Από την εφημερίδα που εκδίδει ο Πολιτιστικός Σύλλογος των Απανταχού Σπαρτιωτών «Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ», Φ. 74-78, αναδημοσιεύεται εδώ ένα οδοιπορικό στο Τσερνοβίτι του Αιμιλίου Οθρυώτη, που πραγματοποιήθηκε το 1989.
Οδοιπορικό
ΤΟ ΤΣΕΡΝΟΒΙΤΙ (ΠΑΛΑΙΟΚΕΡΑΣΙΑ) ΦΘ/ΔΑΣ
[Η «φυσιογνωμία ενός προεπαναστατικού χωριού»]
Λόγοι αναψυχής και φιλομάθειας έσυραν τα βήματα τεσσάρων Σπαρτιωτών ορειβατών, το περασμένο καλοκαίρι, σ’ ένα προεπαναστατικό χωριό του ορεινού όγκου της Όθρης.
Πρόκειται για το ταξίδι, που έγινε στο Τσερνοβίτι (Παλαιοκερασιά) στις 16 του περασμένου Αυγούστου, από μια ομάδα «ρομαντικών», «φιλοπερίεργων», και «προγονοπλήκτων»…εκπαιδευτικών στην πλειοψηφία, οι οποίοι κατάγονται από το χωριό μας, αλλά «διαβιούν στην αλλοδαπή»…ανάμεσα στους οποίους βρέθηκε και ο γράφων τις φτωχές τούτες γραμμές…
***
…Χωρίς καλά-καλά να «πιάσει» η αυγουστιάτικη ζέστη, με σύγχρονο μεταφορικό μέσον βρεθήκαμε στα «Μπερτσιμέϊκα» τα χωράφια – «αλωνάκια» καλείται η ευρύτερη εκείνη περιοχή και ανήκει στο «σπαρτιώτικο»…
Αφού λοιπόν αφήσαμε το αυτοκίνητο σε «φίλιο»…έδαφος, εισήλθαμε στο «ξένο», στο Τσερνοφιώτικο» και φτάσαμε «στ’ Αλή το ρέμα». Ένα παράξενο αίσθημα πλημμύρισε την καρδιά μας. Νοιώθαμε σαν ξένοι στο έδαφος εκείνο. Ένας ήταν ο σκοπός μας: να φτάσουμε στο ερειπωμένο, σχεδόν, και εγκαταλελειμμένο, πλέον, Τσερνοβίτι. Έτσι τουλάχιστον, νομίζαμε πως ήταν. Υπήρχαν δύο δρόμοι: Ο ένας απ’ το μεσημβρινό και ο άλλος από το βορειοανατολικό σημείο.
Προτιμήσαμε τον δεύτερο. Στραφήκαμε κατά το βορρά και βαδίσαμε πάνω σε αγροτικό δρόμο, που διανοίχθηκε πρόσφατα και οδηγεί στην «Αγιά Μαρίνα» και στο «Τουρκοχώρι», που είναι, πιά, παλιοί και εγκαταλελειμμένοι οικισμοί. Έπειτα από πορεία 20΄ της ώρας και αφού στρίψαμε δυτικά, βαδίζοντας και πάλι πάνω σε αγροτικό δρόμο, που είχε τα γνωρίσματα του προηγουμένου και διανοίχθηκε για τον ίδιο σκοπό, φθάσαμε στο βόρειο μέρος του χωριού, που δεν ήταν καθόλου ερειπωμένο και εγκαταλελειμμένο – θα το δούμε αυτό στη συνέχεια – όπως πιστεύαμε.
***
Έξω από το χωριό και πάνω σε λοφίσκο υψώνεται λιθόχτιστος ναός του «Αγίου Αθανασίου» και επ’ αυτού αναγράφεται η χρονολογία «1935», προφανώς τη χρονιά εκείνη χτίστηκε. Την ημέρα εκείνη τον συντρόφευε ένας βοσκός Παλαιοκερασιώτης και μοιραζόταν μαζί του την σκιά των υπεραιωνόβιων βελανιδιών, έχοντας εκεί το ποίμνιό του και τα σκυλιά του.
Αφήσαμε την εκκλησία στη γαλήνη της και τον βοσκό στην μακαριότητά του, διότι ένας άλλος γιδοβοσκός θέλησε να μας οδηγήσει στο σπίτι του, όπου «ξεκαλοκαίριαζε» ο ίδιος, τα παιδιά του, η συμβία του, η μάννα του και το πολυπληθές ποίμνιό του. Το σπίτι εκείνο, ένα από τα λίγα που, ακόμη υψώνονται στο χωριό, ήταν κεραμοσκεπές, «στατό», με χαμηλή είσοδο και μικρά παράθυρα, λιθόχτιστο. Ήταν αντιπροσωπευτικός τύπος σπιτιού ορεινού παλιού χωριού. Μετά τις απαραίτητες, αυτοσυστάσεις μας ποιοι ήμασταν και τι ζητούσαμε, αποκτήσαμε την εμπιστοσύνη της φιλόξενης εκείνης οικογένειας, με αποτέλεσμα στην τετραμελή ομάδα μας να προστεθούν τα τρία παιδάκια, 13, 12 και 9 ετών, αγόρι, κορίτσι, αγόρι αντίστοιχα, ο βοσκός πατέρας τους κι ένας ακόμη βοσκός που τυχαία βρέθηκε εκεί. Έτσι γίναμε εννέα. Η σύζυγος και η μάννα του βοσκού δε μπόρεσαν να προστεθούν στην ζηλευτή ομήγυρη… Οι καινούργιοι φίλοι μας θέλησαν να μας ξεναγήσουν. Εκείνοι πρόθυμοι και εμείς γεμάτοι απορία και θαυμασμό, αρχίσαμε την περιήγηση.
***
Για πρώτη φορά αντικρύζαμε ένα προεπαναστατικό χωριό στην Όθρη, που διατηρεί, πολλά στοιχεία απ’ το παρελθόν και παραμένει ανέπαφο…απ’ την ισοπεδωτική παρουσία της μπουλντόζας… Στην κορυψή του χωριού σώζεται ακόμη, αλλά δεν εξυπηρετεί πλέον το σκοπό, για τον οποίο κατασκευάστηκε, η μεγάλη υδατοδεξαμενή. Εκεί συγκέντρωναν οι Τσερνοφιώτες το νερό, που έφερναν απ’ την Αγιά Μαρίνα με ανοιχτό αγωγό – πέτρινο αυλάκι, το οποίο σώζεται ακόμη – για να ποτίζουν τα μπακτσέδια, τα οπωροφόρα δέντρα και τα ζωντανά τους. Η δεξαμενή εκείνη με τον πέτρινο πυθμένα και τα λιθόκτιστα τοιχεία της είναι ένδειξη ότι οι κάτοικοι του χωριού δρούσαν συλλογικά, εκμεταλλεύονταν την πρώτη ύλη για δημιουργικό σκοπό και προνοούσαν για να μη γνωρίσουν την έλλειψη και τη στέρηση. Είδαμε τα δύο λιθόχτιστα πηγάδια, που είναι χωρίς νερό πλέον, αλλά αξιοθαύμαστα για την μαστοριά με την οποία πελεκήθηκε η πέτρα για να χτισθούν. Τα οπωροφόρα δένδρα (κορομηλιές, δαμασκηνιές, αμυγδαλιές, συκιές, μουριές, κληματαριές) αφθονούν, αν και το έδαφος δε φαίνεται πολύ γόνιμο, αφού είναι πετρώδες. Η πολυπληθής ομάδα μας περπάτησε για αρκετές ώρες στα ακανόνιστα δρομάκια του χωριού με τα λιθόχτιστα φράγματα, που διαχώριζαν και προστάτευαν τους χώρους εκείνους, στους οποίους άλλοτε υπήρχαν μπακτσέδια και καλλιεργήσιμα χωράφια. Θαυμάσαμε τα πελεκημένα αγγουνάρια, τα οποία ακόμη υψώνονται περήφανα και στηρίζουν τις γωνίες όρθιων και μισογκρεμισμένων σπιτιών. Οι φιλόξενοι «ξεναγοί» μας είπαν ότι είναι καταμετρημένα 250-300 σπίτια, απ’ τα οποία όμως «όρθια» είναι περίπου 20, ακατοίκητα πλέον, εκτός από 2-3, στα οποία τους θερινούς μήνες διαμένουν Τσερνοφιώτες κτηνοτρόφοι με τις φαμελιές τους.
Είδαμε, με τη βοήθεια πάντα των «ξεναγών» μας – τα μικρά παιδάκια ήταν πιο πρόθυμα – τα ερείπια του, άλλοτε τουρκικού διοικητηρίου, Θαυμάσαμε τα ερείπια του, άλλοτε Δημοτικού Γραμματοδιδασκαλείου, ένα από τα πολλά του «Δήμου Φαλάρων». Μας οδήγησαν στο παπαδόσπιτο του χωριού. Είδαμε τα στενά δρομάκια, τα γκαλτερίμια, την ακανόνιστη σειρά των σπιτιών, τη γέρικη «φυλλωριά» και την πέτρινη βρύση με το κρύο νερό. Είδαμε τη λιθόχτιστη εκκλησίας του «Αη-Γιάννη του Ριγανά», που γιορτάζει κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου με παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους. Ο Αη-Γιάννης ήταν άλλοτε ο ενοριακός ναός του χωριού, προεπαναστατικό κτίσμα, όπως μαρτυρεί η επιγραφή, που βρίσκεται στο επάνω μέρος της εισόδου και γράφει «1812», προφανώς έτος ίδρυσης του ναού. Είναι μεγάλος σε διαστάσεις σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με δίριχη στέγη. Το δάπεδο του ναού είναι στρωμένο με πέτρινες πλάκες σε ακανόνιστο σχήμα.
Το τέμπλο και οι εικόνες δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ήταν μεγαλύτερος ο ναός, αλλά «κόπηκε» το δυτικό τμήμα του, δηλαδή ο γυναικωνίτης, με αποτέλεσμα να παραμένει ακάλυπτος, αλλά ακόμη υψώνονται περήφανα οι κολώνες του. Είδαμε το επιβλητικό λιθόχτιστο καμπαναριό με τους σιδερένιους συνδετικούς γάτζους του και θαυμάσαμε την πέτρινη θολωτή είσοδο, που οδηγεί στον περίβολο της εκκλησίας. Εντυπωσιακό είναι και το λιθόχτιστο «ιερό» του ναού, ενώ δεν υπάρχει πρόναος.
Ο θαυμασμός μας αποκορυφώθηκε όταν αντικρύσαμε τα πέτρινα αλώνια του χωριού – τα «πετράλωνα» -. Δυό-τρία βρίσκονται στο δυτικό μέρος και άλλα δυό στο ανατολικό. Όλα βρίσκονται σε τοποθεσία που έχει επιλεγεί πολύ προσεκτικά: Έπρεπε να την «παίρνει» ο άνεμος για να γίνεται γρήγορα το «ξανέμισμα» των δημητριακών και να μην ιδρώνουν τα άλογα, αφού θα τα δρόσιζε το αεράκι… Απ’ τα δυό πετράλωνα που βρίσκονται στο ανατολικό σημείο του χωριού, το ένα είναι πραγματικό μνημείο λαϊκής τέχνης! Η διαλεγμένη και καλοπελεκημένη πέτρα, που έχει τοποθετηθεί από μερακλήδικα μαστορικά χέρια, η θαυμαστή εφαρμογή της, τα πέτρινα «προστατευτικά στηθαία», το απλόχωρο του αλωνιού, η επιλεγμένη με προσοχή τοποθεσία δημιουργούν ένα αρμονικό σύνολο. Θαυμάζει κανείς την υπομονή, την λεπτότητα, την επιμέλεια και τα καλλιτεχνικά αισθήματα των ανθρώπων εκείνων που κατασκεύασαν τα πετράλωνα, αλλά περισσότερο θαυμάζει τους απόγονούς τους, οι οποίοι τα σεβάστηκαν, τα σέβονται και τα προστατεύουν.
Το μεσημέρι μείναμε στον ίσκιο της «φυλλωριάς», η οποία προστατεύει την κρυόβρυση απ’ τις αυγουστιάτικες θερμές ακτίνες του ηλίου. Εκεί ήρθαν να πάρουν νερό 5 Παλαιοκερασιώτες, που τώρα διαμένουν στο νέο χωριό τους κι ένας βοσκός. Όπως μας είπαν, ήρθαν στο Τσερνοβίτι για να μαζέψουν τα’ αμύγδαλά τους – άλλωστε μέσα στο χωριό υπάρχουν πολλές αμυγδαλιές και στα γύρω χωράφια υπάρχουν περισσότερες – ο βοσκός είχε έρθει να φάει σύκα, αφού το κοπάδι του βρισκόταν ακόμη στο «στάλο»…
Τις απογευματινές ώρες, αφού αποχαιρετίσαμε τους καλούς μας φίλους και ιδιαίτερα τα αγνά, αθώα, πρόθυμα και φιλότιμα παιδάκια, πηραμε το δρόμο του γυρισμού.
Είδαμε και μάθαμε πολλά για το χωριό εκείνο, που διατηρεί αρκετά στοιχεία απ’ το παρελθόν και παραμένει ακόμη ανέπαφο απ’ την καταστροφική παρουσία «ανίδρωτων υλοτόμων», που λέει και ο ποιητής.
***
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω το Τσερνοβίτι – Παλιοκερασιά μετωνομάσθηκε το 1927 – είναι ένα χωριό προεπαναστατικό. Για την επώνυμη συμμετοχή των κατοίκων στην Επανάσταση του 1821 δεν έχουμε γραπτές μαρτυρίες, σχετικά όμως με το θέμα αυτό ο Νικόλαος Κασομούλης στο «Ημερολόγιό» του (25 Ιουνίου 1836) γράφει τα εξής: «Εντεύθεν κινήσαντες προς το εσπέρας μετέβημεν εις Τζερνοβίτι χωρίον, όπου ήτο η ημιλοχία του Βου λόχου τοποθετημένη και εις το οποίο συνοίκησαν και φαμελιές του Δροσοθανάση, Μολοτζαίων και Τζιμαίων, καπιταναίων Ελλήνων εις την τουρκικήν δούλευσιν, εις εν τουρκικόν οίκημα οχυρόν» (σ.σ. Ερείπια του οικήματος εκείνου σώζονται και σήμερα ακόμη και για τα οποία μιλήσαμε πιο πάνω). Και συνεχίζει ο Κασομούλης: «Εις το χωρίον τούτο μόλις ευρίσκοντο (το 1836) έως 10 φαμελιές πολλά δυστυχισμένες από τον καιρό της Επαναστάσεως και της καταδρομής των ληστών κατά το 1836. Εμείναμεν αυτό το εσπέρας εκεί».
Η μαρτυρία του Κασομούλη είναι πολυτίμη, διότι είναι σχεδόν άμεση και αναφέρει ότι το χωριό στην Επανάσταση υπέφερε πολύ και ότι στα αμέσως μεταπελευθερωτικά χρόνια δέχθηκε ληστρική επίθεση.
Το χωριό υπαγόταν στο «Δήμο Φαλάρων» (1836-1912), αργότερα έγινε Κοινότητα, το 1947 εγκαταλείφθηκε για τα γνωστά γεγονότα, οι κάτοικοι έχτισαν καινούργιο χωριό πιο κάτω, αλλά το παλιό δε χαλάστηκε! Πολλά σπίτια έμειναν και μένουν όρθια, τα οικοδομικά υλικά δεν μεταφέρθηκαν για να χτισθεί το καινούργιο, όπως συνέβη στη γειτονική Σπαρτιά, και το σπουδαιότερο: Το χωριό εγκαταλείφθηκε, δεν κατοικήθηκε και οι κάτοικοι δεν οικοδόμησαν αργότερα επί των ιδίων θεμελίων, οπότε θα κατέστρεφαν την παλιά «φυσιογνωμία» του χωριού, με αποτέλεσμα να παραμένει, ανέπαφο και να διατηρεί πολλά γνωρίσματα απ’ το παρελθόν.
Η σημερινή εικόνα του χωριού πρέπει να φωτογραφηθεί και να μελετηθεί από ειδικούς πολεολόγους, διότι παρουσιάζει πολύ ενδιαφέρον.
Αιμίλιος Οθρυώτης
ΠΗΓΗ
Εφημερίδα Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 74-78, Λαμία 1990.
Δημοσιεύουμε εδώ τρείς φωτογραφίες που δείχνουν το «παπαδόσπιτο», το εσωτερικό του Αη-Γιάννη όπως ήταν την εποχή που επισκέφθηκαν το Τσερνοβίτι οι γείτονες Σπαρτιώτες και το ανατολικό πετράλωνο:
Εικ.1 Το «παπαδόσπιτο» του χωριού.
Εικ.2 Το εσωτερικό του Αη-Γιάννη.
Εικ.3 Το ανατολικό πετράλωνο.
ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΩΝ
Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.
