αρμόδιοι ας κάνουν τας μετακινήσεις όπως θέλουν.

Την 6.30 μ.μ. αναχωρώ διά την έδραν μου. Την επομένην θα κάνω χρήσιν της 10ημέρου αδεθας μου διά Κομοτηνήν προς τακτοποίησιν επαγγελματικών μου υποθέσεων που λόγω επιστρατεύσεως εκκρεμούν και την τακτοποιησίν των έχει αναλάβει η Νομαρχία. Η άδειά μου έχει ήδη υπογραφεί, αλλά λόγω της αποστολής μου ανεβλήθη.

Η βροχή η πικνή ομίχλη και το σκότος με έκαναν να παραπλανηθώ ώρας ολοκλήρους. Επί τέλους η γέφυρα της ΓΛΥΝΤΖΑΝΗΣ (θεογέφυρα) με επανέφερε στον προσανατολισμό μου. Βαδίζοντας συναντώ το χωριό ΒΑΣΛΟΠΟΥΛΟΥ. Βαθύ σκοτάδυ και νεκρική ησυχία στο Χωριό. Μένομε επί ένα τέταρτο περίπου στριμογμένοι κάτω από μια μικρή μαρκίζα ενός παντοπωλείου. Ευτυχώς που αρχισαν τα

-8-

σκυλιά του νοικοκύρη να γαυγίζουν δαιμονιοδώς οπότε ο ιδιοκτήτης παντοπώλης ξύπνισε και μας βλέπει τρεμουλιασμένους από το κρύο. Ανοίγει αμέσως ανάβει τη σόμπα μας προσφέρει κονιάκ και σύκα μπόλικα. Αφού συνήλθαμε κάπως μας ανοίγει κονσέρβες και κρασί. Πέρασε μια ώρα περίπου. Έξω το χιονόνερο συνεχίζει. Ετοιμαζόμεθα να φύγωμε αλλά ο καλός παντοπώλης επιμένει να μείνομε. Τον ευχαριστήσαμε και του ζητήσαμε το λογαριασμό. Εκείνος όχι μόνο λεπτά δεν δέχτικε αλλά μας γέμισε ένα μποκάλη κονιάκ με μπόλικες σταφίδες για το δρόμο.

Αφού κατατοπισθήκαμε και για το δρομολόγιο που θα ακολουθήσωμε ξεκινσαμε. Από το σκοτάδι και την ομίχλη δεν βλέπομε τίποτα μόνο τα άλογα μας κατευθύνουν και όπου μας βγάλουν. Από ενδεικτικά σημεία του δρόμου βεβαιονόμεθα ότι πηγαίνομε κανονικά στον προορισμό μας. Περασμένα μεσάνυκτα φθάνουμε επί τέλους στην έδρα μας. Η σκηνή του ΥποΔ/του έχει φώς. Μπένω μέσα. Εκτός του Υπ/του είναι και πολλοί Αξ/κοί. Τους χαιρέτησα και αμέσως βγάζω τη χλαίνη μου που στάζει νερό. Ζήτησα αμέσως τσιγάρο διότι καθ’ όλην την διαδρομήν ήτο αδύνατο από τη βροχή να καπνίσω. Μου προσέφεραν και κονιάκ. Αφού με είδαν ότι συνήλθα κάπως άρχισαν τις ερωτήσεις. Ανέφερα στον ΥΠ/τη ότι έχω τακτοποιήσει τα πάντα. Άρχισαν τις ερωτήσεις οι Αξιωματικοί με το σχετικό κουτσομπολιό. Άλλος ερωτούσε αν τα Χωριά είναι καλά και άλλος αν έχει καλά κορίτσια. Δεν έδιδα απαντήσεις. Θυμίθηκα όμως την παραιμία άλλος ξεψυχάει και άλλος……… . Οι περισσότεροι είναι νεαροί και δικαιολογούνται.

Ο σκοπός με ειδοποιεί ότι με ζητά ο Διοικητής. Πετώ τη βρεγμένη μου χλαίνη στις πλάτες και μπαίνω στη σκηνή του. Τον βρήκα συσπειρωμένο πάνω σε μια καρέκλα. Η σκηνή του λημμυρεσμένη από νερά όπως όλες. Είναι τύπος ολιγόλογος αυστηρός αλλά δίκαιος. Με δέχθηκε με καλοσύνη και αφού με ερώτησε πως τα πέρασα στην αποστολή μου, αν οι κάτοικοι εφάνησαν πρόθυμοι ή αν εχρησιμοποίησα βίαν. Του απάντησα ότι δεν έλαβα θέσιν προσωπικώς ούτε επίταξιν έκανα. Τα πάντα τακτοποιήσαν οι πρόθυμοι Πρόεδροι. Πολύ τον ευχαρίστησε η απαντησή μου. Επιχείρησα να του δόσο τις βρεγμένες καταστάσεις και μου λέγει κρατησέ της.

Δεν έχασα την ευκαιρία να τον ερωτήσω διά την άδειά μου και αν μπορώ από αύριο να κάνω χρήσιν. Έτοιμη μου είπε είναι αλλά θα σε παρακαλέσω να φύγης μετά την επισταθμίαν μας, άλλωστε αύριο αναχωρούμε. Δικαιολογημένη και λογική η άποψίς του. Έχω διαπιστώσει ότι πολύ με συπαθεί και εκτιμά και με μεγάλην εμπισωσύνην με περιβάλει. Δεν με αποχωρίχεται εις όλας του τας μετακινήσεις, παρ’ ότι πολύ αυστηρός μου φέρνεται πολύ ευγενικά. Και διερωτώμαι που οφείλεται η τόση καλοσύνη και συμπάθειά του; Στη προθυμία και εργατικοτητά μου. Ή στη γνωριμία που διεπίστωσε τόσο με το Στρατηγό Μπάκο του οποίου εις συζήτησιν του ανέφερα ότι υπήρξα ακόλουθός του ως κληρωτός ή την γνωριμίαν μου με τον Ταξίαρχο Γιντζή τον οποίο αποκαλώ στο μικρό του όνομα κατά τας επισκέψεις του. Ο ίδιος το ξέρει.

Φεύγοντας από το Διοικητή πήγα στη σκηνή μου η οποία είναι σε κακά χάλια.Επάνω στο τραπεζάκι μου ο ταχυδρόμος μου έχει αφήσει την αλληλογραφίαν. Το μάτι μου έπεσε στο πένθιμο γράμμα. Γνώρισα από το γραφικό χαρακτήρα ότι προήρχετο από τον αδελφόν μου. Το ανοίγω και διαβάζω το θληβερό άγγελμα του θανάτου της μονάκριβης αδελφής μου μέσα στα επτά αγόρια. Τα δάκρυά μου τρέχουν χωρίς λιγμούς ποτάμι. Κάθομαι ανάλαφρα πάνω στο κυβότιο που χρησιμοποιούσα για καρέκλα κρατόντας το γράμμα κάπως σφιχτά στο χέρι. Παραμένω στη θέση αυτή κάμποση ώρα ακίνητος χωρίς να ανοίξω τα άλλα γράμματα. Το σπαρματσέτο τρεμοσβύνη από τις σταγώνες που πέφτουν επάνω του. Τι ωφελούν τα τόσα δάκρυα διά την νεκράν πού είμαι τόσο μακρυά και δεν της έδοσα τον τελευταίο μου ασπασμό. Ασυναίσθητα αρχίζω να βγάζω τις μπότες μου και ξαπλώνω στις βρεγμένες μου κουβέρτες, αλλά μήπως εγώ είμαι στεγνός και θα με πηράξουν. Άλλωστε ύπνος δεν πρόκειται να με πάρη. Με το κάπνισμα θα ξημερωθώ. Η βροχή έχει κάπως κοπάσει.

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

Την χαραυγήν και ώραν 4.30, μόλις προ ολίγο με είχε πάρει ο ύπνος, ακούω σαν σε όνειρο καταιγισμόν οβίδων πυροβολικού και φωνές Αξ/κών και στρατιωτών πόλεμος μας επιτέθησαν οι Ιταλοί. Σε μας φυσικά δεν έπεφταν βλήματα.

Σύνχισις και πανζουρλισμός στον καταυλισμό από τους στρατιώτες. Πετάγομαι

-9-

έξω και κατευθύνομαι στο ασύρματο. Γεμάτος Αξ/κούς και στρατιώτες.

Το ΙΙ/42 Τάγμα ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ μας πληροφορεί ότι βάλεται σφοδρώς από το εχθρικό πυροβολικό και απότωμα διακόπτει. Πριν ακόμα ξημερώσει πολλά σμήνη εχθρικών αεροπλάνων βομβαρδίζουν και πολυβολούν τας θέσεις των προφυλακών μας. Το εχθρικό πυροβολικό δυναμώνει τας ομοβροντίας του. Σμήνη αεροπλάνων εχθρικών κατευθύνονται προς τα Ιωάννινα και οι υπόκοφοι κρότοι των βομβαρδισμών ακούγονται παντού. Το παρατηριό μας αναφέρει ότι οι θέσεις του ΙΙ/42 Τάγματος βάλονται σφοδρώς από το εχθρικό πυροβολικό. Ήδη ακούγονται ευκρινώς και τα πολυβόλα μας εις τα υψώματα ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ. Όσο η ώρα περνα τόσο δυναμώνουν τα πυρά των προφυλακών μας. Ο σύνδεσμος με το Τάγμα έχει διακοπεί πλέον. Ανησυχούμε διά την τύχην του και των προοθημένων φυλακίων του. Το μόνο που μας παρηγορεί είναι ότι τα αυτόματα όπλα του βάλουν δαιμονιωδώς κατά του εχθρού που σημαίνει ότι απέτυχε ο αιφνιδιασμός του εχθρού.

Ώρα 9.05 άνδρες του ΙΙ/42 Τάγματος καταφθάνουν πανικόβλητοι και μερικοί άοπλοι και μας πληροφορούν ότι τα φυλάκιά μας αιφνιδιασθέντα αιχμαλωτίσθησαν. Επίσης πυκναί φάλλαγκες εχθρικού πεζικού σε διάταξη πορείας κινείται επί της Δημοσίας οδού ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Οι εν λόγω στρατιώτες προέρχονται από τα προκεχωρημένα φυλάκια (Κακαβιά) και εσώθησαν ως εκ θαύματος χάρις εις το πυκνοδασομένον έδαφος που ακολούθησαν. Είναι δε κατάκοποι και καταξεσχισμένοι.

Επί τέλους αποκαθίσταται ο δια ασυρμάτου σύνδεσμος με το ΙΙ/42 Τάγμα το οποίο αναφέρει ότι παρά τον αιφνιδιασμόν και τον επιτυχή βομβαρδισμόν του εχθρικού πυροβολικού κρατά σταθερώς τας θέσεις του. Βαθειά αναπνοή ανακουφίσεως. Επίσης αναφέρει ότι τμήματα του 15^ου Συν/τος προς ΧΑΝΙ-ΔΕΛΒΕΝΑΚΙΟΥ.

Ύστερα από πισματώδη αντίστασιν πιεζόμενον υπό υπερτέρων εχθρικών δυνάμεων και πυρός αναγκάζεται τας απογευματινάς ωρας να συμπυχθεί υποστηριζόμενον από έν και μόνον πολυβόλον του υπαξιωματικού Τζαβέλλα όστις θερίζει κυριολεκτικώς εχθρικόν Λόχον που επιμένει να αποκόψει την Δημοσιαν οδόν. Δυστυχώς όμως επισημαίνεται η θέσις του και με βλήματα εχθρικών όλμων καταστρέφεται με νεκρούς τον σκοπευτήν Τζαβέλλαν και τον γεμεστήν του και έναν ελαφρώς τραυματίαν όστις διέφυγε την αιχμαλωσίαν. Θετική πληροφορία αναφέρει ότι λυσώδης μάχη συνάπτεται μεταξύ εχθρού και 15^ου Συν/τος παρά τα υψώματα ΔΕΛΒΕΝΑΚΙΟΥ. Η υπεροχή όμως του εχθρού εις όγκον και δύναμιν πυρός αναγκάζουν και τούτο να συμπτυχθεί προς τα υψώματα ΝΤΟΥΝΑΣ και ΧΑΝΙ ΔΕΛΒΕΝΑΚΙΟΥ. Πάντος η τελευταία εξέληξις είναι ανεπιβεβαίωτος.

Από την μοναδικήν και δύβατον οδόν του ΧΑΒΟΣ ακούγονται φωνές των πολιτών των μεθορών Χωριών ΑΝΩ και ΚΑΤΩ ΛΑΒΔΙΑΝΗΣ-ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ-ΚΑΣΤΑΝΙΑΝΗΣ και ΚΕΡΑΣΟΒΟΥ που υποχωρούν πανικόβλητοι προς ΚΑΛΑΜΑΝ. Το θέαμα πολύ τρομερό.

Εξακολουθούν να καταφθάνουν άνδρες του ΙΙ/42 Τάγματος με ηθικόν πολύ κλονισμένο από τον αιφνιδιασμόν. Εις το σύνολον όμως η υποχώρησις γίνεται κανονικά με συγκροτημένα τα τμήματα. Η μάχη εξακολουθεί να μαίνεται εις την περιοχήν ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ άγνωστον όμως από ποιους. Αργά πληροφορούμεθα ότι ο Λοχαγός Συνάνης με δύο διμοιρίας εμάχετο μέχρι αργά την νύχτα λόγω ελλείψεως πυρομαχικών υποχώρησε προς ΔΟΛΙΑΝΑ. Περί το μεσονύκτιον έφτασε εις την έδραν του Συν/τος. Από απολείας κανείς δεν γνωρίζει ακόμη.

Μετά την αποχωρησίν μας από τη ΖΑΡΑΒΙΝΑ ο εχθρός προώθησε πυροβολαρχίας διαφόρων διαμετρημάτων. Φώτα διακρίνονται όλη τη νύχτα από ΖΑΡΑΒΙΝΑ μέχρι ύψωμα ΜΠΙΡΠΙΛΗ. Ο εχθρός έχει εισβάλει εις βάθος πλέον των 10 χιλ/τρων.

Το βαρύ μας πυροβολικό βάλλει συνεχώς όλη τη νύχτα την ΓΕΦΥΡΑΝ ΑΓΥΟΥΣ προς παρεμπόδισιν του εχθρού.

Λαμβάνομεν πλέον θέσεις επί της κύριας γραμμής αντιστάσεως. Το ΙΙ/42 Τάγμα μένει ως εφεδρεία προς ανασυγκροτησίν του και ανάκτησιν του κλονισμένου του ηθικού. Αύριο περιμένομε την επίθεσιν του εχθρού από την οποίαν θα κριθεί η τύχη μας αλλά και η τύχη ολοκλήρου της Ελλάδος. Ο θεός βοηθός.

29-10-40

Η μαρτυρική νύχτα πέρασε. Το πρωί ουδεμία κίνησις εξεδηλώθη. Ώρα 8.20 κίνησις εχθρικού ιππικού από το ύψωμα ΜΠΙΡΠΙΛΗ προχωρεί κατά μήκος του ΚΑΛΑΜΑ προς ΚΑΛΠΑΚΙ. Η πυροβολαρχία του Λοχαγού Δημοπούλου τσακίζει και διαλύει κυριολεκτικά το εχθρικό ιππικό. Πολλά άλογα αφνιασμένα κατευθύνονται προς εμάς αλλά τα περισσότερα έχουν σκοτωθεί. Επίσης με καταπληκτικήν ευστοχίαν

-10-

και η πυροβολαρχία του Λοχαγού Βασιλόπουλου βάλλει κατά κινουμένου εχθρικού πεζικού πρό της ΣΙΤΑΡΙΑΣ. Κατά του αυτού στόχου βάλλει και πυροβολαρχία Δημοπούλου μετά την διάλυσιν του ιππικού. Οι οβίδες των πυροβόλων μας περνούν πάνω από τα κεφάλια μας και με υπερηφάνεια παρακολουθούμε την ευστοχίαν των πλέον από μισή ώρα. Η χαρά και ο ενθουσιασμός μας δεν περιγράφεται αλλά και πόσο θάρρος μας δίνει. Χάνεται η χθεσινή απογοήτευσις και μέσα μας χορεύει χαρά και αισιοδοξία. Μόνο χειροκροτήματα δεν ακούγονται αλλά τα μπράβο και γειά στα χέρια σου Παππού (τον γερο Κωστάκη) χαλούν τον κόσμο. Και παραγγελία να το είχαμε το θέαμα αυτό δεν θα μας γέμιζε με τόση χαρά και προπαντός θ α ρ ρ ο ς.

Ώρα 10.45 το εχθρικό πυροβολικό εξαπολύει σφοδρόν πύρ κατά των θέσεών μας, η έκριξις όμως των οβίδων ουδεμίαν σχέσιν έχει με το στόχο παρά το γυμνόν του εδάφους και τα ακάλυπτα χαρακώματά μας. Οι δικές μας πυροβολαρχίες δεν απαντούν. Οι θέσεις των εχθρικών πυροβολαρχιών είναι κάπου κοντά στα ΔΟΛΙΑΝΑ αλλά λόγω της ομίχλης είναι δύσκολο να επισημανθούν. Β.Α. των ΔΟΛΙΑΝΩΝ ο εχθρός έχει καταλάβει το ύψωμα ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ μεγίστης στρατηγικής σημασίας διότι δεσπόζει και ελέγχη τόσο την Δημοσίαν οδόν όσο και την κοιλάδα του ΚΑΛΑΜΑ.

Το 15^ον Συν/μα Ιωαννίνων έχει και εκείνο καταλάβει την κυρίαν γραμμήν αντιστάσεως από ΚΑΛΠΑΚΙ προς ΚΟΝΙΤΣΑΝ. Προς το παρών ησυχάζει και αναμένει την επίθεσιν του εχθρού.

Ώρα 2 μ.μ. η ομίχλη έχει αραιώσει εμφάνησις 11 εχθρικών αεροπλάνων εις αρκετόν ύψος με κατεύθυνσιν τα Ιωάννινα. Έτερα 4 βομβαρδιστικά σε χαμηλό ύψος βομβαρδίζει τα ΔΟΛΙΑΝΑ ανεπιτυχώς όμως διότι εκεί δεν υπάρχουν δικές μας δυνάμεις. Το βαρύ μας πυροβολικό βάλλει συνεχώς κατά του υψώματος του ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ και το έχει αναποδογυρίσει κυριολεκτικά.

Ώρα 5μ.μ. η ομόχλη έχει υποχωρίσει και ο γεροταγματάρχης Κωστάκης Διοικητής του ορειβατικού πυροβολικού από το παρατηρητήριο επισημαίνει την θέσιν εχθρικής πυροβολαρχίας παρά τα ΔΟΛΙΑΝΑ (είμαι κοντά του την ώρα αυτή) και αμέσως δίδει στοιχεία βολής εις την πυροβολαρχίαν Δημοπούλου της οποίας οι τρείς πρώτες βολές πλησιάζουν το στόχο. Ο εχθρός βάλλει συνεχώς και επιμηκίνει βολή προς την κατεύθυνσιν της δικής μας πυροβολαρχίας αλλά με αποτυχίαν. Η μονομαχία συνεχίζεται επί αρκετήν ώραν με αποτέλεσμα να σιγήσει η εχθρική που δεν μας ενόχλησε μέχρι τα μεσάνυκτα. Και το θέαμα αυτό υπήρξε απολαυστικόν και το παρακολούθησε ολόκληρο το Συν/μά μας διότι τα ΔΟΛΙΑΝΑ είναι ακριβώς απέναντί μας. Άλλη τονοτική ένεσις του ηθικού μας μετά το βάπτισμα πυρός.

Εκείνο που μου έκανε κατάπληξιν με τα στοιχεία βολής του Παππού (έτσι πλέον αποκαλούμε τον Ταγ/χη Κωστάκη) είναι το ότι δεν χρησιμοποίησε κανένα όργανο σκοπεύσεως παρά μόνο τη γροθιά του δεξιού του χεριού και τον αντίχειρα μόνον. Αυτό θα πεί πειρα και τέχνη. Γειά στα χέρια του.

30-10-40

Μεγάλη νυκτερινή κίνησις μηχανοκινήτων μονάδων του εχθρού. Τα φώτα δεν σταμάτησαν όλη τη νύχτα μεταξύ ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ και ΔΟΛΙΑΝΩΝ. Φαίνεται κατασκεύασε ή παρέκαμψε την καταστραφείσαν γέφυραν ΑΓΥΟΥΣ. Όλην την ημέραν ελαφρά δράσι πυροβολικού εκατέρωθεν.

Προς τον τομέα ΚΟΝΙΤΣΗΣ έχει ρίξει το βάρος του ο εχθρός με σκοπό να παρακάμψει το ΚΑΛΠΑΚΙ. Το 15^ο συν/μα Ιωαννίνων προβάλλει σθεναράν αντίστασιν και αποδεκατίζει κυριολεκτικά τα επιτιθέμενα τμήματα του εχθρού τα οποία αναγκάζει εις υποχώρησιν και άτακτον μάλιστα. Έτσι η προσπάθεια του εχθρού να παρακάμψει τα οχυρά ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ απέτυχε. Ο θεός και η Μεγαλόχαρι μαζύ μας.

Κατά πληροφορίας του γενικού Στρατηγείου ο εχθρός έχει εισβάλλει καθ’ όλον το μήκος των συνόρων μας με μεγαλυτέραν πρόοδον στον τομέα ΦΙΛΙΑΤΩΝ.

31-10-40

Ο καιρός ακατάστατος. Το πυροβολικό μας βάζει από του μεσονυκτίου εναντίον εχθρικού στόχου πρό των ΔΟΛΙΑΝΩΝ. Προωθηθείσα τη νύκτα Διμοιρία του 10του Λοχου αιχμαλωτίζει Ιταλόν στρατιώτην τον οποίον προωθεί αμέσος εις την ταξιαρχίαν ΖΗΤΣΑΣ.

Το απόγευμα εβλήθη επιτυχώς από το πυροβολικό μας εχθρικόν ιππικόν και φάλαγξ μουτοσυκλεστών παρά τα ΔΟΛΙΑΝΑ. Επίσης επισημανθείσα μοίρα εχθρικού

-11-

πυροβολικού παρά τα ΔΟΛΙΑΝΑ κατεστράφη. Φάλαγξ αυτοκινήτων εχθρικών, εποφελουμένη της ομίχλης, επιχειρεί να προωθήσει πεζικόν προ των ΔΟΛΙΑΝΩΝ, γενομένη αντιλητή εβλήθη σφοδρώς παρά του πυροβολικού μας με τεραστίας απολείας ηναγκάσθη να οπισθοχωρήσει.

Ο εχθρός κατόπιν της αποτυχίας του στο τομέα ΚΟΝΙΤΣΗΣ εγκατέλυψε το σχέδιον παρακάμψεως του ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ και αποφασίζει την κατά μέτωπον επίθεσι.

Ο δικός μας τομεύς δεν έχει ρίξει ακόμη τουφεκιά πλήν του πυροβολικού μας με τάς θαυμαστάς επιτυχίας του.

Ο εχθρός επιχειρεί νυκτερινήν επίθεσιν κατά του ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ υποστηριζομένην υπό σφοδρού πυρός πυροβολικών του, πλήν όμως επεκρούσθη υποστάς σοβαράς απωλείας. Κατά την γνώμιν των Αξ/κών η επίθεσις αυτή είχε περισσότερο αναγνωριστικόν σκοπόν και όχι καταλήψεως.

1-11-40

Το παράπονό μας είναι ότι δεν έχομε δελτίο πληροφοριών να μάθωμε τι γίνεται εις τους άλλους τομείς του μετόπου. Αλλά πώς να μας έλθει αυτή την ωρα και από πού; Μόνον τας πληροφορίας της αρβύλλας διασκεδάζομε πού άλλοτε είναι ενθαριντικές και άλλοτε αποκαρδιοτικές. Πάντως και ο τελευταίος στρατιώτης ξέρει ότι το βαρόμετρο ο δικός μας τομεύς, που προς στιγμίν αντιμετωπίζομε σθεναρά τον εχθρό. Ας μας βοηθήσει ο Θεός στο δίκαιο αγώνα μας.

Εμφάνησις δικών μας αναγνωριστικών αεροπλάνων υπεράνω των εχθρικών θέσεων. Το βαρύ μας πυροβολικό εκτελεί φραγμόν πυρός πρό της ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ προς παρεμπόδισιν των εμφανισθέντων εχθρικών αρμάτων τα οποία με την εμφάνησίν των κλονίζουν κάπως το ηθικόν μας, διότι ημείς δεν διαθέτομεν ούτε ένα στο τομέα μας. Παρά το σφιροκόπημα του πυροβολικού μας μέρος των αρμάτων περνά τον φραγμόν πυρός και κατευθύνεται προς ΔΟΛΙΑΝΑ-ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟΝ. Εκτός του βαρέως πυροβολικού μας λαμβάνουν μέρος και αι δύο ορειβατικές πυροβολαρχίες μας, που με τα σφοδρά των πυρά αναγκάζουν τα άρματα να εγκαταλείψουν την Δημοσίαν οδόν κατευθυνομενα προς ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟΝ μέσα στους αγρούς. Τα πυροβόλα μας όμως τα φέρνουν εις απόγνωσιν με την ευστοχίαν τους και προσπαθούν μάλον να οπισθοχωρίσουν αλλά το βαλτώδες έδαφος τα βουλιάζει και έτσι οι χειριστεί των αναγκάζονται να τα εγκαταλείψουν, Το παρατηρητήριο μας πληροφορεί ότι πρόκειται περί τεσσάρων βαρέων αρμάτων και περί των 8 έως 10 ελαφρών. Τρείς συνεχείς βομβαρδισμούς ενήργησαν τα αεροπλάνα μας εις τας θέσεις του εχθρού από χαμηλό ύψος και κυρίως εναντίον των πικνών φαλάγκων του εχθρού που ακολουθούσαν τα άρματα μάχης. Έτσι απέτυχε και σήμερα η προσπάθεια του εχθρού, η οποία κατά γενικήν εντύπωσιν δεν ήτο αυτή που έπρεπε.

2-11-40

Τάς πρωινάς ωρας εχθρικά αεροπλάνα βομβαρδίζουν ανεπιτυχώς εφοδιοπομπήν μας ως και το βαρύ των πυροβολικό με αρκετάς οβίδας. Ωρα 9.20 ο εχθρός επιχειρεί συνδιασμένην επίθεσιν με διαδοχικά τμήματα βαρέων αρμάτων και πεζικού προς ΚΑΛΠΑΚΙ η οποία συντρίβεται πρό της σθεναράς αντιστάσεως των τμημάτων μας που βάλλουν με παντός είδους όπλα εναντίων των. Ο ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟΣ πλημμύρισε από Ιταλικό αίμα. Εκ των αρμάτων δύο μόνο κατόρθωσαν να σωθούν, τα δε υπόλοιπα έμειναν στους βάλτους του ΚΑΛΑΜΑ όπου και τα προηγούμενα. Άνδρες του 15^ου Συν/τος πήραν μερικά από τα άρματα αυτά αφού τα τμήματα πεζικού του εχθρού υποχώρησαν ατάκτως πανικόβλητα. Η επίθεσις αυτή ήταν ουσιαστική και απαιτιτική. Τας απογευματινάς ωρας αερομαχία μεταξύ τεσσάρων εχθρικών αεροπλάνων και ενός Ελληνικού το οποίο ανεφλέγη και κατέπεσε στο ΡΙΑΧΟΒΟ.

3-11-40

Λίαν πρωί δεχόμεθα πυκνά πυρά εχθρικού πυροβολικού διαφόρων μετρημάτων. Προετοιμασία επιθέσεως. Ο τσολιάς είναι έτοιμος να δεχθεί και αυτήν με θάρρος και αυτοπεποίθησιν ότι και αυτή θα αποβεί άκαρπος και δαπανηρά σε αίμα για τον εχθρό.

Ωρα 9.45 φάλγξ μουτοσυκλετιστών αρμάτων μάχης και πικνή φάλαγξ πεζικού πορεύεται πάλι προς ΚΑΛΠΑΚΙ. Τμηματά του έχουν την νύκτα προωθηθεί και καταλάβει τα υψώματα προ των ΔΟΛΙΑΝΩΝ. Επίσης πεδεινά και ορειβατικά πυροβόλα έχουν καταλάβει θέσεις παρά τα υψώματα ΔΟΛΙΑΝΩΝ. Το πανηγύρι θα είναι σήμερα πλούσιο και αποφαστικό. ΟΘεός βοηθός.

Την φοράν αυτήν ο εχθρός δείχνει πιο αποφασιστικός και ψύχραιμος. Παρά τα καταιγιστικά μας πυρά και τας τρομακτικάς απωλείας του επιμένει και τα άρματά του προσεγγίζουν τα πρώτα χαρακωματά μας που τα πολυβολούν συνεχώς.

-12-

Η προχωρησίς των εμποδίζεται από τα οδοφράγματα και αντιαρματικάς τάφρους αλλά και τα καταιγιστικά πυρά των αμεινομένων τμημάτων μας. Κόλασις πυρός και σιδήρου, οπότε αναγκάζονται να επιστρέψουν στο ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟ άθικτα όμως την φοράν αυτήν. Τα πυροβολικά τους όμως συνεχίζουν να μας σφυρωκοπούν επί ωρας ολοκλήρους. Κατά τους υπολογισμούς ειδικών 1200 οβίδες δεχόμεθα την ώρα. Το εχθρικό πεζικό δεν τολμά να πλησιάσει τας θέσεις μας. Το πεζικό κατακτά τα άλλα μέρη είναι βοηθητικά. Αι απώλειαι εκατέρωθεν σοβαραί με πολλούς κυρίως τραυματίας δικούς μας. Αι πυροβολαρχίες μας βάλλουν συνεχώς κατά διαφόρων στόχων αλλά κυρίως στον ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟ όπου έχουν συγκεντρωθεί πολλά άρματα μάχης και εχθρικό πεζικό. Η μάχη συνεχίζεται με συνεχείς επιθέσεις του εχθρού παρά τας τρομεράς απωλείας του. Το αποτέλεσμα άδηλον ακόμη.

Από του απογεύματος άρχισε η προετοιμασία διά την συμπτυξίν μας εις δευτέραν γαμμήν αντιστάσεως η οποία ευρίσκεται εν ευθυγραμμία προς τα υψώματα ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ και με σκοπόν την ενίσχησιν του τομέως ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ διότι δεν έχουν ακόμη φθάσει ενισχήσεις εκ της Γενικής επιστρατεύσεως.

Την 7.15 ώραν τα πρώτα τμηματά μας αρχίζουν να εγκαταλείπουν την πρώτην γραμμήν αντιστάσεως συμπτυσσόμενα προς την περιοχήν ΖΙΤΣΑΣ. Η συμπτυξίς μας γίνεται κάπως εσπευσμένα διότι βάσει της διαταγής τας πρώτας πρωινάς ωρας της επομένης θα πρέπι να έχομεν καταλάβει θέσεις εις την δευτέραν γραμμήν αντιστάσεως διότι ο εχθρός με τας μεγάλας του δυνάμεις εις έμψυχο υλικό και δύναμιν πυρός καθίσταται πλέον επικίνδυνος και απαιτητικός διά την κατάληψιν του ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ. Ύστερα από μαρτυρικήν πορείαν και υπό ραγδαίαν βροχήν λάσπη και σκότος στις 2.45 πρωινήν έχομεν περάσει την γέφυραν ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ και διά της νεοκατασκευαζομένης οδού ΖΙΤΣΑΣ-ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ με υποφερτήν πλέον πορείαν μετά μίαν περίπου ώραν φθάνομεν εις τον προορισμό μας και χωρίς καθυστέρησιν καταλαμβάνομεν θέσεις. Αι νέες μας θέσεις είναι επί των υψωμάτων ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ-ΠΕΝΤΕ ΑΛΩΝΙΑ-ΧΡΥΣΟΡΡΑΧΗ-ΒΑΤΑΤΑΔΕΣ όπου και το βαρύ μας πυροβολικό. Στο σημείο αυτό συνδεόμεθα με το 15^ον Συν/μα Ιωαννίνων. Επόμενον είναι το ηθικό μας να κλονισθεί κάπως αλλά η μέχρι τώρα αντιμετώπιση του εχθρού δεν μας αποκαρδιώνει. Θα συνέλθωμεν όταν και πάλι αρχίσει η αυριανή μας αποφασιστική ίσως μάχη.

4-11-40

Πρωί πρωί δεχόμεθα σφοδρά πυρά πυροβολικού παντός διαμετρήματος και διαδοχικά σμήνη αεροπλάνων τα οποία ευτυχώς βομβαρδίζουν τας εγκαταληφθείσας θέσεις μας της πρώτης γραμμής. Τα αντιαεροπορικά μας καταρίπτουν δύο εχθρικά αεροπλάνα παρά το ΔΕΡΒΕΝΙ. Αναμένομεν την μεγάλην και αποφασιστικήν επίθεσιν των μεγάλων δυνάμεων και μέσων πυρός που έχει συγκεντρώσει ο εχθρός. Ο θεός ας μας βοηθήσει και την φοράν αυτήν. Ουδεμία όμως κίνησις παρατηρείται πεζικού πλην της δράσεως των πυροβόλων. Κερδίζουμε ύπνο ύστερα από την εξαντλητικήν πορείαν.

5-11-40

Ο εχθρός όλη τη νύχτα έχει προωθείσει μεγάλην δύναμιν πεζικού και αρμάτων μάχης ως και αμέτρητα πυροβόλα, και αρκετά σμήνη αεροπλάνων ακινδύνων φυσικά λόγω της αστοχίας των. Ωρα 9.05 η μεγάλη επίθεσις αρχίζει. Αρχικά την επιθεσίν του εκδηλώνει παραπλανιτικώς προς το δεξιόν του υποτομέως διά την απασχόλησιν των πυροβόλων μας, ενώ ο κύριος όγκος του κατευθύνεται προς το κέντρο διά της Δημοσίας οδού προς ΚΑΛΠΑΚΙ. Έχει καταλάβει και το νεκρό ύψωμα με βάσιν πυρός διά τους επιτεθεμένους. Την κατάληψίν του πλήρωσε με αρκετό αίμα.

Τα επιτεθέμενα επί της οδού διαδοχικά τμήματα πεζικού θερίζονται κυριολεκτικώς από τα πυρά μας. Αλλά πατόντας επί των πτωμάτων των επιμένουν και συνεχίζουν με λύσσαν την επιθεσίν των μέχρι των απογευματινών ωρών, άνευ όμως αποτελέσματος. Τα άρματα μάχης έχουν αποδεκατισθεί τόσο από το πυροβολικό όσον και τα ναρκοπέδια.

Την 4.25 μ.μ. ο εχθρός με μεγάλην δύναμιν πεζικού όλμους και πυροβολικό ύστερα από την αποτυχίαν εις το κέντρον, εξαπολύει νέαν επίθεσιν εις τον δεξιόν τομέα του 15^ου Συν/τος, με σκοπό την υπερφαλάγγισιν του ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ που υπήρξε ο τάφος των, το οποίο με την σθεναράν αντίστασίν του, αγωνιζόμενο σώμα προς σώμα αναγκάζει τον εχθρό να υποχωρίσει με τεραστίας απωλείας. Ενισχεθέν δε και υπό του ανεξαρτήτου Τάγματος ΚΟΝΙΤΣΑΣ και Λόχον του 42 Συν/τος, αποθεί και καταδιώκει τον εχθρόν πέραν του χιλ/τρου. Παραδόξως η επίθεσις δυναμώνει και στο κέντρο και μάλιστα με προτοφανές πείσμα και ηρωισμόν παρά τας

-13-

τρομεράς του απωλείας επιμένει αλλά δεν κατορθώνει να σπάσει την σθεναράν αμεινά μας.

Κατόπιν των απεγνωσμένων και δαπανηρών εις αίμα προσπαθειών του ο εχθρός τρέπεται εις άτακτον φυγήν και εγκαταλείπει τον βαρύ του οπλισμόν τα άρματα μάχης ακόμη και ατομικά όπλα. Όλη τη νύχτα ακούγονται σπαρακτικές φωνές των εγκαταλειφθέντων τραυματιών να καλούν σε βοήθεια τους συναδέλφους των, αλλά εκείνοι από το τράκ που έπαθαν δεν τολμούν να ατενίσουν πλέον το ΚΑΛΠΑΚΙ.

Την επομένη άνδρες του 15^ου Συν/τος κατέβηκαν στον ΠΑΡΑΚΑΛΑΜΟ και γύρισαν μηχανοκίνητοι στο Καλπάκι αλλά και με πλούσια λάφυρα.

Πιστεύομεν ότι οι Ιταλοί θα πίστεψαν πλέον ότι το ΚΑΛΠΑΚΙ που υπήρξε ο τάφος των είναι απόρθητον και υπερασπίζεται από Έλληνας που ξέρουν να μάχονται και γιατί μάχονται.

Ο ενθουσιασμός και η χαρά των στρατιωτών δεν περιγράφεται, Χαιρετιούνται φιλιούνται μεταξύ των και δίδεται η εντύπωσις ότι έληξε ο πόλεμος. Ο πόλεμος φυσικά δεν έληξε αλλά η μεγάλη ήττα των Ιταλών γιορτάζεται σήμερα και είναι σημαντική διότι αν σημειωθεί ότι από του ανωτάτου Αξιω/κού μέχρι και του τελευταίου στρατιώτου έχει γίνει συνείδησις ότι η νίκη του ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ είναι η νίκη υπέρ βωμών και εστιών δι’ ολόκληρον την Ελλάδα. Με την βοήθεια του θεού επιτελέσθη μέγα κατόρθωμα που ισοδυναμεί με θαύμα ο ηρωισμός και αυτοθυσία των Ελλήνων στρατιωτών και δή της ΥΙΙΙης Μεραρχίας υπό την γεναίαν ηγεσίαν του Μεράρχου της ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΥ, η οποία σήκωσε όλο το βάρος του μένους και της επιθετικότητας των οκτώ εκατομυρίων λογχών του Μουσολίνη, με τας σιδηριφράκτους Μεραρχίας του με ασίγκριτον υπεροχήν δυνάμεος και πολεμικών μέσων. Σήμερα ο Έλλην στρατιώτης επαναλαμβάνει την ένδοξον ιστορίαν των προγόνων του.

Από τους άλλους τομείς δεν έχομεν πληροφορίας και κυρίως των ΦΙΛΙΑΤΩΝ και Καστριάς. Αλλά και εκεί Έλληνες μάχονται.

6-11-40

Ελαφρά δράσις πυροβολικού εκατέρωθεν. Κινήσεις εχθρικού πεζικού επί των υψωμάτων των ΔΟΛΙΑΝΩΝ. Η εχθρική αεροπορία βομβαρδίζει την περιοχήν των ΝΕΓΡΑΔΩΝ όπου και η θέσις του βαρέος πυροβολικού μας με την συνήθη αστοχίαν του όμως.

7-11-40

Κατά το μεσονύκτιον Διμοιρία του 10^ου Λόχου με Διμοιρήτην τον Ανθ/την Τσώνην Αθανάσιον εκ Μακρακώμης εις ενέδραν αιχμαλώτησε εχθρικήν περίπολον. Το πρωί τους αιχμαλώτους περικύκλωσαν οι στρατιώτες μας και τους περιεργάζοντο. Είναι αξιολύπητοι και τρέμουν από το φόβο τους. Η καλοσύνη όμως των Ελλήνων στρατιωτών τους ενθαρρίνει δίδοντάς τους τσιγάρο κονιάκ κ.λ. οπότε άρχισαν, με νοήματα φυσικά, διότι δεν ξέρουν τη γλώσσα μας, να εκφράζουν το θαυμασμό τους διά την γεναίαν αντιστασίν μας, την ευστοχίαν του πυροβολικού μας και τας τεραστίας απολείας των κατά τις επιθέσεις των.

Αραιά πτήσις εχθρικών αεροπλάνων υπεράνω των γραμμών μας αλλά σε μεγάλο ύψος. Το πυροβολικό τους βάλλει συνεχώς τας θέσεις μας ως και το δικό μας εναντίον των θεσεών των.

8-11-40

Το εχθρικό βαρύ πυροβολικό σφυροκωπεί συνεχώς τας θέσεις μας και παραδόξως ευστόχως. Ευτυχώς που τα περισσότερα βλήματα δεν σκάζουν αλλά μας κρατούν καθηλωμένους στα χαρακώματα που είναι γεμάτα νερό. Την πρώτην γραμμήν αντιστασεώς μας έχει ήδη καταλάβει και κατέχει ο εχθρός. Υπεράνω της γραμμής ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ κατερίφθησαν δύο εχθρικά αεροπλάνα. Ο πιλότος του ενός διασωθείς και αιχμαλωτισθείς αποκαλύπτη ότι διέμεινε επί έτη στα Ιωάννινα ως εργάτης και ότι εβομβάρδισε επιτυχώς στόχους των Ιωαννίνων.

9-11-40

Κατόπιν των συνεχών και αποτυχιμένων επιθεσεων του ο εχθρός φαίνεται να εγκατέλειψε την ιδέαν νέας προς το παρών επιθέσεως. Συμτύσεται από ορισμένα υψώματα των ΔΟΛΙΑΝΩΝ. Πάντως τα αυτιά μας σήμερα ησύχασαν ουδεμία τουφεκιά εκατέρωθεν.

Επί τέλους το Γενικό Επιτελείο μας πληροφορεί ότι ο εχθρός έχει καθηλωθεί και εις τους άλλους τομείς του μετώπου. Επίσης ότι η εξαποληθείσα επίθεσις της επιλέκτου μεραρχίας του Ντούτσε Αλπίνη δια των χιονοσκεπών κορυφών της ΠΙΝΔΟΥ με σκοπό την υπερφαλάγκισιν του ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ διά καταλή-

-14-

ψεος της γραμμής ΜΕΤΣΟΒΟΥ αντιμετώπισε και διέλυσε η ΙΧ μεραρχία αιχμαλωτίσασα το μεγαλύτερο μέρος της δυναμεός της. Η νίκη αυτή είναι εξ ίσου σημαντική μετά την του ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ.

10-11-40

Μέχρι το μεσημέρι απόλυτος ησυχία. Τμήματά μας κινούνται προς κατάληψιν των υπό του εχθρού εγκαταληφθέντων υψωμάτων ΔΟΛΙΑΝΩΝ. Τας μεσημβρινάς ώρας δεχόμεθα βροχήν οβίδων εχθρικού βαρέος πυροβολικού. Την 3.10 μ.μ. σκληράν μάχην συνάπτουν τμήματα των προφυλακών μας με εχθρικόν Λόχον εις ύψωμα των ΔΟΛΙΑΝΩΝ. Η μάχη διήρκεσε μέχρι αργά το βράδυ.

11-11-40

Από το πρωί άρχισε η έντονος κυκλοφορία εχθρικών βομβαρδιστικών αεροπλάνων κατά σμήνη που κατευθύνονται προς τα Γιάννενα, ίσως και πέραν αυτών. Η αεροπορική αυτή δράσις διήρκεσε όλη την ημέρα. Στον τομέα μας επικρατεί ησυχία πλήν της συνηθισμένης δράσεος των εχθρικών πυροβολικών τα οποία δεν υπολογίζομε διότι μόνο από τη συνήθη αστοχίαν των μπορεί να μας δημιουργήσει θύματα.

Την 5.30 μ.μ. το πυροβολικό μας βάλλει δαιμονιωδώς κατά εχθρικής δυνάμεος πεζικού παρά τα ΔΟΛΙΑΝΑ που μάχεται σκληρά με τμήματα του 15^ου Συν/τος. Λόγω του σκότους δεν δυνάμεθα να παρακολουθήσωμε την εξέληξιν της μάχης. Πάντως προ του μεσονυκτίου τα πυρά έχουν καλμάρει. Κατά ανεπίσημον πληροφορίαν αιχμαλωτίσθη εχθρική Διλοχία.

12-11-40

Από του μεσονυκτίου προωθήθη διλοχία του ΙΙ/42 Τάγματος υπό τον Ταγματάρχην Ασημακόπουλον προς τα υψώματα της πρώτης γραμμής αντιστάσεος με σκοπό την αναγνώρισιν που επικρατεί εκεί και την επισήμανσιν των τυχόν εχθρικών τμημάτων και των κατεχομένων υψωμάτων. Την πρωίαν ενεργεί επίθεσιν κατά του υψώματος ΣΙΑΣΤΗ το οποίο καταλαμβάνει άνευ αντιστάσεως. Μετά την εγκαταστασίν του επ’ αυτού προωθεί Λόχον του Λοχαγού Σινάνη προς το χωριό ΓΡΥΜΠΙΑΝΗ το οποίο κατέχεται παρά του εχθρού και ο Λόχος δίδει σκληράν μάχην κατά του οχειρωμένου εντός του χωριού εχθρού. Ο Λοχαγός Σινάνης, ο ψύχραιμος και γενναίος αυτός Λοχαγός, ευρισκόμενος προ καλώς οχειρωμένων δυνάμεων, εντός κατοκειμένου χώρου, ανέρχεται εις το απέναντι ύψωμα και με το πιστόλι στο χέρι ενθαρύνει τους άνδρας του και μεγαλοφώνως διατάσσει από εδώ ο πρώτος Λόχος από εκεί ο δεύτερος και από εκεί ο τρίτος, ενώ ουσιαστικά διευθύνει ένα και μόνον Λόχον. Το κόλπο αυτό μεταχειρίστηκε διότι από τις φωνές διεπίστωσε ότι η εχθρική αντίστασις αποτελείτο από Αλβανούς που καλούσαν στα Ελληνικά τους στρατιώτες μας να παραδοθούν. Το κόλπο επέτυχε ο εχθρός πιεζόμενος άρχισε να υποχωρεί ατάκτως εγκαταλείπων και τον βαρύ οπλισμόν του. Συνέλαβε και αιχμαλώτους τραυματίας όμως.

Η διλοχία αφού εξεπλήρωσε την αποστολήν της, παρέμεινε ολην την ημέραν και τας βραδινάς ώρας υποχώρησε δια την βάσιν του.

13-11-40

Ο εχθρός από του μεσονυκτίου και όλην σχεδόν την ημέραν σφυροκωπεί αγρίως με το πυροβολικό του τα υψώματα της κυρίας γραμμής αντιστάσεως μη αντιληφθείς την υποχώρησιν της Διλοχίας μας. Πυρομαχικά διαθέτει μπόλικα ας τα καταναλώσει.

Το απόγευμα ειδοποιούμεθα να είμεθα έτοιμοι προς αναχώρησιν. Για πού όμως άγνωστον. Η αρβύλλα άρχισε με υποθετικάς διαδόσεις ανυσηχιστικός ότι δηλαδή έσπασαν τα μέτωπα ΦΙΛΙΑΤΩΝ και ΚΟΖΑΝΗΣ και ο εχθρός προχωρεί κυκλοτικώς. Αρβύλλα πάντος είναι.

Την 5^ην μ.μ. διατάσσεται συγκέντρωσις των Ταγμάτων. Επιραιασμένοι κάπως από την αρβύλλα ανυπόμονοι αναμένομε την εντολήν κατευθύνσεως. Καταφθάνει ο Διοικητής του Συν/τος με το Επιτελείο του και γεμάτος ενθουσιασμό μας αναγγέλη ότι από αύριο το πρωί θα γίνει ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ εις όλους τους τομείς των μετώπων ως επίσης ότι καταφθάνουν και αι ενισχύσεις μας.

Συνεχίζοντας δε εξυμνεί την γεναίαν πολεμικότητα και αντίστασιν των Ελληνικών στρατευμάτων κατά του ατίμου εισβολέως.

Ο ενθουσιασμός και η χαρά των στρατιωτών δεν περιγράφεται. Χειροκροτήματα ζητοκραυγές υπέρ των Ελληνικών όπλων, του Βασιλέως και της Κυβερνήσεως χαλούν τον κόσμο. Ακόμα και φιλιά ανταλάσσονται μεταξύ των στρατιωτών. Και από συνθήματα άλο καλό. Και το επικρατέστερο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗ ΡΩΜΗ.

-15-

Και η χαρά και ο ενθουσιασμός μας δεν είναι αδικαιολόγητος ύστερα από 16 ημέρες σθεναράς και αποφασιστικής αντιστάσεως κατά του καθ’ όλα πανίσχυρου αντιπάλου μας, χωρίς ενίσχυσιν αεροπορικήν, άρματα μάχης, ελατωμένην δύναμιν πυρός και το σπουδαιότερον αριθμητικής δυνάμεως. Και όμως αντιμετωπίσαμε τα πάντα με μίαν και μόνον πανίσχυρον δύναμιν την ψυχικήν.

Έτσι εξευτελίσαμε την άναδρον, ύπουλον και άτιμον αιφνιδιαστικήν επίθεση του Μουσολίνη με τα οκτώ εκατομμύρια των λοχών του και τας σιδηροφράκτους μεραρχίας του με την υπερυφανή μας νίκη και θαυμαστήν μας γεναιώτητα.

Τιμή και δόξα στα παληκάρια που έπεσαν στο πεδίο της τιμής και της δόξας. Ίσως το χώμα ανταμώσει τα κοκκαλά τους εκείνα των προγόνων τους που αγωνίστικαν για τα ίδια ιδεώδη. Τιμή και σε κείνους που θα πέσουν συνεχίζοντας τον ιερό αγώνα της τιμής και της ελευθερίας.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ