Φωτογραφίες του 42ου Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας την περίοδο του μεσοπολέμου

Με το Νομοθετικό διάταγμα «Περί Οργανισμού του Στρατού» (ΦΕΚ 427/31-12-1925) το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας μετονομάσθηκε από τις αρχές του 1926 σε 42^ο Σύνταγμα Ευζώνων. Παρέμεινε στη Λαμία μέχρι την Τετάρτη 4 Σεπτεμβρίου 1940. Tο βράδυ της ημέρας αυτής αναχώρησε από το σιδηροδρομικό Σταθμό Λιανοκλαδίου για την Καλαμπάκα, ενδιάμεσο σταθμό πριν τον τελικό προορισμό του που ήταν τα Ιωάννινα.

Από την περίοδο του μεσοπολέμου είναι οι φωτογραφίες του συντάγματος που δημοσιεύονται στη συνέχεια:

Α. Το έτος 1930, με την ευκαιρία του εορτασμού των 100 χρόνων από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821, εκδόθηκε από το Υπουργείο Στρατιωτικών το μνημειώδες δίτομο έργο «Αγώνες και Νεκροί 1830-1930». Στον δεύτερο τόμο δημοσιεύθηκαν οι επόμενες δύο φωτογραφίες του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας:

 

Εικ.1. Το 42^ο Σύνταγμα Ευζώνων στην πλατεία Διάκου. Οι εύζωνοι περιστοιχίζουν τον ανδριάντα του Αθανασίου Διάκου και παρουσιάζουν όπλα. Επικεφαλής τους διακρίνονται τρείς αξιωματικοί και ο διοικητής του συντάγματος Ιωάννης Γαρδίκης. (πηγή: Υπουργείον Στρατιωτικών-Ειδική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος, Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄ 1919-1930. Εν Αθήναις 1930, σελίδα 185.).

 

Εικ.2. Οι εύζωνοι περιστοιχίζουν το ηρώο του συντάγματος και παρουσιάζουν όπλα. Το 42^ο Σύνταγμα στον υπότιτλο αναφέρεται ως σύνταγμα πεζικού αντί του ορθού ευζώνων. Αριστερά στη φωτογραφία διακρίνεται ο διοικητής του συντάγματος Ιωάννης Γαρδίκης και δεξιά διακρίνονται δύο αξιωματικοί. (πηγή: Υπουργείον Στρατιωτικών-Ειδική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος, Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄ 1919-1930. Εν Αθήναις 1930, σελίδα 201.).

Β. Στις εφημερίδες του μεσοπολέμου με ειδήσεις από τη Φθιώτιδα, δημοσιεύθηκαν φωτογραφίες από την εορτή του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων που τελούνταν κάθε χρόνο σε ανάμνηση της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ (τουρκ. Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri) που διεξήχθη στις 28 Μαρτίου 1921 (παλαιό ημερολόγιο) στη Μικρά Ασία. Η εορτή τελούνταν κάθε χρόνο έως το 1940.

Στη συνέχεια δημοσιεύονται φωτογραφίες που εντοπίσθηκαν από την έρευνα σε φύλλα της εφημερίδας «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ» του Ευαγγέλου Λαχανοκάρδη των ετών 1929 και 1931. Δυστυχώς δεν σώζονται σε ψηφιακή μορφή τα φύλλα των υπολοίπων ετών του μεσοπολέμου της ίδιας αλλά και άλλων εφημερίδων με θέματα φθιωτικού ενδιαφέροντος. Πιθανώς στις σελίδες τους να έχουν δημοσιευθεί και άλλες φωτογραφίες του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων και των διοικητών του.

  

Εικ.3. Η φωτογραφία προέρχεται από την εορτή του συντάγματος του έτους 1929. (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 187/30-03-1929, πρωτοσέλιδο, ψηφιακός σελιδοδείκτης 49).

Γράφει «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ» για την εορτή του συντάγματος το 1929:

«ΤΟ 42ΟΝ ΕΥΖΩΝΩΝ ΠΡΟΣΚΛΗΣΙΣ

Τελουμένης την 28ην τρέχοντος και ώραν 10.30 π.μ. της εορτής του Συν)τος προσκαλούνται οι συγγενείς των πεσόντων και οι έφεδροι της περιφερείας του Συν)τος όπως παραστώσιν εις τοιαύτην.

Εν ΛΑΜΙΑ τη 20 Μαρτίου 1929

Το 42ον Σύν)μα Ευζώνων

Ι.ΓΑΡΔΙΚΗΣ

Αν)ρχης» (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 186/23-03-1929, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 47).

«ΔΟΞΑ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΤΣΟΛΙΑΔΕΣ

Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΟΥ 5)42 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΕΥΖΩΝΩΝ

ΛΑΜΙΑ 28 Μαρτίου (του ανταποκριτού μας τηλ)κώς). Πατριωτικωτάτη όσον και λίαν συγκινητική εορτή ετελέσθη σήμερον εις το εν τη πόλει μας 42 Σύν)μα των Ευζώνων επί τη επετείω της ενδόξου μάχης του Τουλού Μπονάρ. Χάριν της εορτής ταύτης αφίκετο επίτηδες εκ Λαρίσσης ο Μέραρχος κ.Κωνσταντίνου.

Το ηρώον των πεσόντων είχε καταλλήλως στολισθή διά δαφνών, σημαιών και εικόνων των πεσόντων.

Προσήλθον ο κ.Νομάρχης, ο Δήμαρχος πολλοί γονείς των πεσόντων, τα σχολεία μετά των καθηγητών των και κόσμος πολύς.

Του κλήρου προΐστατο ο αρχιμανδρίτης και διευθυντής της Ιερατικής Σχολής κ.Σίσκος. Η επιμνημόσυνη δέησις εψάλη μετά κατανύξεως οι δε μαθηταί της Ιερατικής σχολής έψαλλον το “Μετά των Αγίων αναύπασον τάς ψυχάς των δούλων σου”.

Ο Διοικητής του Συν)τος κ.Ι.Γαρδίκης μετά στρατιωτικής απλότητος ανέπτυξε την ιστορίαν του Συν)τος εις την μάχην του Τουλού Μπουνάρ κατασυγκινήσας πάντας. Οι αξιωματικοί κ.κ.Φούντας και Βλαχάκης ανέγνωσαν το “Προσκλητήριον των απόντων” οίτινες απέθανον ενδόξως υπέρ Πίστεως και Πατρίδος της δυνάμεως του 42 Συν)τος, πεσόντες κατά τούς πολέμους από 1912-13 έως το 1922.

Κατόπιν ο Μέραρχος κ.Κωνσταντίνου καταθέτων στέφανον ετόνισεν ότι τα ατυχήματα τα οποία υπέστημεν εις την Μικράν Ασίαν, δεν πρέπει να ανακόψουν τον δρόμον μας τον εθνικόν. Τουναντίον πρέπει να μάς διδάσκουν να αφήσωμεν τάς εσωτερικάς διαμάχας και να μάς εμπνέουν διά να συνεχίσωμεν τάς προσπαθείας μας προς πραγματοποίησιν των εθνικών μας δικαιωμάτων.

Έτεροι στέφανοι κατετέθησαν εκ μέρους του Σώματος Στρατού Λαρίσσης, εκ μέρους του Πυροβολικού, και τέλος ο κ.Δήμαρχος καταθέτων στέφανον εκ μέρους του Δήμου Λαμίας εχαιρέτισε τούς νεκρούς με ωραία εμπνευσμένα λόγια.

Μετά ταύτα προσεφέρθησαν αναψυκτικά και έληξεν η ωραία και πατριωτική αυτή τελετή υπέρ της μνήμης των ηρωϊκών τσολιάδων οι οποίοι έπεσαν ηρωϊκώς μαχόμενοι.». (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 187/30-3-1929, σελίδες 1 & 4, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 49 & 52.).

 

Εικ.4. Εύζωνοι του 42^ου Συντάγματος παρουσιάζουν όπλα στο μνημείο του Οδυσσέα Ανδρούτσου στη Γραβιά. Δεξιά διακρίνεται αξιωματικός, ο οποίος αποδίδει στρατιωτικό χαιρετισμό. Η φωτογραφία προέρχεται από το λαμπρό εορτασμό της επετείου της μάχης της Γραβιάς με την ευκαιρία των εορτών της εκατονταετηρίδας για την Επανάσταση του 1821. Στην εορτή παρέστησαν μεταξύ των άλλων ο διοικητής του συντάγματος αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Γαρδίκης και οι αξιωματικοί Ραπτοδήμος και Κοντόπουλος (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 246/17-05-1930, πρωτοσέλιδο, ψηφιακός σελιδοδείκτης 279).

 

Εικ.5. Η φωτογραφία προέρχεται από την εορτή του συντάγματος του έτους 1931. (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 296/02-05-1931, πρωτοσέλιδο, ψηφιακός σελιδοδείκτης 69).

Μεγαλειώδης ήταν η εορτή του συντάγματος το 1931 με την ευκαιρία της συμπλήρωσης δέκα χρόνων από τη διεξαγωγή της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ (βλέπε: Ο πανηγυρικός εορτασμός της δεκάτης επετείου της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ στη Λαμία).

Εικ.6. Ο συνταγματάρχης Ιωάννης Γαρδίκης έφιππος στην είσοδο του διοικητηρίου του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων. (πηγή: Κωνσταντίνου Μπαλωμένου, Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας, έκδοση ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Α.Ε., Λαμία 2012, σελίδα 32.).

 

Ο συνταγματάρχης Ιωάννης Γαρδίκης

Ο Ιωάννης Γαρδίκης (1883-1965) γεννήθηκε στο Γαρδίκι Ομιλαίων και ήταν γιός του παπα-Οδυσσέα. Τελείωσε το Ελληνικό Σχολείο (Σχολαρχείο) στη Σπερχειάδα. Μετά τη στρατιωτική του θητεία κατατάχθηκε στο στρατό ως υπαξιωματικός. Φοίτησε στη Σχολή Υπαξιωματικών της Κέρκυρας από την οποία αποφοίτησε με το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Σύμφωνα με τη Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία «…μετείχε των εκστρατειών 1912-13 και 1917-23.». Αποστρατεύθηκε με το βαθμό του υποστρατήγου. Η γυναίκα του ονομαζόταν Αρτεμισία. Δεν είχαν αποκτήσει παιδιά. Το νεοκλασικό διώροφο σπίτι του βρισκόταν στην πλατεία Διάκου.

Σύμφωνα με τις τοπικές εφημερίδες της εποχής υπήρξε Φρούραρχος Λαμίας και διοικητής του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων τα έτη 1927-1931. Επανήλθε το 1932 αντικαθιστώντας τον Γεώργιο Ξύδη. Παρέμεινε έως το 1935, οπότε ως διοικητής του συντάγματος αναφέρεται ο συνταγματάρχης Ιωάννης Ζήσης.

 

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Υπουργείον Στρατιωτικών-Ειδική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος, Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄ 1919-1930. Εν Αθήναις 1930, σελίδες 185 & 201.

2. Κωνσταντίνου Μπαλωμένου, Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας, Εκδόσεις ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, Λαμία 2012, σελίδα 31 (υποσημείωση 58).

3. Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 2, σελίδα 508.

4. Εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλα 186/23-03-1929, 187/30-03-1929 & 296/02-05-1931.

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο πανηγυρικός εορτασμός της δεκάτης επετείου της Μάχης του Τουμλού Μπουνάρ στη Λαμία

 

 

Εικ.1. Ο πανηγυρικός εορτασμός της δεκάτης επετείου της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ. (πηγή: πρωτοσέλιδο εφημερίδας «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 296 της 2ας Μαΐου 1931).

Το Μάρτιο του 1921 το Ελληνικό Επιτελείο, μετά από έμμεση υπόδειξη των Άγγλων, προσπαθώντας να ανιχνεύσει και διαπιστώσει τη δυναμική των τουρκικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία, σχεδίασε και πραγματοποίησε τις επιθετικές Επιχειρήσεις Μαρτίου. Λίγο πριν το πέρας των επιχειρήσεων στο Νότιο Μέτωπο έλαβε χώρα η Μάχη του Τουμλού Μπουνάρ (τουρκ. Dumlupinar).

Η διεξαγωγή της μάχης περιγράφεται στις αναρτήσεις:

1.  Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Αλεξόπουλου (Απόσπασμα 5α).

2.  Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Αλεξόπουλου (Απόσπασμα 5β).

Καθοριστική ήταν η συμβολή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στη θετική έκβαση του αγώνα για τα ελληνικά όπλα και την απόκρουση της τουρκικής επίθεσης. Ο απόηχος της μάχης αυτής φαίνεται από το γεγονός του πανηγυρικού εορτασμού της επετείου της, δέκα χρόνια μετά τη διεξαγωγή της, στην έδρα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, στη Λαμία.

Η τελετή του εορτασμού περιγράφεται μέσα από τις στήλες της εφημερίδας «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ» ως εξής:

«ΝΕΑ ΕΚ ΛΑΜΙΑΣ

ΔΟΞΑ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΤΣΟΛΙΑΔΕΣ

Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΟΥΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ

ΛΑΜΙΑ, (Του ανταπ/ιτού μας).-Εις τον πρό των Στρατώνων χώρον τεχνικώς διασκευασθέντα, όπου το ηρώον των πεσόντων κατά τους πολέμους υψούται, ετελέσθη το μνημόσυνον το καθορισθέν ως η ετησία εορτή της δράσεως του 5/42 Συν/τος Ευζώνων διαπρέψαντος κατ’ εξοχήν εις την μάχην του Τουλού-Μπουνάρ, καθ’ ήν διά του απαραμίλλου ηρωϊσμού του έσωσε την κατάστασιν την 28^ην Μαρτίου του 1921. Κατ’ αυτό παρέστησαν ο αντιστράτηγος Διοικητής του Β΄ Σ.Σ. κ.Μανέτας ο υποστράτηγος κ.Κωνσταντίνου, ο Αρχηγός πεζικού κ. Γουλιανός και όλοι οι αξιωματικοί της φρουράς, ο κ.Νομάρχης ο κ.Δήμαρχος μετά του Δημοτικού Συμβουλίου και άπασαι αι αρχαί και πολύς κόσμος.

Χοροστατούντος του Σεβ. Μητροπολίτου Ιακώβου εψάλη η επιμνημόσυνος δέησις υπό τας κατά ριπάς βολάς οπλοπολυβόλων από της στέγης των αποθηκών και τον βόμβον του πολύ χαμηλά ιπταμένου αεροπλάνου. Η όλη εικών ήτο άκρως συγκινητική και επιβλητική ιδία όταν ανεγνώσθη ο κατάλογος των πεσόντων διά τιμητικής προσκλήσεως. Ο Διοικητής του Συν/τος κ.Ι.Γαρδίκης καταθέτων στέφανον εξιστόρησε δι’ ολίγων την δράσιν του Συν/τος. Ακολούθως διά καταλλήλων προσφωνήσεων κατέθεσαν στεφάνους διά την Κυβέρνησιν ο κ.Νομάρχης, του Δήμου Λαμιέων ο κ.Δήμαρχος του Σώματος χωροφυλακής ο υπομ. κ.Κεκερής του Β΄ Σ.Στρατού ο κ.Καραποστόλου.

Επηκολούθησε παρέλασις των στρατ. τμημάτων υπό τους ήχους της Στρατ. Μουσικής Λαρίσης επί τούτω αφιχθείσης ενταύθα και μετ’ αυτήν δεξίωσις εις την αίθουσαν του Στρατώνος καταλλήλως διακοσμηθείσαν προσεφέρθησαν αναψυκτικά.».

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

► Ο διοικητής του Β΄ Σώματος Στρατού αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Μανέτας είχε συμμετάσχει στην Εκστρατεία της Ουκρανίας και στη Μικρασιατική Εκστρατεία και γνώριζε εξ ιδίας τη μαχητική αξία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων.

► Ο υποστράτηγος Ιωάννης Κωνσταντίνου στη μάχη του Τσεντίς Χαν στη Μικρασιατική Εκστρατεία (νύχτα της 14^ης προς 15 Οκτωβρίου 1920) διοικούσε το 2^ο Σύνταγμα Πεζικού [βλέπε φωτογραφία στην εισαγωγή της ανάρτησης Φθιώτες νεκροί 1919-1922 (Μικρασιατική Εκστρατεία)]. Υπήρξε υποδιοικητής της Ανεξάρτητης Μεραρχίας στη Μικρά Ασία, η οποία σχηματίσθηκε τον Ιούλιο του 1921 με σκοπό της κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Το 1933, δύο χρόνια μετά την εκδήλωση στη Λαμία για τη μάχη του Τουμλού Μπουνάρ, ο Ιωάννης Κωνσταντίνου, κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Η δράσις της Ανεξαρτήτου Μεραρχίας κατά την Μικρασιατικήν καταστροφήν του 1922».

► Για τον αρχηγό πεζικού Γουλιανό η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια γράφει τα εξής: «Γουλιανός Γρηγόριος του Ευαγ. Συν/χης Πεζ. εγεν. εις Παλαμάν Τρικάλων το 1882 μετ. των εκστρ. 12-13, 17-23, διετέλεσε Διοικητής Συν/ματος Πεζ. και αρχηγός Πεζικού». (Πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 2, σελίδα 518).

► Για το μητροπολίτη Ιάκωβο (Παπαϊωάννου) βλέπε Εικ.4 ανάρτησης: Οδηγός Λαμίας του 1920. Μέρος Β΄ [Προσωπικότητες].

► Για το Συνταγματάρχη Ιωάννης Γαρδίκη αναφέρονται τα εξής:

«Ο Ιωάννης Γαρδίκης (1883-1965) του παπά-Οδυσσέας, γεννήθηκε στο Γαρδίκι Ομιλαίων. Τελείωσε το Ελληνικό Σχολείο (Σχολαρχείο) Σπερχειάδας. Μετά την στρατιωτική θητεία του κατετάγη στα μόνιμα στελέχη του Στρατού ως Υπαξιωματικός και μετά τη φοίτηση στη Σχολή Υπαξ/κών Κέρκυρας προήχθη σε Ανθυπολοχαγό. Έλαβε μέρος σε όλους τους πολέμους από το 1912-13, 1922, και αποστρατεύτηκε με το βαθμό του Υποστράτηγου. Η γυναίκα του λεγόταν Αρτεμισία. Δεν απέκτησαν παιδιά. Το σπίτι του (διώροφο νεοκλασικό) ήταν στην πλατεία Διάκου. [Από το ανέκδοτο βιβλίο “Σκόρπιες μνήμες και διαλογισμοί”, του Γεωργίου Ανδρ. Πολίτη, Γενικού Αρχίατρου Ε.Α., 1989, Αθήνα]». [Πηγή: Κωνσταντίνου Μπαλωμένου, Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας, Εκδόσεις ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, Λαμία 2012, υποσημείωση 58, σελίδα 31].

 

 

 

 

Εικ.2. Ο Διοικητής του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων συνταγματάρχης Ιωάννης Γαρδίκης φωτογραφήθηκε στις 9 Μαΐου 1930 στην είσοδο του Διοικητηρίου. Πίσω του και δεξιά διακρίνεται η μορφή και τα τσαρούχια ενός εύζωνα, πιθανώς σκοπού. Η επιγραφή στο μπαλκόνι: «42^ον ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΥΖΩΝΩΝ». Κάτω από την επιγραφή «ΣΤΡΑΤ. ΚΤΙΡΙΑ/ΠΟΛΕΩΣ ΛΑΜΙΑΣ/….». (Πηγή: Κωνσταντίνου Μπαλωμένου, Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας, Εκδόσεις ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, Λαμία 2012, σελίδα 32).

 

 

 

 

ΠΗΓΗ

 

Εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 296 της 2ας Μαΐου 1931.

 

 

 

 

 

 

 

Συνοπτική Ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας

Από τη διαδικτυακή έρευνα στα ψηφιακά αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού προέκυψε ένα ιστορικό τεκμήριο-ντοκουμέντο υπό τον τίτλο «Ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της 15/05/1958, για την περίοδο από 23/12/1913 έως 26/06/1954», στο οποίο παρουσιάζεται η ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας (Εικ. 1, 2).

Το κείμενο έχει ως εξής:

«ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ 5/42 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΕΥΖΩΝΩΝ

ΓΕΝΙΚΑ:

1. Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων ιδρύθη διά του από 23 Δεκεμβρίου 1913 Β.Δ. όπως και τα άλλα Συντάγματα Ευζώνων. Η έδρα του Συντάγματος ήτο εις την Λαμίαν και υπήχθη υπό την ΧΙΙΙ Μεραρχίαν (Χαλκίδος).

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1914 μέχρι και 1917:

2. Διά την περίοδον ταύτην δεν υπάρχουν λεπτομερή στοιχεία περί του Συντάγματος, λόγω εξαφανίσεως μεγάλου μέρους των αρχείων ένεκα της επισυμβάσης την εποχήν εκείνην βαθείας διαιρέσεως της Χώρας ως και της απωλείας ετέρου μέρους των αρχείων κατά την κατοχήν και το κίνημα των κομμουνιστών τον Δεκέμβριον 1944 (ΔΙΣ/ΓΕΣ τόμος πρώτος “Η Ελλάς και ο πόλεμος εις τα Βαλκάνια” Εισαγωγή). Εξ ετέρων όμως ιστορικών στοιχείων αγόμεθα εις το συμπέρασμα ότι Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων ήτο ενεργόν εις την Λαμίαν και συνεπλήρωσε την δύναμίν του εις την εμπόλεμον σύνθεσιν με την επιστράτευσιν του 1915 (10 π. ημ. / 23 ν. ημ. Σεπ/βρίου 1915). Εν συνεχεία λόγω και του επελθόντος Εθνικού Διχασμού η Ελληνική Κυβέρνησις των Αθηνών τηρούσα ουδετερότητα υπεχρεώθη υπό των Αγγλογάλλων να ενεργήση αποστράτεσιν (26 Μαΐου π. ημ. / 8 Ιουν. ν. ημ. 1916) και να μεταφέρη τον Στρατόν εις την Πελοπόννησον. Ούτω και το Σύνταγμα απεστράτευσε τους εφέδρους και μετεστάθμευσεν εις την Πελοπόννησον.

-2-

Η ΔΙΣ συνεχίζει την έρευναν της περιόδου ταύτης και εφ’ όσον εκ της ερεύνης ταύτης προκύψουν έτερα στοιχεία θ’ αναφέρη σχετικώς εις ΓΕΣ διά συμπληρωματικού ιστορικού σημειώματος.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΜΕΤΩΠΟΝ

  3α. 16 Ιανουαρίου-τέλος Μαΐου 1918: Το Σύνταγμα συμπληρώνει την δύναμίν του εις εμπόλεμον, μεταφέρεται ατμοπλοϊκώς εις την Θεσ/νίκην και ασχολείται με εκπαίδευσιν.

β. Αρχαί Ιουνίου-Τέλος Αυγούστου 1918: Τον Ιούνιον μεταφέρεται μεθ’ ολοκλήρου της ΧΙΙΙ Μεραρχίας εις το μέτωπον του Στρυμόνος και την 20ην του ιδίου μηνός αναλαμβάνει τον τομέα από της λίμνης Αχινού μέχρι χωρίου Αγία Ελένη.-

γ. Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 1918: Τον Σεπτέμβριον εκτελεί επιθετικήν αναγνώρισιν προς εξακρίβωσιν της δυνάμεως και της διατάξεως του εχθρού εις τον τομέα του. Τον Οκτώβριον αναλαμβάνει ολόκληρον τον τομέα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας η οποία συγκεντρούται εις τον χώρον μεταξύ Νικοκλαίας και Σησαμιάς προκειμένου το Α΄ ΣΣ να προελάση προς Σιδηρόκαστρον και Ρούπελ. Την 29 Σεπτ. υπογράφεται η ανακωχώ μετά της Βουλγαρίας διά της οποίας υποχρεούτο αύτη να εκκενώση αμέσως τα κατεχόμενα υπό του Στρατού της Ελληνικά και Σερβικά εδάφη και ν’ αποστρατευθή.

Την 3ην Οκτωβρίου το Σύνταγμα διατάσσεται ν’ ανακαταλάβη την Καβάλαν. Λόγω αρνήσεως των Βουλγάρων να εκκενώσουν την πόλιν το Σύνταγμα λαμβάνει διάταξιν μάχης, ότε τα Βουλγαρικά Συντάγματα αναγκάζονται ν’ αποσυρθούν. Το Σύνταγμα παραμένει εις Καβάλαν μέχρι τέλους Νοεμβρίου ότε συγκεντρούται εις τον λιμένα της πόλεως.

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΕΙΣ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗΝ ΡΩΣΙΑΝ

4.α. Δεκέμβριος 1918-Φεβρουάριος 1919: Παραμένει εις περιοχήν Καβάλας. Την 28 Φεβρουαρίου 1919 ως Μονάς του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος εις Μεσημβριβήν Ρωσίαν, επιβιβάζεται πλοίων εις τον λιμένα Ελευθερών και αναχωρεί εις Οδησσόν, όπου αποβιβάζεται την 4ην Μαρτίου.

β. 4 Μαρτίου-29 Μαρτίου: Τάς 13-14 του ιδίου το 5/42 ΣΕ διατίθεται προς ενίσχυσιν του ανατολικού τομέως της Οδησσού.

.. / ..

-3-

Το εσπέρας της 16 Μαρτίου αντικαθιστά το 3ον ΣΠ το οποίον εμάχετο σκληρώς επί 10ήμερον εναντίον υπερτέρου εχθρού. Το Σύνταγμα αναλαμβάνει υπό την διοίκησίν του και τα ΙΙΙ/3-ΙΙΙ/34 Τάγματα ως και Τμήματα Γαλλικού Ιππικού, Πυρ/κού και Μηχανικού και ως Τακτικόν Απόσπασμα αναλαμβάνει την ευθύνην της αμύνης του “προκεχωρημένου τομέως Σέρμπκας”. Έκτοτε το Σύνταγμα αναφέρεται ως “Απόσπασμα Πλαστήρα” εκ του ονοματεπωνύμου του Διοικητού του Αντισυνταγματάρχου Ν. Πλαστήρα. Την 17 Μαρτίου το Απόσπασμα αποκρούσει ισχυράν επίθεσιν του εχθρού και αντεπιτεθέμενον καταδιώκει αυτόν πέραν της βάσεως εξορμήσεώς του. Την επομένην αποκρούει και νέαν μεγάλην επίθεσιν των κομμουνιστικών δυνάμεων προς κατάληψιν της Οδησσού, αλλά λόγω απωθήσεως των Γαλλικών Συνταγμάτων το Απόσπασμα διετάχθη και συνεπτύχθη εις ετέραν γραμμήν αμύνης. Από 19 μέχρι 23 Μαρτίου το Σύνταγμα διαξάγει σκληρούς αμυντικούς αγώνας και αποκρούει επιτυχώς εχθρικάς επιθέσεις, αλλά λόγω και νέας υποχωρήσεως των Συμμαχικών Δυνάμεων εις τα πλευρά του, διατάσσεται και συμπτύσσεται εν τάξει εις στενώτερον μέτωπον.

Χάρις εις τον λίαν επιτυχή αμυντικόν αγώνα του Συντάγματος τα Συμμαχικά Στρατεύματα ηδυνήθησαν να συμπτυχθούν κανονικώς εις νέαν αμυντικήν γραμμήν. Από 23-29 κατόπιν συννενοήσεως του Διοικητού των Συμμαχικών Δυνάμεων και των Σοβιέτ της Οδησσού, τα Συμμαχικά Στρατεύματα απεχώρησαν άνευ μάχης εις Βεσσαραβίαν.

Ούτω και το Σύνταγμα τίθεται εν πορεία προς νότον και την 29 Μαρτίου διέρχεται τον Δνείστερον ποτ.

γ. 30 Μαρτίου-15 Ιουνίου 1919: Το Σύνταγμα εγκατεστάθη αμυντικώς επί της δεξιάς όχθης του Δνειστέρου π. μετά των άλλων Συμμαχικών Στρατευμάτων προκειμένου ν’ απαγορεύσουν την εισβολήν των Μπολσεβίκων εις την Βεσσαραβίαν. Την 27ην Μαΐου αντικαθίσταται υπό Ρουμανικών Στρατευμάτων. Έκτοτε ως Μονάς της ΧΙΙΙ Μεραρχίας μετασταθμεύει εις διαφόρους περιοχάς της Ρουμανίας, τον Ιούνιον φθάνει σιδηροδρομικώς εις το Γαλάζιον και την 15ην Ιουνίου επιβιβάζεται πλοίων με προορισμόν την Σμύρνην.

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

5.α. 16 Ιουνίου-31 Δεκεμβρίου 1919: Από 16-19 Ιουνίου το Σύνταγμα μεταφέρεται θαλασσίως εις την Σμύρνην της Μικράς Ασίας

.. / ..

-4-

Την 28ην του ιδίου κατόπιν πορείας αντικαθιστά το 5ον Σύνταγμα Αρχιπελάγους εις τον τομέα της Μαγνησίας. Την 8ην Ιουλίου είχε την πρώτην σύγκρουσιν με τον εχθρόν:

Τούρκοι άτακτοι επιτεθέντες κατά του χωρίου Παπαζλί απεκρούσθησαν και καταδιωχθέντες απώλεσαν 5 νεκρούς και 25 αιχμαλώτους.

Την 29ην Ιουλίου Τουρκική δύναμις περίπου 800 ανδρών επετέθη εκ νέου κατά του ιδίου χωρίου. Το Σύνταγμα απέκρουσε και πάλιν την επίθεσιν. Ο εχθρός είχε 90 νεκρούς. Κατά τους μήνας Αύγουστον, Σ/μβριον, Οκτώβριον 1919 το 5/42 Σ.Ε. σταθμεύει εις Μαγνησίαν και επιδίδεται εις την οργάνωσιν και βελτίωσιν της αμύνης του. Τον Νοέμβριον το Ανώτατον Διασυμμαχικόν Συμβούλιον επιτρέπει περαιτέρω προέλασιν του Ελληνικού Στρατού. Ούτω και το 5/42 Σ.Ε. συμμετέχει εις την κατάληψιν νέων θέσεων από 19-22 Νοεμβρίου.

β. 1η Ιανουαρίου-22α Ιουνίου 1920: Την 8ην Ιανουαρίου 1920, Λόχος του Συντάγματος ενεργεί μετά του Ι/30 Τάγματος επίθεσιν εναντίον Τουρκικών δυνάμεων τας οποίας και συντρίβει. Μέχρι του Ιουνίου η δραστηριότης επιχειρήσεων εις τον τομέα του Συντάγματος είναι περιωρισμένη. Την 9ην Ιουνίου 1920 ο Ελληνικός Στρατός ήρχισε νέαν προέλασιν. Το 5/42 ΣΕ ως μικτόν Απόσπασμα ενεργεί σφοδροτάτην επίθεσιν κατά των Τουρκικών αντιστάσεων και αφού ανατρέπει πολλάς εξ αυτών διά της λόγχης καταλαμβάνει την πόλιν του Αξαρίου, συλλαμβάνει πολλούς αιχμαλώτους και κυριεύει δύο πυροβόλα, πολυβόλα και παντοειδές υλικόν. Κατά τας 11-12 Ιουνίου προελαύνει ταχέως προς Γκελεμπέ. Την 16ην Ιουνίου προελαύνει αμαχητί μέχρις Ομέρκιοϊ όπου επιτυγχάνει τον σύνδεσμον με Τμήματα της Μικτής Ταξιαρχίας της Μεραρχίας Ξάνθης η οποία είχεν αποβιβασθεί την αυτήν ημέραν εις Πάνορμον.

γ. 23 Ιουνίου-23 Αυγούστου 1920: Το Σύνταγμα ευρίσκεται εις την περιοχήν Σουζουρλού-Κεπσούτ κατέχον τα κέντρα αντιστάσεως Κρεμαστής και Κεπσούτ.

δ. 24 Αυγούστου-5 Νοεμβρίου 1920: Την 24ην Αυγούστου το Σύνταγμα μετακινείται εις Ελβαντάρ Φιλαδελφείας

-5-

και την 10ην Οκτωβρίου εις το Ουσάκ. Την 15ην Οκτωβρίου προωθείται προς Τζεντίζ, εξέχουσαν του μετώπου. Την 18ην του ιδίου προελαύνει και αναλαμβάνει τον υποτομέα Ντοσετζίκ.

Η Τουρκική επίθεσις κατά του τομέως Τζεντίζ αποτυγχάνει και αι Ελληνικαί Δυνάμεις καταλαμβάνουν ισχυράς θέσεις αμύνης.

Λόγω απωλείας της επαφής μετά των εχθρικών Μονάδων το Σύνταγμα την 3ην Νοεμβρίου ενεργεί διά δύο Λόχων αναγνωρίσεις εις βάθος 7-10 χιλιομέτρων και διασκορπίζει δύο εχθρικάς Ομάδας των 100 ανδρών περίπου εκάστη.

ε. 6 Νοεμβρίου-9 Μαρτίου 1921: Το Σύνταγμα εγκατεστημένον αμυντικώς επί της γραμμής Σελά Ογλού-Καντά δυτικώς της Προύσης.

στ. 30-26 Μαρτίου 1921: Το Σύνταγμα την 10ην Μαρτίου προελαύνει επικεφαλής της φάλαγγος της ΧΙΙΙ Μεραρχίας. Την 11ην του ιδίου καταλαμβάνει τας διαβάσεις μεταξύ Τοκού Τεπέ και Ταζλέρ-Καρλίκ και την επομένην φθάνει επί της γραμμής Γκουνέϊ-Ταζλέρ κατελθόν εκ των βορείων κλιτύων του Ακάρ Ντάγ όπου το ύψος της χιόνος εις πολλά σημεία υπερέβαινε το 1,70 μ. Την 13ην η προέλασις συνεχίζεται προς τα υψώματα Τσακιρσάζ-Γιατζιλάρ και το Σύνταγμα λαμβάνει στενήν επαφήν την ιδίαν ημέραν με τον εχθρόν. Από 0600 της 14ης Μαρτίου το Σύνταγμα επιτίθεται με δύο Τάγματα κατά μέτωπον και το ΙΙΙ/42 Τάγμα ελισσόμενο εις το δεξιόν όπου δι’ αιφνιδιαστικής επιθέσεως ανατρέπει τον  εχθρόν και απειλεί το αριστερόν πλευρόν και τα νώτα αυτού. Ούτω οι Τούρκοι υποχωρούν και το Σύνταγμα διά γενικής επιθέσεως καταλαμβάνει την ισχυράν τοποθεσίαν Τσακιρσάζ και εισέρχεται εις την πόλιν του Αφιόν-Καραχισάρ, την ιδίαν ημέραν. Από 15-19 Μαρτίου το Σύνταγμα προωθείται περί τα 15 χιλ. ανατολικώς του Αφιόν Καραχισάρ, βελτιώνει την γραμμήν προφυλακών του και την 20ην Μαρτίου καταλαμβάνει το Τσάϊ.

Δυστυχώς, το Γ΄ Σ.Σ. επειδή προσέκρουσε εις λίαν ισχυράς αντιστάσεις δεν ηδυνήθη να ολοκληρώση τους ΑΝΣΚ αυτού και η Ανωτάτη Διοίκησις απεφάσισε την σύμπτυξιν των Δυνάμεών μας εις τας θέσεις εξορμήσώς των. Ούτω και το Α΄ Σ.Σ., απολύτως επιτυχόν της αποστολής του, ηναγκάσθη ν’ αναδιπλωθή εκ του Αφιόν Καραχισάρ εις την περιοχήν Τουμλού Μπουνάρ. Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων συγκεντρούται εις Μπάλ Μαχμούτ και την 26ην Μαρτίου συμπτύσεται και εγκαθιστά Προφυλακάς νοτίως του Τουμλού Μπουνάρ.

.. / ..

-6-

ζ. 27 Μαρτίου-23 Ιουνίου 1921: Από 28-29 Μαρτίου το Σύνταγμα συμμετέχει εις την απόκρουσιν της Τουρκικής επιθέσεως και δι’ ελιγμού προς Αλή Βεράν διαλύει εχθρικά Τμήματα Πεζικού και διασκορπίζει ισχυράν δύναμιν Ιππικού. Από Ιης Απριλίου μέχρις 23 Ιουνίου ευρίσκεται εις Έλμα-Ντάγ αρχικώς και κατόπιν συγκεντρούται εις Ντερμπέντ όπου προπαρασκευάζεται διά τας επιθετικάς επιχειρήσεις των μηνών Ιουνίου-Ιουλίου 1921.

η. 24 Ιουνίου-31 Ιουλίου 1921: Από 24-25 Ιουν. το Σύνταγμα προωθείται από Ντερμπέντ εις περιοχήν Αλαμπάγ. Την 29ην του ιδίου αρχίζει την προέλασίν του και την αυτήν ημέραν δι’ αγώνος καταλαμβάνει τας ισχυράς εχθρικάς θέσεις Β και ΒΑ του Αλτουντάς. Από 2-3 Ιουλίου το Σύνταγμα καθηλώνεται πρό της κυρίας εχθρικής αμυντικής τοποθεσίας του Ανιτσάλ-Ντα. Όμως επιτυχής κίνησις του Β΄ Σ.Σ. αναγκάζει τους Τούρκους να εγκαταλείψουν τας θέσεις των και η προέλασις του 5/42 Σ.Ε. συνεχίζεται, προς Σεϊντή-Γαζή. Ούτω κατόπιν επιθετικών ενεργειών καταλαμβάνει την 7 Ιουλ. τα υψώματα ΝΑ του Σεϊντή –Γαζή, την 8ην Ιουλίου το Ντούζ-Τεπέ κατόπιν σκληρού αγώνος. Την νύκτα 8/9 Ιουλίου αποκρούσει λυσσώδεις Τουρκικάς αντεπιθέσεις. Μέχρι 31ης Ιουλίου το Σύνταγμα παρέμεινεν εν προκαλύψει εις Ντούζ-Τεπέ κατέχον τον δεξιόν υποτομέα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας.

θ. 1-31 Αυγούστου 1921: Κατά τας επιθετικάς επιχειρήσεις κατά της Αγκύρας το 5/42 ενεργεί ως ακολούθως. 1-10 Αυγούστου προελαύνει προς Ανατολάς, Νοτίως του Σαγγαρίου ποτ. και διασχίζει τα Βόρεια κράσπεδα της Αλμυράς Ερήμου.

Την 12ην του ιδίου ενεργεί λίαν επιτυχώς κατά του πλευρού της Ιης Τουρκικής Ομάδος Μεραρχιών, προς Μαγκάλ-Ντάγ.

Την 13ην επιτίθεται προς Καρά-Τεπέ και καταλαμβάνει το δυτικόν τμήμα του οροπεδίου Καλτακλί. Την 14ην, 15ην Αυγούστου καταλαμβάνει την περιοχήν νοτίως του χωρίου Καρασουλέϊμανι. Την 24ην εξουδετερώνει νυκτερινόν εγχείρημα του εχθρού και την 25ην αποκρούει ισχυράν Τουρκικήν επιθετικήν ενέγειαν. Τας 28 και 29 Αυγούστου κινείται προς το αριστερόν της διατάξεως της Στρατιάς Μικράς Ασίας και την 30ην του ιδίου διαβαίνει τον Σαγγάριον ποτ. και εγκαθίσταται αμυντικώς εις τον δεξιόν υποτομέα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας βορείως Τσαντάκογλου Ντερέ.

.. / ..

-7-

ι. 1-26 Σεπτεμβρίου 1921: Διατηρεί τον δεξιόν υποτομέα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας. Την 2αν Σεπ. Ενισχύει διά Τάγματος την ΧΙΙ Μεραρχίαν.

ια. 27 Σεπτεμβρίου 1921-28 Φεβρουαρίου 1922: Το Σύνταγμα αμυντικώς εγκατεστημένον εις τον υποτομέα Αγιάζ Ίν από των υφωμάτων βορείως Χαϊρέν Μπαμπά μέχρι της χαράδρας Αγιάζ Ίν, με δύο κέντρα αντιστάσεως.

ιβ. 1-19 Μαρτίου 1922: Παραδίδει τον υποτομέα Αγιάζ Ίν εις την V μεραρχίαν και συγκεντρούται εις την περιοχήν Αγιάζ Ίν-Σαντζάκ ως εφεδρεία, με ένα Τάγμα εις το κέντρον αντιστάσεως Ρουκλού Ντάγ. Την 29 Μαρτίου παραδίδει και το άνω κέντρον αντιστάσεως εις το 3ον ΣΠ.

ιγ. 30 Μαρτίου-12 Ιουνίου 1922: Παραμένει ως εφεδρεία εις την αυτήν περιοχήν.

ιδ. 13 Ιουνίου-31 Ιουλίου 1922: Την 13ην Ιουνίου μετακινείται εις Τσακιρσάζ όπου παραμένει ως εφεδρεία του Α΄ Σ.Σ. με έν Τάγμα εις Αφιόν.

ιε. 1-12 Αυγούστου 1922: Ως ανωτέρω.

ιστ. 13-19 Αυγούστου 1922: Την 13ην Αυγούστου με την εκδήλωσιν της μεγάλης Τουρκικής επιθέσεως το 5/42 Σ. Ευζώνων διετέθη εσπευσμένως εις την IV Μεραρχίαν προς εξασφάλισιν του δεξιού πλευρού και κάλυψιν του κενού που υφίστατο μεταξύ των IV και Ι Μεραρχιών. Ούτω το Σύνταγμα κατέλαβε τον Υποτομέα Καλετζίκ. Το απόγευμα της ιδίας ημέρας ο 3/42 λόχος αντεπιτεθείς ανακατέλαβε το σημείον στηρίγματος Κατσίμπαλη και το εσπέρας τα Ι/42, ΙΙ/42 Τάγματα εγκατέστησαν προφυλακάς. Το ΙΙΙ/42 Τάγμα εβάδιζε όλην την νύκτα αφιχθέν εις Καλετζίκ την χαραυγήν της 14 Αυγ. Κατά την διάρκειαν της 14ης Αυγούστου το Σϋνταγμα, (ως εκαλείτο Απόσπασμα Πλαστήρα εκ του ονόματος του Διοικητού του) απέκρουσε σφοδράς επιθέσεις του εχθρού υποστηριζομένου υπό όγκου πυρός Πυρ/κού.

Ακολούθως ενήργησεν αντεπιθέσεις και λόγω σοβαρών απωλειών τα Ι/42-ΙΙΙ/42 Τάγματά του ηναγκάσθησαν να υποχωρήσουν. Το ΙΙ/42 Τάγμα κατόρθωσε και ετήρησε τας θέσεις του παρά την πίεσιν του εχθρού και εβοήθησε τα υποχωρούντα Τμήματα του Συντάγματος. Αργά το απόγευμα το Σύνταγμα με τρομεράς απωλείας (πλέον των 600 νεκρών)

.. / ..

-8-

κατόρθωσε ν’ αναδιατάξη τας δυνάμεις του επί των υψωμάτων Μπέλ-Τεπέ. Την 1830 Ω έλαβε διαταγήν συμπτύξεως και την νύκτα κατώρθωσε δια δυσβάτου οδού κι έφτασε εις τα υψώματα νοτίως Κιοπρουλού όπου ήτο εγκαταστημένον το 23 ΣΠ. Διελθόν νοτίως αυτού εστάθμευσεν παρά την σιδηρ. Γραμμήν 3 χιλ. δυτικώς του σιδηρ. Σταθμού Μπάλ Μαχμούτ. Την 15ην Αυγούστου το Σύνταγμα εσυνέχισεν εν τάξει την σύμπτυξίν του προς Τομλού Μπουνάρ και περί το εσπέρας εγκατεστάθη αμυντικώς επί της τοποθεσίας του Χασάν Ντεντέ Τεπέ. Την 16ην του ιδίου απέκρουσεν ισχυράν επίθεσιν εχθρικού Συν/τος. Την 17ην αφίχθησαν και συνηνώθησαν εις το Σύνταγμα αι V-XIII Ημιλαρχίαι και το έφιππον Απόσπασμα του 5/42 ΣΕ τα οποία διήλθον διά μέσου των Τουρκικών Δυνάμεων. Κατά την υπόλοιπον ημέραν λόγω διεισδύσεως μεγάλων εχθρικών δυνάμεων εις τα πλευρά του και αντιμετωπίζον τον κίνδυνον αποκοπής του, απεφάσισε να συμπτυχθή. Προς τούτο άφησε ως δύναμιν καλύψεως το ΙΙΙ/42 Τάγμα. Κατά την διάρκειαν της 16ης Αυγούστου το Σύνταγμα εσυνέχισε την σύμπτυξίν του δι’ ορεινών, δασωμένων και δυσβάτων ορέων δεχθέν και επίθεσιν εχθρικού Συντάγματος την οποίαν αντιμετώπισεν επιτυχώς και ανασυνταχθέν εσυνέχισε την υποχώρησίν του. Περί το μεσονύκτιον έφθασεν εις τας υπωρείας του όρους Ελμά ντάγ.

ιζ. 19-24 Αυγούστου 1922: Περί την 1100 Ω της 19ης Αυγούστου το αποκοπέν 5/42 Σ.Ε. κατώρθωσε κι έφθασε εις τας γραμμάς της Ι Μεραρχίας μετά της οποίας εσυνέχισε την υποχώρησίν του από 1600 Ω της αυτής. Μέχρι το εσπέρας της 20ης Αυγούστου το Σύνταγμα έφθασε εις Τακμάκ μετά των υπολειμμάτων  των 2^ου-3^ου ΣΠ της ΧΙΙΙ Μεραρχίας.

Από πρωΐας της 21ης Αυγούστου το μόνον συγκεκροτημένον Τμήμα του Β΄ ΣΣ ήτο το 5/42 ΣΕ το οποίον, πρωτοβουλία του Διοικητού του Συν/ρχου Πλαστήρα, δεν ηκολούθησε την κίνησιν των υπολοίπων δυνάμεων του Σ.Σ. αλλά παρέμεινε μετά της VII Μεραρχίας ταχθέν ως εφεδρεία ταύτης Β.Α. Κιράνκιοϊ. Την αυτήν ημέραν διετάχθη και κατέλαβε τα υψώματα Μπές Καγιά Ντάγ βορείως Τσεσμέ Κιοϊ προς κάλυψιν του αριστερού πλευρού της VII Μεραρχίας. Το απόγευμα Τουρκική φάλαγξ Πεζικού κινουμένη προς κατάληψιν του Άκ Τάς προσέκρουσε επί της διατάξεως του 5/42 ΣΕ και δεχθείσα πυκνά πυρά Πεζικού και του Ουλ Πυρ/κού του Συν/τος διελύθη. Από της νυκτός της 21ης Αυγ. Το Απόσπασμα Πλαστήρα ως οπισθοφυλακή της VII Μεραρχίας εσυνέχισε την

.. / ..

-9-

υποχώρησιν προς Φιλαδέλφειαν και το εσπέρας της 22ας Αυγούστου έφθασε περί το χωρίον Πακλατζίκ, προωθηθέν εν συνεχεία εις σιδηρ. Σταθμόν Φιλαδελφείας. Εκεί, κατόπιν δ/γής, επεβιβάσθη διαδοχικών συρμών κι έφθασε εις Σαλιχλή περί το μεσονύκτιον.

Την πρωΐαν της 23ης Αυγούστου διεπιστώθη ότι το Σαλιχλή ήτο περικυκλωμένον υπό ισχυρών Τουρκικών συνάμεων Ιππικού και Πεζικού.

Κατόπιν τούτου το 5/42 ΣΕ εν συνεργασία μετά τμημάτων της Μεραρχίας Ιππικού επετέθη κατά του εχθρού και μετά 3ωρον σκληράν μάχην απώθησε τους Τούρκους προς διαφόρους κατευθύνσεις. Το Σύνταγμα παρέμεινε εις τα πέριξ του χωρίου υψώματα μέχρι της πρωΐας της 24ης Αυγούστου.

ιη. 24-27 Αυγούστου 1922: Το Σύνταγμα την 0500 Ω της 24ης Αυγ. Ανεχώρησεν εν πορεία εκ Σαλιχλή ως μέρος της ΧΙΙΙ Μεραρχίας και έφθασεν εις Κασαμπάν την 0200 Ω της 25ης Αυγούστου. Κατά την διάρκειαν της ιδίας ημέρας το 5/42 ΣΕ εκινήθη διά να εγκατασταθή αμυντικώς εων ΝΑ κλιτύων του όρους Νυμφαίου, αλλά ανεκλήθη και διετάχθη να κινηθή εις Μπουρνάμπασι όπου έφθασε την 2100 Ω της αυτής. Την επομένην παρέμεινεν εις Μπουρνάμπασι από όπου, βάσει δ/γής εξεκίνησε διά Κόζ Αγάτς την 0100 Ω της 27ης Αυγούστου. Εκεί έφθασε την 0700 Ω ως Πλαγιοφυλακή του Νοτίου Συγκροτήματος, εξησφάλισε την διαρροήν της κυρίας φάλαγγος, απέκρουσε μικρόν τμήμα Τούρκων ατάκτων και την 1400 Ω, ετέθη εν πορεία προς ΑΚτσέ Καγιά όπου έφθασε την 2000 Ω κι’ εγκατέστησε προφυλακάς.

ιθ. 28 Αυγούστου-2 Σεπτεμβρίου 1922: Από πρωΐας της 28ης Αυγούστου το 5/42 ΣΕ ως κυρία Μονάς της ΧΙΙΙ Μεραρχίας και οπισθοφυλακή των υποχωρουσών Ελληνικών δυνάμεων προς τας Μικρασιατικάς ακτάς, εκινήθη διαδοχικώς εις βρύουλα, Γκιούλ Μπακσέ(29/8), Γκούνελι, Λεστρέν Ντάγ όπου έφθασε περί την μεσημβρίαν της 29/8. Εκεί παρέμεινε μέχρι του μεσονυκτίου της 31/8 ότε εκινήθη προς Αλάτσατα.

Την 1ην Σεπτεμβρίου το Σύνταγμα κατείχε την στενωπόν δυτικώς Ζεϊντιλί καλύπτον την επιβίβασιν του Ελλην. Στρατού.

Τέλος την 1100 Ω της 2ας Σεπτεμβρίου το Σύνταγμα εκινήθη προς Τσεσμέν όπου επεβιβάσθη πλοίων αυθημερόν διά Χίον.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ 1922

6.α. Με την έκρηξιν της στρατιωτικής Επαναστάσεως του 1922 το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων επεβιβάσθη πλοίων την 11ην Σεπ.

-10-

εις την Χίον κι έφθασε εις Λαύριον το εσπέρας της 15ης Σεπτεμβρίου μετά των λοιπών δυνάμεων των Επαναστατών. Μετά την παραίτησιν του βασιλέως Κωνσταντίνου τα Επαναστατήσαντα Στρατεύματα απεβιβάσθησαν εις τον Πειραιά και εις το Φάληρον μεταξύ των οποίων και το 5/42 Σ.Ε.

β. Μετά την επικράτησιν της Επαναστάσεως διά διαταγής του νέου Υπουργού Στρατιωτικών Αντγου Χαραλάμπη Αναστασίου το Α΄ Σ.Σ. απεστράτευσε τας παλαιάς κλάσεις και μετέπεσεν εις κατάστασιν ειρήνης. Έδρα του Α΄ Σ.Σ., των Μεραρχιών του και των λοιπών Μονάδων ωρίζοντο αι κανονικαί εν ειρήνη τοιαύται. Ούτω και το 5/42 Σ.Ε. εγκατεστάθη εις την έδραν του εν ειρήνη εις Λαμίαν.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

7. Κατά την ειρηνικήν ταύτην περίοδον το 5/42 Σ.Ε. παρέμεινεν ενεργόν εις Λαμίαν ασχολούμενον εις την εκπαίδευσιν.

ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

8.α. 27 Αυγούστου-2 Σεπτεμβρίου 1940: Προεπιστράτευσις διά φύλλων ατομικών προσκλήσεων (ΦΑΠ) εις Λαμίαν.

β. 3-8 Σεπτεμβρίου 1940: Μετακίνησις από Λαμίαν εις παραμεθόριον περιοχήν Σ/Α μεθορίου. Αύτη εγένετο τμηματικώς και διαδοχικώς κατά Τάγματα, σιδηροδρομικώς μεν από Λαμίαν εις Καλαμπάκαν και εκείθεν διά πορειών εις Μέτσοβον-Ιωάννινα-περιοχήν Χάνι Δελβινάκι. Η μετακίνησις επερατώθη την 8ην Σεπτεμβρίου. Υπαγωγή διοικητική και τακτική υπό την VIII Μεραρχίαν, μέχρι πέρατος του πολέμου.

γ. 9 Σεπτεμβρίου-27 Οκτωβρίου 1940: Διάταξις:

            (1) Ι Τάγμα εις περιοχήν Ζίτσας

            (2) ΙΙ Τάγμα σύν Ουλαμός Πυρ/κού Συνοδείας εις περιοχήν Κτίσματα-Χάνι Δελβινάκι εις προκάλυψιν.

            (3) ΙΙΙ Τάγματα εις περιοχήν Σιταριάς-Παρακαλάμου.

δ. 28 Οκτωβρίου 1940: Κήρυξις του πολέμου. Ισχυρός βομβαρδισμός Πυρ/κού και επίθεσις του Ιταλικού Πεζικού κατά των Τμημάτων Προκαλύψεως. Σύμπτυξις του ΙΙ Τάγματος και του Ουλαμού

.. / ..

-11-

Πυρ/κού Συνοδείας νοτίως Χάνι Δελβινάκι.

ε. 29 Οκτωβρίου 1940: Το ΙΙ Τάγμα συνεκεντρώθη εις θέσιν Μαζαράκι προς ανασυγκρότησιν. Τα Ι-ΙΙΙ Τάγματα εγκατεστάθησαν αμυντικώς επί της γραμμής: Ύψωμα Χάβος-Μακρυνόρος-Μονή Σωσσίνου-Ρεπετίστη.

στ. 30 Οκτωβρίου-4 Νοεμβρίου: Συμπλήρωσις αμυντικών έργων. Βομβαρδισμός εχθρικού Πυρ/κού. Απόκρουσις εχθρικών μικροεπιθέσεων.

ζ. 5 Νοεμβρίου 1940: Κατόπιν διαταγής την νύκτα 4/5 Νοεμβρίου αναδίπλωσις επί της γραμμής υψώματα Άγιος Ηλίας-Βροντισμένη. Επί της κύριας γραμμής αντιστάσεως, διετέθησαν τα Ι-ΙΙΙ Τάγματα και το ΙΙ Τάγμα Πολυβόλων. Το ΙΙ Τάγμα ετέθη εν εφεδρεία.

η. 6-12 Νοεμβρίου: Βομβαρδισμός υπό του εχθρικού Πυρ/κού επί δύο ημέρας της πρώτης ημετέρας γραμμής και κατόπιν της κατεχομένης γραμμής. Την νύκτα 10/11 Νοεμβρίου επιθετική αναγνώρισις Τμήματος του Συντάγματος προς ύψωμα Σιάστη είχεν ως αποτέλεσμα την σύλληψιν 90 αιχμαλώτων.

θ. 13 Νοεμβρίου: Προέλασις προς την γενικήν κατεύθυνσιν Κοκλιοί-Μονή Σωσσίνου.

ι. 14-17 Νοεμβρίου: Κατάληψις της γραμμής υψώματα βορείως Κοκλιούς-ύψ. Σιάστη-Γρίμπιανη, κατόπιν αγώνος. Κατάληψις χωρίου Ρεπετίστη κατόπιν σκληρού αγώνος.

Συνέχισις της επιθέσεως και κατάληψις των χωρίων Σιταριά-Κρυονέρι.Το εσπέρας της 17/11 ετέθη ΥΔ του Συντάγματος και το ΙΙΙ/36 Τάγμα.

ια. 18-20 Νοεμβρίου: Επίθεσις και κατάληψις υψώματος Προφήτη Ηλία, υψωμάτων Ρουΐτσης και σύλληψις 350 αιχμαλώτων, 45 ημιόνων και κυρίευσις 4 πυροβόλων και υλικού.

Την 20 Νοεμβρίου κατάληψις στενωπού Χάνι Δελβινάκι και προώθησις ΙΙ Τάγματος βορείως παρά το Πωγώνιον.

ιβ. 21-25 Νοεμβρίου: Συνέχισις της προελάσεως επί τριών κατευθύνσεων και κατάληψις της γραμμής, υψώματα Κτίσματα-Ζάβροχον-υψώματα Τεριαχίου.

ιγ. 26 Νοεμβρίου-30 Δεκεμβρίου: Διαδοχικαί επιθετικαί ενέργειαι του Συντάγματος και κατάληψις των υψωμάτων ανατολ. Αργυ-

.. / ..

-12-

ροχώρι, Χρυσοδούλη και Αγ. Νικολάου. Αναχαίτησις τμημάτων του Συν/τος πρό του υψοδ. 669.

ιδ. 1-5 Δεκεμβρίου 1940: Αλεπάλληλαι επιθέσεις του Συντάγματος και κατάληψις τελικώς του υψοδείκτου 669.

ιε. 6-28 Δεκεμβρίου 1940: Κίνησις του Συντάγματος προς βορράν και εγκατάστασις εις την περιοχήν Άνω-Κάτω επισκοπή-Γλίνα προς ανάπαυσιν και ανασυγκρότησιν, πλήν του Ι/42 Τάγματος διατεθέντος προσωρινώς εις την ΙΙΙ Μεραρχίαν και ΙΙ/42 Τάγματος διατεθέντος προσωρινώς εις Α΄ Σ.Σ. Την 9/12 το ΙΙΙ/36 Τάγμα απεσπάσθη εκ του 5/42 Συντάγματος επανελθόν εις την Μονάδα του.

ιστ. 29-31 Δεκεμβρίου 1940: Μετακίνησις του Συντάγματος διά διαδοχικών πορειών και διά του δρομολογίου Επισκοπής-Λαζαράτι-Αργυρόκαστρον-Τσεκούνα-Κολιόνι όπου και κατηυλίσθη αναλαβόν Υ.Δ. και το Ι/40 Σύνταγμα Ευζώνων.

ιζ. 1-2 Ιανουαρίου 1941: Εγκατάστασις του ΙΙΙ/42 Τάγματος εις τον τομέα του 11ου ΣΠ εις τα υψώματα Μάλι-Σπάτ.

ιη. 3 Ιανουαρίου 1941: Επίθεσις του ΙΙΙ/42 Τάγματος επ’ ωφελεία της IV Μεραρχίας απέτυχε με σοβαράς απωλείας.

ιθ. 4-5 Ιανουαρίου 1941: Εγκατάστασις εις τον τομέα Μάλι-Σπάτ και του Ι/40 Τάγματος, εις αντικατάστασιν Τμημάτων του 8ου ΣΠ. Ανάληψις της διοικήσεως του Υποτομέως 11ου ΣΠ το οποίον διετέθη εις εφεδρείαν.

κ. 6-26 Ιανουαρίου 1941: Αμυντική εγκατάστασις των ανωτέρω τμημάτων εις τον εν λόγω υποτομέα υπό δριμύτατον ψύχος. Περιωρισμένη δράσις εκατέρωθεν, πλήν της επιθέσεως την 16 Ιαν. του Ι/40 Τάγματος η οποία όμως απέτυχε λόγω ισχυράς οργανώσεως της εχθρικής τοποθεσίας.

κα. 27 Ιανουαρίου-11 Μαρτίου 1941: Το Σύνταγμα αντικατεστάθη εις τον υποτομέα του υπό του 85^ου ΣΠ και απεσύρθη ως εφεδρείαν εις την περιοχήν Κολιόνι-Γκολέμι προς ανασυγκρότησιν, ενίσχυσιν και ανάπαυσιν. Αρχάς Φεβρουαρίου επανήλθεν εις το Σύνταγμα και το ΙΙ/42 Τάγμα εκ του Α΄ Σ.Σ.

        κβ. 12 Μαρτίου-15 Απριλίου 1941: Το Σύνταγμα μετά του Ι/40

.. / ..

-13-

Τάγματος ανέλαβε και πάλι τον υποτομέα βορείας Μάλι-Σπάτ εις αντικατάστασιν του 85ου ΣΠ. Την 24 Μαρτίου επανήλθεν εις το Σύνταγμα και το Ι/42 Τάγμα εκ της ΙΙΙ Μεραρχίας και αντικατέστησε το Ι/40 Τάγμα το οποίον επανήλθεν εις το Σύνταγμά του. Κατά το χρονικόν διάστημα 12 Μαρ.-15 Απρ. ο εχθρός πολλάκις ενήργησε επιθετικάς ενεργείας αι οποίαι απεκρούσθησαν. Τας 13-15 Απρ. ο εχθρός ενήργησεν επίθεσιν με υποστήριξιν σφοδρού πυρός Πυρ/κού και κατώρθωσε να ανατρέψη τον 9ον Λόχον/ΙΙΙ/42 Τάγματος. Το Σύνταγμα ενήργησε αντεπίθεσιν αλλά αύτη απέτυχε λόγω ελλείψεως βλημάτων Πυρ/κού. Ενίσχυσις του 34ου ΣΠ εκάλυψε το κενόν.

κγ. 16-17 Απριλίου: Σύμπτυξις του Συντάγματος, κατόπιν δ/γής της

VIII Μεραρχίας, επί του δρομολογίου Μάλι-Σπάτ-Κολιόνιο-Καρδίκ-Τσεπούνα και εγκατάστασις αμυντική επί των υψωμάτων βορείως Στρατώνων Αργυροκάστρου.

κδ. 18-19 Απριλίου: Την 18 Απρ. απόκρουσις εχθρικών επιθέσεων και την νύκτα 18/19 του ιδίου απαγκίστρωσις και σύμπτυξις του Συν/τος, κατόπιν δ/γής, διά του δρομολογίου Αργυρόκαστρον-Γκιουρατζικ-Παλαρέτ-Βοδίνο. Την 19 Απρ. αμυντική εγκατάστασις του Συντάγματος επί της γραμμής των υψωμάτων βορείως και δυτικώς του χωρίου Βοδίνο.

κε. 20 Απριλίου: Απόκρουσις του προελαύνοντος εχθρού με βαρείας απωλείας δι’ αυτόν. Το εσπέρας κοινοποιείται υπό της Μεραρχίας η συναφθείσα ανακωχή μεταξύ ημών και των Ιταλών.

κστ. 21 Απριλίου: Παρά την ανακωχήν οι Ιταλοί προσπαθούν να διεισδύσουν αλλ’ αποκρούονται. Σύλληψις και 2 αιχμαλ.

κζ. 22-23 Απριλίου: Κατόπιν δ/γής, σύμπτυξις διά του δρομολογίου Βοδίνο-Πέτελη-Βέλτσιστα-Αγία Τριάς-Κεράσοβον και άφιξις εις Κρυονέρι.

κη. 23 Απριλίου: Συνέχεια συμπτύξεως διά του δρομολογίου Κρυονέρι-Σιταριά-Κοκλιούς-Μαζαράκι και άφιξις εις Ζίτσα.

κθ. 24 Απριλίου: Συνέχεια συμπτύξεως διά του δρομολογίου Ζίτσα-Γραμμένο και άφιξις εις το χωρίον Δραμεσοί.

λ. 25-26 Απριλίου: Παραμονή του Συντάγματος εις

.. / ..

-14-

το χωρίον Δραμεσοί. Κατόπιν διαταγής της Μεραρχίας εγένετο η συγκέντρωσις του οπλισμού και των υλικών του Συντάγματος και η εναποθήκευσις αυτών εις το σχολείον του χωρίου. Η παράδοσις των κλειδιών του σχολείου εγένετο εις τον Σταθμόν Χωρ/κής του χωρίου.

λα. 27-30 Απριλίου: Κίνησις προς νότον και άφιξις εις περιοχήν Φιλιππιάδος. Εκεί επετράπη εις όσους ήθελαν ν’ αναχωρήσουν μόνοι των εις τας εστίας των.

λβ. 1-2 Μαΐου 1941: Συνέχεια πορείας των υπολειμμάτων του Συντάγματος εις Αμφιλοχίαν μέσω Άρτης.

λγ. 3-6 Μαΐου 1941: Τη εγκρίσει της Μεραρχίας οι απομείναντες οπλίται του Συντάγματος απεσπάσθησαν εκ της φάλαγγος των λοιπών μονάδων και διά του δρομολογίου Αμφιλοχία-Καρπενήσιον-Λιανοκλάδι, έφθασαν εις την έδραν του Συντάγματος εις την Λαμίαν.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1941-1944

9. Κατά την διάρκειαν της κατοχής, τον Απρίλιον του 1943 ο Συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός και έτεροι Έλληνες Αξιωματικοί συνεκρότησαν εις την περιοχήν Γκιώνας-Παρνασσού το 5/42 Σύνταγμα με σκοπόν την αντίστασιν κατά των κατακτητών και την απελευθέρωσιν της πατρίδος. Το Σύνταγμα έδρασεν εις την Ρούμελην και είχε σκληράς και επιτυχείς συγκρούσεις μετά των στρατευμάτων κατοχής. Δυστυχώς, ο ΕΛΑΣ κυριαρχούμενος υπό των κομμουνιστών επετέθη τρείς φοράς κατά του Συντάγματος και τελικώς διέλυσε τούτο τον Απρίλιον το 1944 του Διοικητού του φονευθέντος, καθ’ όν χρόνον ωδηγείτο αιχμάλωτος εις το Αρχηγείον του Άρη Βελουχιώτη.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1941-1944

10.α. 30 Απριλίου 1951: Η 53 Ταξιαρχία μετωνομάσθη εις 42 ή 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων με έδρα το Κολοκούρι Κατερίνης.

Υπήγετο υπό την Ιην Μεραρχίαν.

β. Θέρος 1954: Το Σύνταγμα διελύθη δια της υπ’ αριθ. ΛΠ. 4139/43/139664/26-6-54 διαταγής ΓΕΣ/Α3.

γ. Κατά το ανωτέρω τριετές χρονικόν διάστημα το Σύνταγμα

.. / ..

-15-

ησχολείτο με την εκπαίδευσιν και την οργάνωσιν του εδάφους εις την στενωπόν Αγ. Δημητρίου Ολύμπου και Κολυνδρού-Αλιάκμονος.»

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Αναρτήσεις και δημοσιεύσεις- σχετικές με το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων:

α) Το 5/42 ΣύνταγμαΕυζώνων και ο Νικόλαος Πλαστήρας

β) ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ-ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ:

1) ΠολεμικόΗμερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Απόσπασμα 1).

2) ΠολεμικόΗμερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Απόσπασμα 2).

3) ΠολεμικόΗμερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Απόσπασμα 3).

4) ΠολεμικόΗμερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Απόσπασμα 4).

5) ΠολεμικόΗμερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Απόσπασμα 5α).

6) ΠολεμικόΗμερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Απόσπασμα 5β).

γ) ΔημήτριοςΑνδρέου Χάδος: ένας εύζωνας δεκανέας από την Παλαιοκερασιά Φθιώτιδας(οικογενειακό φωτογραφικό αρχείο Ελευθερίου Δ. Χάδου).

δ) ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1940-41:

1) ΠολεμικόΗμερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρoς Α΄).

2) ΠολεμικόΗμερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρoς Β΄).

3) ΠολεμικόΗμερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρoς Γ΄).

4) ΠολεμικόΗμερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρoς Δ΄).

5) ΠολεμικόΗμερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρoς Ε΄).

ε) Σελέκου Πέτρου, ΑνδρέαςΜ. Καραμέρης, Ο θρυλικός ταγματάρχης των ευζώνων, ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ 22/238 (Αύγουστος 2009).

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Εικ. 1: Η πρώτη σελίδα του Ιστορικού Σημειώματος.

 Εικ. 2: Η τελευταία σελίδα του Ιστορικού Σημειώματος.

ΠΗΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ

Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.

Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας και ο Νικόλαος Πλαστήρας

                                        5/42 ΕΥΖΩΝΩΝ

                                                   Μνήμη των πατέρων

 Στο λιγδερό σου ντουλαμά έκρυψες την Ελλάδα,

  στο φτερωτό τσαρούχι σου εκούρνιασε η ελπίδα,

    δε σ’ έπιασε στη συμφορά της φρίκης η ντραλάδα,

   ως η ψυχή σου άστραψε του χρέους φωτοβολίδα.

Το ματωμένο «αέρα!» σου υψώθηκε σταυρός,

       να προσκυνούν οι γενεές την αντρική καρδιά σου,

    ν’ ακούγεται η χλαπαταγή σαν αίνος σου αβρός,

           πού τον σιγομουρμούριζαν τα ντροπαλά παιδιά σου.

Κώστας Αβραάμ

[Πηγή: περιοδική έκδοση «Στερεά Ελλάς», τεύχος 61, Ιούνιος 1974, σελίδα 23]

1. Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας.

Με τον Προσωρινό Οργανισμό του 1913 (Νόμος 85 της 29^ης Νοεμβρίου 1913) συγκροτήθηκε η δομή του ελληνικού στρατού, με την οποία έλαβε μέρος στους πολέμους που ακολούθησαν (1914-1922). Το πεζικό αποτελούνταν από 42 συντάγματα, εκ των οποίων 5 ήταν ευζωνικά και 3 συντάγματα κρητών. Το σύνταγμα διαιρούνταν σε τρία τάγματα, το τάγμα σε τέσσερις λόχους, ο λόχος σε τρείς διμοιρίες και μία διμοιρία πολυβόλων. Τα συντάγματα κατανέμονταν σε 14 μεραρχίες. Η κάθε μεραρχία περιελάμβανε 3 συντάγματα. Τρεις μεραρχίες συγκροτούσαν ένα σώμα στρατού.

Το Α΄ Σώμα Στρατού με έδρα την Αθήνα περιελάμβανε την Ιη Μεραρχία με έδρα τη Λάρισα, την ΙΙα Μεραρχία με έδρα την Αθήνα και τη ΧΙΙΙη Μεραρχία με έδρα τη Χαλκίδα.

Η ΧΙΙΙη Μεραρχία αποτελούνταν από το 3^ο Σύνταγμα Πεζικού με έδρα τη Χαλκίδα, το 2^ο Σύνταγμα Πεζικού και το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων με έδρα τη Λαμία.

Η Λαμία υπήρξε έδρα δύο σπουδαίων μονάδων του ελληνικού στρατού: του 2^ου Συντάγματος Πεζικού και του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Στο 2^ο Σύνταγμα Πεζικού υπηρετούσαν κληρωτοί και επιστρατευμένοι έφεδροι των νομών Φθιώτιδας, Βοιωτίας, Φωκίδας και Ευβοίας. Στο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων καλούνταν οι κληρωτοί στρατεύσιμοι από τα ορεινά χωριά των νομών Φθιώτιδας, Ευρυτανίας, Φωκίδας και Βοιωτίας. Ήταν οι βουνίσιοι Ρουμελιώτες εύζωνοι, που έφεραν μέσα τους έντονη την κλέφτικη παράδοση της Ρούμελης.

Την 1^η Δεκεμβρίου 1916 το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων λόγω των φιλοβασιλικών πεποιθήσεων των αξιωματικών και οπλιτών του, κατόπιν τελεσιγράφου των Αγγλογαλλικών δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ (Εικ.1), μεταφέρθηκε από τη Λαμία στη Χαλκίδα. Ήταν η περίοδος των Νοεμβριανών και του Εθνικού Διχασμού. Από τη Χαλκίδα αναχώρησε το 1918 για το μέτωπο του Στρυμόνα στη Μακεδονία.

Στις αρχές του 1919 δύο ελληνικές μεραρχίες, η ΙΙα και η ΧΙΙΙη, συνολικής δύναμης 23.551 ανδρών, αναχώρησαν από τις Ελευθερές Καβάλας για την Ουκρανία (Μεσημβρινή Ρωσία). Σκοπός της αποστολής αυτής ήταν η καταστολή της μπολσεβικικής επανάστασης. Υπό την ΧΙΙΙη Μεραρχία υπαγόταν και το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων. Η εκστρατεία τελείωσε άδοξα εξαιτίας της συντριπτικής υπεροχής των μπολσεβίκων του атаман НикифорАлекса́ндрович Григо́рьев (=οπλαρχηγός Νικηφόρ Αλεξάνδροβιτς Γκριγκόριεφ). Η βεβιασμένη υποχώρηση πραγματοποιήθηκε προς τη σημερινή Μολδαβία και κατόπιν Ρουμανία. Στο Γαλάτσι της Ρουμανίας οι ελληνικές δυνάμεις επιβιβάστηκαν σε πλοία και μέσω Δούναβη-Μαύρης Θάλασσας-Βοσπόρου-Αιγαίου μετέβησαν στη Σμύρνη.

Στη Μικρά Ασία το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων διέπρεψε στα πεδία των μαχών και αναδείχθηκε στην πιο επίλεκτη μονάδα του ελληνικού στρατού (Εικ.2-7). Οι Τούρκοι το αποκαλούσαν Σεϊτάν ασκέρ (τουρκ. Seytanasker=ο στρατός του διαβόλου ή διαβολοστρατός) εξαιτίας του πανικού που προκαλούσε με τα αιφνιδιαστικά χτυπήματά του.

Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας αποκαλούνταν Καραπιπέρ (τουρκ. Kara Biber=μαύρο πιπέρι) εξαιτίας του μελαψού χρώματός του. Επίσης και Καρασεϊτάν (τουρκ. Kara Seytan=Μαύρος Διάβολος) εξαιτίας των απωλειών που τους προκαλούσε.

Τα αισθήματα των Τούρκων για τον Πλαστήρα και τους ευζώνους του φαίνονται από μαρτυρία Έλληνα στρατιώτη, που αιχμαλωτίσθηκε τον Αύγουστο του 1922 κοντά στο Ουσάκ:

«…Μας πλησιάζει ένας αξιωματικός με στρατιώτας φορτωμένους με δεκάδες πακέτα σιγαρέττα για να τα δώση δήθεν σε όσους θα του δώσουν την πληροφορία που ήθελε:

-Καραπιπέρ βάρ μου; (εννοούσε εάν ήταν μεταξύ των αιχμαλώτων ο Πλαστήρας. Έτσι τον έλεγαν οι Τούρκοι). Άλλος υπαξιωματικός μας ρωτούσε:

-Σεϊτάν ασκέρ βάρμου; (εννοούσε εάν είχαμε μεταξύ μας τσολιάδες-διαβολοστρατιώτες). Αυτοί τους είχαν κάψη την καρδιά! Αυτοί τους είχαν εξευτελίση σε τέτοιο βαθμό, που ενόμιζαν πως οι τσολιάδες ήσαν υπεράνθρωπα όντα.

Ομολογώ κι εγώ, τους τρόμαξα στις επιθέσεις τους τσολιάδες, κυρίως στο Τομλού Μπουνάρ˙ κι ως είδα τότε ξαφνικά ένα συμμαθητή μου της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης, ντυμένο τσολιά στο Σύνταγμα του Πλαστήρα, κι ήσαν πολλοί Σμυρνιοί τσολιάδες στο Σύνταγμά του. Δοξασμένη φούντα, έγινες θρύλος.

Και δός του ο Τούρκος αξιωματικός να ερωτά όλους:

-Σεϊτάν ασκέρ, βάρ μου;

Εννοείται από κανένα μας δεν πήρε την απάντησι που περίμενε. Στο τέλος απελπίστηκε κι’ έφυγε…». (Από το βιβλίο: Σπανομανώλη Χ., Αιχμάλωτοι των Τούρκων, Αύγουστος 1922-Αύγουστος 1923, Αθήναι 1969, σελίδα 55).

Οι εύζωνοι του 5/42 Συντάγματος κατείχαν ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους συναδέλφους τους των υπολοίπων μονάδων της Στρατιάς Μικράς Ασίας. Τους περιέβαλλε ένας ιδιαίτερος θρύλος λόγω του ριψοκίνδυνου των επιχειρήσεων που αναλάμβαναν και των επιτυχημένων επιθέσεων κατά των Τούρκων. Μία τέτοια επιχείρηση, η μάχη του Τουμλού Μπουνάρ, περιγράφεται από τον εύζωνα του 5/42 Συντάγματος Χρήστο Δ. Αλεξόπουλο, το συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα αλλά και τον Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ).

Ενδεικτικό για το πως έβλεπαν οι άλλοι Έλληνες στρατιώτες τους ευζώνους του 5/42 Συντάγματος είναι η μαρτυρία ενός στρατιώτη του πεζικού που ακολουθεί:

«Ένας μαύρος καβαλάρης

..........Κάποια μέρα είδαμε να κυκλοφορούν πολλοί εύζωνοι. Ήταν το 5/42 των Ευζώνων του Πλαστήρα, που ήρθε για ανάπαυσι από το μέτωπο. Το ευζωνικό του Πλαστήρα από τότε το περιέβαλε κάποιος θρύλος. Μου έκαναν εξαιρετική εντύπωσι αυτοί οι νευρώδεις, ηλιοκαμένοι άντρες. Είχαν αλήθεια επάνω τους κάτι το ρωμαλέο, το αντρίκιο, το ασήκικο. Εθεωρείτο η πιο εκλεχτή πολεμική μονάδα. Το «σαϊτάν ασκέρ», όπως το έλεγαν οι Τούρκοι.

Ένα άχρωμο και άτονο ηλιοβασίλεμα ξεψυχάει στον κάμπο του Αφιόν Καραχισάρ…. Στο βάθος του κάμπου δυό καβαλάρηδες καλπάζουν προς το μέρος μας μέσα σε δυό σύννεφα σκόνης. Όλο και πλησιάζουν. Ο πρώτος φαίνεται αξιωματικός, ο δεύτερος εύζωνας. Μόλις έφτασαν στην είσοδο, ο αξιωματικός αφήνει απότομα τα ηνία του αλόγου, πιάνει με τα δυό του χέρια τη σέλλα και με μια σβέλτη ακροβατική κίνησι πηδάει ολόρθος στη γή. Ένας συνταγματάρχης, ψηλός ξερακιανός, σχεδόν μαύρος, μ’ ένα τσιγγελωτό μουστάκι, με μάγουλα ρουφηγμένα. Πολύχρωμα τετραγωνάκια φιγουράρουν στο στήθος του αμπέχωνου. Τα διάσημα. Στο αριστερό μανίκι τα εξάμηνα του μετώπου. Στο δεξί τα τεθλασμένα σήματα των τραυμάτων. Με δέος σταθήκαμε κλαρίνο. ΄Ετσι ψηλός κι αγριωπός, καθώς στάθηκε μπροστά μας, μας έμπηξε το φοβερό του βλέμμα. Για να μη μας κουράζη στη στάσι προσοχής και στη στάσι του χαιρετισμού, μας άδραξε με τα στιβαρά του χέρια τα δεξιά μας χέρια και μας τα κατέβασε. Μας ρωτούσε αρκετή ώρα για την εργασία του σταδίου. Ύστερα έκανε μια βόλτα στο στάδιο. Με το συνάδελφό μου υπολογίσαμε ότι αυτός έπρεπε να ήταν ο Πλαστήρας. Πλησίασα τον τσολιά που κρατούσε τ’ άλογα και τον ρώτησα για να βεβαιωθώ.

-Ποιός είναι συνάδελφε αυτός ο συνταγματάρχης;

Ο τσολιάς φάνηκε σαν να παραξενεύτηκε για την ανόητη ερώτησί μου, για κάτι που έπρεπε να ξέρω.

-Δεν τούν ξέρτε; Ου Πλαστήρας.

Ο Πλαστήρας σε λίγο πέρασε πάλι μπροστά μας. Με την ίδια σβέλτη κίνηση ανέβηκε στο άλογό του. Το ψαρί του άλογο χοροπήδησε για λίγο. Έτσι λεβέντης, σαν Άη-Γιώργης καβαλάρης χάθηκε προς την ίδια κατεύθυνσι, προς το βάθος του μικρασιατικού κάμπου.

Ένας ποδοσφαιρικός αγώνας

…Καιρός είναι τώρα να παρακολουθήσουμε κι έναν ενδιαφέροντα ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ του συντάγματος ευζώνων και της πρώτης μεραρχίας. Παρωδία ποδοσφαίρου, που προκαλούσε δέος στην αντίπαλο ομάδα των ευζώνων και γέλια στους θεατές. Οι εύζωνοι κυνηγούσαν τη μπάλλα ορμητικά σα σμήνη καμικάζι! Έντρομος ο διαιτητής έπιασε τη μια πλευρά του γηπέδου και σφύριζε χωρίς κανείς να τον ακούη. Οι αντίπαλοι των ευζώνων ποδοσφαιριστές της μεραρχίας έτρεχαν κι αυτοί ν’ αποφύγουν τη μάχη σώμα προς σώμα. Κι’ έτσι «αντιστάσεως μη ούσης» νίκησαν οι εύζωνες χειροκροτηθέντες θερμά από τους θεατές». (Από το βιβλίο: Ντούλας Κ., Ένας φαντάρος θυμάται τον Μικρασιατικό πόλεμο, Αθήνα 1976, σελίδες 45, 46, 47).

Η πολυαναμενόμενη τουρκική επίθεση εκδηλώθηκε με σφοδρό κανονιοβολισμό των ελληνικών θέσεων στις 5.30 π.μ. της 13^ης Αυγούστου 1922. Μετά από μισή ώρα εκδηλώθηκε η επίθεση του τουρκικού πεζικού. Άρχισε η μεγάλη μάχη του πολέμου της ανεξαρτησίας των Τούρκων (τουρκ. Kurtuluş Savaşı).

Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων είχε διατεθεί στην ΙVη Μεραρχία Πελοποννήσου στο μέτωπο του Αφιόν Καραχισάρ. Συμμετείχε στον αγώνα υπερασπίζοντας τον τομέα Καμελάρ Ντάγ. Απέναντί του επιτίθεντο οι τουρκικές μεραρχίες 5^η Καυκάσου (τουρκ. 5^η Kafkas Tümeni, μέραρχος Halit Akmansü) και 11^η (τουρκ. 11^η Tümen, μέραρχος Ahmet Derviş).

Στις 3.00 μ.μ. τμήματα της 5^ης μεραρχίας Καυκάσου έφτασαν ως την κύρια γραμμή αντίστασης αλλά αντεπιθέσεις του 5/42 Συντάγματος τους απώθησαν με βαριές απώλειες. Στις 6.00 μ.μ. αποκρούσθηκε νέα επίθεση και πραγματοποιήθηκε ανακατάληψη υψώματος, που απωλέσθηκε από το Ι/35 Τάγμα. Στις 6.30 μ.μ. ο διοικητής του τουρκικού 4^ου Σώματος Στρατού (τουρκ. 4 Kolordu), Kemalettin Sami Gökçen, επικεφαλής 23 ταγμάτων επιτέθηκε εναντίον του υψώματος 1.710 μ.. Το ύψωμα βρίσκεται κοντά στο σημερινό χωριό Erkmen. Ακόμη και σήμερα σώζονται τα ελληνικά χαρακώματα [foto 74: Erkmentepe’de (Karatepe) Yunan mevzileri]. Η επίθεση απέτυχε με βαριές απώλειες. Αντεπιθέσεις τμημάτων του 5/42 Συντάγματος ανάγκαζαν τους Τούρκους να γυρίζουν στις θέσεις εξόρμησής τους. Αλλεπάλληλες επιθέσεις αποκρούσθηκαν με ορμητικές αντεπιθέσεις.

Στα υψώματα κοντά στο σημερινό χωριό Κιουτσούκ Καλετζίκ (τουρκ. Küçük Kalecik) το Ι/42 Τάγμα (ταγματάρχης Τσιρώνης Ανδρέας) έδωσε απεγνωσμένο αγώνα έναντι πολλαπλασίων τουρκικών δυνάμεων με βαριές απώλειες. Σε προσπάθεια ανακατάληψής του, σε ελάχιστο χρόνο το ΙΙΙ/42 Τάγμα (ταγματάρχης Τερτίκας Χαράλαμπος[1]) απώλεσε τους 500 από τους 700 άνδρες, ενώ ο Λόχος του Μικρού Επιτελείου του Συντάγματος τους 110 από τους 160. Μετά το μάταιο αυτό αγώνα, λόγω της συντριπτικής υπεροχής σε άνδρες και οπλισμό των Τούρκων, το Σύνταγμα υποχώρησε καλυπτόμενο από το ΙΙ/42 Τάγμα (ταγματάρχης Παλαντζάς Νικόλαος). Να σημειωθεί ότι οι ταγματάρχες Τσιρώνης και Παλαντζάς τραυματίσθηκαν.

Στο βιβλίο του Γιάννη Καψή "Χαμένες Πατρίδες. Από την απελευθέρωση στην καταστροφή της Σμύρνης, Γ΄ έκδοση, Αθήνα 1989", σελίδες 141, 142 & 143, παρατίθεται ομιλία του Μουσταφά Κεμάλ στην τουρκική εθνοσυνέλευση:

«Από τό τουρκικόν στρατηγείον παρηκολούθουν την άδιάκοπον υποχώρησιν του ελληνικού στρατού. Τίποτε, πλέον δεν μπο­ρούσε να τον συγκρατήση. Το ηθικόν των είχεν εκμηδενισθή, όταν έξαφνα Τούρκος αξιωματικός του ιππικού έφερε στο Στρατηγείον την απροσδόκητον πληροφορίαν, ότι έσημειώθη εις ένα σημείον άκαμπτος ελληνική άντίστασις. Το σημείο εκείνο ελέγετο 'Ερικνεν-κορυφή 1.310 του Χασάν Μπελ-και είχε μεγάλην στρατηγικήν σπουδαιότητα. Το κτυπούσαμε από το Χασάν Τεπέ. Αλλά δεν μπορούσαμε να το πατήσουμε. Ο Ρεσάτ μπέης, διοικητής τής 57ης Μεραρχίας, μου είχε δώσει τον λόγον του ότι θα το καταλάβη άντί πάσης θυσίας. Εν τούτοις, ή ελληνική άντίστασις συνεχίζεται, μολονότι, έβάλλετο υπό του ορειβατικού πυροβολικού. Κι ο Ρεσάτ ταπεινωμένος, που μέσα στην γενικήν αποσύνθεσιν του εχθρού δεν μπόρεσε να κάμψη την άντίστασιν μιας χούφτας γενναίων, τινάζει τα μυαλά του στον αέρα. Αυτοί ήσαν οι Έλληνες. Κι αυτούς δεν τους νικήσαμε....».

Την ομιλία μετέδωσε από το Παρίσι ο δημοσιογράφος Πότης Τσιμπιδάρος (ψευδώνυμο Γ. Φτέρης) του «Ελευθέρου Βήματος» σε μετάφραση από τη γαλλική εφημερίδα «Le Temps».

Τα επαινετικά λόγια του Μουσταφά Κεμάλ για τον ηρωϊσμό των Ελλήνων εντυπωσιάζουν! Ο εντοπισμός της αυθεντικής ομιλίας από τα τουρκικά αρχεία ή το πρωτότυπο κείμενο της γαλλικής εφημερίδας θα τεκμηρίωνε απόλυτα το γεγονός.

Ο Γιάννης Καψής υποστηρίζει λανθασμένα ότι απέναντι από την 57^η τουρκική μεραρχία μάχονταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων. Όμως στο Χασάν Μπέλ (τουρκ. Cigiltepe) αμύνθηκαν ηρωϊκά δύο τάγματα του 5^ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων, το Ι/5 (ταγματάρχης Ράντος Νικόλαος) και το ΙΙ/5 (ταγματάρχης Κατσιμήτρος Χαράλαμπος). Τα δύο τάγματα υποχώρησαν μετά τις 2.00 μ.μ. και τον τραυματισμό του Κατσιμήτρου στο γόνατο. Αντικαταστάθηκε από το λοχαγό Γαλή Αθανάσιο.

Γεγονός είναι πάντως ότι ο Διοικητής της 57ης Μεραρχίας Συνταγματάρχης Ρεσάτ Μπέης (τουρκ. Reşat Bey), μετά από διάλογο που είχε με το Μουσταφά Κεμάλ, αυτοκτόνησε με το ρεβόλβερ του στις 11.00 π.μ. της 14^ης Αυγούστου 1922 λόγω αδυναμίας κατάληψης του υψώματος (οι ημερομηνίες στις ελληνικές πηγές είναι με το Ιουλιανό ημερολόγιο ενώ στις τουρκικές με το Γρηγοριανό, γι’ αυτό και η διαφορά των 13 ημερών). Ο διάλογος έχει ως εξής:

«... 27 Ağustos 1922 sabahı 57. Tümen bu tepeyi kuşatmış, saat 10.30'da Mustafa Kemal telefonda komutana;

-Reşat Bey, bu önemli tepeyi ne zaman alacaksınız? Gecikmeniz genel durumu etkiliyor.

-Komutanım, yarım saat sonra alacağız.

-Başarılar diliyorum.

Mustafa Kemal (10.45):

-Düşmanın halen direndiğini görüyorum. Gözümüz o tepede, çok önemli.

-Komutanım tepeye düşman bir tümen yığmış direniyorlar. Ama alacağız komutanım, mutlaka alacağız.

Mustafa Kemal (11.00):

-Reşat Bey'i istiyorum.

-Komutanım Reşat Bey size bir mesaj bırakarak intihar etti. Okuyorum, komutanım.

-Yarım saat zarfında bu tepeyi almak için söz verdiğim halde sözümü yapamamış olduğumdan dolayı yaşayamam komutanım.

Mustafa Kemal'in gözlerinden yaşlar boşanır:

-Allah rahmet eylesin, Reşat Bey büyük bir vatanseverdir.

11.45 Başkomutanın telefonu çalar:

-Çiğiltepe alınmıştır komutanım. Yüzlerce ölüsünü bırakan düşman Sincanlı Ovası'na doğru kaçmaktadır, arz ederim.

İlgili resmi kayıt burada biter» [ο διάλογος εντοπίσθηκε στο: http://tr.wikipedia.org/wiki/Reşat_(Çiğiltepe), ημερομηνία δημοσίευσης 3 Απριλίου 2010. Αργότερα αφαιρέθηκε].

Σε ελεύθερη μετάφραση η συνομιλία αποδίδεται ως εξής:

«... το πρωί της 27^ης Αυγούστου 1922 τμήμα της 57ης Μεραρχίας είχε περικυκλώσει το λόφο, στις 10.30 ο Διοικητής Μουσταφά Κεμάλ στο τηλέφωνο:

-Ρεσάτ Μπέη, αυτό είναι σημαντικό να καταλάβετε το λόφο. Η καθυστέρηση επηρεάζει τη συνολική κατάσταση.

-Διοικητά, θα τον καταλάβουμε σε μισή ώρα το αργότερο.

-Σας εύχομαι κάθε επιτυχία.

Μουσταφά Κεμάλ (10:45):

-Βλέπω ο εχθρός, ακόμα αντιστέκεται. Τα μάτια μας βρίσκονται συνέχεια πάνω στο σημαντικό αυτό λόφο.

-Λόφος. Η εχθρική δύναμη σε ένα τμήμα αντιστέκεται λιγότερο. Αλλά θα τον καταλάβουμε, κύριε, σίγουρα.

Μουσταφά Κεμάλ (11.00):

-Θέλω τον Ρεσάτ Μπέη.

-Κύριε, ο Ρεσάτ Μπέης αυτοκτόνησε, αφήνοντας ένα μήνυμα. Σας το διαβάζω κύριε:

-Μέσα σε μισή ώρα, αν και είχα υποσχεθεί, δεν κράτησα το λόγο μου και δεν κατέλαβα το λόφο, δεν αξίζει να ζω, κύριε.

Με δάκρυα ο Μουσταφά Κεμάλ:

-Ο Θεός ας αναπαύσει την ψυχή του, ένας μεγάλος πατριώτης, ο Ρεσάτ Μπέης.

11:45 Διοικητής τμήματος αναφέρει στο τηλέφωνο:

-Çiğiltepe κατελήφθη, κύριε. Εκατοντάδες νεκρά εχθρικά σώματα, αριστερά στην πεδιάδα Sincali τρέχουν προς τα δεξιά, θέλω ενισχύσεις.

Το επίσημο αρχείο τελειώνει εδώ».

Σήμερα στο σημείο που αυτοκτόνησε ο Ρεσάτ υπάρχει μεγαλοπρεπές μνημείο. Ο τάφος του βρίσκεται στην Άγκυρα.

Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων κατά την οπισθοχώρησή του ακολούθησε την πορεία Balmahmut-Dumlupinar.

Στις 19 Αυγούστου με δυσκολία έφτασε στο Kabaklar, 13 χιλιόμετρα ανατολικά του Ουσάκ. Εκεί ενώθηκε με την Ομάδα Φράγκου (Ιη Μεραρχία Θεσσαλίας), της οποίας κάλυψε την υποχώρηση προς τα δυτικά.

Στις 22 Αυγούστου φτάνουν στη Φιλαδέλφεια (τουρκ. Alaşehir).

Από τη Φιλαδέλφεια αναχώρησε σιδηροδρομικώς για το Σαλιχλή (τουρκ. Salihli). Ως αποστολή είχε την προστασία της πόλης από το τουρκικό ιππικό. Καταυλίσθηκε στο σιδηροδρομικό σταθμό. Όμως στις 5.30 π.μ. της 23^ης Αυγούστου επιτέθηκε αιφνιδιαστικά η 1^η Τουρκική Μεραρχία Ιππικού, η οποία κατέλαβε την πόλη. Μετά από τρίωρη αντεπίθεση, σφοδρές οδομαχίες αλλά και σημαντικές απώλειες, το Σαλιχλή ανακαταλήφθηκε από το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων και την Ελληνική Μεραρχία Ιππικού. Ήταν η τελευταία σημαντική ελληνική νίκη και ανακατάληψη εδάφους στη Μικρά Ασία. Τον Οκτώβριο του 1925 εγκαινιάστηκε μνημείο των Τούρκων πεσόντων κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό, ο οποίος βρίσκεται στη δυτική είσοδο της πόλης, από την πλευρά της Σμύρνης. Σ’ αυτό αναγραφόταν τα ονόματα 23 πεσόντων Τούρκων. Σήμερα ανακαινίσθηκε από το Δήμο του Σαλιχλή και αφιερώθηκε στους πεσόντες όλων των πολέμων που διεξήγαγε η Τουρκία.

Μετά από αυτή τη μάχη οπισθοφυλακής το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων οπισθοχώρησε συντεταγμένα προς τον Τσεσμέ (τουρκ. Çeşme).

Το απόγευμα της Κυριακής 28 Αυγούστου πέρασε από τα Βουρλά (τουρκ. Urla) και την επόμενη ημέρα μπήκαν στην πόλη οι πρώτοι Τσέτες. Τα Βουρλά παραδόθηκαν στις φλόγες τα ξημερώματα του Σαββάτου 3 Σεπτεμβρίου.

Την ίδια μέρα το Σύνταγμα και ο Νικόλαος Πλαστήρας πέρασαν από τα Αλάτσατα (τουρκ. Alaçatı). Η διέλευση του Πλαστήρα περιγράφεται παραστατικά με το γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής ως εξής:

«….-Που γελαστήκανε και θάρρειε ο καθένας ντως πως τα Τουρκιά δε θα τσι πειράξουνε! Τσι το ’χε λεημένο καθαρά ο Νικολής ο Πλαστήρας. Η Σμύρνη ηκαυούντανε κι ο Πλαστήρας, στσί δυό, θαρρώ, για στσί τρείς του Σταυριάτη [=Σεπτεμβρίου] ήμπε στ’ Αλάτσατα. Στου Μοσκόβη τον καφενέ ητρέξανε ούλοι να χαιρετήσουνε το Μαύρο Καβαλάρη. Τον ητρατάρανε ροσόλια [=είδος λικέρ με άρωμα από ρόδο] και γλυκά, ήδωκέν του κι ένα κοριτσάκι τά ’μορφότερα λούλουδα τα’ Αλατσάτου! Τά ’ριξεν τ’ αλό’ου του ο Πλαστήρας και τσ’ είπε:

-Φαρμάκι δώμουτε! Να φύετε, η Σμύρνη κάηκε, έρχονται οι Τούρκοι, θα σας σφάξουνε! Φύετε!

Μά πού μυαλά! Ήμπανε οι τσέτες….» (Από το βιβλίο: Κορομηλά Μ.-Καντάρας Θ., Ερυθραία, ένας ευλογημένος μικρόκοσμος στην καρδιά της Ιωνίας, Αθήνα 1997, σελίδα 194).

Λίγο πιο κάτω έδωσε την τελευταία μάχη στη Μικρά Ασία. Σε ενέδρα στη στροφή του δρόμου προς Τσεσμέ αιφνιδίασε και σκότωσε 147 Τσέτες. Η μάχη περιγράφεται από τον εύζωνα Δημήτριο Παπανικολάου που συμμετείχε στη μάχη ως εξής:

«…..Πιο πέρα από το χωριό βγάλαμε πλαγιοφυλακές να προφυλαχτούμε από τα άτακτα στίφη, που ερχότανε σουρτά κατά χιλιάδες. Πίσω τους ερχόντανε ο Πλαστήρας, συντεταγμένος. Ανταμώσαμε μαζί όλοι και βαδίσαμε προς τα Αλάτσατα. Φθάνοντας λοιπόν σε ένα στρατηγικό μέρος που είτανε μια κοιλάδα, λέγει ο αείμνηστος και θαραλέος Συνταγματάρχης Πλαστήρας:

-Παιδιά! Εδώ πρέπει να τους δώσουμε το τελευταίο μάθημα για να μας θυμούνται!

Ήρθαν λοιπόν τμήματα και κατέλαβαν τις πιο στρατηγικές θέσεις. Τα πολυβόλα εφοδιασμένα με πολλά κιβώτια πυρομαχικών. Τους άφησαν λοιπόν και μπήκανε μέσα στην κοιλάδα. Μόλις φθάσανε σε απόσταση βολής άρχισαν οι ομοβροντίες. Και βούϊζε ο τόπος από τους κρότους. Όσοι ήτανε εμπροσθοφυλακή δεν γλύτωσε κανένας!

Έτσι τους εκδηκήθηκε για τελευταία φορά ο μαύρος καβαλάρης που τον είχαν ονομάσει. Αυτό θα πεί ανδρία και αυτοθυσία από Έλληνα αξιωματικό σαν τον Πλαστήρα, που κατόρθωσε και έφερε όλο το Σύνταγμά του μέχρι και τον Τσεσμέ. Και να επιβιβάση στο πλοίο και τον τελευταίο δραπέτη του μετώπου! Ενώ ολόκληρο Σώμα παρεδώθη και αιχμαλωτίσθηκε με χιλιάδες στρατό…» (από: Απομνημονεύματα Δημητρίου Γ. Παπανικολάου. Μέρος ΣΤ΄).

Από το λιμάνι του Τσεσμέ πέρασε απέναντι στη Χίο.

Η παρουσία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και του «Kara Seytan» Νικολάου Πλαστήρα στη Μικρά Ασία, έμεινε έντονα χαραγμένη στη μνήμη των Τούρκων. Ως αυτουργός της πυρκαγιάς της Σμύρνης μαζί με τους Αρμένιους θεωρήθηκε ο Νικόλαος Πλαστήρας. Ακόμη και σήμερα η ανάμνησή τους προκαλεί την αναζωπύρωση παλαιών παθών, όπως φαίνεται στο άρθρο που ακολουθεί:

KARA ŞEYTAΝ

….. Bu ordunun 5/42. Evzon Tümeni Komutanı ve kötülükleri efsane haline gelmiş olan “General Nikolaos Plastiras”, Türk köylerini, kasabalarını, şehirlerini ateşe vererek, ekinleri, hayvanları, doğayı ve üzerindeki tüm Müslümanları yok ederek İzmir'e ulaştı. İşgal döneminde ve bozgun günlerinde de aynı vahşeti gösteren bu caniye, Yunanlılar “Kara Süvari” (O Mavros Kavalaris), Türkler “Kara Şeytan” derlerdi. Komuta ettiği birliğe ise, “Şeytanın Ordusu” ismi takılmıştı…..[Άρθρο του Yaşar Aksoy με τίτλο İzmir'i Kim Yaktı? (= Ποιος άναψε τη φωτιά στη Σμύρνη;) στη Yeni Haber στις 31 Μαρτίου 2009].

Το κείμενο σε ελεύθερη μετάφραση έχει ως εξής:

 Ο ΜΑΥΡΟΣ ΣΑΤΑΝΑΣ

…Αυτός ο στρατός, το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων και τα δεινά που προξένησαν τα θρυλικά ευζωνικά «ο στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας», σε τουρκικά χωριά, κωμοπόλεις, πόλεις στις φλόγες, καλλιέργειες, ζώα, στη φύση, και καταστρέφοντας όλους τους Μουσουλμάνους έφτασε στη Σμύρνη. Εμφάνισε βιαιότητα κατά την περίοδο της κατοχής......, οι Έλληνες τον έλεγαν «Kara Süvari» (Ο Μαύρος Καβαλάρης), οι Τούρκοι τον έλεγαν «Kara Şeytan» (ο Μαύρος Σατανάς) …….. δόθηκε το όνομα «Στρατός του διαβόλου»........

Μετά την επιστροφή του από τη Μικρά Ασία το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων εγκαταστάθηκε και πάλι στη Λαμία.

Στο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων υπηρέτησε τη θητεία του ως ανθυπασπιστής ο Γιάννης Σκαρίμπας. (Eικ.8).

Με το Νομοθετικό Διάταγμα «Περί Οργανισμού του Στρατού» (ΦΕΚ 147/31-12-1925) μετονομάσθηκε σε 42ο Σύνταγμα Ευζώνων με έδρα τη Λαμία. Το στρατόπεδό του βρισκόταν εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το ΚΕΥΠ (Κέντρο Εκπαιδεύσεως Υλικού Πολέμου) στο Παγκράτι, στο δρόμο προς το Καρπενήσι (Eικ.9,10,11). Δύναμη του Συντάγματος στεγαζόταν στο Κάστρο της Λαμίας (Eικ.12αβ,13). Ως στρατόπεδο χρησιμοποιήθηκε ο Οθωνικός Στρατώνας, το σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας. Φωτογραφικό υλικό με ευζώνους της περιόδου του Μεσοπολέμου βρίσκεται στις αναρτήσεις:

1) Δημήτριος Ανδρέου Χάδος: ένας εύζωνας δεκανέας από την Παλαιοκερασιά Φθιώτιδας (οικογενειακό φωτογραφικό αρχείο Ελευθερίου Δ. Χάδου).

2) Φωτογραφικά ενθύμια κατοίκων Κωσταλεξίου Φθιώτιδας.

3) Γράμματα απότο μέτωπο της Αλβανίας του Στυλιδιώτη Λοχία ευζώνων Στέφανου Κ. Κουφιώτη.

Στο Ι/42 Τάγμα, το οποίο στεγαζόταν στον Οθωνικό στρατώνα στο Κάστρο, υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία ο θείος μου, αδελφός της μητέρας μου, Νικόλαος Δ. Γκέκας (Εικ.14,15). Ταγματάρχη είχε τον ηρωϊκό ταγματάρχη των ευζώνων Ανδρέα Μ. Καραμέρη, καταγόμενο από το Μαρτίνο Λοκρίδας. Και στην Αλβανία το 1940-41 πολέμησε επίσης με τον Καραμέρη. Ο ταγματάρχης Καραμέρης διατηρούσε φιλική σχέση με τον παππού μου Δημήτριο Αθ. Γκέκα και πολλές φορές τον επισκεπτόταν στο Σταυρό Λαμίας. Έντονες είναι οι αναμνήσεις μου από αφηγήσεις της μητέρας μου για την παρουσία στο σπίτι τους «του αξιωματικού Καραμέρη. Ήταν στο 42, αυτό το σύνταγμα ήταν τρομερό, σ’ αυτό ήταν ο θείος σου ο Νίκος. Πηγαίναμε με τα πόδια από τη Μπεκή με τη γιαγιά σου και τις θείες σου και τον βλέπαμε στο Κάστρο, στη Λαμία. Η γιαγιά σου καθόταν πάνω στο σιδερένιο κανόνι που είναι μπροστά στο στρατώνα και περίμενε να ’ρθεί το παιδί μας. Όταν έρχονταν έπιανε τη μάνα μας και τη σήκωνε στα χέρια. Άλλες φορές έρχονταν στο χωριό με τα πόδια. Εμείς φωνάζαμε ‘έρχεται ο Νίκος μας’ κι αυτός σε μας τα μικρά έφερνε ζαχαρωτά ευζωνάκια από τα περίπτερα της Λαμίας».

Όμως τα σύννεφα του πολέμου άρχισαν πάλι απειλητικά να πυκνώνουν, αυτή τη φορά από τη Δύση. Κι επειδή το 42 Σύνταγμα Ευζώνων ήταν μονάδα πρώτης γραμμής, από τα μέσα Ιουλίου 1940 άρχισε η επιστράτευση των εφέδρων του. Στις 10 το βράδυ της 4^ης Σεπτεμβρίου 1940, υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη Ιπποκράτη Παπαδημητρόπουλου, αναχώρησε σιδηροδρομικά για Καλαμπάκα. Όλος ο λαός της Λαμίας και των περιχώρων κατέκλυσε το Σιδηροδρομικό Σταθμό Λιανοκλαδίου για να ξεπροβοδίσει τους ευζώνους. Από την Καλαμπάκα με πορεία μέσω Μετσόβου μετέβη στα Γιάννενα. Υπήχθη στην VΙΙΙ Μεραχία Ηπείρου με μέραρχο τον τραυματισθέντα στη Μικρά Ασία Χαράλαμπο Κατσιμήτρο.

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 βρέθηκε στην πρώτη γραμμή μαζί με το 15^ο Σύνταγμα Πεζικού Ιωαννίνων, απέναντι από την τεθωρακισμένη ιταλική μεραρχία «Κένταυροι» (Ιταλ. Centauro). Αφού αποκρούσθηκε η ιταλική επίθεση, έφτασε μέχρι το Μάλι Σπατ του Τεπελενίου. Οι νεκροί Ρουμελιώτες εύζωνοι του αλβανικού έπους τραγουδήθηκαν με το εξής δημοτικό τραγούδι:

«Τ’ έχεις, καημένε κόρακα, που σκούζεις και φωνάζεις.

Μήνα διψάς για γαίματα, μήνα πεινάς για κρέας;

Πέτα ψηλά στο Λάμποβο, ψηλά στο Τεπελένι,

Που πολεμούν τ’ αδέρφια μας μ’ ασκέρια Ιταλιάνων.

Εκεί θα βρεις τα αίματα, εκεί θα βρεις το κρέας,

εκεί κορμάκια κείτονται ηρωικών τσολιάδων,

τσολιάδων του Τριανταεννιά και του Σαρανταδύο[2].

Δεν έχουν μάνα να τους δει, γυναίκα να τους κλάψει.

Έχουν τους όλμους συντροφιά, προσκέφαλο μια πέτρα

Και για πανωσκεπάσματα τους πάγους και τα χιόνια»[3].

Μετά την εισβολή των Γερμανών τον Απρίλιο του 1941, το 42 Σύνταγμα Ευζώνων οπισθοχώρησε προς τα Γιάννενα. Στο μαντείο της Δωδώνης παραδόθηκαν τα όπλα και το Σύνταγμα διαλύθηκε. Οι εύζωνοι επέστρεψαν στα σπίτια τους μέσα από δύσβατες ορεινές περιοχές για να αποφύγουν τις κατοχικές δυνάμεις.

Σήμερα, σε ανάμνηση της ένδοξης ιστορίας του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, από το 1962 υπάρχει στην Πλατεία Πάρκου της Λαμίας ο ανδριάντας του Τσολιά (Εικ.16). Επίσης στο λόφο Κουκουβάγια στο Σταυρό Λαμίας αναγράφεται με μεγάλα γράμματα το ΟΧΙ, σε ανάμνηση της συμβολής του Συντάγματος στην απόκρουση της ιταλικής επίθεσης του 1940 (Εικ.17).

* * * * *

2. Πλαστήρας Νικόλαος (1883-1953) (Εικ.18,19)

Γεννήθηκε στο χωριό Μορφοβούνι Καρδίτσας στις 4 Νοεμβρίου 1883. Αφού τελείωσε το γυμνάσιο, κατατάχθηκε εθελοντής με το βαθμό του δεκανέα στο 5^ο Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων το 1903. Έλαβε μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα το 1905. Το 1910 εισήχθη στη Σχολή Υπαξιωματικών Κερκύρας από την οποία αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός το 1912. Με το βαθμό αυτό έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Διακρίθηκε στις μάχες της Ελασσόνας, των Γιαννιτσών και του Λαχανά. Στον Εθνικό Διχασμό συντάχθηκε με το κίνημα της Εθνικής Άμυνας, που έκανε ο Βενιζέλος στη Θεσσαλονίκη. Πολέμησε στο Μακεδονικό Μέτωπο, όπου τραυματίσθηκε και προήχθη σε ταγματάρχη. Στη μάχη του Σκρά προήχθη επ’ ανδραγαθία σε αντισυνταγματάρχη.

Στις αρχές του 1919 τοποθετήθηκε διοικητής στο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, το οποίο βρισκόταν στην περιοχή της Καβάλας και του οποίου ο διοικητής Συνταγματάρχης Κόντος παραιτήθηκε για λόγους υγείας. Με το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων συμμετείχε στη συμμαχική εκστρατεία υποστήριξης του ρωσικού «Λευκού Στρατού» στην Ουκρανία εναντίον των Μπολσεβίκων. Εκεί αρρώστησε από φυματίωση. Προήχθη σε συνταγματάρχη και κατόπιν μέσω Ρουμανίας βρέθηκε στη Σμύρνη.

Στη μικρασιατική εκστρατεία έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες. Μετά την κατάρρευση του μετώπου τον Αύγουστο του 1922, υποχωρώντας συντεταγμένα, μάζεψε στρατιώτες από διαλυμένες μονάδες. Με το απόσπασμά του προστάτευσε τον άμαχο μικρασιατικό πληθυσμό. Γι’ αυτό και επειδή υιοθέτησε ορφανά παιδιά της Μικράς Ασίας, αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους πρόσφυγες. Πολλοί βάφτιζαν τα παιδιά τους με το όνομα Πλαστήρας.

Μέσω του Τσεσμέ έφτασε στη Χίο. Από εκεί μαζί με το Στυλιανό Γονατά οργάνωσαν κίνημα, υποχρέωσαν το βασιλιά Κωνσταντίνο σε παραίτηση υπέρ του γιού του Γεωργίου και σχημάτισαν επαναστατική κυβέρνηση. Μαζί με το Θεόδωρο Πάγκαλο αναδιοργάνωσε και ανασύνταξε τη Στρατιά του Έβρου. Ενίσχυσε έτσι την διαπραγματευτική ισχύ του Βενιζέλου στη Λοζάνη της Ελβετίας και περιόρισε τις απαιτήσεις του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ). Με μία αμφιλεγόμενη απόφασή του προσήγαγε σε δίκη τους πολιτικούς και στρατιωτικούς υπεύθυνους της ήττας στη Μικρά Ασία (Δίκη των Έξι), οι οποίοι εκτελέσθηκαν στο Γουδί. Στις 16 Δεκεμβρίου 1923 οδήγησε τη χώρα σε εκλογές και παρέδωσε την εξουσία στους πολιτικούς. Αποστρατεύθηκε στις 2 Ιανουαρίου 1924 με το βαθμό του αντιστράτηγου. Για λόγους υγείας έζησε στην Ευρώπη. Το 1925 εξορίσθηκε στην Ιταλία από τη δικτατορία του Θεοδώρου Πάγκαλου, μετά την προσπάθειά του να τον ανατρέψει.

Τη νύχτα της 5^ης προς 6^ην Μαρτίου 1933 οργάνωσε κίνημα υπέρ του Βενιζέλου καθώς τις εκλογές που διεξήχθησαν, κέρδισε η αντιβενιζελική παράταξη του Παναγή Τσαλδάρη. Το κίνημα απέτυχε και ο ίδιος κατέφυγε στο εξωτερικό. Την 1^η Μαρτίου 1935 από το εξωτερικό όπου βρισκόταν, προσπάθησε πάλι να οργανώσει κίνημα υπέρ του Βενιζέλου αλλά απέτυχε και καταδικάσθηκε ερήμην σε θάνατο. Να σημειωθεί εδώ ότι στην καταστολή του κινήματος στο Στρυμόνα ποταμό, συμμετείχε και η παλιά του μονάδα, το 42^ο Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη Πάνου Ραπτοδήμου από την Υπάτη[4].

Κατά την διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940 έγραψε επιστολή προς την ελληνική κυβέρνηση, με την οποία την καλούσε να συνθηκολογήσει με την Ιταλία. Η επιστολή αυτή αργότερα του στοίχισε πολιτικά. Μετά την απελευθέρωση και τα «Δεκεμβριανά» ο Πλαστήρας διορίζεται πρωθυπουργός στις 3 Ιανουαρίου 1945. Επί πρωθυπουργίας του υπογράφηκε η Συμφωνία της Βάρκιζας, σύμφωνα με την οποία ο ΕΛΑΣ παρέδωσε τον οπλισμό του, πλην του καπετάνιου Άρη Βελουχιώτη και των ανδρών του. Παραιτήθηκε στις 10 Απριλίου 1945 εξαιτίας της δημοσίευσης σε εφημερίδα της προαναφερθείσας επιστολής, με την οποία ζητούσε συνθηκολόγηση με την Ιταλία το 1940.

Στις 15 Απριλίου 1950 σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού μέχρι τις 21 Αυγούστου 1950. Το ίδιο και από 1 Νοεμβρίου 1951 μέχρι τις 11 Οκτωβρίου 1952. Κατά τη διάρκεια των δύο αυτών κυβερνήσεων Πλαστήρα η Ελλάδα εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ και απεστάλη εκστρατευτικό σώμα στην Κορέα. Στις εκλογές της 16^ης Νοεμβρίου 1952 νικητής ανεδείχθη ο στρατάρχης Παπάγος.

Στις 3 Μαρτίου 1953 το κόμμα του Πλαστήρα διασπάται. Ο ίδιος σε ηλικία 70 ετών, καταβεβλημένος από αλλεπάλληλα καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια, θα αφήσει την τελευταία του πνοή στις 26 Ιουλίου 1953, εξαιτίας ενός νέου καρδιακού εμφράγματος. Στην κηδεία του δόθηκε επίσημος χαρακτήρας, πράγμα ασυνήθιστο για την εποχή εκείνη. Παραβρέθηκε ο βασιλιάς Παύλος και όλος ο πολιτικός κόσμος. Με διαταγή του πρωθυπουργού και παλιού συμπολεμιστή του στη Μικρά Ασία, Αλεξάνδρου Παπάγου οι σημαίες αναρτήθηκαν μεσίστιες. Παλιοί εύζωνοι του 5/42 Συντάγματος εθεάθησαν στην κηδεία να θρηνούν πάνω από τη σωρό του συμπολεμιστή τους.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Στη Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 6, σελίδα 453 αναφέρεται: «Τερτίκας Χαράλαμπος του Αποστόλου, αντισυνταγματάρχης πεζικού γεννηθείς το 1879 εν Παλαιοχώρα Καρδίτσης, μετείχε των πολέμων 1912-13 και 1917-23».

[2] Είναι οι τσολιάδες του 39 Συντάγματος Ευζώνων Μεσολογγίου υπό τον Θρασύβουλο Τσακαλώτο και του 42 Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας υπό τον Ιππόλυτο Παπαδημητρόπουλο και κατόπιν Γεώργιο Παπαγεωργίου.

[3] Το τραγούδι αυτό το έλεγε η μητέρα μου για τον νεκρό αδελφό της Νικόλαο Δ. Γκέκα (Εικ.14). Τραυματίσθηκε στις 27 Μαρτίου 1941 στο Μάλι Σπάτ Τεπελενίου από θραύσμα ιταλικής οβίδας. Μεταφέρθηκε στο Πεδινό Χειρουργείο Βουλιαρατίου. Εκεί απεβίωσε λίγες μέρες αργότερα. Ετάφη στο Βουλιαράτι, όπου σήμερα βρίσκεται ο τάφος του. Οφείλω προσωπικά θερμές ευχαριστίες στον κ.Αγαθοκλή Παναγούλια για την πολύτιμη προσφορά του στη φροντίδα και ανάδειξη του Στρατιωτικού νεκροταφείου Βουλιαρατίου, μεταξύ αυτών και του τάφου του θείου μου.

[4] «Πάνος Κ. Ραπτοδήμος (1890-1950): Γεννήθηκε στην Υπάτη. Οι γονείς του ονομαζόταν Κώστας και Θωμαή. Εισήλθε στη Σχολή Ευελπίδων και ακολούθησε τον στρατιωτικό κλάδο. Με το βαθμό του συνταγματάρχη ήταν διοικητής του ιστορικού 42 Συντάγματος Ευζώνων στη Λαμία, την περίοδο 1935-38. Συμμετείχε στην αλβανική εποποιΐα, διευθύνοντας σημαντικό τμήμα των πολεμικών επιχειρήσεων. Έφτασε στο βαθμό του στρατηγού. Στις 24-8-1933 νυμφεύτηκε στην Υπάτη τη Χριστίνα Παπασταμάτη, του Γεωργίου και της Αγγελικής, που γεννήθηκε στα 1909 στις Μεξιάτες. Απέκτησαν 2 παιδιά, τον Κωνσταντίνο (1935) και τη Θωμαή-Φιλομήλα (1937). Ο Πάνος Ραπτοδήμος ή Ραφτοδήμος πέθανε στις 28-4-1950 σε ηλικία 60 ετών. Μια οδός της Λαμίας στην περιοχή Ανθέων (Μύλοι Κρόκου-Μουζέλη) φέρει το όνομά του.».

Το απόσπασμα με το βιογραφικό σημείωμα για το συνταγματάρχη Πάνο Ραπτοδήμο προέρχεται από το άρθρο του Κώστα Αθ. Μπαλωμένου, Απασχόληση και επαγγέλματα στη ζώνη της ενορίας του Ι.Ν.Ευαγγελισμού της Θεοτόκου («Ευαγγελιστρίας») Λαμίας (την περίοδο 1923-1971), σελίδες 239-292, Φθιωτικά Χρονικά 31 (2010).

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Εικ.1: Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ (φύλλο Σαββάτου 3 Δεκεμβρίου 1916, σελίδα 2): το τελεσίγραφο των δυνάμεων της Αντάτ. Στο τεχνικό σημείωμα διατάσσεται η μεταφορά του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων από τη Λαμία στη Χαλκίδα. [ΠΗΓΉ: Κούκουνας Δ., Τα Νοεμβριανά 1916. Η εφημερίδα «Εμπρός» από 11 Νοεμβρίου μέχρι 15 Δεκεμβρίου 1916. Σειρά: «Ιστορικός Τύπος» 4, Αθήνα 2007, σελίδα 96].

 Εικ.2: Άνδρες του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στη Μικρά Ασία. Εμπρός και δεξιά διακρίνεται ο αξιωματικός τους (επιχρωματισμένη φωτογραφία). [ΠΗΓΉ: Αβτζιγιάννης Κ., Εκστρατεία στην Ουκρανία. Η ελληνική συμμετοχή στον ρωσικό εμφύλιο. Σειρά: «Πολεμικές Μονογραφίες» 44, Αθήνα 2005, σελίδα 36].

Εικ.3: Απονομή Πολεμικού Σταυρού Γ΄ τάξεως σε Λοχία του Συντάγματος. [ΠΗΓΉ: Περιοδική έκδοση ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ 15 (2008), σελίδα 110]. Περισσότερα βλέπε: Απονομή Πολεμικού Σταυρού Γ΄ τάξεως στο Στυλιδιώτη Λοχία του 5/42 Συντάγματος ΕυζώνωνΛαμίας Σπύρο Μωράτη.

 Εικ.4: Μικρά Ασία 19 Φεβρουαρίου 1922: εύζωνοι του 5/42 Συντάγματος στα χαρακώματα. Τέταρτος από δεξιά, διακρίνεται ο ανθυπολοχαγός τους. Είναι οπλισμένοι με τυφέκια Μάνλιχερ (Mannlicher-Schoenauer M 1903). Ο πρώτος εύζωνας από αριστερά που δεν φαίνεται, φέρει οπλοπολυβόλο γαλλικής κατασκευής Σωσά (CSRG Chauchat) (επιχρωματισμένη φωτογραφία). [ΠΗΓΗ: Μυλωνάς Ι., Οι εύζωνοι, Αθήνα 1997, σελίδα 103].

 Εικ.5: Μικρά Ασία 8 Νοεμβρίου 1921: εύζωνοι του 5/42 Συντάγματος καθισμένοι γύρω από τη φωτιά, σκεπασμένοι με τις βαριές κάπες τους, ακούνε τον ανθυπολοχαγό να τους διαβάζει απόσπασμα από κάποιο βιβλίο (επιχρωματισμένη φωτογραφία). [ΠΗΓΗ: Μυλωνάς Ι., Οι εύζωνοι, Αθήνα 1997, σελίδα 98].

Εικ.6: Σαλπιγκτής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στη Μικρά Ασία. Φέρει αραβίδα Μάνλιχερ (επιχρωματισμένη φωτογραφία). [ΠΗΓΗ: Μυλωνάς Ι., Οι εύζωνοι, Αθήνα 1997, σελίδα 97].

Παρατίθεται εδώ μαρτυρία του κ. Κώστα Αλπόγλου σχετικά με το Στυλιδιώτη σαλπιγκτή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Κώστα Νταβέλη, όπως τη δημοσίευσε στην Ομάδα ΣΤΥΛΙΔΟΣ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ (δημοσίευση 13^ης Απριλίου 2014):

«Τον Μάρτιο του 1950 ή Σεπτέμβριο 1951, στα πλαίσια της προεκλογικής του εκστρατείας, επισκέφθηκε την Στυλίδα ο αρχηγός της Ε.Π.Ε.Κ. Νικόλαος Πλαστήρας, ο Μαύρος Καβαλάρης, διοικητής του θρυλικού 5/42 συντάγματος ευζώνων, στην Μικρασιατική εκστρατεία. Για κάποιους άγνωστους λόγους, δεν του διέθεσαν αίθουσα για να απευθυνθεί στους κατοίκους και ο Δημήτριος Κουσβελάρης (Τσαντούρας) πατέρας του Αλέκου Κουσβελάρη, του έφερε ένα στρογγυλό σιδερένιο τραπέζι και μία καρέκλα, για να ανέβη και να μιλήσει στους κατοίκους.

Μετά την ομιλία του, τον πλησίασαν πολλοί για να τον χαιρετήσουν, μεταξύ αυτών και ο Κώστας Νταβέλης (Κατσαμάκας), ο οποίος έσκυψε να του φιλήσει το χέρι. Ο Ν. Πλαστήρας τον ανασήκωσε, τον αναγνώρισε και του είπε:

-εσύ είσαι βρε Νταβέλη; ζεις;

και απευθυνόμενος στους γύρω, είπε:

-ήταν ο καλύτερος σαλπιγκτής μου στο σύνταγμα, με ακολουθούσε παντού, κρατώντας την ουρά του αλόγου μου».

Εικ.7: Από την αθλητική ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. αξιωματικοί και εύζωνοι αθλητές στη Μικρά Ασία. Ο υπ’ αριθμ. 1 είναι ο Νικόλαος Πλαστήρας και ο υπ’ αριθμ. 2 είναι ο Μέραρχος της ΧΙΙΙης Μεραρχίας Κωνσταντίνος Μανέτας:

«                                                                               Η  Ν Ι Κ Η

       Η ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΗ-ΑΘΛΗΤΙΚΗ-ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ-ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ SPORTS ΞΗΡΑΣ, ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΚΑΙ ΑΕΡΟΣ

Εκδίδεται κατά μήνα εν Αθήναις συνεργασία των ειδικοτέρων λογίων, φιλάθλων, γυμναστών και πρωταθλητών

ΙΔΡΥΤΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΦΕΤΣΗΣ

Καθηγητής της Γυμναστικής

ΕΤΟΣ Γ΄. ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄. ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1922-ΤΕΥΧΟΣ 2

Ο Ι  Η Ρ Ω Ε Σ

          Ο Πανελλήνιος, ο Εθνικός, ο Πανιώνιος και ο Πειραϊκός εις την πρώτην γραμμήν του Μικρασιατικού Μετώπου. Οι θρυλικοί Τσολιάδες μας του 5-42 Συντάγματος του ΠΛΑΣΤΗΡΑ. Έπειτα από αγώνας αθλητικούς που ετέλεσεν η 13 Μεραρχία, μετά το σάρωμα του εχθρού. Εις την α΄ σειράν ίστανται οι υπεραθληταί του Στρατού μας. Αρ. 2 ο Μέραρχος κ.Κ.Μανέτας, αριθ. 1 ο Συνταγματάρχης κ.Πλαστήρας, αρ.3 ο Αρχίατρος κ.Χ.Χριστόπουλος (πρωταθλητής του Πανελληνίου), αρ.4 ο έφ. Υπολοχαγός Λουκάς Μαναίος (πρωταθλητής του Εθνικού),

          5. Γ.Μπαλατσόκης, 6.Δ.Κουκουματός, 7.Π.Ρετέλλας, 8.Β.Καραμπόρσας, του Πανιωνίου-9.Α.Μπούτσικος, 10.Γ.Παπαγρηγορίου, 11.Ν.Κότσας, 12.Ν.Παπαβασιλείου, 13.Άγγ.Ντάνης. 14,Κ.Παπαδούκας. 15.Ι.Παπαλουκάς. 16 Κάνιος Ευθ. 17.Χ.Τσάμης, 18.Γ.Καπερώνης, 19.Γεώργιος Ζαχαρόπουλος, 20.Ι.Καρβούσης, 21.Μ.Κουτουμπής του Εθνικού, 22.Χ.Μαυρίκης του Πειραϊκού, 23.Αθ.Μαστροκοστόπουλος, 24.Θ.Ρέρρης του Πανιωνίου και 25.Γεώργιος Κότσιας του Πανελληνίου.

         

          Σημ. Ο πρωταθλητής του κόσμου παραχωρεί την σελίδα του ταύτην την υπό του περιοδικού καθορισθείσαν δι’ αυτόν, χάριν των πρωταθλητών της Ελληνικής Ελευθερίας». [ΠΗΓΗ: Περιοδική έκδοση «η λέξη» 112 (Νοέμβρης-Δεκέμβρης ’92) Μνήμη Μικράς Ασίας, Αφιέρωμα, Αθήνα 1992, σελίδα 832.].

 Εικ.8: Ο Γιάννης Σκαρίμπας στο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων. [ΠΗΓΗ: Ηλίας Πετρόπουλος, Η φουστανέλα, Αθήνα 1993, σελίδα 17].

Εικ.9: Εύζωνοι του 42 Συντάγματος παρουσιάζουν όπλα στο Ηρώο του συντάγματος στη Λαμία (επιχρωματισμένη φωτογραφία). [ΠΗΓΗ: Υπουργείον Στρατιωτικών-Ειδική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος, Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος δεύτερος 1919-1930, εν Αθήναις 1930, σελίδα 236].

Εικ.10: Εύζωνοι του 42 Συντάγματος παρουσιάζουν όπλα στην πλατεία Διάκου στη Λαμία. Διακρίνεται πρώτος ο διοικητής του Ιωάννης Γαρδίκης με τα παράσημα στο στήθος. Το πλήθος των παρασήμων δικαιολογείται μάλλον από τη συμμετοχή του στη Μικρασιατική εκστρατεία. Δεξιά και αριστερά κατώτεροι αξιωματικοί. Πίσω τους δεσπόζει το άγαλμα του Αθανασίου Διάκου (επιχρωματισμένη φωτογραφία). [ΠΗΓΗ: Υπουργείον Στρατιωτικών-Ειδική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος, Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος δεύτερος 1919-1930, εν Αθήναις 1930, σελίδα 201].

Εικ.11: Εύζωνοι του 42 Συντάγματος λίγο πριν τον πόλεμο του 1940. Στη μέση τους φέρουν και οι δύο τη μακριά ξιφολόγχη του Μάνλιχερ στη θήκη της. Αριστερά ο Γεώργιος Ευαγγ. Κυροδήμος («Καλογιώργος») από το Σταυρό Λαμίας. [ΠΗΓΗ: Οικογενειακό αρχείο Ευαγγέλου Γ. Κυροδήμου].

 Εικ.12α: Εύζωνοι στο Κάστρο της Λαμίας. Επάνω δεξιά: Φρούριον 1938. [ΠΗΓΗ: ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΨΗ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ].

Εικ.12β: Στην πίσω πλευρά της προηγούμενης φωτογραφίας: Ενθύμιον Στρατού 15 Μαΐου 1938, Λοχίας Πλατανιάς, Λοχίας Ασιμάκης, Στρατιώται Ποντικόπουλος, Παπής, Ρέπης(?), Μπλασταράς, Μπελαίτης, Μπέσκος(?), Λιάτσος, Αυγερινός, Ρούτσας, Στεργίου, Μωραίτης, Χαραλαμπογιάννης, Κόκινος, Τσιγγόπουλος, Αγγέλης, Βαλατσός, Σκαρμούτσος, Γαλανός, Τσιρώνης, Μαλαβέτας, Φωτόπουλος, Τάταρης, Καρσίτσος, Δημιτρέλος, Πλέσας, Αστρακάς, Μαντσαβίνος, Αγγελόπουλος, Τσαμπός, Ριτσογιάννης, Μαυραγάννης, Ζυγογγιάννης, Ζούπας [ΠΗΓΗ: ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΨΗ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ].

 Εικ.13: Εύζωνοι στο Κάστρο της Λαμίας. Επάνω δεξιά: Φρούριον. Στην πίσω πλευρά της φωτογραφίας: Ενθύμιον Στρατού 10 Μαΐου 1938, Λοχίας Ασημάκης, Δεκανεύς- Βούτσος, Μουστάκας, Στρατιώται Ποντικόπουλος, Τσιγγόπουλος, Φλώρος, Ζυγογγιάννης, Μουστάκας, Κόπανος, Στεργίου, Αστρακάς, Τσούσης. [ΠΗΓΗ: ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΨΗ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ].

Εικ.14: Εύζωνοι στο Κάστρο της Λαμίας: αριστερά ο Νικόλαος Δ. Γκέκας («Ταγγούλας», θείος μου, αδελφός της μητέρας μου Ευσταθίας Γκέκα-Αλεξοπούλου) και δεξιά ο φίλος και συγχωριανός του Γεώργιος Κυροδήμος («Ασχημογιώργος»). Ο πρώτος, βαρέως τραυματίας, απεβίωσε στις 4 Απριλίου 1941 στο Σ1 Πεδινό Χειρουργείο Βουλιαρατίου. Ο δεύτερος απεβίωσε κατά τη δεκαετία του ’90 σε μεγάλη ηλικία στο χωριό τους Σταυρός Λαμίας. [ΠΗΓΗ: Οικογενειακό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου].

 Εικ.15α: Η πρώτη σελίδα του στρατιωτικού βιβλιαρίου (paybook) του Νικολάου Δ. Γκέκα με τη σφραγίδα του 42 Συντάγματος Ευζώνων και την υπογραφή του διοικητή του. [ΠΗΓΗ: Οικογενειακό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου].

Εικ.15β: Σελίδες του στρατιωτικού βιβλιαρίου (paybook) του Νικολάου Δ. Γκέκα με αριθμό βολών. [ΠΗΓΗ: Οικογενειακό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου].

Εικ.16: Ο ανδριάντας του εύζωνα στην πλατεία Πάρκου της Λαμίας. Στα χέρια του κρατάει το Μάνλιχερ. Πατάει πάνω σε πέτρινο βάθρο, το οποίο συμβολίζει την ικανότητα των ευζώνων να πολεμούν σε δύσβατα ορεινά μέρη. Στη βάση υπάρχει πάνω σε μαρμάρινη πλάκα η επιγραφή: «ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΑ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ». [ΠΗΓΗ: Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου].

Εικ.17: Ο λόφος Κουκουβάγια απέναντι από το Σταυρό Λαμίας. Στο κέντρο του καθαρού από ξερόχορτα μέρος του διακρίνεται αμυδρά το ΟΧΙ. Από ψηλά είναι πιο ευδιάκριτο. [ΠΗΓΗ: Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου].

Εικ.18: Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας, διοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Οι γωνίες στο αριστερό μπράτσο του σημαίνουν 5 χρόνια υπηρεσίας στο μέτωπο (10 γωνίες Χ 6 μήνες), δηλαδή κάθε γωνία αντιστοιχεί σε ένα εξάμηνο στο μέτωπο. Τα διακριτικά αυτά χρησιμοποιήθηκαν πρώτα στο στρατό της Άμυνας, που οργάνωσε ο Βενιζέλος στο κράτος της Θεσσαλονίκης το 1917. Μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον ίδιο, επεκτάθηκαν στο στράτευμα όλης της ελληνικής επικράτειας. Να σημειωθεί ότι οι γωνίες στο δεξιό μπράτσο σημαίνουν αντίστοιχα πολεμικά τραύματα. [ΠΗΓΗ: Μυλωνάς Ι., Οι εύζωνοι, Αθήνα 1997, σελίδα 115].

 Εικ.19: Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας έφιππος κάπου στη Μικρά Ασία. Με το δεξί του χέρι κρατάει κιάλια ενώ με το αριστερό τα γκέμια του αλόγου του. Το άλογο είναι λάφυρο από την εκστρατεία στην Ουκρανία. Τον ακολουθούν δύο εύζωνοι του έφιππου ευζωνικού με τα Μάνλιχερ στον ώμο τους (επιχρωματισμένη φωτογραφία). [ΠΗΓΗ: Μυλωνάς Ι., Οι εύζωνοι, Αθήνα 1997, σελίδα 117].

Ο εύζωνας δεξιά είναι ο υπασπιστής του Νικολάου Πλαστήρα ανθυπασπιστής Κωνσταντίνος Καραμάνος (1897-1977). Αυτόν έστειλε ο Πλαστήρας στον Τρικούπη προτείνοντας σχέδιο διαφυγής στις 17 Αυγούστου 1922, το οποίο όμως απέρριψε ο Τρικούπης.

Η επιβεβαίωση για την ταυτότητα του εύζωνα έρχεται από τον εγγονό του Νικόλαο Ι. Καραμάνο, τον οποίο και ευχαριστούμε για την επικοινωνία «......ο τότε ανθυπασπιστής επ’ ανδραγαθία και κατόπιν ανθυπολοχαγός επ’ ανδραγαθία γεννήθηκε στη Μακρινή Δωρίδος το 1897 και πέθανε εκεί το 1977. Το 1915 σε ηλικία 18 ετών κλήθηκε στο στρατό και παρέμεινε 7 χρόνια στο πλευρό του Πλαστήρα, παίρνοντας μέρος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Εκστρατεία στην Ουκρανία και τέλος στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Παρουσιάστηκε απλός στρατιώτης και στο πεδίο της μάχης λάμβανε προαγωγές. Αργότερα, έλεγε σε όλους τις ιστορίες του από τον πόλεμο. Επέμενε όμως να μην αναφέρει τι ακριβώς συνέβη στις 17 Αυγούστου, αφού ένιωθε κατά κάποιον τρόπο συνυπεύθυνος της καταστροφής που ακολούθησε, μη δεχόμενος ο υποστράτηγος Τρικούπης το σχέδιο διαφυγής που του παρουσίαζε κατ’ εντολήν του συνταγματάρχη Πλαστήρα. και ακολούθησε ο αποδεκατισμός του στρατεύματος». [ΠΗΓΗ: σχόλιο στην ανάρτηση Αύγουστος 1922: Σε 15 μέρες κατεστράφη ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Αβτζιγιάννης Κ., Εκστρατεία στην Ουκρανία. Η ελληνική συμμετοχή στον ρωσικό εμφύλιο. Σειρά «Πολεμικές Μονογραφίες» 44, Αθήνα 2005.

2) Αβτζιγιάννης Κ., Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922. Σειρά «Πολεμικές Μονογραφίες» 11, Αθήνα 2001.

3) Αρχείο της Π.Σ.Δέλτα Β΄, Νικόλαος Πλαστήρας: Εκστρατεία Ουκρανίας, Κίνημα 6^ης Μαρτίου 1933, Αλληλογραφία. Επιμέλεια Π.Α.Ζάννας, Αθήνα 1979.

4) Βακάς Δ., Η Μεγάλη Ελλάς. Ο Ελ. Κ. Βενιζέλος πολεμικός ηγέτης, Αθήναι 1965.

5) Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Το ελληνικόν εκστρατευτικόν σώμα εις Μεσημβρινήν Ρωσίαν (1919), Αθήναι 1955.

6) Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922). Ο ελληνικός στρατός εις την Σμύρνην (Μάϊος 1919- Μάϊος 1920), Αθήναι 1957 (Ανατύπωση 1991).

7) Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922). Επιχειρήσεις Φιλαδελφείας-Προύσης-Ουσάκ (Ιούνιος-Νοέμβριος 1920), Αθήναι 1957 (Ανατύπωση 1991).

8) Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922). Επιχειρήσεις Φιλαδελφείας-Προύσης-Ουσάκ (Ιούνιος-Νοέμβριος 1920), Σχεδιαγράμματα, Αθήναι 1957 (Ανατύπωση 1986).

9) Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986).

10) Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Ιστορία του ελληνικού στρατού 1821-1997, Αθήνα 1997.

11) Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Το Τέλος της Εκστρατείας – Α΄, Υποχωρητικοί Αγώνες των Α΄ και Β΄ ΣΣ , Αθήναι 1962.

12) Γονατάς Στ., Απομνημονεύματα εκ του στρατιωτικού και πολιτικού δημοσίου βίου του από του 1897 μέχρι του 1957, Αθήναι 1958.

13) Γρηγοριάδης Φ., Διχασμός-Μικρά Ασία 1909-1930, Ιστορία μιας εικοσαετίας, τόμοι Α΄,Β΄, Αθήναι 1971.

14) Ένωση Ρουμελιωτών Βορείου Ελλάδος, Ημερολόγιο 2005, Θεσσαλονίκη 2005.

15) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄ (από το 1913 ως το 1941), Αθήνα 2000.

16) Καντερές Δ., Μικρά Ασία 1921. Τα λάθη που οδήγησαν στην καταστροφή. Άρθρο στο περιοδικό Πόλεμος και Ιστορία 98, σελίδες 18-29, Αθήνα 2006.

17) Καραβία Μ., Οδησσός. Η λησμονημένη πατρίδα, Αθήνα 1998.

18) Καρύκας Π., Εθνικός Διχασμός 1915-1922. Σειρά «Πολεμικές Μονογραφίες» 33, Αθήνα 2003.

19) Καρύκας Π., Ελληνικός στρατός (1821-1922). Σειρά «Πολεμικές Μονογραφίες», Αθήνα 2001.

20) Καψής Ι., Χαμένες Πατρίδες. Από την απελευθέρωση μέχρι την καταστροφή, Αθήναι 1962.

21) Κοντογιάννης Π., Γεωγραφία της Μικράς Ασίας, 1921, Επανέκδοση 2000.

22) Κορομηλά Μ.-Κονταράς Θ., Ερυθραία, ένας ευλογημένος μικρόκοσμος στην καρδιά της Ιωνίας, Αθήνα 1997.

23) Κούκουνας Δ., Τα Νοεμβριανά 1916, Η εφημερίδα «Εμπρός» από 11 Νοεμβρίου μέχρι 15 Δεκεμβρίου 1916. Σειρά «Ιστορικός Τύπος» 4, Αθήνα 2007.

24) Λυμπερόπουλος Χ., Εύζωνοι. Οι πολεμιστές του θρύλου και της ιστορίας, Αθήνα 1996.

25) Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Πυρσός/Δρανδάκης/Φοίνιξ, 1926-1934, 24 τόμοι, συμπλ. το 1965 (4 τόμοι συμπληρωμάτων και ειδικός τόμος ΕΛΛΑΣ).

26) Μεταξάς Ι., Το προσωπικό του ημερολόγιο, τόμος 3 (1921-1932). Επιμέλεια Παν. Μ. Σιφναίος, Αθήναι 1964.

27) Μπουλαλάς Κ., Ιστορία 2^ου Συντάγματος Πεζικού 1912-1913,1918-1919,1920, Αθήναι 1921.

28) Μυλωνάς Ι., Οι εύζωνοι, Αθήνα 1997.

29) Ντούλας Κ., Ένας φαντάρος θυμάται (τον μικρασιατικό πόλεμο), Αθήνα 1976.

30) Παναγάκος Π., Συμβολή εις την ιστορίαν της δεκαετίας 1912-1922, Αθήναι 1960.

31) Πεπονής Ι., Νικόλαος Πλαστήρας στα γεγονότα 1909-1945, Θεσσαλονίκη χ.χ.

32) Petsalis-Diomidis N., Greece at the Paris peace conference (1919),

Thessaloniki 1978.

33) Προκοπίου Σ., Σαν ψέματα και σαν αλήθεια. Τα τελευταία χρόνια. Μικρασιατικόν ιστορικόν μυθιστόρημα με εικόνας, Αθήναι 1928.

34) Σαράφης Στ., Ιστορικές Αναμνήσεις (από τα παιδικά χρόνια ως την κατοχή), Αθήνα 1952.

35) Σπανομανώλης Χ., Αιχμάλωτοι των τούρκων. Αύγουστος 1922-Αύγουστος 1923, Αθήναι 1969.

36) Σπυρίδωνος Γ., Πόλεμος και ελευθερία. Η μικρασιατική εκστρατεία όπως την είδα, Αθήναι 1957.

37) Συλλογικός τόμος: Ελληνικοί Πόλεμοι, 20^ος αιώνας, Αθήνα 2002.

38) Συλλογικός τόμος: Εμείς οι Έλληνες. Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, Α΄ Τόμος. Από τον πόλεμο του 1897 στη Μικρασιατική εκστρατεία, Αθήνα 2008.

39) Συλλογικός τόμος: Μικρασιατική Καταστροφή, επικοί αγώνες και τραγικά σφάλματα. Σειρά: Μεγάλες Μάχες 8, Αθήνα χ.χ.

40) Τζώρτζογλου Ν., Το χρονικό των Θυατείρων, Αθήνα 1981.

41) Υπουργείον Στρατιωτικών-Ειδική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος, Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος δεύτερος 1919-1930, εν Αθήναις 1930.

42) Φουντουλάκης Ε., Πολεμικά φύλλα από την Μικρασιατικήν εκστρατείαν. Κώστα Μισαηλίδη Πολεμικού Ανταποκριτή, Αθήναι 1923.

43) Χατζηαντωνίου Κ., Μικρά Ασία. Ο απελευθερωτικός αγώνας 1919-1922, Αθήνα 1994.

44) http://tr.wikipedia.org/wiki/Başkomutanlık_Meydan_Muharebesi.