Edward Lear-Thermopylae-Greece-1848

Edward Lear-Thermopylae-Greece-1848
Το ιστολόγιο αυτό δημιουργήθηκε με σκοπό την προβολή της τοπικής ιστορίας της Φθιώτιδας. Παρουσιάζονται ιστορικά γεγονότα λιγότερο γνωστά στο ευρύ κοινό. Παρατίθενται μαρτυρίες ανθρώπων, οι οποίοι συμμετείχαν και βίωσαν γεγονότα του 19ου και 20ου αιώνα. Προτιμάται ο επώνυμος σχολιασμός των αναρτήσεων. Στις αναδημοσιεύσεις παρακαλούμε για την αναφορά της πηγής προέλευσης. © Σωτήριος Γ. Αλεξόπουλος.
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΑΝΥΔΡΟ (ΝΙΚΟΒΑ). Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΑΝΥΔΡΟ (ΝΙΚΟΒΑ). Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Τετάρτη 3 Νοεμβρίου 2021

Η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων της Νίκοβας σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1506

Εισαγωγή
Από το αναλυτικό οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο TD 35 του έτους 1506 αντλούνται μεταξύ άλλων και πληροφορίες για τη Νίκοβα (από το 1930 Άνυδρο) Φθιώτιδας. Ειδικότερα, καταγράφεται ο πληθυσμός, τα είδη και τα ποσά των φόρων που κατέβαλλαν οι κάτοικοί της στους Οθωμανούς.
Η Νίκοβα το 1506 ανήκε στον καζά Ζητουνίου, ο οποίος υπαγόταν στο Σαντζάκι του Ευρίπου (Sancak-I Eğripoz). Είχε παραχωρηθεί ως τιμάριο σε τρείς Οθωμανούς στρατιωτικούς, οι οποίοι ανήκαν στη φρουρά του κάστρου της Λαμίας. Επρόκειτο για τους Χουνταβερντί (ελλ. Θεοφάνης) γιό του Χασάν, Ισκεντέρ (ελλ. Αλέξανδρος) γιό του Μούσα και Μεχμέτ ξυλουργό του κάστρου.
 
 
Η Νίκοβα, οι κάτοικοί της και η φορολογία τους
 
1. Το κείμενο του φορολογικού καταστίχου TD 35 και η μετάφρασή του.
Η Νίκοβα καταγράφεται στη σελίδα 726 του οθωμανικού φορολογικού καταστίχου ΤD 35 (Εικ.1).

 
Εικ.1. Η σελίδα TD 35/726 του οθωμανικού φορολογικού καταστίχου με τις πληροφορίες για τη Νίκοβα (πηγή: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi).
 
Ακολουθεί το κείμενο, η μετάφρασή του και οι ερμηνευτικές σημειώσεις του μεταφραστή:
 
Σελίδα TD 35/726:
 
«ΤΤ35 SANCAK-İ EĞRİBOZ
 
TÎMAR-İ HÜDAVERDİ VELED-İ HASAN 1400, VE İSKENDER VELED-İ MUSA 442, VE MEHMET NECCÂR-İ KAL’E 1176, AN MERDÂN-İ KAL’E-İ İZDİN δηλαδή «Τιμάριο του Χουνταβερντί γιού του Χασάν 1400, και του Ισκεντέρ γιού του Μούσα 442, και του Μεχμέτ ξυλουργού του κάστρου 1176, εκ των ανδρών του κάστρου της Λαμίας) [1]
 
KARYE NİKOVA TABİ’-İ İZDİN TÎMAR-İ MEZKÛRÜN δηλαδή «Χωριό Νίκοβα, ανήκει στη Λαμία, τιμάριο των προαναφερομένων»
 
1. NİKOLA NİKO «Νικόλας Νίκου»
2. NİKOLA HRONO «Νικόλας Χρόνου» [2]
3. YANİ VASİL «Γιάννης Βασίλη»
4. TOMA VESİ YANİ «Θωμάς Βασιγιάννης» [3]
5. YORGİ KOMNİNO «Γιώργης Κομνηνός»
6. KOSTA KOMNİNO «Κώστας Κομνηνός»
7. DİMİTRİ KOMNİNO «Δημήτρης Κομνηνός»
 
8. YORGİ ABAĞLAMURA «Γιώργης Μπαγλάμουρας» [4]
9. KOSTA PETRO «Κώστας Πέτρου»
10. DİMİTRİ PRABA «Δημήτρης Πράπας»
11. NİKOLA VASİL «Νικόλας Βασίλη»
12. YORGİ DRAĞUNATO «Γιώργης Δραγουνάτος» [5]
13. YANİ DRAĞUNATO «Γιάννης Δραγουνάτος»
14. NİKOLA MECURA «Νικόλας Μήτζουρας»
 
15. DİMİTRİ PAVLO «Δημήτρης Παύλου»
16. DİMİTRİ PAVLO «Δημήτρης Παύλου»
17. YANİ İKSNO «Γιάννης Ξένος»
18. ALEKSİ VASİLAKİ «Αλέξης Βασιλάκης»
19. DİMİTRİ VASİLAKİ «Δημήτρης Βασιλάκης»
20. YANİ MİCOS «Γιάννης Μήτζος»
21. NİKOLA SİLA «Νικόλας Σύλλας»
 
22. YANİ DRAĞUNATO «Γιάννης Δραγουνάτος»
23. YANİ ARVANİD «Γιάννης Αρβανίτης»
24. MARTİ PRA «Μάρτης Πράς» [6]
25. BİVE KALİ PRABU «Χήρα Καλή Πραπού»
26. BİVE LİVARU «Χήρα Λιβαρού»
 
HANE: 22 «Εστίες: 22»
MÜCERRED: 2 «Άγαμοι: 2»
BİVE: 2 «Χήρες: 2»
 
RESM-İ OTLÜK: 132 «Φόρος λειβαδιών: 132»
HINTA: MEKİL-İ TIRHALA 64 SEMEN 640 «Σίτος: Μέτρηση σε κοιλά Τρικάλων 64, αξία 640»
ŞAÎR: KEYL 28 SEMEN 168 «Κριθή: Κοιλά 28, αξία 168»
ÂLEF: KEYL 6 SEMEN 24 «Βρώμη: Κοιλά 6, αξία 24»
BURÇAK: KEYL 6 SEMEN 36 «Βίκος: Κοιλά 6, αξία 36»
MERCİMEK: KEYL 1 SEMEN 12 «Φακές: Κοιλά 1, αξία 12»
DUHNE: KEYL 2 SEMEN 36 «Σόργο: Κοιλά 2, αξία 36»
ÖŞR-İ PENBE: 10 «Δεκάτη βαμβακιού: 10»
ADET-İ AĞNÂM: NISF 180 «Φόρος προβάτων: Μισός 180»
RESM-İ HINZÎR: 38 «Φόρος χοίρων: 38»
NİYABET NİSF VE RESM-İ ARUSİ: 50 «Φόρος εγκληματιών μισός και φόρος νύφης: 50»
 
HÂSIL: 1798 «Φοροπρόσοδος: 1798»
 
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Οι αριθμοί δίπλα σε κάθε όνομα μουσουλμάνου τιμαριούχου είναι το ποσόν σε άσπρα (akçe) που αντιστοιχεί σε αυτόν. Όλοι οι αναφερόμενοι υπηρετούν στη φρουρά του κάστρου της Λαμίας.
[2] Σχετικά δυσανάγνωστο επώνυμο, το έχω αποδώσει ως προερχόμενο από το βαπτιστικό Πολυχρόνης.
[3] Το επώνυμο μπορεί να αποδοθεί και ως Βασιάνης.
[4] Δυσανάγνωστο επώνυμο. Θεωρώντας πως το πιθανότερο είναι πως ο δεύτερος φθόγγος είναι be/pe κι όχι ye το επώνυμο διαβάζεται περίπου όπως το έχω αποδώσει. Αν όμως ο δεύτερος φθόγγος είναι ye ο οποίος ενίοτε χρησιμοποιείται πλεονασματικά ως προσδιοριστικός του ήχου που παίρνει ο πρώτος (elif που δίνει τους ήχους Α,Ε,Ι κι ενίοτε Ο), τότε το επώνυμο μπορεί να αναγνωστεί ως İglamura/İklamura. Σε κάθε περίπτωση την κατάληξη την έχω αποδώσει κατά το “Μήτζουρας”. Στην τουρκική bağlama είναι ο δεμένος, ο αποκλεισμένος από κάτι.
[5] Το επώνυμο πιθανόν έχει σχέση με το λεγόμενο “Τάγμα του Δράκου”, ή προέρχεται από τον φέροντα το λάβαρο του δράκοντα (Dragonarius) ως μέλος του Τάγματος των Εξκουβιτώρων με την κατάληξη να είναι σε -άτος κατά το Λαντζουνάτος (κονταροφόρος). Πιθανότερο θεωρώ το δεύτερο. Δεδομένης της έλλειψης τελειών μπορεί να διαβαστεί κι ως “Δραγωτάνος” δηλαδή ο καταγόμενος από χωριό Δραγώτι. Δευτερευόντως το επώνυμο θα μπορούσε να είναι μια λάθος καταγραφή του επωνύμου Drağumano (Δραγουμάνος).
[6] Δυσανάγνωστο επώνυμο λόγω ελλείψεως τελειών. Θα μπορούσε να είναι και μια λάθος καταγραφή του επωνύμου “Πετράς”. Το βαπτιστικό προέρχεται από το λατινογενές Martinus.»
 
 
2. Ο πληθυσμός του χωριού.
Ο πληθυσμός της Νίκοβας το 1506 αποτελούνταν από 22 εστίες ή οικογένειες, 2 εργένηδες και 2 χήρες. Δεδομένου ότι κάθε οικογένεια λογίζεται από τους ιστορικούς ως πενταμελής, ο πληθυσμός ανερχόταν περίπου σε 114 κατοίκους.
Τα ονοματεπώνυμα καταγράφονται στο TD 35 ως εξής:
-Σελίδα 726:
στίχος πρώτος: Νικόλας Νίκου, Νικόλας Χρόνου, Γιάννης Βασίλη, Θωμάς Βασιγιάννης ή Βασιάνης, Γιώργης Κομνηνός, Κώστας Κομνηνός, Δημήτρης Κομνηνός.
στίχος δεύτερος: Γιώργης Μπαγλάμουρας, Κώστας Πέτρου, Δημήτρης Πράπας, Νικόλας Βασίλη, Γιώργης Δραγουνάτος, Γιάννης Δραγουνάτος, Νικόλας Μήτζουρας.
στίχος τρίτος: Δημήτρης Παύλου, Δημήτρης Παύλου, Γιάννης Ξένος, Αλέξης Βασιλάκης, Δημήτρης Βασιλάκης, Γιάννης Μήτζος, Νικόλας Σύλλας.
στίχος τέταρτος: Γιάννης Δραγουνάτος, Γιάννης Αρβανίτης, Μάρτης Πράς, Χήρα Καλή Πραπού, Χήρα Λιβαρού.
στίχος πέμπτος: Εστίες (οικογένειες) 22, άγαμοι 2, χήρες 2.
 
Παρατηρήσεις:
Τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων της Νίκοβας που καταγράφονται στο κατάστιχο είναι τα εξής:
Θωμάς Βασιγιάννης ή Βασιάνης
Αλέξης Βασιλάκης
Δημήτρης Βασιλάκης
Γιάννης Βασίλη
Νικόλας Βασίλη
Γιάννης Δραγουνάτος
Γιάννης Δραγουνάτος
Γιώργης Δραγουνάτος
Γιώργης Κομνηνός
Δημήτρης Κομνηνός
Κώστας Κομνηνός
Νικόλας Μήτζουρας
Γιάννης Μήτζος
Γιώργης Μπαγλάμουρας
Νικόλας Νίκου
Γιάννης Ξένος
Δημήτρης Παύλου
Δημήτρης Παύλου
Κώστας Πέτρου
Δημήτρης Πράπας
Νικόλας Σύλλας
Νικόλας Χρόνου
Οι Νικόλας Νίκου, Νικόλας Χρόνου, Γιάννης Βασίλη, Κώστας Πέτρου, Νικόλας Βασίλη και Δημήτρης Παύλου καταγράφονται με το πατρώνυμο ως επώνυμο. Ο Δημήτρης Παύλου μάλλον είναι διπλοεγγεγραμμένος.
Τα υπόλοιπα επώνυμα είναι: Αρβανίτης, Βασιγιάννης ή Βασιάνης, Βασιλάκης, Δραγουνάτος ή Δραγωτάνος, Κομνηνός, Μήτζουρας, Μπαγλάμουρας, Ξένος, Πράπας, Σύλλας. Ο Γιάννης Δραγουνάτος μάλλον είναι διπλοεγγεγραμμένος.
Οι Γιάννης Αρβανίτης και Μάρτης Πράς είναι άγαμοι ενώ χήρες είναι η χήρα Καλή Πραπού (του Πράπα) και η χήρα Λιβαρού.
Το επώνυμο Πράπας απαντά την ίδια εποχή και στο γειτονικό Τσερνοβίτι (βλέπε: Τσερνοβίτι: η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων του σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του1506).
 
3. Η φορολογία.
Στο κατάστιχο αναφέρονται τα είδη της φορολογίας καθώς και οι αποδιδόμενοι φόροι στους τρείς τιμαριούχους. Ειδικότερα, καταβαλλόταν τα εξής ποσά:
-στον Χουνταβερντή, γιό του Χασάν 1400 άσπρα,
-στον Ισκέντερ, γιό του Μούσα 442 άσπρα,
-στον Μεχμέτ, ξυλουργό του κάστρου της Λαμίας 1176 άσπρα.
Τα είδη και τα ποσά των φόρων ανά είδος καταγράφονται ως εξής:
στίχος πέντε: φόρος λειβαδιών 132. Σίτος: (μέτρηση σε κοιλά Τρικάλων) 64, αξία 640. Κριθή: κοιλά 28, αξία 168
στίχος έξι: Βρώμη: Κοιλά 6, αξία 24. Βίκος: Κοιλά 6, αξία 36. Φακές: Κοιλά 1, αξία 12. Σόργο: Κοιλά 2, αξία 36. Δεκάτη βαμβακιού: 10, Φόρος προβάτων: Μισός 180, Φόρος χοίρων: 38.
στίχος επτά: Φόρος εγκληματιών μισός και φόρος νύφης: 50.
Φοροπρόσοδος (καταβαλλόμενος φόρος) 1798.
Παρατηρήσεις:
Σχετικά με τα είδη των φόρων που κατέβαλλαν οι κάτοικοι της Νίκοβας σημειώνονται τα εξής:
-για φόρο λειβαδιών (resm-i otlük) καταβαλλόταν 132 άσπρα. Ο φόρος αυτός πληρωνόταν σε χρήμα ως δικαίωμα βοσκής από κάθε έγγαμο χριστιανό. Ανέρχονταν σε 6 άσπρα ανά φορολογούμενο. Οι άγαμοι και οι χήρες δεν τον κατέβαλλαν.
-καταβαλλόταν φόρος της δεκάτης (öşr) για τα προϊόντα που αποκόμιζαν από την καλλιέργεια της γης. Ως μονάδα μέτρησης της ποσότητας των δημητριακών χρησιμοποιούνταν το κοιλό ή κιλέ (kile, keyl), όπως ίσχυε στην περιοχή των Τρικάλων. Το κοιλό Τρικάλων (Tirhala kilesi) χρησιμοποιούνταν στο μεγαλύτερο μέρος της Θεσσαλίας. Ήταν δυόμισι φορές μεγαλύτερο από το κοιλό της Κωνσταντινούπολης, το οποίο ζύγιζε 25,656 kgr.. Επομένως, το κοιλό των Τρικάλων που χρησιμοποιούσαν στα χωριά ζύγιζε 64,140 Kgr. (από το άρθρο: Machiel Kiel, Η εμφάνιση και η πρώιμη ιστορία της Καρδίτσας σύμφωνα με τις οθωμανικές πηγές. Μετάφραση από τα αγγλικά Αλέξης Γαλανούλης, ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 53, σελίδες 65-82.). Κατέβαλλαν φόρο για τα εξής προϊόντα:
Είδος
Ποσότητα σε κοιλά
Αξία σε άσπρα
Δεκάτη για σιτάρι
(öşr-i hınta)
64
640
Δεκάτη για κριθάρι
(öşr-i şair)
28
168
Δεκάτη για βρώμη
(öşr-i âlef)
6
24
Δεκάτη για βίκο
(öşr-i burçak)
6
36
Δεκάτη για φακές
(öşr-i mercimek)
1
12
Δεκάτη για σόργο
(öşr-i duhne)
2
36
Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι οι κάτοικοι της Νίκοβας καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, βίκο, φακές και σόργο.
-καταβαλλόταν φόρος της δεκάτης για το βαμβάκι (öşr-i penbe) 10 άσπρα. Σύμφωνα με τον κανουνναμέ του Ζητουνίου, από το βαμβάκι των χριστιανών εισπράττονταν ως δεκάτη δύο teker στα δεκαπέντε. Το teker αντιστοιχούσε, σύμφωνα με τον κανουνναμέ της Εύβοιας, σε 4 οκάδες. Μπορεί να μεταφραστεί ως «μπάλα», όρος που χρησιμοποιείται και σήμερα για τη μέτρηση της ποσότητας των ζωοτροφών (π.χ. μπάλα άχυρου, μπάλα τριφυλλιού). Στον κανουνναμέ του Ζητουνίου διευκρινίζεται ότι ένα teker βαμβακιού ισοδυναμούσε με 4 οκάδες, όταν είναι σύσπορο. Το καθαρισμένο χωρίς σπόρους βαμβάκι (εκκοκκισμένο) ισοδυναμούσε με 264 δράμια. Το δράμι (dirhem) αντιστοιχούσε σε 3,21 γραμμάρια.
-καταβαλλόταν μισός (nısf) φόρος προβάτων (âdet-i ağnâm) 180 άσπρα. Ο συνηθισμένος φόρος για τα αιγοπρόβατα ανέρχονταν σε 1 άσπρο για κάθε δύο πρόβατα ή γίδια.
-καταβαλλόταν φόρος χοίρων (resm-i hınzîr) 38 άσπρα. Οι χριστιανοί φορολογούνταν ένα άσπρο ανά δύο χοίρους, όταν έβοσκαν σε έρημα χωράφια (yabanda). Εάν έτρεφαν χοίρους στο σπίτι τους για τα Χριστούγεννα, κατέβαλλαν ένα άσπρο για κάθε χοίρο.
-καταβαλλόταν φόρος εγκληματιών (niyabet) μισός. Ο φόρος αυτός εισπράττονταν από τον παραβάτη και αφορούσε παραβάσεις του νόμου για τα αγροτικά σύνορα, καταπατήσεις, καταστροφές σοδειών λόγω αιγοπροβάτων, κ.ά.. Αφορούσε και εγκλήματα φόνου ή βιασμού.
-καταβαλλόταν φόρος νύφης ή αρραβώνων (resm-i arusi) 50 άσπρα. Ο φόρος αυτός είχε ορισθεί για τους χριστιανούς 30 άσπρα για τα κορίτσια και 15 για τις χήρες. Οι χριστιανοί πλήρωναν διπλάσιο φόρο αρραβώνων από τους μουσουλμάνους.
-στο φορολογικό κατάστιχο TD 431 δεν αναφέρεται καταβολή φόρου σπέντζας (ispence) από τους κατοίκους της Νίκοβας μάλλον από παράλειψη. Ο φόρος αυτός αφορούσε τη γη (έγγειος) και καταβαλλόταν από χριστιανούς και εβραίους ενήλικες ικανούς για εργασία.
 
 
ΠΗΓΗ
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας, Προεδρία Κρατικών Αρχείων, Οθωμανικά Αρχεία).
 
 
 
 





Πέμπτη 16 Απριλίου 2020

Η ιστορία του Ανύδρου Φθιώτιδας. Μέρος Γ΄


Η εγκατάσταση στη θέση Καμπιά και Άνυδρο

Όπως αναφέρθηκε στο Μέρος Β΄ της Ιστορίας του Ανύδρου, οι κάτοικοι του οικισμού του Αγίου Κωνσταντίνου Παλιονίκοβας εγκατέλειψαν σταδιακά τον οικισμό. Εγκαταστάθηκαν οι περισσότεροι στη θέση όπου βρίσκεται το σημερινό Άνυδρο και μερικοί άλλοι στη θέση Καμπιά.
Για τη νέα αυτή μετεγκατάσταση και την κατοπινή ιστορία του Ανύδρου γράφει στο βιβλίο του ο Δημήτριος Αθ. Μπλούνας:
«Αφού ανακάλυψαν οι Τούρκοι την Παλιονίκοβα και έκαψαν μεγάλο μέρος του χωριού, οι κάτοικοι δεν είχαν κανένα λόγο πια να μείνουν σε αυτό το μέρος και έτσι εγκατέλειψαν το χωριό, που σήμερα τα ερείπια του ανάμεσα στις αιώνιες δρυς, το κάνουν να φαντάζει τόπος μυθικός. Κατευθύνθηκαν νοτιότερα, περάσανε το Κακόρεμα και έφτασαν στην σημερινή περιοχή πραγματοποιώντας τη Β΄ μετακίνηση του χωριού, περίπου το 1780-1790. Στο νέο μέρος δεν υπήρχε τρεχούμενο νερό για καλλιέργειες. Είχε όμως αρκετά βοσκοτόπια που ευνοούσαν την κτηνοτροφία. Εκεί έμειναν οι μισοί κάτοικοι. Οι άλλοι μισοί πήγαν πιο δυτικά στη θέση Καμπιά που είχε νερό. Τελικά πείστηκαν και αυτοί που είχαν επιλέξει τα Καμπιά να γυρίσουν στο μέρος που δεν είχε νερό, γιατί θεωρήθηκε πιο ασφαλές. Για να πίνουν νερό και να ποτίζουν και τα ζώα τους, οι κάτοικοι άνοιξαν δύο πηγάδια τα οποία και σήμερα βρίσκονται 5 λεπτά έξω από το χωριό. Αυτό δυσκόλευε τη δημιουργία κήπων και την ανάπτυξη των δέντρων. Έτσι το Άνυδρο ήταν ένας τόπος χωρίς πράσινο, με πάρα πολύ ζέστη που τους προστάτευε από τους Τούρκους, αλλά έκανε δύσκολη τη ζωή των κατοίκων. Ακριβώς επειδή δεν υπήρχε νερό, αποφάσισαν να μετονομάσουν το χωριό σε «Άνυδρο» δηλαδή χωρίς ύδωρ (νερό). Επίσημα όμως η κοινότητα γνωστή με το όνομα Νίκοβα ονομάστηκε Άνυδρο πολλά χρόνια αργότερα, στις 17 Ιουλίου 1930 με το ΦΕΚ 251/17-7-1930.
Σ’ αυτή την άνυδρη γη έκτισαν γύρω στα 1800, στη βορειοανατολική άκρη του χωριού, τον Άη Γιώργη, ένα απλό μικρό εκκλησάκι, πίσω από το οποίο ήταν το νεκροταφείο του χωριού. Ο Αη Γιώργης μόνος στην άκρη του χωριού, την ημέρα της γιορτής του γέμιζε χαρούμενο κόσμο. Όλοι οι κάτοικοι του χωριού, άφηναν τις δουλειές τους και φορούσαν τα καλά τους ρούχα για να πάνε να προσκυνήσουν και να γιορτάσουν μαζί του. Έκτισαν τα σπίτια τους, πέτρινα, διώροφα αυτή τη φορά, με κατώγι και την κυρίως οικία στο πάνω όροφο. Έκτισαν αχυρώνες να αποθηκεύουν τα εργαλεία για τη γεωργία, όπως χωσιές, που χρησιμοποιούσαν για να θερίζουν τα σιτηρά και να κόβουν τα χόρτα κάτω από τις ελιές, τσεκούρια, σκεπαρνιές κ.α. Αποθήκευαν επίσης την τροφή των ζώων το τριφύλλι, το άχυρο, το κριθάρι, το καλαμπόκι. Η ζωή κυλούσε ήσυχα στο χωριό, ώσπου άρχισε η επανάσταση του 1821.
Κατά τα επαναστατικά χρόνια η Νίκοβα ήταν το μόνο χωριό της περιοχής που οι κάτοικοι συνέχισαν τη ζωή τους σχεδόν αποκομένοι από τα γεγονότα, αφού τους προστάτευαν οι δύσβατες ρεματιές. Τα γύρω χωριά ερήμωσαν, γιατί οι κάτοικοι κρυβόταν σε σπηλιές και δυσπρόσιτα μέρη για να γλυτώσουν τη σφαγή από τους Τούρκους, οι οποίοι ανέβαιναν προς τα βουνά, ακολουθώντας τον ποταμό Βελά και σκότωναν όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Παρόλο που η Ανατολική Στερεά είχε ισχυρή κλεφταρματολική παράδοση και γίνονταν πολλές εξεγέρσεις, οι κάτοικοι της Νίκοβας μετά τη σφαγή και το κάψιμο των προηγούμενων χωριών, επέλεξαν να ζουν απομονωμένοι. Ακόμη και όταν η στρατιά του Δράμαλη ξεκινώντας από την Πελοπόννησο για τη Λάρισα [παραδρομή του κειμένου: η διαδρομή του Μαχμούτ πασά Δράμαλη ξεκίνησε από τη Λάρισα και κατέληξε στην Πελοπόννησο] πέρασε το 1822 σχεδόν δίπλα τους και έγιναν μάχες, η Νίκοβα δεν έλαβε μέρος. Μπορεί να προστάτευαν τις γυναίκες και τα παιδιά τους, κρατώντας αμέτοχο το κρυμμένο χωριό τους, όμως τα παλληκάρια του Άνυδρου δεν έχασαν τον πόθο τους για πραγματική ελευθερία και πήγαν να πολεμήσουν στην ομάδα του οπλαρχηγού Πανουργιά και στη στρατιά του Καραϊσκάκη και έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες. Όταν έπαψαν οι εχθροπραξίες στην περιοχή και έγινε η τελική ρύθμιση των Ελληνοτουρκικών συνόρων το 1832 στη γραμμή Παγασητικού-Αμβρακικού, τα σύνορα ήταν στην κορυφογραμμή της Όθρυς, βόρια της Νίκοβας, η οποία ήταν ένα παραμεθόριο κεφαλοχώρι της Ανατολικής Φθιώτιδας. Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία, αλλά και τη γεωργία. Το Άνυδρο μπορεί να μην έχει πλούσιο κάμπο, έχει όμως τον πανέμορφο και πανάρχαιο ελαιώνα που απλώνεται που απλώνεται ως τη θάλασσα του Μαλιακού και οι κάτοικοι είτε ανήκαν στις παλιές φάρες του χωριού είτε εγκαταστάθηκαν αργότερα στο σημερινό χωριό Άνυδρο, δούλεψαν σκληρά, ξεχέρσωσαν τα ρουμάνια και τα έκαναν αγροκτήματα.
Στοιχεία για τα ονόματα των παλαιότερων κατοίκων, οι οποίοι δημιούργησαν το μικρό οικισμό στη θέση της Αγίας Παρασκευής, μεταφέρθηκαν στη Παλιονίκοβα και κατέληξαν στο Άνυδρο, προκύπτουν από το βουλευτικό του Δήμου Φαλάρων. Στο νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος από το 1833 μέχρι το 1912 ίσχυε το Δημοτικό σύστημα, το οποίο αντικαταστάθηκε με κοινοτικό το 1912. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό η Νίκοβα ανήκε στο Δήμο Φαλάρων. Το βουλευτικό κατάλογο του Δήμου Φαλάρων με ημερομηνία 10 Μαΐου 1856, έχει αναρτήσει στο διαδίκτυο ο Σωτήρης Αλεξόπουλος από την Παλαιοκερασιά, ο οποίος μετά από αξιόλογη έρευνα στα γενικά αρχεία του Κράτους, παρουσιάζει άγνωστες ιστορικές σελίδες της Φθιώτιδας. Τον κατάλογο υπογράφει ο Δήμαρχος Φαλάρων, Γ.Ριζόπουλος, οι «Πάρεδροι των χωρίων» και οι «ιερείς των χωρίων». Στη θέση της υπογραφής του ιερέα της Νίκοβας αναγράφεται ολόκληρο το όνομα του ιερέα «Αθανάσιος Καρακατζάνος» και στη θέση της υπογραφής του παρέδρου αναγράφεται «Νίκοβα για τον αγράμματον Νικόλαον Παρίσσην Αθ. Καρακατζάνος ιερεύς».
Ο κατάλογος περιέχει τα ονοματεπώνυμα 57 ψηφοφόρων της Νίκοβας, που όπως είναι γνωστό εκείνη την εποχή ήταν μόνο άντδρες, από τον αριθμό 868-924. Τα επώνυμα Αθανασίου, Αντωνίου, Αποστόλου, Γεωργίου, Γκέκας, Δημητρίου, Δήμου, Ευσταθίου, Ζαρκαδούλας, Ζαφειρίου, Ζέρβας, Θεοδώρου, Ιωάννου, Κακλαμάνος, Καραγιώργος, Καρακατζάνος, Καραμήτζος, Καραπλιός, Καρκάνης, Κωνσταντίνου, Λαϊνάς, Μαντζίκος, Μπουραντάς, Νικολάου, Πανόπουλος, Παρίσης, Περιβαλιώτης, Στάμου, Σύρου, Σωτηρίου, Τζιμπούκας, και Χαρμαντζής που περιέχει ο κατάλογος, δείχνουν τις παλιές φάρες της Νίκοβας. Αν συγκρίνουμε αυτόν τον κατάλογο με τον κατάλογο των ψηφοφόρων του Τσερνοβιτίου της ίδιας χρονιάς, θα δούμε ότι το επώνυμο Καραπλιός όπως και το Κωνσταντίνου, βρίσκονται και στους δύο καταλόγους, ενώ τα επώνυμα Μπερτσιμάς, Χάδος, Μπαλατσός, και Κούτρας υπάρχουν μόνο στον κατάλογο του Τσερνοβιτίου, που σημαίνει ότι μετοίκησαν από το Τσερνοβίτι στη Νίκοβα ή πήγαν σαν γαμπροί στη Νίκοβα. Οι υπόλοιπες φάρες που δεν αναφέρονται στον κατάλογο των εκλογέων, ούτε της Νίκοβας ούτε του Τσερνοβιτίου όπως οι Γεωργακοπουλαίοι, Γιαννελαίοι, Ζωγακαίοι, Μπακοπουλαίοι, Μπλουναίοι, Πανοπουλαίοι, Πασπαλαίοι, Στεργιαίοι, Σουλιωταίοι, Χριστοδουλαίοι κ.α. είτε εγκαταστάθηκαν, είτε πήγαν ως γαμπροί μετά το 1856.
Στον κατάλογο αναγράφεται η ηλικία, η αυτοχθονία, η κτηματική περιουσία και το επάγγελμα των ψηφοφόρων. Έτσι έχουμε χρήσιμες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα την σημαντική αύξηση των γεννήσεων στο χωριό κατά τα έτη 1928 και 1929 [παραδρομή στο κείμενο: εννοεί 1828 και 1829] που προκύπτει από τις ηλικίες των ψηφοφόρων, η οποία μάλλον οφείλεται στη λήξη του πολέμου. Επίσης παρατηρούμε ότι όλοι οι κάτοικοι ήταν αυτόχθονες, είχαν ιδιοκτησία κτημάτων ελαιοδένδρων και δήλωνα γεωργοί, αν και ασχολούνταν και με την κτηνοτροφία, εκτός από τον Καρκάνη Νικόλαο που δήλωνε ποιμένας.
Οι περισσότεροι καταγόταν κυρίως από τα χωριά της Θεσσαλίας. Αργότερα όμως εγκαταστάθηκαν στο χωριό Σαρακατσαναίοι από τα βορειότερα μέρη με κύρια ασχολία την κτηνοτροφία. Οι κάτοικοι του Ανύδρου, παρόλο που ζούσαν τη δύσκολη ζωή της ελληνικής επαρχίας, τις εμπόλεμες καταστάσεις, τον πόνο και το μίσος, ποτέ δεν έπαψαν να αγωνίζονται για την ελευθερία, να υπερασπίζουν την τιμή τους και να ερωτεύονται.» (πηγή: Μπλούνας, Άνυδρο, σελίδες 15-18).
Η εγκατάλειψη του οικισμού στον Άγιο Κωνσταντίνο Παλιονίκοβας αμέσως μετά την απελευθέρωση και η μετεγκατάσταση στο σημερινό Άνυδρο και στα Καμπιά πραγματοποιήθηκε σταδιακά, πιθανώς σε βάθος δεκαετίας και όχι άμεσα σε μικρό χρονικό διάστημα.

Α. Ο οικισμός στα Καμπιά
Τα Καμπιά βρίσκονται 3 χιλιόμετρα δυτικά του σημερινού Ανύδρου σε κοντινή απόσταση από τη Στυλίδα. Κοντά στην τοποθεσία, σε απόσταση 800 μέτρων διασχίζει την περιοχή ο ποταμός Τρακαδάρης (Εικ.1). 
Εικ.1. Το γεφύρι του Τρακαδάρη. Περισσότερες φωτογραφίες υπάρχουν στο ιστολόγιο anydro.blogspot.com, ανάρτηση: Το γεφύρι.

Ο ποταμός Τρακαδάρης σήμερα έχει λίγα νερά και εκβάλλει στο Μαλιακό κόλπο. Εντοπίζεται σε χάρτη που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1826 από τον Γάλλο χαρτογράφο συνταγματάρχη Pierre Lapie ως Trakadariou (Εικ.2αβ). Στον ίδιο χάρτη ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο εντοπισμός του ναού του Αγίου Νικολάου (Hagios Nikolaos) που βρίσκεται δίπλα στον παλιό δρόμο Καραβομύλου-Στυλίδας. 
α
β
Εικ.2αβ. Χάρτης του Pierre Lapie του 1826. Στη λεπτομέρεια (Εικ.2β) διακρίνεται ο Τρακαδάρης (Trakadariou) να εκβάλλει στο Μαλιακό κόλπο. Δίπλα στις εκβολές του ο Άγιος Νικόλαος (Hagios Nikolaos).


Τα Καμπιά εντοπίζονται σε τρεις χάρτες του Alexander Keith Johnston, σε χάρτη του William Smith και σε αυστριακό χάρτη του 1881 με την απεικόνιση της οριογραμμής. Ειδικότερα:
Α. Χάρτες του Σκωτσέζου χαρτογράφου Alexander Keith Johnston:
1) Χάρτης «Greece and Ionian Islands», έτος έκδοσης 1861 (Εικ.3αβ).
α
β
Εικ.3αβ. Χάρτης του Alexander Keith Johnston του 1861. Στη λεπτομέρεια (Εικ.3β) διακρίνεται ο οικισμός Καμπιά (Kambia).


2) Χάρτης «Greece», έτος έκδοσης 1879 (Εικ.4αβ). Είναι επανέκδοση του χάρτη που εξέδωσε ο ίδιος το 1861 με διαφορετικό τίτλο και επιχρωματισμό σε ορισμένα σημεία.
α
β
Εικ.4αβ. Χάρτης του Alexander Keith Johnston του 1879. Στη λεπτομέρεια (Εικ.4β) διακρίνεται ο οικισμός Καμπιά (Kambia).


3) Χάρτης «Greece», έτος έκδοσης 1893 (Εικ.5αβ). Βασίζεται στους δύο προηγούμενους χάρτες των ετών 1861 και 1879 με προσθήκη και της Θεσσαλίας, η οποία ενσωματώθηκε στο Ελληνικό Βασίλειο το 1881, δώδεκα χρόνια πριν την έκδοση του χάρτη.
α
β
Εικ.5.αβ. Χάρτης του Alexander Keith Johnston του 1893. Στη λεπτομέρεια (Εικ.5β) διακρίνεται ο οικισμός Καμπιά (Kambia).


Β. Χάρτης του William Smith με τίτλο «Central Greece: Attica, Boeotia, Locris, Phocis, Doris, Malis», έτος έκδοσης 1873. Ο οικισμός ονομάζεται Καμπιά Νίκοβα (Kambia Nikova)(Εικ.6αβ).
α
β
Εικ.6αβ. Χάρτης του William Smith του 1873. Στη λεπτομέρεια (Εικ.6β) διακρίνεται ο οικισμός Καμπιά Νίκοβα (Kambia Nikova).


Γ. Στο δεύτερο φύλλο του δίφυλλου αυστριακού χάρτη, ο οποίος εκδόθηκε το 1881 και απεικονίζει τη συνοριακή γραμμή του Ελληνικού Βασιλείου. Κι εδώ ο οικισμός αναφέρεται ως Καμπιά Νίκοβα (Kambia Nikova) (Εικ.7αβ).
α
β
Εικ.7αβ. Αυστριακός χάρτης του 1881 με την οριογραμμή των συνόρων. Στη λεπτομέρεια (Εικ.7β) διακρίνεται ο οικισμός Καμπιά Νίκοβα (Kambia Nikova).


Συμπερασματικά, επισημαίνεται ότι ο οικισμός Καμπιά πρωτοεμφανίζεται το 1861 σε χάρτη του Alexander Keith Johnston. Με το όνομα Καμπιά Νίκοβα εντοπίζεται σε χάρτη του 1873 του William Smith και σε αυστριακό χάρτη του 1881.
Σύμφωνα με την παράδοση μετά από μερικά χρόνια από την εγκατάστασή τους στα Καμπιά, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν εκ νέου να τα εγκαταλείψουν επειδή το μέρος είχε πολλή κάμπια, φαινόμενο από το οποίο προήλθε και το τοπωνύμιο.
Η εγκατάλειψη του οικισμού των Καμπιών και η τελική εγκατάσταση όλων των κατοίκων στη θέση όπου βρίσκεται το σημερινό Άνυδρο, αποτέλεσε την τελική φάση των μετακινήσεων. Έκλεισε έτσι ο κύκλος των αλλεπάλληλων αναγκαστικών μετακινήσεων των κατοίκων της Νίκοβας.



Β. Ο οικισμός στο σημερινό Άνυδρο
Η Νίκοβα, όπως προαναφέρθηκε, εντοπίζεται σε χάρτες που κυκλοφόρησαν αμέσως μετά την απελευθέρωση. Στους δύο χάρτες των Εικ.11αβ & Εικ.12αβ στην ανάρτηση «Η ιστορία του Ανύδρου Φθιώτιδας. Μέρος Β΄», η θέση της προσδιορίζεται με ακρίβεια στον Άγιο Κωνσταντίνο Παλιονίκοβας. Στη συνέχεια οι περισσότεροι κάτοικοί της μετοίκησαν 2,5 χιλιόμετρα περίπου δυτικότερα στη θέση του σημερινού Ανύδρου και ορισμένοι στα Καμπιά. Η νέα θέση προσδιορίζεται σε χάρτη που συντάχθηκε και χαράχθηκε από το Γερμανό χαρτογράφο Heinrich Kiepert (1818-1899), εκδόθηκε το 1849 και επανεκδόθηκε επανειλημμένα τα επόμενα έτη. Ειδικότερα:
Α) Χάρτης «Das Königreich Hellas oder Griechenland und der Republik der Sieben Ionischen Inseln (Ephtánisos)», έτος έκδοσης 1849 (Εικ.8αβ).
α
β
Εικ.8αβ. Χάρτης του Heinrich Kiepert του 1849. Στη λεπτομέρεια (Εικ.8β) διακρίνεται η Nikova.

Επανεκδόθηκε τα έτη 1853, 1860, 1875, 1877, 1879 και 1886. Η επανέκδοση του 1886 περιλαμβάνει και τη Θεσσαλία. Στις επανεκδόσεις δεν προστίθεται κάποιο νεότερο στοιχείο, η Νίκοβα εντοπίζεται στη θέση του σημερινού Ανύδρου.
Β) Χάρτης «Carte de l’ Epire et de la Thessalie», έτος έκδοσης 1871 (Εικ.9αβ). Ο ίδιος χάρτης επανεκδόθηκε το 1880.
α
β
Εικ.9αβ. Χάρτης του Heinrich Kiepert του 1871. Στη λεπτομέρεια (Εικ.9β) διακρίνεται η Nikova.


Όπως διαπιστώνεται από τη χαρτογραφική τεκμηρίωση, η τελική κατάληξη των αλλεπάλληλων αναγκαστικών μετοικίσεων των κατοίκων της Νίκοβας ήταν η θέση όπου βρίσκεται το σημερινό Άνυδρο (Εικ.10αβ).
α
β
Εικ.10αβ. Το σημερινό Άνυδρο. Στην Εικ.10α άποψη του Ανύδρου προς βορρά. Η φωτογραφία ελήφθη από το σημείο του σημερινού νεκροταφείου. Στην Εικ.10β άποψη του Ανύδρου προς νότο. Στο βάθος ο Μαλιακός κόλπος.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα επιβίωσης στη νέα θέση ήταν η λειψυδρία. Για την αντιμετώπισή της οι κάτοικοι έσκαψαν δύο πηγάδια, από τα οποία προμηθεύονταν νερό (Εικ.11). Παρόμοια πηγάδια σώζονται μέχρι σήμερα και στο γειτονικό Τσερνοβίτι [βλέπε ανάρτηση ΤΣΕΡΝΟΒΙΤΙ: ΤΟ ΚΕΦΑΛΟΧΩΡΙ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ. Ο οικισμός (σχολείο, σπίτια, πηγάδια, υδατοδεξαμενή,πέτρινα αλώνια, κ.ά.Εικ. 17 & 18].). 

Εικ.11. Ένα από τα δύο πηγάδια στο σημερινό Άνυδρο.



Οι ναοί του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Δημητρίου.
Για τις θρησκευτικές τους ανάγκες οι κάτοικοι αρχικά έκτισαν το ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην πύλη εισόδου του περιβάλλοντος χώρου του, εκατέρωθεν βυζαντινού σταυρού, φέρει εντοιχισμένη επιγραφή με ημερομηνία 1860 (Εικ.12αβγ). Συμπεραίνεται ότι ο ναός του Αγίου Γεωργίου κατασκευάσθηκε τη δεκαετία 1850-1860.
α
β
γ
Εικ.12αβγ. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στο σημερινό Άνυδρο. Στην Εικ.12β η πύλη εισόδου στον περιβάλλοντα χώρο και στην Εικ.12γ η εντοιχισμένη επιγραφή IC XC / 1860.

Τα επόμενα έτη κατασκευάσθηκε στη Νίκοβα μεγαλύτερος ναός, ο ναός του Αγίου Δημητρίου. Πιθανώς λόγω της αύξησης του πληθυσμού από τη συνένωση των δύο οικισμών (Καμπιά και Νίκοβα) χρειάσθηκε η ανέγερση μεγαλύτερου ναού. Στη σιδερένια πύλη εισόδου φέρει επιγραφή με ημερομηνία 1883 (Εικ.13αβ). Όπως και ο προγενέστερος ναός του Αγίου Γεωργίου, έτσι κι εδώ, ο ναός του Αγίου Δημητρίου κατασκευάσθηκε πριν το 1883, δηλαδή τη δεκαετία 1873-1883.
α
β
Εικ.13αβ. Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στο σημερινό Άνυδρο. Στην Εικ.13α η σιδερένια πύλη εισόδου φέρει την επιγραφή «ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ + ΕΓ(ΕΡΘΗ) 1883 26 Μ(Α)Ρ(ΤΙΟΥ)».



Το ηρώο των πεσόντων
Αριστερά της εισόδου του ναού, δίπλα στο καμπαναριό βρίσκεται το μαρμάρινο ηρώο των πεσόντων στους πολέμους από το 1912 έως και το 1949 (Εικ.14).
 

Εικ.14. «ΕΘΑΝΟΝ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ». Το ηρώο των πεσόντων.

Στο ηρώο αναγράφονται δεκαεννέα ονοματεπώνυμα πεσόντων. Αναζητώντας περισσότερα στοιχεία για τους πεσόντες, πραγματοποιήθηκε έρευνα σε εκδόσεις του 1930 (έκδοση Υπουργείου Στρατιωτικών) και 1990 (έκδοση Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού). Ακολουθεί παράθεση των ονοματεπωνύμων και των πληροφοριών που προέκυψαν:
1) ΜΑΝΤΖΙΚΟΣ ΙΩ Ν. 1912: Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Α΄, σελίδα 93, εντοπίσθηκε ο Μαντζίκος Ιωάννης του Γεωργίου. Παρόλο που αναγράφεται διαφορετικό πατρώνυμο και τόπος καταγωγής, θεωρήθηκε ορθό να καταχωρηθεί η πληροφορία: «Μαντζίκος Ιωάννης του Γεωργίου στρατ., γεν. εις Άρνην Κυκλάδων, απεβ. 1912 Δεκ. 18 εις Στρ. Νοσοκομ. Γρεβενών.». Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι ο μοναδικός Μαντζίκος στη λίστα των πεσόντων των πολέμων 1912-13. Πιθανώς εκ παραδρομής να καταχωρήθηκε διαφορετικό πατρώνυμο και τόπος καταγωγής.
Στην ίδια έκδοση, στη σελίδα 102, αναγράφεται: «Μαντζούκας Ιωάννης του Νικολάου λοχίας, γεννηθείς εις Εύβοιαν, εφονεύθη το 1912.». Ενδέχεται κι εδώ εκ παραδρομής να καταχωρήθηκε ως Μαντζούκας με τόπο καταγωγής την Εύβοια.
2) ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ ΣΤΑ Δ. 1912: Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Α΄, σελίδα 135, αναγράφεται: «Σουλιώτης Σταύρος στρατ., γεννηθείς εις Νικόβην Φθ)κίδος, εφονεύθη 1913 Ιουνίου 19 εις Βυσσώκαν.». Η Βυσσώκα είναι η σημερινή Όσσα Θεσσαλονίκης. Ο Σουλιώτης Σταύρος σκοτώθηκε κατά την έναρξη του Β΄ Βαλκανικού πολέμου.
3) ΓΚΟΥΡΟΔΗΜΟΣ ΣΠ Σ. 1913: Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Α΄, σελίδα 51, αναγράφεται: «Γκουροδήμος Σπυρίδων στρατιώτης, γεν. εις Λαμίαν, απεβ. εκ μηνιγγ. 1913 Ιανουαρίου 10 εις Β΄ Στρ. Νοσ. Αθηνών.». Ως τόπος καταγωγής αναφέρεται η Λαμία. Η αναγραφή όμως του ονοματεπωνύμου του στο ηρώο αποδεικνύει την καταγωγή του από τη Νίκοβα.
4) ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚ I. 1920: Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Α΄, σελίδα 349, αναγράφεται: «Πανόπουλος Νικόλαος του Ιωάν. στρατ., γεν. εις Νίκοβαν Φθιώτιδος, απεβ. 1919 Μαρτ. 25 εις Στρ. Νοσ. Χαλκίδος.».
5) ΑΝΤΩΝΟΓΕΩΡΓΟΣ Α Ι. 1921: Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄, σελίδα 24, αναγράφεται: «Αντωνογεώργος Αντώνιος του Ιωάν. στρατ., γεν. εις Νίκοβαν Φθ)δος, απεβ. 1921 Αυγ. 15 εις ΧΙΙΙβ΄ Χειρουργείον.». Ο Αντωνογεώργος Αντώνιος τραυματίσθηκε στις επιχειρήσεις προς Άγκυρα και απεβίωσε στο β΄ χειρουργείο της ΧΙΙΙ Μεραρχίας.
6) ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΧΡ Σ. 1922: Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄, σελίδα 74, αναγράφεται: «Δημητρίου Χρήστος του Σωτ. στρατ. γεννηθείς εις Νίκοβαν, απεβίωσε το 1922 εις Σ. Ν. Χαλκίδος.».
7) ΖΩΓΑΚΗΣ ΧΡ Γ. 1922: Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄, σελίδα 81, αναγράφεται: «Ζωγάκης Χρήστος του Γεωργ. στρατιώτης, γεν. εις Νίκοβην Φθιωτ)δος, απεβ. 1921 Νοεμβρίου 18 εις Αραμπατζίκ.». Από την έρευνα δεν προέκυψαν στοιχεία για ύπαρξη οικισμού ή τοπωνυμίου στη Μικρά Ασία. Αντίθετα, διαπιστώθηκε ότι οικισμός με το όνομα Αραμπατζίκ, υπήρξε μεταξύ Βαλτοτοπίου και Νέου Σκοπού Σερρών. Σήμερα είναι εγκαταλελειμμένος.
8) ΜΑΝΤΖΙΚΟΣ ΑΡ Ν. 1922: α) Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄, σελίδα 149, αναγράφεται: «Μαντζίκος Αριστ. του Νικολ. στρατ., γεν. εις Νίκοβαν, απεβίωσε 1920 Φεβρ. 4 εις Οδεμήσιον Μ. Ασίας.».
β) Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄, σελίδα 152, αναγράφεται: «Μπαζίκος Αριστ. του Νικολ. στρατ., εκ Φθιωτ)δος, απεβίωσε 1920 Μαρτίου 5 εις Δ΄ Σ.Ν.Διακομιδής.».
Προφανώς πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο. Ο Μαντζίκος Αριστείδης απεβίωσε στις 4 Φεβρουαρίου ή στις 5 Μαρτίου 1920 στο Δ΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο Διακομιδής που βρισκόταν στο Οδεμήσιο. Το Οδεμήσιο (τουρκ. Ödemiş) βρίσκεται 115 χιλιόμετρα ανατολικά της Σμύρνης.
9) ΜΑΝΤΖΙΚΟΣ ΤΑΞ Δ. 1922: Δεν εντοπίστηκαν στοιχεία στη βιβλιογραφία.
10) ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΕΥΑ Δ. 1922: Σύμφωνα με το βιβλίο του Μπλούνα αιχμαλωτίσθηκε και πέθανε στην αιχμαλωσία: «…ο Στεργίου Ευάγγελος που πέθανε από τις κακουχίες κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας…» (πηγή: Μπλούνας, Άνυδρο, σελίδα 38). Δεν εντοπίστηκαν άλλα στοιχεία στη βιβλιογραφία.
11) ΣΚΑΝΤΖΟΥΡΗΣ ΣΤ Ι. 1922: Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄, Κεφάλαιο Εξαφανισθέντες εν Μικρά Ασία, σελίδα 387, αναγράφεται: «Σκαντζούρης Στέφανος του Ιωάννου στρ. εκ Τσερνοβιτίου». Εκ παραδρομής αναφέρεται ως χωριό καταγωγής του το Τσερνοβίτι αντί της Νίκοβας.
12) ΣΤΑΜΟΣ ΓΕΩ Κ. 1922: Δεν εντοπίστηκαν στοιχεία στη βιβλιογραφία.
13) ΠΑΣΠΑΛΗΣ ΙΩ Α 1922: Δεν εντοπίστηκαν στοιχεία στη βιβλιογραφία.
14) ΜΙΧΑΣ ΕΥΣ Σ. 1923: Δεν εντοπίστηκαν στοιχεία στη βιβλιογραφία.
15) ΧΑΡΜΑΝΤΖΗΣ ΚΩΝ Ι. 1925: Δεν εντοπίστηκαν στοιχεία στη βιβλιογραφία.
16) ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ ΓΕΩ Θ. 1939: Δεν εντοπίστηκαν στοιχεία στη βιβλιογραφία.
17) ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥ ΛΕΩ Ι. 1940: Δεν εντοπίστηκαν στοιχεία στη βιβλιογραφία.
18) ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΧΡ Θ. 1940: Στην έκδοση Αγώνες και νεκροί του ελληνικού στρατού κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο 1940-1945, σελίδα 442 αναγράφεται: «Στεργίου Χρήστος του Θεοδώρου, Στρατιώτης: Γεννήθηκε στο Άνυδρο Φθιώτιδας το 1907, του 3ου ΣΠ. Φονεύθηκε πρό του Λιδωρικίου σε τροχαίο δυστύχημα στις 27 Απριλίου 1941.»
19) ΚΟΥΤΡΑΣ ΚΩΝ Ν. 1948. Δεν εντοπίσθηκαν στοιχεία στη βιβλιογραφία.
Από την έρευνα εντοπίσθηκε ένας πεσών στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, του οποίου το ονοματεπώνυμο δεν αναγράφεται στο ηρώο. Ειδικότερα, στην έκδοση Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμος Α΄, σελίδα 26 αναγράφεται: «Ρεματίσιος Γεώργιος στρατ., γεν. εις Νίκοβαν Φθιώτιδος, εφονεύθη 1897 Απριλίου 6 εις Μπούρνα-Τρύπαν.». Το τοπωνύμιο Μπούρνα-Τρύπα βρίσκεται δίπλα στη Μελούνα, όπου και άρχισαν οι εχθροπραξίες (βλέπε Χάρτης 1 και Εικ. 1&2 στην ανάρτηση ΤΣΕΡΝΟΒΙΤΙ ΤΟ ΚΕΦΑΛΟΧΩΡΙ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, 9α. Ο Ελληνοτουρκικόςπόλεμος του 1897.).
Ο Μπλούνας στο βιβλίο του αναφέρει ότι αιχμαλωτίσθηκαν στη Μικρά Ασία, επέζησαν και επέστρεψαν στο χωριό οι Στεργίου Κωνσταντίνος, Στεργίου Γεώργιος, Νικολάου Κώστας και Κούτρας Νικόλαος (πηγή: Μπλούνας, Άνυδρο, σελίδα 38).



Τα σπίτια
Στο σημερινό Άνυδρο διασώζονται λίγα παλιά πέτρινα σπίτια κτισμένα σύμφωνα με την τοπική αρχιτεκτονική (Εικ.15αβγ). Αξιόλογο φωτογραφικό υλικό βρίσκεται στο ιστολόγιο «Άνυδρο ή Νίκοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια».
α
β
γ
Εικ.15αβγ. Παλιά σπίτια στο σημερινό Άνυδρο.




Πληθυσμός
Στοιχεία που αφορούν τον πληθυσμό της Νίκοβας εμφανίζονται στις πηγές σε απογραφές που διενεργήθηκαν αμέσως μετά την απελευθέρωση. Στον πίνακα που ακολουθεί, καταχωρίζεται η πληθυσμιακή εξέλιξη της Νίκοβας από το 1844 έως το 2011.
ΕΤΟΣ
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
1844
182
1851
163
1861
252
1907
435
1879
281
1889
330
1896
330
1907
435
1928
497
1940
630
1951
278
1961
286
1971
256
1981
241
1991
222
2001
233
2011
157
Το 1846, εκτός από την πληροφορία για τον πληθυσμό του 1844, αναφέρεται ότι η Νίκοβα απέχει 2 ώρες από τη Στυλίδα, τότε έδρα του Δήμου Φαλάρων (πηγή: Σταματάκης, Πίναξ χωρογραφικός, σελίδα 13.).
Το 1853 αναφέρεται ότι η Νίκοβα είχε 41 σπίτια και πληθυσμό 163 κατοίκους. Βρίσκεται ανατολικά της Στυλίδας και απέχει δύο ώρες από αυτήν. Παράγει δημητριακά, όσπρια, κρασί, λάδι κ.ά. και διαθέτει «1 ξηρρόρευμα μικρόν άχρηστον, 1 δάσος μικρόν εκ θάμνων». (πηγή: Ραγκαβής, Ελληνικά, τόμος πρώτος, σελίδα 664.).
Αναφορά στη Νίκοβα και τον πληθυσμό της πραγματοποιείται το 1883 από τον λοχαγό Ν.Θ.Σχινά: «…ακολουθώ εν συντόμω τον ΒΑ πλούν του ατμοπλοίου, επειδή η μικρόν μετά την αναχώρησιν ημών εμφάνισις του από της θαλάσσης ώραν απέχοντος χωρίου των ανατολικών της Φθιώτιδος Δήμων Νίκοβα του δήμου Φαλάρων με 280 κατοίκους,…» [πηγή: Σχινάς, Οδοιπορικαί αναμνήσεις, σελίδα 179.].
Το 1896 αναφέρεται ότι η Νίκοβα έχει πληθυσμό 330 κατοίκους. Βρίσκεται βορειοανατολικά της Λαμίας και απέχει από αυτήν 5,5 ώρες ενώ ως προς τη Στυλίδα βρίσκεται στα βόρειά της και απέχει 2 ώρες από αυτήν.(πηγή: Βορτσέλας, Φθιώτις, σελίδα 465.).
Για τη Νίκοβα αναφέρει η «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία» στο ομώνυμο λήμμα: «Νίκοβα [Γεωγρ.]. Χωρίον της επαρχίας Φθιώτιδος του νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος, έδρα ομωνύμου κοινότητος. Έχει ταχυδρομικόν γραφείον, δημοτικόν σχολείον και συνεταιρισμόν εξαγοράς του κτήματος Μαγκλαβούλας. Κάτοικοι (1928) 497.»[πηγή: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 18 (Ν-ΟΠΤΗΣΙΣ), σελίδα 301.].
Τον Ιούλιο του 1930 με το ΦΕΚ 251/Α/17-7-1930 «…58) Η κοινότης Νικόβης της αυτής επαρχίας μετονομάζεται εις «κοινότητα Ανύδρου» και ο ομώνυμος αυτή συνοικισμός Νίκοβα εις «Άνυδρον»…» (Εικ.16αβ).
α
β
Εικ.16αβ. Η πρώτη σελίδα του ΦΕΚ 251/Α/17-7-1930 και στην Εικ.16β μέσα σε γαλάζιο πλαίσιο η μετονομασία της Νίκοβας σε Άνυδρο.

Το 1950, μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, αρκετοί κάτοικοι του Ανύδρου αναζητώντας καλύτερη τύχη, μετακινήθηκαν στην πεδινή περιοχή και δημιούργησαν τον οικισμό του Καραβομύλου.
ΤΕΛΟΣ


ΠΗΓΕΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Βορτσέλας Ιωάννης, Φθιώτις, η προς Νότον της Όθρυος: ήτοι απάνθισμα ιστορικών και γεωγραφικών ειδήσεων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς, Εκ του τυπογρ. Αθ. Α. Παπασπύρου, Εν Αθήναις 1907.
2) ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αγώνες και Νεκροί του Ελληνικού Στρατού κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο 1940-1945, Αθήνα 1990.
3) Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 18 (Ν-ΟΠΤΗΣΙΣ).
4) Δημητρίου Αθ. Μπλούνα, Άνυδρο Φθιώτιδας, οι ρίζες μου, Λαμία 2012.
5) Ραγκαβής Ιάκωβος, Τὰ Ελληνικά, ήτοι Περιγραφή Γεωγραφική, Ιστορική, Αρχαιολογική και Στατιστική της Αρχαίας και Νέας Ελλάδος. Τόμος Πρώτος, Εν Αθήναις 1853.
6) Σταματάκης Δ., Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων./Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως. Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου, Εν Αθήναις 1846.
7) Σχινάς Νικόλαος Θ, Οδοιπορικαί αναμνήσεις, ήτοι οδοιπορικόν της Ελλάδος κατά τε ξηράν και θάλασσαν εν ω συνδέονται η γεωγραφία μετά της ιστορίας και μυθολογίας έτι, Εν Αθήναις 1883.
8) Υπουργείον Στρατιωτικών, Αγώνες και νεκροί 1830-1930, τόμοι 1 και 2, Εν Αθήναις 1930.
9) Χουλιαράκης Μιχαήλ, Γεωγραφική, διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδος 1821-1971, τόμος Β΄, Αθήναι 1973.

ΔΙΑΔΥΚΤΙΟ


ΠΗΓΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
Εικ.1. Ιστολόγιο Άνυδρο ή Νίκοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια, ανάρτηση Το γεφύρι.
Εικ.2αβ. Χάρτης Carte de la Grèce, έκδοση 1826.
Εικ.3αβ. Χάρτης Greece and Ionian Islands, έκδοση 1861.
Εικ.4αβ. Χάρτης Greece, έκδοση 1879.
Εικ.5αβ. Χάρτης Greece, έκδοση 1893.
Εικ.6αβ. Χάρτης Central Greece: Attica. Boeotia. Locris. Phocis. Doris. Malis, έκδοση 1873.
Εικ.7αβ. Από το βιβλίο Λιβιεράτος Ε., Χαρτογραφικές Περιπέτειες της Ελλάδας 1821-1919, Με αφορμή ένα χειρόγραφο του Κωνσταντίνου Νίδερ (1898), Αθήνα 2009, σελίδα 127.
Εικ.9αβ. Χάρτης Carte de l’ Epire et de la Thessalie, έκδοση 1871.
Εικ.10αβ. Από το βιβλίο Δημητρίου Αθ. Μπλούνα, Άνυδρο Φθιώτιδας, οι ρίζες μου, Λαμία 2012, σελίδες 9 & 10.
Εικ.11. Ιστολόγιο Άνυδρο ή Νίκοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια, ανάρτηση το παλιό πηγάδι.
Εικ.12αβγ. Ιστολόγιο Άνυδρο ή Νίκοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια, ανάρτηση Αη Γιώργης.
Εικ.13αβ & 14. Ιστολόγιο Άνυδρο ή Νίκοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια, ανάρτηση λεπτομέρειες.
Εικ.15α. Ιστολόγιο Άνυδρο ή Νίκοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια, ανάρτηση πέτρες και τοίχοι-μια βόλτα.
Εικ.15β. Ιστολόγιο Άνυδρο ή Νίκοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια, ανάρτηση η παλιά γειτονιά-Άνυδρο.
Εικ.15γ. Ιστολόγιο Άνυδρο ή Νίκοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια, ανάρτηση το Άνυδρο την πιο Λαμπρή μέρα.
Εικ.16αβ. Αναζήτηση ΦΕΚ.