Πολεμικό Ημερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρος Δ΄)

ΜΑΡΤΙΟΣ

Από τα χαράματα δεχόμαστε άγριο σφυροκώπημα εχθρικών πυροβόλων παντός διαμετρήματος. Κάτι ο εχθρός νειρεύτηκε πρωτομηνιάτικα. Τα ξημερώματα κόλαση πυρός και σιδήρου. Εκδηλώνεται εχθρική επίθεση με πρωτοφανές πείσμα και θάρρος. Τα πολυβόλα μας οι όλμοι και τα ατομικά μας όπλα τους θερίζουν κυριολεκτικά αλλά επιμένουν. Η επίθεση απεκρούσθη με μεγάλο κόπο και πολλάς θυσίας. Μας επεσκεύθη και ο Ταξίαρχος Γιαντζής πού είχε επί ώραν και πλέον συζήτηση με το Διοικητή μας.

2-3-41 (Κυριακή)

Πληροφορούμεθα ότι η χθεσινή επίθεση ήτο γενική αλλά απεκρούσθη, πλην του δεξιού μας που ο εχθρός κατέλαβε σημαντικό μας ύψωμα αλλά το κανονίδι μαίνεται. Φαίνεται οι δικοί μας ενεργούν αντεπίθηση διότι οι πυροβολαρχίες μας βάλλουν συνεχώς, αλλά και τα ελαφρά όπλα δουλεύουν.

3-3-41 (Δευτέρα)

Από τα χαράματα το εχθρικό πυροβολικό κάμνει προετοιμασίαν επιθέσεως. Το βιολάκι τους βιολί. Δεν πήραν τον αποθαρό τους ακόμα ότι δύσκολα θα μπορέσουν να μας ξεμπίξουν. Στις 9 ο 6^ος Λόχος καίγεται από εχθρικά πυροβολικά και με ευστοχίαν την φοράν αυτήν. Η επίθεση απεκρούσθη αλλά ο Λόχος έχει νεκρούς και τραυματίας πολλούς.

4-3-41 (Τρίτη)

Από αιχμαλώτους πληροφορούμεθα ότι ο Μουσολίνη έφερε νέες δυνάμεις και ότι ο ίδιος τις ημέρες αυτές θα παρακολουθήσει και διευθύνει τάς επιθέσεις.

5-3-41 (Τετάρτη)

Ελαφρά δράση πυροβολικών. Μεγάλες όμως εχθρικές κινήσεις παρατηρούνται

-31-

6-3-41 (Πέμπτη)

Επίθεσις εις το αριστερόν άκρον του τομέως μας Τάγμα Ι/42 Καραμέρη. Οι τσολιάδες μας υπεραμείνονται των θέσεών των. Η αποφασιστικότης και επιμονή του εχθρού και η υπεροχή του εις όγκον και μέσα πυρός αναγκάζουν τα τμηματά μας να εγκαταλείψουν δύο υψώματα σημαντικής σημασίας. Αι αντεπιθέσεις απέτυχαν.

7-3-41 (Παρασκευή)

Το Τάγμα Καραμέρη διατάσεται πάσει θυσία να ανακαταλάβει τα υψώματα και προς ενισχυσίν του εστάλη Λόχος Κρητών. Εκδηλούται εχθρική επίθεσις σε ολόκληρο τον τομέα μας. Την ημέραν αυτήν ο εχθρός υπήρξε δυναμικός και απιτητικός, αλλά και ημείς τον αντιμετωπίσαμε με πείσμα και φανατισμό.

Το Τάγμα Καραμέρη κατόπιν σκληρού και δαπανηρού εις αίμα αγώνος ανακαταλαμβάνει τα απωλεσθέντα υψώματα και με αρκετούς αιχμαλώτους πρό πάντων τραυματίας οι οποίοι προωθήθησαν λίαν επιμελώς εις τα χειρουργεία.

8-3-41 (Σάββατο)

9-3-41

10-3-41

11-3-41 (Τρίτη)

Ουδέν αξιοσημείωτον. Νεκρική σιγή επικρατεί παντού.

12-3-41 (Τετάρτη)

Από τα μεσάνυχτα το εχθρικό πυροβολικό και οι όλμοι του οργώνουν ολόκληρο τον τομέα μας. Η επίθεση φαίνεται γενική διότι και δεξιά και αριστερά μας το κανονίδι μαίνεται μεγαλύτεραι όμως ομοβροντίαι στον τομέα ΧΕΙΜΑΡΑΣ.

Ώρα 7.20. Ο εχθρός επιτίθεται επί του Τάγματος Καραμέρη. Κόλαση πυρός και σιδήρου. Μεγάλην επίθεσιν εξαπολύει ο εχθρός και κατά του ΙΙΙ/42 Τάγματος. Κρότοι και καπνοί από άκρου σε άκρον του τομέως μας. Ο εχθρός καταβάλει απεγνωσμένας προσπαθείας να μας πλησιάσει αλλά τα δραστικά πυρά μας τον αποκρούουν με πολλάς απωλείας. Η σημερινή επίθεση είναι ίσως η μεγαλυτέρα σε όγκο και μέσα πυρός. Σήμερα δεν είχαμε και δραστικήν υποστήρηξιν του πυροβολικού μας. Τα πυρομαχικά μας μετρημένα πλέον.

13-3-41 (Πέμπτη)

Όλη τη νύχτα το εχθρικό πυροβολικό δεν μας άφισε ησύχους. Τα χαράματα δυνάμωσε τα πυρά του. Επίθεση προμηνύεται.

Ώρα 8.30. Ουδεμία κίνηση σε μας. Το γάμο έχει σήμερα ο δεξιός τομέας ΔΟΝΤΙ-ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ κουνιέται ο τόπος από τα κανόνια και τα ελαφρά ακόμα όπλα. Μεγάλη επίθεση. Με μεγάλη αγωνία παρακολουθούμε την εξέληξίν της. Τα παρατηριά μας παρακολουθούν αγρίπνως και στέλνουν συνεχώς πληροφορίας.

Ώρα 10.15. Η μάχη μαίνεται. Αυξάνεται η ένταση των εχθρικών πυρών. Το Π1 (προχωρημένο παρατηρητήριο) μας πληροφορεί κατάληψιν φιλίου υψώματος τα ΤΡΙΑ ΑΥΓΑ.

Ώρα 12.15. Τα τμηματά μας ενεργούν συνεχείς αντεπιθέσεις άνευ αποτελέσματος. Ώρα 13.45. Πρωτοφανής εις πείσμα και διάρκειαν ακόμα αλλά και δύναμη πυρός μάχη εξακολουθεί.

Ώρα 14.10. Το Π1 μας πληροφορεί ότι γίνονται συνεχείς αντεπιθέσεις αλλά αποτυγχάνουν.

Ώρα 15.30. Ο τομέας μας δέχεται καταιγιστικά πυρά εχθρικού πυροβολικού χωρίς εκδήλωση επιθέσεως. Ο εχθρός κυκλοφορεί επί των υψωμάτων αλλά το πυροβολικό μας σιωπά, από έλλειψη βλημάτων. Τρομάρα μας.

Ώρα 16.05. Στο δεξιό μας η μάχη εξακολουθεί. Ο καπνός από τις εκρίξεις των οβίδων έχει σχηματίσει σύνεφο που εμποδίζει τη ορατότητα.

Ώρα 16.50. Τα τμήματα του μαχομένου δεξιού μας ενεργούν τολμηράν και λυσσαλέαν επίθεσιν. Τα αυτοματά των βάζουν με ολόκληρον ταινίαν ακόμη και χειροβομβίδες ακούγονται. Εκτελούν έφοδον.

Ώρα 17.05. Η ένταση των αυτομάτων καλμάρη κάπως. Το Π1 πληροφορεί την ανακατάληψιν του υψώματος. Η χαρά μας δεν εκδηλώνεται ακόμα φοβούμενοι την αντεπίθησιν του εχθρού που τώρα τελευταία έγινε ζόρικος.

Ώρα 17.20. Τα πυρά των αυτομάτων άρχισαν και πάλι να κελαηδούν. Εχθρική αντεπίθεσις ασφαλώς.

Ώρα 17.35. Τα πυρά των αυτομάτων έχουν σταματίσει. Η εχθρική αντεπίθηση απέτυχε. Άρχισε να βραδυάζει. Τα πυρά συνεχίζουν μέχρι αργά τη νύχτα. Φαίνεται ότι συνεχίζουν οι άθλιοι τάς αντεπιθέσεις.

14-3-41 (Παρασκευή)

Το εχθρικό πυροβολικό μας έχει ταράξει από τα χαράματα. Η σειρά μας σή-

-32-

μερα. Κί όμως όχι. Και δεξιά μας ησυχία. Κουράστικαν τα νεόφερτα παληκάρια του Ντούτσε.

15-3-41 (Σάββατο)

16-3-41

17-3-41

18-3-41

19-3-41

20-3-41 (Πέμπτη)

Απόλυτος ησυχία παντού. Το γέλιο μας ξανάρχισε στα χείλη μας διότι τάς τελευταίας ημέρας ο εχθρός με τας συνεχείς του και τολμηράς επιθέσεις μας ζόρισε πολύ να μην πούμε ότι μας κλώνισε πολύ.

Οι Ιταλοί τελευταία έχουν αλλάξει πολεμική τακτική έγιναν ποιο τολμηροί και θαρραλέοι.

21-3-41 (Παρασκευή)

Και σήμερα οι φρατέλοι μας έστειλαν αρκετά βλήματα πυροβολικού και όλμων για πρωινό ρόφημα. Επίθεση δεν έκαμαν. Το Π1 αναφέρει εχθρικάς κινήσεις στο ΜΑΥΡΟ ΒΡΑΧΟ ακριβώς απεναντί μας. Το πυροβολικό μας ανύπαρκτο πλέον. Αυτό άρχισε να μας κλωνίζει διότι ήταν το βασικό μας στήριγμα και ο εχθρός έγινε ποιο τολμηρός στις επιθέσεις του. Ο Θεός βοηθός στο μέλλον.

22-3-41 (Σάββατο)

Αραιά πυρά πυροβολικού εχθρικού φυσικά διότι το δικό μας είναι ανύπαρκτο. Το κρύο τσουχτερό αλλά το έχει συνηθίσει το τομάρι μας.

23-3-41 (Κυριακή)

Καμιά κίνηση σήμερα. Ο εχθρός μαζεύει φόρα φαίνεται για τάς νέας του επιθέσεις.

Το δελτίο πληροφοριών αναφέρει ότι μεγάλες Γερμανικές δυνάμεις έχουν συγκεντρωθεί στα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα.

Έτσι λοιπόν εξηγείται και η θαραλέα επιθητικότης των ταλιάνων τις τελευταίες ημέρες. Περιμένουν το αφεντικό τους να παρελάσουν μαζί. Με το καλό να μας έλθουν και αυτοί.

Όσο κρατήσουν τα Ελληνικά χέρια θα στείλουν και σε αυτούς τα φαρμακερά τους βόλια και αφού πατήσουν επί πτωμάτων ας παρελάσουν νικηταί στην Πρωτεύουσα της ενδόξου Ελλάδος.

Θα ήταν αστείο να πιστέψει κανείς ότι η Ελλάς θα αντιμετωπίσει και αυτούς όπως τους Ιταλούς. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι το ότι και αυτοί θα πληρώσουν ακριβά το εισητήριο της εισόδου των.

24-3-41 (Δευτέρα)

Ησυχία σήμερα. Ευκαιρία για συζητήσεις και κουτσομπολιό. Τα καυτά θέματα είναι δύο. Το πρώτο η τελευταία επιθετικότητα των Ιταλών και με το θάρρος των. Και το δεύτερο οι συγκεντρώσεις των Γερμανικών στρατευμάτων στα Ελληνο-Βουλγαρικά συνορά μας. Όλοι ομιλούν από θέσεως Στρατηγού και αναπτύσουν τα στρατηγικά των σχέδια. Το τι ακούς δεν περιγράφεται. Πάντος εκείνο που διαπιστώνεται είναι ότι ο Έλλην στρατιώτης κρατά την ψυχραιμία του ψηλά τόσο ώστε να πιστεύει ότι ταυτοχρόνως με τον ηρωισμό του δύναται να αντιμετωπίσει και τους Γερμανούς. Καλό και αυτό. Μας τιμά έστω και με λόγια.

25-3-41 (Τρίτη)

Δεν ξεκουράστικαν ακόμα τα παληκάρια του Μουσολίνη. Ο καιρός έχει βελτιωθεί, μας ζησταίνει κάπως την ημέρα. Επί τέλους βλέπει το μάτι μας και κανένα γυμνό βράχο. Πράσινο δεν υπάρχει ούτε ένα δένδρο και θάμνο ακόμα. Τα κοράκια μας έχουν πάρει τα αυτιά. Χαίρονται την πλούσια τροφή τους. Τα πτώματα είναι όλα στην επιφάνεια ευτυχώς και δεν βρωμούν. Τα συντηρεί ο πάγος.

Σήμερα πέρασα ολόκληρες ώρες παρακολουθόντας τους νεκροθάφτες ή παππάδες όπως έχουμε ονομάσει τα περίεργα κοράκια της Αλβανίας. Κάτασπρα με μαύρες μύτες. Γιατί τα ονομάσαμε έτσι; Απλούστατα. Με την άχαρη φωνή τους ψάλλουν το δεύτε τελευταίον ασπασμόν και στο αχόρταγο στομάχι τους θάβουν τις σάρκες των πτωμάτων. Με τα κυάλια παρακολουθώ τα σμήνη από τα χαροπούλια αυτά σε μια απεναντί μου πλαγιά, που τα πτώματα ξεσκεπασμένα από το χιόνι. Πέφτουν πολλά μαζί και σε λίγο σηκώνονται κάνουν μια βόλτα και ξαναπέφτουν στο πτώμα. Αυτό συνεχίζεται. Γιατί άραγε; Από φόβο οπωσδήποτε όχι. Τότε; Βασανίστικα να βγάλλω συμπέρασμα. Το έργο τους είναι πράγματι δύσκολο διότι το πτώμα είναι ακάληπτο μόνο το πρόσωπο ίσως και το ένα χέρι το

-33-

άλλο καλύπτεται από τα ρούχα. Και αν ο θάνατος το βρήκε μπρούμυτα το φυσικότερο, τότε το έργο τους είναι πολύ δυσκολότερο. Ας μην είναι τόσο βιαστικά αργότερα θα βρούν τρόπο και ευκολία.

Ξεχάστικα και ήλθε μεσημέρι. Ώρα φαγητού. Δεν βλέπω όμως κίνηση. Φαίνεται έχομε και σήμερα δίαιτα. Υγεία. Το καλαμπούρη άρχισε. Ακούω έναν τσολιά να λέει. Σήμερα βελτιωμένο συσσίτιο και γλυκό. Άλλος ας είναι και αβελτίωτο. Άλλος μωρέ ας είναι ξηροκόματο ή μουχλιασμένη κουραμάνα. Προσπαθώ να [θυμηθώ] τι γιορτή είναι σήμερα που παίρνουν βελτιωμένο φαγητό και γλυκό; Έμεινα για λίγο σκεπτικός και άφησα το νού μου να τρέξει. Αίφνης το θυμιτικό μου γύρισε. Ποιος ξέρει από ποιόν κόσμο ήλθε και μου λέει, φωναχτά μάλιστα. Ναι κύριε 25^η Μαρτίου. Εθνική εορτή. Εορτή του έθνους και του γένους. Κούνισα το κεφάλι μου, έμεινα σκεπτικός και ακίνητος. Ξαναγύρησε η σκέψη μου κουρασμένη από το μακρυνό της ταξείδι, αλλά γεμάτη ζωντάνια και χαρά. Γιατί τόση χαρά; Τι είδε; Ίσως γυρίζει από την περσινή παρέλαση. Αλλά τι σχέσι έχει σήμερα εδώ; Που είναι ο σημαιοστολισμός, οι μουσικές, οι επίσημοι, οι μαθηταί και μαθήτριαι με τας Εθνικάς των στολάς, ο Στρατηγός να χαιρετά τον παρελαύνοντα στρατό με επικεφαλής την πολεμική του σημαία, το πλήθος του κόσμου να χειροκροτεί και ζητοκραυγάζει; Ένας αόρατος άνθρωπος δυνατός υπερύψηλος με δυνατό χέρι με κουνάει συθέμελα και μου λέει, με όλη του την περηφάνεια. Ναι κύριε και σήμερα εορτάζεται η Εθνική μας εορτή αλλά όχι με παρέλαση αλλά με νικηφόρα π ρ ο έ λ α σ η. Να ο Στρατηγός δεν παρακολουθεί την παρέλαση αλλά διευθύνει τη μάχη. Όχι στην Πλατεία αλλά στη βουνοκορφή. Όχι στην άσφαλτο αλλά στο χιόνι. Να και ο στρατός δεν παρελαύνει αλλά προελαύνει. Δεν παρακολουθεί από τον ομιλητή την ιστορία του 1821 αλλά γράφει την ιστορία του 1940-41. Να και η σημαία όχι του μπαλκονιού και της Πλατείας αλλά η γαλανόλευκος της μάχης με το στρατηλάτη που δεν οδηγεί το στρατό στην παρέλαση αλλά το Έθνος εις την δ ό ξ α ν. Δεν την συνοδεύουν μουσικές και χειροκροτήματα αλλά σάλπιγγες και ριπές πολυβόλων και κανονιών που σκορπίζουν το φόβο και το θάνατο σε κείνους που ύπουλα και άτιμα τόλμησαν να θίξουν την τιμή και ακεραιώτητα της πατρίδος μας.

Τα παιδιά της Ελλάδος πιστά στον όρκο τους γνήσιοι απόγονοι εκείνων που τους χάρισαν την ελευθερία το 21, άκαμπτα ακούραστα και απτόητα μάχονται διά την τιμήν και την ε λ ε υ θ ε ρ ί α  τ ω ν.

Με πίστη και με θάρρος συνεχίζουν τον ιερόν τους αγώνα πάνω στα αγριοβούνια της Αλβανίας αψηφούντα τα πάντα κακουχίες στερήσεις άνισα μέσα και την ζωή των ακόμα, προχωρούν νικηφόρα. Ο ηρωισμός των και η αυτοθυσία των έχουν υπερβεί κάθε όριο του ανθρωπίνως δυνατού. Ανατρέπουν τάς θεωρίας της συγχρόνου πολεμικής τέχνης με βασικό όπλο το θάρρος και την ξιφολόγχη προχωρούν ακάθεκτα προς την Ν Ι Κ Η Ν.

Ευτυχώς και θυμήθηκαν οι ταλιάνοι την Εθνικήν μας εορτήν και μας έστειλαν μερικές οβίδες. Καλοσύνη τους.

26-3-41 (Τετάρτη)

Ελαφρά δράσις πυροβολικού. Τα ίδια και δίπλα μας.

27-3-41 (Πέμπτη)

Πληροφορούμεθα τάς νίκας των Άγγλων στη Λιβύη. Ιταλός αιχμάλωτος μας πληροφορεί ότι ο Μουσολίνη εξακολουθεί να φέρνει νέες δυνάμεις.

28-3-41 (Παρασκευή)

Με σφοδρά πυρά πυροβολικού ο εχθρός μας χάλασε τον πρωινό μας ύπνο. Επίθεση δεν πραγματοποίησε όμως.

29-3-41 (Σάββατο)

Δράση εχθρικού πυροβολικού. Φήμη περί αντικαταστασεώς μας. Μάλλον νέα της ραδιοαρβύλλας. Καλά είμαστε καλά περνάμε ζεστασιά έχομε ήσυχο ύπνο καλό φαγητό τι μας λείπει;

30-3-41 (Κυριακή)

31-3-41 (Δευτέρα)

Ο Μάρτης πέρασε και μας χάρισε μερικές καλές μέρες. Το βράδυ όμως το τσουχτερό κρύο μας τσουρουφλίζει.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

Πρωί μας θυμήθηκαν σήμερα οι φίλοι μας και μας έστειλαν μερικές οβίδες όλμων και πυροβολικού. Στις 10.10 δυναμώνουν τα πυρά τους χωρίς εκδήλωση επιθέσεως όμως. Κάποιο καλό όνειρο θα είδαν απόψε αλλά ξέχασαν ότι είναι πρωταπριλιά. Την πυροβολαρχία Τσάμη έχουν ως στόχο των. Τι κακό τους έκανε

-34-

εκείνη έχει μέρες να τους ενοχλήσει. Είναι στο αναρωτήριο η καημένη.

2-4-41 (Τετάρτη)

Προς ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ σήμερα ο καυγάς και ΧΕΙΜΑΡΑ όμως. Αύριο η σειρά μας. Πληροφορία του ασυρμάτου ότι οι Γερμανοί έχουν παρατάξει μεγάλας δυνάμεις στα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα. Κακά μαντάτα. Το Π1 αναφέρει ότι ο εχθρός έχει προωθήσει βαρύ πυροβολικό στα υψώματα ΣΑΛΑΡΙΑΣ. Καιρός ακατάστατος χιόνι και χαλάζι.

3-4-41 (Πέμπτη)

Ώρα 7.10. Ο 6^ος Λόχος σφυροκοπείται επί ώραν ευστόχως υπό του εχθρικού πυροβολικού και όλμων (το φοβερό όπλο). Αγγελιοφόρος αναφέρει ότι έχει 6 νεκρούς και πολλούς τραυματίας. Φημολογείται ότι στρατιώτης του ιδίου Λόχου αυτομόλησε την προηγουμένη. Λίγο απίστευτο.

4-4-41 (Παρασκευή)

Πότε αραιά και πότε πυκνά πυρά του εχθρικού πυροβολικού όλη την ημέρα.

5-4-41 (Σάββατο)

Για να μην κοιμώμαστε βαρυά μας στέλνουν και καμιά οβίδα.

6-4-41 (Κυριακή)

Το δεξιό μας σήμερα ενοχλείται μάλλον όχι επίθεση.

Ανακοινωθέν του ασυρμάτου αναφέρει ότι την 6^ην πρωινήν ώραν το Μέγα Κράτος της Γερμανίας κηρύσει επισήμως τον πόλεμο κατά της μικρής και ενδόξου Ελλάδος και συνεχίζει.

Την 5^ην πρωινήν ώραν το αυτό κράτος κηρύσει τον πόλεμον και κατά της γειτονικής Σερβίας, την οποίαν προσέβαλλε εξ επτά σημείων.

Τα Ελληνικά στρατεύματα αποκρούουν τας σφοδράς επιθέσεις του εχθρού παρά τα Βουλγαρικά σύνορα υπεραμεινόμενα σθεναρώς των θεσεών των. Η πρώτη κεραυνοβόλος επίθεσις απεκρούσθη με σοβαράς διά τον εχθρό απωλείας.

Η Σοβιετική Ένωσις ανεκάλεσε επειγόντως τους πρέσβεις της Ελλάδος και Σερβίας δι’ αγνώστους λόγους.

Νέον κεφάλιον νέα σελίδα ανοίγει σήμερα η Ελληνική ιστορία. Η Ελλάς από τις έξι το πρωί σήμερα αντιμετωπίζει διά των όπλων της και το γερμανικόν Κράτος του Χίτλερ. Η ένδοξος αυτή χώρα των οκτώ εκατομμυρίων αντιμετωπίζει σήμερα την δύναμιν των διακοσίων εκατομμυρίων. Δόξα και τιμή της.

Τιμή και δόξα στα Ελληνικά νειάτα που έπεσαν και θα πέσουν για την τιμή του Έθνους. Τιμή και δόξα στα Ελληνόπουλα που τώρα και έξη μήνες αντιμετώπισαν και εξευτέλησαν τα οκτώ εκατομμύρια των λογχών του Μουσολίνη. Τιμή σε αυτούς που σήμερα επαναλαμβάνουν την φράσι του ΛΕΩΝΙΔΑ υπό σκιάν πολεμήσωμεν.

Το γεγονός δεν είναι απλό και ούτε χωρίς επιπτώσεις στο ηθικό των μαχομένων. Υπάρχουν όρια ψυχικής αντοχής και όταν κανείς τα υπερβεί, όχι μόνον κάμπτεται αλλά πίπτει καθέτως. Η κήρυξις του πολέμου της Γερμανίας εναντίον μας δημαίνει και την χαριστικήν βολήν, διότι η εκτέλεσις έχει ήδη γίνει, ας μη παρασυρώμεθα από ενθουσιασμούς και εγωισμούς, παρά των Ιταλών τας τελευταίας ημέρας με τάς επιμόνους και τολμηράς επιθέσεις των. Στο ψυχοραγημά μας εδόθη η χαριστική βολή των Γερμανών. Ας ευχηθούμε να αποφύγομε την άτακτον οπισθοχώρησιν. Ο στρατός μας τελευταία έχει κουρασθεί και αποκάμει ύστερα από την συνεχή μάχην επί εξάμηνον την στέρησιν κακοχίαν και μηδαμενήν έναντι του εχθρού δύναμιν και πολεμικά μέσα.

Δεν νομίζω ότι κανείς ασχολούμενος με την πολεμικήν τέχνην να πιστεύει ότι ως τα μέσα Απριλίου ο στρατός θα ευρίσκεται στας σημερινάς του θέσεις. Οι τελευταίες επιθέσεις των Ιταλών δεν είναι οι συνηθισμένες εις οργάνωσιν επιθετηκότητα αποφασιστικότερα και μέσα πυρός. Οι νέες δυνάμεις του Μουσολίνη, που προώθησε τελευταία και με την προσωπικήν του παρακολούθησιν δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν από τον αποδεκατισμένο και ταλαιπωριμένο στρατό μας.

Τα παραπάνω εκφράζουν προσωπικήν μου γνώμην και εκτίμησιν της καταστάσεως και των επιπτώσεων που αναφέρω. Εύχομαι ολοψύχως να διαψευσθώ διότι η μάχη συνεχίζεται και τα θαύματα δεν αποκλείονται.

Επιμένω όμως ότι εις τας εκτιμήσεις μου δεν είμαι καθόλου υπερβολικός και ίσως μάλιστα να μη δίδω παρά μια αμυδρά εικόνα της πραγματικότητος. Και δίδω την εξήγησιν αυτήν να μη νομισθεί ότι έχω καταβληθεί από ηττοπάθειαν. Απεναντίας μέσα σε αυτή την κόλαση δεν νοιώθω κανένα κλωνισμό ψυχικό. Ο θάνατος εδώ είναι το ευτελέστερο γεγονός. Ούτε να παραστήσω τον υπερπατριώ-

-35-

τη. Δεν προσφέρω τον εαυτό μου ολοκαύτωμα στην πατρίδα από ανάγκη και υποχρέωση αλλά αισθάνομαι την ανάγκη να θυσιασθώ για τον ίδιο τον εαυτό μου.

Μέσα μου την ώρα αυτή έχω κλείσει όλη την Ελλάδα και δεν την ξεχωρίζω από τον εαυτό μου. Το μυαλό μου τρέχει από το ένα άκρο της στο άλλο και τα μέρη της που δεν έχω πατήσει μου φαίνονται πολύ γνώριμα και περσότερο συμπαθητικά. Μάχομαι και παρακολουθώ μάχες σε όλα τα μέτωπα.

Βλέπω ολοφάνερα την αιματοχυσία. Ακούει η φαντασία μου απεγνωσμένες φωνές και αλλαλαγμούς ψυχοραγήματα, φωνές να καλούν βοήθεια κορμιά να σπαρταρούν, τιτάνιο αγώνα, νίκη, υποχώρηση σκλαβιά. Παρθένους να ατιμάζονται, γερόντους να προσεύχοντε, μωρά απορφανεμένα μεσ’ το δρόμο να ζητούν μάταια τη σκοτωμένη μάνα, κοπάδια να εγκαταλείπονται σκυλιά να ουρλιάζουν και τόσα άλλα τραγικά. Τι απαίσια οράματα είναι αυτά και πως τα συλλαμβάνει ο νούς μου;

Πόσο κυριαρχώ όμως όταν φαντάζομαι όλα αυτά…..έχω γίνει όλος ψυχή και δύναμι. Νοιώθω τόσο ελαφρός, τόσο ακούραστος πού περνάει από το μυαλό μου ότι είμαι άυλος. Φροντίστε να είσθε νικηταί φωνάζουν στα αυτιά μου οι αιώνες. Πόσο ποθητή μου είναι η νίκη αυτή την ώρα ειρηνική ή πολεμική ακόμα. Θα κοπιάσει όμως; Ας τη βοηθήσει και ο Θεός.

Κοντεύουν ξημερώματα και ύπνος δεν με έχει πιάσει ακόμα. Είναι και αυτός δύσκολος τις ώρες αυτές. Χρειάζονται προσπάθειες μεγαλύτερες από εκείνες που χρειάζονται να πέσει το ΤΕΠΕΛΕΝΙ. Κάθομαι μέσα στη σκηνή μου πάνω σε μιά πέτρα που χρησιμοποιώ για μαξιλάρι, ακούω κάπου κοντά να σκάζουν εχθρικές οβίδες. Σιγά σιγά δυναμώνουν και πλησιάζουν. Ο καταυλισμός μας είναι μάλλον απυρόβλητος τα βλήματα σκάζουν στο απεναντί μας ύψωμα και τα θρασματά των πέφτουν επάνω μας αλλά κρύα και ακίνδυνα. Πολλοί τρέχουν προς την πλαγιά του υψώματος που είναι οπωσδήποτε απυρόβλητος. Δεν το κουνάω ρούπι. Αν το εργοστάσιο την έχει βγάλλει για μένα θα με βρεί όπου και να κρυφτώ.

Ώρα 6.05. Προτοφανής καταιγισμός πυρός εχθρικού πυροβολικού όλων των διαμετρημάτων. Δεν μπορεί κανείς να ξεχωρίσει αν είναι τοπική ή γενική η κατάστασις. Βουνά χαράδρες σείωνται κυριολεκτικά και οι καπνοί μας έχουν σκεπάσει και σπάσει τη μύτη μας από το μπαρούτι. Σήμερα θα φάει η μύγα σίδηρο και το κουνούπι ατσάλι. Δεν γλυτώνομε σήμερα την επίθεση. Ο εχθρός με την καθυστερησή του έχει ετοιμάσει τα πάντα. Σούρνωντας πηγαίνω στον ασύρματο μήπως μάθω τίποτε. Επαφή με τα Τάγματα δεν υπάρχει. Η Μεραρχία ζητά συνεχώς πληροφορίες για τον ασυνήθιστο βομβαρδισμό. Η ίδια μας πληροφορεί ότι ο βομβαρδισμός είναι μόνο στο δικό μας τομέα και το δεξιό. Επίθεση όμως ευτυχώς δεν εξεδηλώθη. Δόξα το Θεό. Με την παραμονή μου στον ασύρματο βλέπω και το δελτίο πληροφοριών. Είναι ευχάριστο. Τα στρατευματά μας αμείνονται σταθερά σε όλο το μήκος των Βουλγαρικών συνόρων και διατηρούν σταθερά τας θέσεις των. Απέκρουσαν σφοδράν Γερμανικήν επίθεσι μηχανοκινήτων φαλάγγων στην περιφέρεια ΚΟΥΛΑΣ. Κατέστρεψαν 20 βαρέα άρματα και κατέριψαν πέντε αεροπλάνα. Κήρυξις πολέμου Ιταλίας Σερβίας.

7-4-41 (Δευτέρα)

Αραιά πυρά πυροβολικού εχθρικού στο δικό μας και το δεξιό τομέα.

8-4-41 (Τρίτη)

Και σήμερα ησυχία έχομαι. Φαίνεται δεν τελείωσε η ετοιμασία τους. Η ραδιοαρβύλλα μεταδίδει.

Οι Ιταλοί περίμεναν τη Γερμανική επίθεσιν να επιτεθούν συγχρόνως και αυτοί. Αλλά η αποτυχία των Γερμανών στα Βουλγαρικά σύνορα και [αυ]τη επίσης στα Σερβικά αποκαρδίωσε τους Ιταλούς και η αρβύλλα συνεχίζει.

Οι Ιταλοί μεταφέρουν εσπευσμένα τα εφόδιά των από το ΤΕΠΕΛΕΝΙ φοβούμενοι την καταληψίν του από μας. Όταν η αρβύλλα ενθουσιάζεται λογική δεν λειτουργεί. Από πού παίρνει τις πληροφορίες; Άγνωστο.

9-4-41 (Τετάρτη)

Ο εχθρός λουφάζει και σήμερα. Καιρός ακατάστατος χιονίζει συνεχώς. Μετάβασις μετά του Διοικητού εις τας έδρας των Ταγμάτων. Σκοπός της επισκέψεως είναι η κατατόπισις των Διοικητών ύστερα από την διαμορφωθείσαν κατάστασιν. Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Θεσσαλονίκην.

Ο Διοικητής προσπαθεί να ενθαρίνει του Αξ/κούς των Ταγμάτων με αστήρικτες φυσικά υποθέσεις αλλά με φανερή την ανησυχία του. Άφισε κάπως να νοηθεί ότι δεν αποκλείεται και οπισθοχωρησίς μας ύστερα από την προέλασιν των Γερμανών. Πάντως θα σας ενημερώνω συνεχώς. Τους συνέστησε έστω και υποκριτικά ενθάρρυνσιν των στρατιωτών. Το σουρούπωμα αναχωρούμε διά την έδραν μας, υπό αθλίας καιρικάς συνθήκας. Το πικνό χιόνι μας τυφλώνει ο ανηφοροκατή-

-36-

φορος μας τσακίζει το σκοτάδι μας τυφλώνει. Επί τέλους κοντά μεσάνυχτα φθάνομε στην έδρα μας σωστά σωματικά και ψυχικά ράκη. Έπεσα ξηρός στον ύπνο.

10-4-41 (Πέμπτη)

Καμιά ενόχληση. Όλοι οι τομείς ήσυχοι. Ξύπνησα κάπως αργά ύστερα από τη χθεσινή μου κούραση. Φαγητό δεν υπάρχει. Θα τη βγάλω με σύκα και σταφίδες. Ας είναι καλά αυτοί που μού στέλνουν δέματα.

11-4-41 (Παρασκευή)

Ούτε τουφεκιά και σήμερα. Το χιόνι συνεχίζει. Τα αντισκηνά μας κοντεύουν να πέσουν από το βάρος του χιονιού της νύχτας. Ευτυχώς και δεν πάθαμε ασφυξία αλλά απολαύσαμε ζεστασιά.

Ώρα 9^η νυχτερινή. Άγριο εχθρικό σφυροκώπημα πυροβολικού δέχονται ο 11^ος 5^ος και 6^ος Λόχοι μας μέχρι τις πρωινές ώρες. Ο 11^ος Λόχος έχει και ένα νεκρό και πέντε τραυματίας. Άς ευχηθούμε να είναι ο τελευταίος αιώνιος φρουρός μας στο ΤΕΠΕΛΕΝΙ.

Ο Διοικητής πηγενοέρχεται στον ασύρματο καλούμενος από τη Μεραρχία. Κάτι σοβαρό συμβαίνει. Οι ασυρματισταί διετάχθησαν να μην δίδουν καμίαν πληροφορίαν. Ο Διοικητής φαίνεται πολύ στενοχωρημένος και ανήσυχος.

12-4-41 (Σάββατο)

Σε όλο τον τομέα μας τα εχθρικά κανόνια μας στέλνουν σαν την πικνή βροχή τις οβίδες των. Τα παρατηριά μας αναφέρουν ότι όλη τη νύχτα οι πλαγιές λάμπουν από τα φώτα μετακινήσεως εχθρικών φαλάγγων μηχανοκινήτων.

Πληροφορία ασυρματιστού, που ξέφυγε, αναφέρει ότι είμεθα σε αναμονή υποχωρήσεως, ίσως μάλιστα την 21^ην ώραν απόψε και ότι τα Γερμανικά στρατεύματα προχωρούν πλέον άνευ αντιστάσεως. Μαραμένοι όλοι αναμένομε το αποτέλεσμα. Εχθρική επίθεση δεν έχει εκδηλωθεί.

13-4-41 (Κυριακή)

Ο εχθρός και σήμερα δεν μας ενοχλεί. Κάτι μαγειρεύει όμως. Τα παρατηριά μας αναφέρουν μετακινήσεις εχθρικών μηχανοκινήτων φαλάγγων. Δελτίον πληροφοριών αναφέρει ότι τα στρατευματά μας ανθίστανται λυσσοδώς παρά τον Αξιόν ποταμόν. Ανεπίσημος όμως πληροφορία, επί επιπέδου Αξ/κών, λέγει ότι τα στρατευματά μας στη Θράκη υπό τον Στρατηγόν Μπακόπουλον συνθηκολόγησαν. Σύμπτυξις των Σερβικών στρατευμάτων στην Κεντρική Σερβία. Κήρυξις πολέμου Ουγγαρίας Σερβίας. Κουμφούζιο πληροφοριών αληθινών και φανταστικών.

Τα σχόλια παίρνουν και δίνουν. Μεταξύ των συζητουμένων ακούω να τίθεται και το, εύλογο ίσως ερώτημα, τι έγιναν αυτά τα περίφημα Αγγλικά στρατεύματα που ήλθαν στην Ελλάδα για ενισχυσή μας. Στο Αλβανικό μέτωπο δεν φάνηκαν.

Αραιά και σπάνια εμφάνηση της αεροπορίας των. Έμψυχο υλικό πουθενά. Αλλά ούτε και τα ανακοινωθέντα του Γερμανικού μετώπου αναφέρουν σύγκρουση Αγγλικών τμημάτων. Πολλοί πιστεύουν ότι δεν ήλθαν καθόλου. Άλλοι επιμένουν ότι, από πληροφορίας επιστολών ήλθαν και πολλά μάλιστα. Ένα έξυπνο βλαχάκι πετάγεται και λέγει. Ήλθαν και παραήλθαν ρέ κορόιδα αλλά ασχολούνται με την ιπποκομία των γυναικών μας. Γέλασε και ο πάσα πικραμένος.

Διαταγή οπισθοχωρήσεως ήλθε. Από του μεσονυκτίου άρχισε η αποχώρηση των βαρέων μηχανημάτων μας. Ημείς εν αναμονή στάς θέσεις μας. Ο πανικός έκδηλος.

14-4-41 (Μεγάλη Δευτέρα)

Ημέρα των παθών του θεανθρώπου αλλά και του ελληνικού στρατού.

Από την 5^ην πρωινήν ο εχθρός εξαπολύει σφοδρόν πύρ πυροβολικού παντός διαμετρήματος και όλμων, σε ολόκληρο τον τομέα μας, δίπλα μας είναι αδύνατο να καταλάβεις. Σωστή κόλαση πυρός και σιδήρου. Κανείς δεν μπορεί να σηκώσει κεφάλι. Νέφος καπνού μας καλύπτει από τας εκρήξεις των οβίδων. Μόνον λάμψεις βλέπεις και εκρήξεις ακούς. Ούτε και το χαρακτηριστικό σφύριγμα της τροχιάς των οβίδων διακρίνεται. Λές και πρόκειται περί αυτομάτων πυροβόλων μεγίστης ταχυβολίας. Μας έχουν θαμπώσει οι λάμψεις κουφάνη οι κρότοι και κοντεύουμε να πάθουμε ασφυξία από το μπαρούτι των οβίδων. Πρωτοφανές φαινόμενο στη διάρκεια του εξαμήνου πολέμου μας.

Ασυναίσθητα και όρθιος τρέχω στον ασύρματο μήπως μάθω κάτι. Αντί του τηλεφωνητού βλέπω το Διοικητή να χειρίζεται δαιμονιοδώς το τηλέφωνο. Ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Ο Διοικητής απόκαμε και με βλέμα ανήσυχο και ταραγμένο κάθισε ή μάλλον σωριάστηκε πάνω σε ένα κυβότιο πυρομαχικών βάζοντας το προσωπό του ανάμεσα στις δυό του παλάμες, ένδειξις απόγνωσις και απελπισίας. Ο

-37-

χειριστής προσπαθεί συνεχώς αλλάζει βίσματα καλόντας πότε το ένα πότε το άλλο τα Τάγματα. Επί τέλους εμφανίζεται το ΙΙΙ/42 και με τρομαγμένη φωνή ο τηλεφωνητής αναφέρει. Βαλλόμεθα από παντού σφοδρά ενισχίσατέ μας με πυροβολικό και απότωμα διακόπτει. Τι του συνέβη άγνωστο. Κόπικε η γραμμή του ή τον διέλυσε βόμβα.

Ο τηλεφωνητής χειρίζει συνέχεια αλλά δεν απαντά ούτε το Α1, Α2, Α3 Τάγματα αλλά ούτε και τά Π1, Π2 : Ρ και Ρ1.

Εμφανίζεται η Μεραρχία και ζητά επειγόντως πληροφορίας. Σά σούστα συκώθηκε ο Διοικητής και περιληπτικώς τά της καταστάσεως χωρίς συμβάντα όμως. Ζητά και από εκείνη πληροφορίας και συνεχή επαφή.

Το κακό γίνεται χειρότερο. Το χιονόνερο και η πυκνή ομίχλη μας σκεπάζει με το νεκροσαβανό της. Χάνομε και την μετρίαν πού είχαμε οπτικήν επαφήν με τά Τάγματα. Μόνο αγγελιοφόροι πλέον αλλά που να ξεμυτήσουν; Και όμως γίνεται γενική κινητοποίηση. Τά πυρά ασταμάτητα και με την αυτή ένταση.

Ώρα 6.50. Το Π1 αναφέρει ότι τα αυτοματά μας χαλούν τον κόσμο. Βάλλουν με ολόκληρο ταινία τά αυτοματά μας που σημαίνει αντιμετώπιση επιθέσεως. Ανακούφιση και αποκαρδίωση μαζύ. Δίδουν μέν ζωήν οι Λόχοι αλλά προδίδουν και εχθρικήν επίθεσιν με αποτέλεσμα άγνωστο. Οι αισθήσεις ακοής και οράσεως έχουν σταματίσει από τους κρότους και την πικνή ομίχλη. Ευρισκόμεθα σε πλήρη έγνοια της λυσσώδους μάχης πού δίδουν Τα Ταγματά μας. Απογοήτευση και απελπισία μας έχει καταλάβει. Στριφογυρίζομε στα αντισκηνά μας και το τηλεφωνείο σαν τους ποντικούς στη φάκα. Ένας στρατιώτης μού λέγει δεν πάμε στο Π2 μήπως δούμε τίποτα; Δέν είναι άσχημη η ιδέα του και το αποφασίζομε. Προχωρούμε κάμποσο και ακούμε χωρίς να βλέπομε ότι και αυτό βάλλεται σφοδρώς.

Προχωρούμε πρνόντας αλληλοδιαδόχους φραγμούς πυρός. Κακά μαντάτα είπα μέσα μου και από φόβο περισσότερο ίσως, το μυαλό μου πήγε στο κακό, ότι ο εχθρός ανέτρεψε την αντιστασίν μας και κάμνει φραγμόν πυρός με επιμήκηνσι βολής όπισθεν των τμημάτων μας. Είμαι κοντά στο βαλλόμενο παρατηρητήριο και δίδω θάρρος στον εαυτό μου και σούρνωντας, με ψυχραιμότερο τον ακολουθό μου, μπαίνω στο πρόχειρο καταφύγιο του παρατηρητηρίου και από τη θυρίδα του με κάπως βελτιωμένη ορατότητα παρακολουθώ την μάχην σε τμήμα μας χωρίς να ξέρω ποιό, διότι έχω χάσει τελείως τον προσανατολισμό μου από την ομίχλη. Διακρίνω μόνο τις εκρίξεις των εχθρικών όλμων.

Ο παρατηρητής μου λέγει ότι κύμα εχθρικού πεζικού άρχισε να κινείται κατά μπουλούκια, ανενόχλητο φυσικά, διότι πυροβολικά μας δεν υπάρχουν πλέον, από τα υψώματα του ΜΑΥΡΟΥ ΒΡΑΧΟΥ. Προσπαθώ με γυμνό μάτι να τά διακρίνω αλλά αδύνατο, παρ’ όλο που η ομίχλη έχει αραιώσει κάπως. Ο παρατηρητής είναι μάλλον αξ/κός του αποχωρήσαντος βαρέως πυροβολικού. Είναι η δευτέρα επίθεση του εχθρού αποτυσούσης της πρώτης; Κατά τον παρατηρητή είναι Δευτέρα.

Ετοιμάζομαι να επιστρέψω στην έδρα μου και να αναφέρω στη Διοίκηση τις παρατηρήσεις μου. Νέα δύναμη εχθρική βλέπει ο παρατηρητής να πορεύεται προς την αυτήν κατεύθυνσιν ενώ η άλλη έχει εμπλακεί όπως δείχνουν τά πυρά μας.

Μια βοή μόνον ακούγεται χωρίς να ξεχωρίζεις το είδος του όπλου. Με έχει πιάσει απελπισία και αυθόρμητα άρχισα να σταυροκοπιούμε. Φεύγομε ολοταχώς πηδόντας σαν αγριοζούλαπα τις εχθρικές οβίδες.

Η μάχη συνεχίστηκε μέχρι το μεσημέρι με το ευχάριστο αποτέλεσμα ότι τα τμήματά μας κράτησαν σθεναρά και απέκρουσαν όλας τας επιθέσεις του εχθρού. Πιστεύω και στα θαύματα. Πλήν του 9^ου Λόχου όστις πιεζόμενος τρομερά αναγκάστηκε να υποχωρίσει στο επόμενο ύψωμα. Αριθμό απωλειών δεν μάθαμε ακριβώς από τραυματίας μάθαμε ότι μεταξύ των νεκρών είναι και ο νεοπροαχθείς: Ανθ/της Γεώργιος Χαρδάρας.

15-4-41 (Μεγάλη Τρίτη)

Η αποκαρδίωση η απόγνωση και εν μέρει ητοπάθεια εμφανίζονται σε βαθμό επικίνδυνο. Κρίσιμες ώρες περνάμε. Ο 9^ος Λόχος μετά την χθεσινή του υποχώρηση είναι σε κατάσταση διαλύσεος. Ανίκανος πλέον να πατήσει σκανδάλη και το χειρότερο ότι θέτει σε΄κίνδυνο τον διπλανό του 7^ο Λόχο τον οποίο αφίνει ακάλυπτο αλλά και γενικότερα το ΙΙ/42 τάγμα από το κενό που δημιούργησε. Η όλη ψυχολογική κατάσταση οφείλεται στο ότι έγινε γνωστή η υποχωρησή μας και ο καθένας σκέπτεται να αφίσει το τομάρι του, ανόφελα μάλιστα, την τελευταία στιγμή στα κατσάβραχα του ΤΕΠΕΛΕΝΙΟΥ.

Η επικειμένη υποχωρησίς μας είναι γνωστή σε όλους σχεδόν. Αλλά και οι ανευθυνοϋπεύθυνες πληροφορίες οργιάζουν. Η σοβαροτέρα είναι ότι τα στατεύ-

-38-

ματά μας στα άλλα μέτωπα έχουν ήδη υποχωρήσει και μόνον ημείς και το δεξιό μας παραμένομε ακόμα με σκοπό να καλύψωμε την οπισθοχώρηση των άλλων. Επίσης και τα τμήματα ΧΕΙΜΑΡΑΣ για τη δική μας υποστήρηξη. Μάλλον φαίνεται και είναι αληθοφανής η πληροφορία διότι εφόσον οι Γερμανοί προχωρούν και ανενόχλητοι μάλιστα, αν αληθεύει η πληροφορία, να παραμείνει ο τομέας ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ θα κυκλωθεί και αιχμαλωτισθεί υπό των Γερμανών.

Πάντος με την φυχή στο στόμα αναμένομε την διαταγήν υποχωρήσεως, ως μόνη ελπίδα σωτηρίας.

Ώρα 9.05. Άγριο σφυροκώπημα δεχόμαστε από το εχθρικό πυροβολικό και όλμων του. Οι άνδρες του 9^ου Λόχου με τά πρώτα πυρά τρέπονται εις φυγήν, παρά τάς παρακλήσεις και ικετεύσεις με κλάματα του Διοικητού τους ο οποίος τους προτρέπει να επανέλθουν και κρατήσουν τις θέσεις των διότι η στάσις των ισοδυναμεί με προδοσίαν και δολοφονίαν των αδελφών των άλλων Ταγμάτων με κίνδυνο κυκλώσεως και αιχμαλωσίας των. Ουδείς όμως υπακούει και ήδη οι πρώτοι έχουν φθάσει στην έδρα του πυροβολικού μας το οποίο και τους συγκρατεί. Η Μεραρχία ενήμερος της όλης καταστάσεως στέλνει Λόχον του Ι/85 Τάγματος ο οποίος έχει ήδη καταφθάσει στην έδρα του πυροβολικού. Βαθειά αναπνοή. Ίσως σωθεί η κατάστασις με κάλυψιν του ρήγματος από αυτούς. Ήλθαν σε επαφή με τη Διοίκηση και παίρνουν αμέσως εντολή να προωθηθούν και καλύψουν το ρήγμα. Χιονόνερο και ομίχλη ποιο μαύρη από το σκοτάδυ.

Σαν κεραυνός πέφτει η άρνηση των ανδρών του Ι/85 Λόχου να μεταβούν στην πρώτη γραμμή. Σε επαφή με τον 9^ο Λόχο δεν ήλθαν, άρα είναι κατατοπισμένοι διά την γενικήν οπισθοχώρησιν και προγραμματίσει την άρνησίν των.

Ώρα 10.20. Τα πυρά του εχθρού έχουν καλμάρει, ίσως γλυτώσομε την επίθεση. Το τμήμα του Ι/85 Τάγματος μετά την αρνησή του άρχισε να κατηφορίζει. Ελληνόπουλα είναι και αυτά και δεν βαστάει η ψυχή μας να τα καταραστούμε. Στο καλό και καλή τύχη και σε αυτά. Το κακό είναι ότι φωνάζουν τόσο δυνατά που υπάρχει κίνδυνος και ο εχθρός ακόμα να μας ακούσει. Διαμαρτήρονται φωνάζοντας. Όχι πλέον μάχη. Δεν θα αφίσωμε τα κοκκαλά μας την τελευταία στιγμή στο ΤΕΠΕΛΕΝΙ. Αρκετοί φρουροί μας έμειναν. Στα άλλα μέτωπα ο στρατός μας έχει πλέον υποχωρήσει. Είναι φαίνεται καλά κατατοπισμένοι.

Η μέρα είναι χρόνος και το λεπτό ημέρα σήμερα. Νευρικότης και αβεβαιώτης επικρατεί. Έφθασε μεσημέρι και κανείς δεν σκέπτεται το φαγητό. Η κατάσταση παραμένει κρίσιμος ο Θεός βοηθός.

16-4-41 (Μεγάλη Τετάρτη)

Μέρα κακή, μέρα ψυχρή, μέρα φαρμακωμένη. Ξημέρωσε η μαρτυρική βραδυά γεμάτη φόβο και αγωνία. Ο αδελφός του θανάτου μας περιφρώνησε απόψε. Αλλά τίνος έκανε όρεξη για ύπνο. Βουβαμάρα νευρικότης και απογοήτευση κατέχει όλους μας. Αλλά και ο παληόκαιρος κόντρα. Αλλά τι μας φταίει αυτός; Από αλλού μας ήλθε ο κακός καιρός.

Κατά τα άλλα ησυχία εκτός από τη συνήθη φοβέρα του εχθρικού κανονιού.

Ώρα 14.45. Ηδιαταγή υποχωρήσεως μας ήλθε και ετοιμάζεται για κοινοποίηση. Ώρα 15.30. Οι αγγελιοφόροι δύο σε κάθε τάγμα αναχωρούν με τας διαταγάς υποχωρήσεως. Παρακαλούνται οι παραλήπτες να αναφέρουν το ταχύτερο τη λήψη. Ώρα έναρξεως έχει ορισθεί η 21.00 ως και η σειρά των τμημάτων. Η πυροβολαρχία Τσάμη υποχωρεί μία ώρα ενωρήτερα.

Τα μεταγωγικά των Λόχων και Ταγμάτων καταφθάνουν με εντολή να περιμένουν στη χαράδρα προ της πυροβολαρχίας Τσάμη από όπου θα διέλθουν τα τμήματα. Άνδρες του 7^ου λόχου μεταφέρουν τρείς τραυματίας από ριπήν αυτομάτου εχθρικού κατά τη μεταβασή των για νερό στη διπλανή πηγή, από ενέδρα.

Ο ένας πέθανε κατά τη μετακομησή του από σοβαρά κοιλιακά τραύματα τον οποίο και μετέφεραν. Όποιος του μέλλει να πνηγή ποτέ του δεν πεθαίνει. Οι άλλοι προωθήθησαν στην ΚΟΛΩΝΙΑ όπου το ορεινό χειρουργείο.

Παρακολουθώ την πρόχειρη ταφή του νεκρού. Μέσα στη βαθειά συγκίνηση και με δάκρυα στα μάτια, θυμήθηκα τους στίχους ενός ποιήματος…….

Τώρα είδα και κατάλαβα πως θάβονται οι στρατιώτες….. χωρίς λιβάνι και χωρίς παππά και ψάλτη. Χωρίς μανούλας κλάματα και φίλων μοιρολόγια. Τοποθετούν και ένα ξύλινο πρόχειρο σταυρό από κυβότιο πυρομαχικών και γράφουν επάνω το ονομά του. Κοντά του υπάρχουν και άλλοι σταυροί παληκαριών μας. Τυχεροί αφού τους σκέπασε και λίγο χώμα, ενώ άλλοι τρέφουν τα κοράκια. Κοντά τους είναι και δύο πρόχειρα εικονοστάσια, αν λέγονται εικονο-

-39-

στάσια, σωρός από πέτρες κάπως έντεχνα βαλμένες και πάνω δύο όρθιες πλάκες που στεγάζουν πολλές μικρές εικονίτσες από τις πάμπολες που μας ήλθαν με δέματα.

Κάθομαι ανάμεσα σε δύο πέτρες μισοχωμένος στο χιόνι με ψυχή τόσο βαριά όσο και το σώμα μου. Κοιτάζω συνεχώς τους ξύλινους σταυρούς του πρόχειρου νεκροταφείου κονόντας το κεφάλι μου λέω μέσα μου. Πόσο τυχεροί ήταν αυτοί που έπεσαν σε ένδοξες ημέρες. Η δική μας μοίρα τι γράφει άραγε. Αυτοί θα μείνουν και θα είναι αιώνιοι φρουροί στα αγριοβούνια του ΤΕΠΕΛΕΝΙΟΥ που ηρωϊκά έπεσαν για την τιμή και τη δόξα της Πατρίδος. Δόξα και τιμή τους.

Ξεχάστικα με το θέαμα αυτό και κοντεύει να νυχτώσει. Συκώνω αργά το βαρύ μου σώμα και τη βαρύτερη ψυχή μου και με ταξυλιασμένα από το κρύο πόδια μου φθάνω στον καταυλισμό. Τα πάντα είναι έτοιμα.

Ώρα 20^η. Το πυροβολικό ξεκινάει και στη θέση του κατεβαίνομε ημείς. Από εκεί θα περάσουν και τα Τάγματα.

Ώρα 21.45. καταφθάνουν τα πρώτα τμήματα του ΙΙ/42 Τάγματος το ποιο προχωρημένο. Ακολουθούν οι όλμοι και το ΙΙΙ/42 Τάγμα. Το Ι/42 Τάγμα έχει άλλο δρομολόγιο υποχωρήσεως. Το αργότερο μέχρι τις 22.45 πρέπει να ολοκληρωθεί η υποχώρηση. Διμοιρία του ΙΙΙ/42 τάγματος αποτελεί την οπισθοφυλακήν και θα αποσυρθεί ύστερα από ένα τέταρτο.

Ώρα 23.00. Έφθασαν και τα τελευταία τμήματα. Οι φωνές των στρατιωτών χαλούν τον κόσμο. Το χιονόνερο και η πικνή ομίχλη κάνει το σκοτάδι κατάμαυρο και οι στρατιώτες χάνουν την οπτικήν επαφήν και μόνον με τις φωνές αποκτούν επαφή. Οι ημιονηγοί κάνουν το μεγαλύτερο θόρυβο που φωνάζουν τον αριθμό του Λόχου των. Δεν υπάρχει κίνδυνος να ακοστούμε από τον εχθρό.

Ώρα 23.30. Στρέφομε τα νώτα προς τον ηττημένον μας εχθρό και πέρνομε το δρόμο της ντροπής. Κ α τ η ρ α μ έ ν η  ώ ρ α.

Η λάσπη το σκοτάδι το στενό και απόκριμνο μονοπάτι μας θυμίζει την ημέρα της ανόδου μας. Τότε όμως με ενθουσιασμό τώρα όμως με αναστεναγμό.

Τα μεγάλα δάκτυλα των ποδιών μου με πονούν τρομερά και σαν πρησμένα μου φαίνεται. Που να βρώ όμως την ευκαιρία να αλλάξω κάλτσες στεγνές που πάντα έχω στον κόρφο μου κατάσαρκα που πρόσεχα τα πόδια μου σαν τα μάτια μου και καλύτερα. Προτιμούσα την πνευμονία από την κοψοποδαριά. Είχα όμως και καλές μπότες που μου έστειλε ο κουμπάρος μου Κων/νος Φιλίππου από την Κομοτηνή τσαγκάρης ποτισμένες καλά με ρετσινόλαδο και δεν μου έβαλαν ποτέ νερό αλλά μόνο λίγη υγρασία. Ας είναι καλά. Τις δύο τελευταίες μέρες δεν τά πρόσεξα και την έπαθα.

17-4-41 (Μεγάλη Πέμπτη)

Ώρα 3.40. Μετά πολλών βασάνων φθάνομε στην ΚΟΛΩΝΙΑ όπου και ο εφοδιασμός μας. Γίνεται επί τροχάδην διανομή κουραμάνας γαλέτες και κονσερβών. Η πορεία συνεχίζεται, με ταχύ μάλιστα ρυθμό, προς ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ που κανονικά πρέπει να φθάσωμε προτού ξημερώσει, διότι θα μας τσακίσει η εχθρική αεροπορία αν μας πετύχει επί της Δημοσίας οδού ΚΟΡΥΤΣΑΣ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ αν αντιληφθεί την υποχωρησή μας. Η υποχώρηση γίνεται κανονικά πειθαρχημένη και χωρίς πανικό.

Πορεύομαι πλέον έφιππος διότι ο δρόμος είναι κάπος ομαλός αλλά κατηφορικός και από το σκοτάδι δεν μπορώ να κατευθύνω το σώμα μου στις στροφές κυρίως και αυτό με κουράζει. Αλλά να πού τά πόδια μου έχουν γίνει τύμπανο.

Ώρα 5.05. Περνούμε το χωριό ΓΑΡΔΙΚΗ, πρώην έδρα της Μεραρχίας μας, η οποία έχει ήδη αναχωρήσει. Η βροχή έχει σταματίσει. Προχωρούμε χωρίς στάση και γρήγορα και τα ξημερώματα πατούμε το δημόσιο δρόμο προς ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ που είναι κάπως κοντά.

Ώρα 7.05. Οι ομοβροντίες των εχθρικών κανονιών ακούονται υπόκουφα να βομβαρδίζουν τις εγκαταληφθείσες θέσεις μας. Δεν έχει ακόμα αντιληφθεί την υποχωρησή μας. Ευτυχώς. Προχωρούμαι γρήγορα με κανονική διάταξη πορείας χωρίς αεροπορικήν ενόχλησιν.

Ώρα 8.15. Φθάνομε προ της Πόλεως του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ. Ταυτοχρόνως σχεδόν φθάνει και το 15^ο Συν/μα Ιωαννίνων το οποίο καταλαμβάνει τα μετά την Πόλη υψώματα. Ημείς τά πρό της Πόλεως. Κάπου εκεί καταλαμβάνουν θέσεις και τα πυροβολικά μας. Καιρός καλοκαιρινός. Καταλάβαμε θέσεις και πέσαμε ξηροί στον ύπνο. Φαίνεται ακόμη το εχθρικό να βομβαρδίζει τάς θέσεις μας κανόνι. Άς σκοτώνει πλέον πέτρες. Ούτε η αεροπορία τους κινήθηκε ακόμα. Καλύτερα να ξεκουρασθούμε και χορτάσουμε τον ύπνο.

Μπροστά μας η κοιλάδα του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ και απεναντί μας τα υψώματα ΛΙΜΠΟΧΟΒΟΥ που κατέχονται από τμηματά μας του τομέως ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ.

-40-

Ανενόχλητοι χορτάσαμε τον ύπνο. Είμαστε στην παρυφή της Πόλεως αλλά απαγορεύεται η είσοδος σε αυτή. Βράδυασε με το καλό.

18-4-41 (Μεγάλη Παρασκευή)

Από το πρωί η εχθρική αεροπορία έχει λυσσάξη σε χαμηλό ύψος να ερευνά την δημοσίαν οδόν και τα πέριξ. Πετά σε χαμηλό ύψος πού και τα ατομικά ακόμα όπλα μπορούν να την προσβάλλουν. Λουφάζομε όμως και δεν δίδομε στόχο. Τας μεσημβρινάς ώρας εμφανίζεται και η εχθρική αεροπορία Γερμανική προφανώς για έρευνα και αυτή αλλά άκαρπος ο κόπος της. Έχουν συνταυτήσει φαίνεται τα αδελφάκια τις πολεμικές τους επιχειρήσεις.

Έτσι πέρασε και η σημερινή μας μέρα ήσυχη και ζέστανε κάπς και το παγωμένο μας κουφάρι.

Ώρα 5.30. Άρχισαν να ηχούν δηλά και πένθιμα οι καμπάνες των Εκκλησιών της Πόλεως. Μεγάλη Παρασκευή. Ο κόσμος άρχισε να βγένει από τα καταφυγιά του για να προσκυνήσει τον εσταυρωμένο.

Διπλό το πένθος για τους κατοίκους του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ που ο πληθυσμός του είναι περισσότερο Ελληνικός. Το πένθος της μεγάλης ημέρας και το μεγαλύτερο της σκλαβιάς που τους περιμένει. Από τα μεσάνυχτα θα είναι στη διάθεση των ηττημένων Αλβανο-Ιταλών. Σε αυτούς θα ξεσπάσει όλη τους η μανία και το μίσος.

Από μακρυά παρακολουθούμε τη συσκοτισμένη περιφορά του επιταφίου μιάς μικρής Εκκλησούλας απέναντί μας. Από τας θέσεις μας προσκινούμε και μείς. Σταυροκοπούμεθα διπλά δια την ταφήν του θεανθρώπου και δια την τύχην μας. Τα εχθρικά φώτα των μηχανοκινήτων αστράφτουν στις στροφές του δρόμου πρό της γεφύρας του ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΤΥΡΑΝΩΝ.

Από το απόγευμα έχομε ειδοποιηθεί διά την αναχωρησή μας. Μέσα στη λύπη χαμογελάει και λίγο η χαρά διά την κανονικήν και συγκροτημένην μας οπισθοχώρηση. Μακάρι να συνεχισθεί.

Στις 9 αρχίζουν τα τμήματά μας να κατηφορίζουν στο δημόσιο δρόμο για αναχώρηση και κατεύθυνση την ΚΑΚΑΒΙΑ. Δρομολόγιο ο Δημόσιος δρόμος ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Την οπισθοχωρησή μας θα καλήψει το 15^ο Συν/μα. Εν τω μεταξύ το βαρύ μας πυροβολικό σφυροκωπεί τας κινουμένας εχθρικάς δυνάμεις των μηχανοκινήτων.

Το πρωί ύστερα από σύντομο πορεία, παραπάνω από βιαστική, φθάνομε στο Χωριό ΒΟΥΔΙΝΟ προ της ΚΑΚΑΒΙΑΣ. Κάπου κοντά μας τάσσεται και το 15^ο και τρείς ορειβατικές πυροβολαρχίες.

Αναπτυσόμεθα επί των υψωμάτων μεταξύ των χωριών ΒΙΔΙΝΟ και ΠΕΠΕΛΙ με σκοπό την υπεράσπιση της οδού ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Απεναντί μας έχουν ταχθεί τμήματα της ΙΙΙης Μεραρχίας ίσως και άλλων τμημάτων υποχωρούντων. Σύνδεσμος και πληροφορίες δεν υπάρχουν τουλάχιστον για τους στρατιώτες. Ο συντονισμός γίνεται από ψηλά.

19-4-41 (Μεγάλο Σάββατο)

Περιμένομε τον πορευόμενο εναντίον μας εχθρό. Τα μηχανοκίνητα του βαδίζουν στο δρόμο ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ αλλά δυσκολεύονται τρομερά από το άγριο σφυροκώπημα της μεγάλης και παντός διαμετρήματος δυνάμεως των πυροβόλων μας με καταπληκτικήν ευστοχίαν. Τα έχει καθυλώσει.

Απεναντί μας όμως έχει προχωρήσει το εχθρικό πεζικό και συνάπτονται σκληρές μάχες. Βράδυασε χωρίς επαφή με τον εχθρό.

20-4-41 (Άγιον Πάσχα)

Η μεγάλη δύναμις του πεζικού και των μηχανοκινήτων του εχθρού έχει πλησιάσει σφυροκοπημένη συνεχώς από τας ομοβροντίας των πυροβόλων μας, που είναι ο φόβος και ο τρόμος των. Εχθρική πυροβολαρχία που επιχείρησε να μας βάλλει από τις ΓΕΩΡΓΟΤΣΑΔΕΣ επισημάνθη και κατεστράφη.

Ώρα 10.20. Καταφθάνουν Γερμανικά αεροπλάνα τύπου στούκας καθέτου εφορμήσεως και κατά σμήνη πολυβολούν και βομβαρδίζουν τας θέσεις μας από μικρό ύψος. Διά πρώτη φορά βλέπομε τα δαιμονισμένα αυτά πού εκτός από τους μυδραλιοβολισμούς των και τους βομβαρδισμούς με το τρομερό τους μούγκρισμα και το μαύρο τους χρώμα προκαλούν μεγαλύτερο φόβο, και από το χαμηλό τους ύψους ο αέρας των κοντεύει να μας σηκώσει. Μας σφυροκωπούν επί τρία τέταρτα σχεδόν συνεχώς χωρίς να σηκώσομε κεφάλι. Βρίσκομαι μέσα σε ένα ξηροχώραφο που έχει ανάμεσα ένα ξηρότοιχο μισού μέτρου περίπου τον οποίο έχω πηδίσει πολλές φορές από δώ και από κεί ανάλογα με την κατεύθυνση των αεροπλάνων που γι’ αυτά απυρόβλητο δεν υπάρχει λόγω καθέτου εφορμήσεως. Επί τέλους έ-

-41-

χουν σταματήσει και αναπνεύσαμε λιγάκι. Είναι μεσημέρι. Ανενόχλητοι αρχίζομε να κυκλοφορούμε. Κοντά μου είναι μία αγροικία. Μου φάνηκε κατοικήσιμος και πήγα να ζητήσω λίγο νερό. Πρωτού χτυπίσω την πόρτα ανοίγει μια γρηούλα πού μόλις με αντίκρησε απότωμα τρόμαξε. Την καθησύχασα χαϊδευοντάς την στην πλάτη. Ελληνικά όμως δεν ξέρει. Με νοήματα κατάλαβε τι θέλω. Μου φέρνει ένα χάλκινο δοχείο κατάμαυρο απέξω με νερό και δύο κόκκινα αυγά. Ελληνίδα πρέπει να είναι. Την ευχαρίστησα και έφυγα.

Αγγελιοφόρος της μεραρχίας μας πληροφορεί ότι σε λίγο θα γίνει συνθηκολόγηση με τη μεσολάβηση των Γερμανών. Θα περάσουν τρία Γερμανικά ελαφρά άρματα με λευκές σημαίες και οι σάλπιγγες με το παύσαται πύρ. Θα πορεύονται επί της Δημοσίας οδού Ιωαννίνων-Αργυροκάστρου μεταξύ ημών και των Ιταλών. Εφιστά δε την προσοχήν μας να μην χτυπηθούν. Η συνθηκολόγηση όμως να γίνει στο εχθρικό έδαφος.

Τα συν/τα 42^ον Ευζώνων και 15^ον Ιωαννίνων είναι τα μόνα επί εχθρικού εδάφους Συν/τα θυσίας και πρέπει να κρατήσουν οπωσδήποται τας θέσεις των.

Πάλι τα δύο ηρωικά Συν/τα που δέχτηκαν πρώτα την 28-10-40 εχθρικά βόλια και κατετρόπωσαν και εξευτέλησαν τον εχθρό στην κρίσιμη γραμμή ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ.

Η διαταγή γίνεται γνωστή σε Αξ/κούς και στρατιώτες. Η δε πιθανή ώρα διελεύσεως των αρμάτων η 4^η ή 5^η απογευματινή.

Πλησιάζει η 5^η απογευματινή και απεναντί μας η μάχη μαίνεται αλλά το εχθρικό πεζικό πλησιάζει τας θέσεις μας με διάταξη μάχης.

Ώρα 5.35. ο εχθρός εξαπολύει επίθεσιν με καταιγιστικά πυρά αυτομάτων όπλων και ατομικών όλμων. Τα τμηματά μας ανταπαντούν και θερίζουν τον επιτεθέμενο εχθρό με το πρωτοφανές θάρρος και επιμονήν και κρατούν σταθερά τας θέσεις των. Η μάχη συνεχίζεται μέχρι βαθυτάτης νυκτός.

Ώρα 22.30. Η λυσσώδης μάχη συνεχίζεται χωρίς νεότερο περί ανακοχής. Ούτε αγγελιοφόρος της Μεραρχίας φάνηκε να μας ενημερώσει ούτε διά του ασυρμάτου επικοινωνίαν έχομεν. Τα αντίπαλα πυροβολικά μονομαχούν. Φώτα εχθρικής φάλαγγας προχωρεί από το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ βαλλομένη δε αναβοσβύνει τα φώτα της αλλά προχωρεί.

Μέγα σφάλμα της Μεραρχίας και συμφορά μας προξένησε τόσο με τον προσδιορισμό της ώρας συνθηκολογήσεως όσο και το χειρότερο ότι είμεθα Συν/τα θυσίας.

Έχουν φθάσει μεσάνυχτα και τα κακά μαντάτα φθάνουν. Λιποταξίες μεμονομένες και ομαδικές παρατηρούνται και στα δύο Συν/τα που έχομε στενή επαφή μαζύ μας. Και ποιος μπορεί να εκτιμήσει την έκταση και να σταματίσει το κακό μέσα στο σκοτάδι. Ο φόβος η αγωνία και η απελπισία έχουν υπερβεί κάθε όριο και κανείς δεν ξέρει αν το πρωί θα υπάρχουν μπροστά μας στρατιώτες.

Η λιποταξία είναι η χειροτέρα πράξις στρατιώτου και μάλιστα σε εμπόλεμη κατάσταση και ώρα μάχης μάλιστα. Τιμωρείται με την εσχάτη των ποινών. Ερωτάται όμως. Ο όρος αυτός ισχύει στην προκειμένη περίπτωση όταν γίνεται ουχί επ’ αιτοτητή του αλλά από ανάγκη και σφάλμα τηε Διοικησεώς του; Ναι και όχι. Ναι διότι το σφάλμα της Διοικησεώς του τον έφερε σε ψυχολογική κατάσταση να την πράξει από λιποψυχίαν την οποίαν του δημιούργησε. Αλλά και το ερώτημα πόλεμος δεν είναι; Ποιος ξέρει αν ο Στρατηγός και το επιτελείο του είναι ελεύθεροι «αιχμάλωτοι»; Όχι διότι με το φιλοτομαρισμό του προδ’ιδει τους έντιμους συμπολεμιστάς του που ύπουλα, μέσ’ το σκοτάδι, τους καταδικάζει σε θάνατο ή αιχμαλωσία.

Έτσι πέρασε το πασχαλινό μας Πάσχα. Αντί να τσουγκρίσωμε κόκκινα αυγά κοκκινίζομαι με αίμα τα βουνά της Αλβανίας. Με τοξημέρωμα της αυριανής θα κριθεί και η ζωή μας.

21-4-41 (Δευτέρα)

Μόλις άρχισε να φωτίζει η μέρα δεχόμασται καταιγισμόν εχθρικού πυρός παντός όπλου. Ευτυχώς πού οι λιποταξίες ήταν μηδαμηνές. Συνάμα δε και επίθεση. Με ασυνήθιστο θάρρος μεγάλη δύναμη και απαίτηση προσπαθεί να μας αποθήσει παρά τας τρομακτικάς του απωλείας. Η αεροπορία του από χαμηλό ύψος μας πολυβολεί και βομβαρδίζει. Τα πυροβολικά μας και τα άλλα όπλα μας τον τσακίζουν κυριολεκτικώς. Κί όμως δεν κολώνει συνεχίζει την επιθεσίν του.

Ο τιτάνιος αυτός αγώνας συνεχίστηκε μέχρι το μεσημέρι. Οπότε πήρε τον αποθαρό του και σταμάτησε. Η συνθηκολόγηση τι έγινε;

Ιταλοί αιχμάλωτοι ομολογούν ότι σκοπός τους ήταν να αιχμαλωτίσουν

-42-

όσο το δυνατόν περισοτέρους Έλληνας στρατιώτες πρό της συνθηκολογήσεως αλλά και το κυριότερο η συνθηκολόγηση να γίνει επί ελληνικού εδάφους ώστε να θεωρούνται νικηταί.

Το βάρος το απόγευμα ρίχνεται της αεροπορίας και των εχθρικών πυροβόλων εις τα απεναντί μας υψώματα της ΙΙΙης Μεραρχίας με άγνωστα αποτελέσματα. Σκοπός τους είναι να εξουδετερώσουν τον τομέα εκείνον οπότε ημείς υπερφαλαγκιζόμεθα. Η μάχη συνεχίζεται μέχρι αργά το βράδι.

22-4-41 (Τρίτη)

Μπαρούφα ήταν η φημιζομένη συνθηκολόγηση.

Πλησιάζουν μεσάνυχτα οπότε μας έρχεται διαταγή να εγκαταλείψωμε τάς θέσεις μας και την 14^ην ώραν να ευρισκόμεθα στη ΣΙΤΑΡΙΑ άλλως θεωρούμεθα αιχμάλωτοι. Εκεί θα λάβωμαι άλλη διαταγή.

Η διαδρομή ΒΟΥΔΙΝΟ-ΣΙΤΑΡΙΑ κατά πληροφορίας ανδρών του 15^ου, που ξέρουν την περιοχή, είναι πάνω από 8 ώρες και με μοναδικό και ανηφορικό μονοπάτη. Αυτά είναι τα βάσανα και όχι τα περασμένα.

Οπισθοχώρηση ούτε άτακτος ούτε και τακτική. Ο καθένας φροντίζει όμως να μην αποκοπεί από τη φάλαγγα έστω νειστικός άυπνος και ταλαιποριμένος. Κομικοτραγική η κατάσταση της διαδρομής, αλλά συγκηνιτική η αλληλεγκίη των στρατιωτών. Τους τραυματίας βοηθούν ακόμα και στην πλάτη τους κουβαλούν.

Ύστερα από εξαντλητική πορεία στις 5.10 μ.μ. φθάνομε στη ΣΙΤΑΡΙΑ. Πέσαμε σα νεκροί στον ύπνο. Ουσιαστική διοίκηση δεν υπάρχει. Όλοι έχουν χωρισθεί σε ομάδες συγγενών φίλων και συγχωριανών ασχέτου Τάγματος ή Λόχου.

23-4-41 (Τετάρτη)

Ώρα 7.15. Συναγερμό χτυπούν οι σάλπιγκες. Όλοι σα ρομπότ πεταχτίκαμε και ζαλισμένοι από τον ύπνο σαστιμένοι διερωτόμεθα τι συμβαίνει. Μας ήλθε διαταγή που λέγει αν εντός δύο ωρών δεν διαβούμε τον ΚΑΛΑΜΑ θεωρούμεθα αιχμάλωτοι βάσει των όρων της συνθηκολογήσεως επί πλέον να μην πεταχτεί ούτε ένα φυσίγκι διότι όλος ο οπλισμός και τα πυρομαχικά ανήκουν στον Ελληνικό Στρατό. Πίσω σε έχω σατανά.

Τι απίστευτη και σόλικη διαταγή είναι αυτή; Σε τι άραγε αποβλέπει; Να φύγομε λέει συντονισμένοι πάνοπλοι προς ΚΑΛΑΜΑ Δηλαδή το Δημόσιο δρόμο ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ-ΠΑΓΩΝΙΑΝΩΝ. Μα το ίδιο δρομολόγιο ακολουθούν και οι μηχανοκίνητεςφάλαγκες των ιταλών. Θα συμπορευθούμε ένοπλοι αγκαζέ; Πρόκειται περί διαταγής λογικής ή ύπουλης παγίδας; Ποιος να μας δόσει εξηγήσεις; Που είναι ο Στρατηγός μας να μας κατατοπίσει να μας αποχαιρετήσει να μας ευχαριστήσει; Το τελευταίο δεν είναι και απαραίτητο, διότι ότι έκαμε ο καθένας μας δεν το έκανε για το Στρατηγό αλλά από ιερόν καθήκον και υποχρέωσιν προς την πατρίδα και μόνον. Μήπος είναι αιχμάλωτος και στέλνει διαταγήν κατ’ εντολήν των Γερμανο-Ιταλών; Αν όχι τον βαρύνει η ευθύνη η ευθύνη της τύχης των δύο ηρωικών Συν/των της Μεραρχίας του, που δέχτηκαν την πρώτη κανονιά του εχθρού και έστειλαν την τελευταία φονική σφαίρα εναντίον του. Αν είναι αιχμάλωτος καλή του τύχη.

Γίνεται μία σύσκεψη Αξ/κών και στρατιωτών μαζί. Οι Αξ/κοί έχουν εξομοιωθεί με τους στρατιώτες και προτήτερα και τώρα, αλλά ο σεβασμός και η εκτίμηση στέκει ψηλά, διότι και αυτοί υπέστησαν τις ίδιες ταλαιπωρίες, με μεγαλυτέρας ευθύνας, λόγω του αξιωματός των με μας.

Το δρομολόγιο προς ΚΑΛΑΜΑ απεκλείσθη και αποφασίζεται το δρομολόγιο προς ΖΗΤΣΑΝ αντίθετα της δημοσίας οδού. ΚΟΚΛΙΟΙ-ΓΕΦΥΡΑ ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ-ΖΗΤΣΑ. Τώρα είμαστε λιγότεροι διότι το 15^ο έχει διαλυθεί και οι στρατιώτες του κατάγονται από την περιοχή αυτή και ξέρουν τα δρομολόγια πού θα πρέπει να ακολουθήσουν άφοβα. Μόνον εκείνοι των εμπέδων από ξένες περιοχές μας ακολουθούν. Έχομαι γίνει ομάδες κανείς όμως δεν αποχωρίζεται τον κύριο όγκο. Ξεκινούμε μπουλουκιδόν. Το Πλάτος της υποτιθεμένης φάλαγκας, υπερβαίνει το μήκος. Λίγοι βαδίζουν στο δρόμο οι περισσότεροι μέσα στα χωράφια. Ο κορνιαχτός σύνεφο. Οι πεζοί συναγωνίζονται τους ιππείς. Ο φόβος της αιχμαλωσίας τους τρομάζει. Κανείς δεν πετά το όπλο του να ξαλαφρώσει το κρατά διά την ατομικήν του ασφάλεια, αν παραστέί ανάγκη. Προτιμότερος ο θάνατος από την αιχμαλωσία. Περνούμε τη γέφυρα ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ και η ταχύτης μετριάζει και λόγω ανηφόρας αλλά σα να νοιώθομαι κάπως ασφάλεια κάπως αφού ξεφύγαμε τον κάμπο. Στη διαδρομή ακούς τα διάφορα σχέδια των ομάδων. Θα εφαρμοσθούν όμως αφού πλησιάσομε τα Τζουμέρκα. Φθάνομε στη ΖΗΤΣΑ και στρατοπεδεύομε σε ένα πλατό. Εκεί γίνεται και διανομή από ότι φαγόσιμο υπάρχει.

24-4-41 (Πέμπτη)

-43-

Στις 7.30 αναχωρούμε με κάποια σχετική άνεση πλέον διά ΔΡΥΜΟΥΣΑ (Μαντείον Δωδόνης). Η πορεία μας είναι κανονική αλλά κουραστική στο δημόσιο δρόμο τα πόδια μας στουμπίζονται.

Στη διαδρομή μας σε διάφορα σημεία συναντούμε μεμονωμένους Γερμανούς μουτοσυκλετιστάς στην οδό ΖΙΤΣΑΣ-ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, οι οποίοι μόλις πλησιάζει η φάλαγκα σταματούν κατεβαίνουν από τη μηχανή των στο άκρο του δρόμου και σοβαροί περιεργάζονται τον Ελληνικό Στρατό.

Ασφαλώς θα απορούν, για τα σημερινά του χάλια, ίσως να αμφιβάλλουν αν ο στρατός αυτός είναι εκείνος που δημιούργησε το Αλβανικό Έ π ο ς, που νίκησε και ταπείνωσε τάς στρατιάς του Μουσολίνη.

Ναι κύριοι Γερμανοί. Αυτός είναι ο ένδοξος Ελληνικός στρατός. Μην απορείτε για το σημερινό του χάλι….. Σείς ευθύνεσθε για την άδικο ταπεινοσή του από τον ηττιμένο συμμαχό σας. Η θεία δίκη ας σας πληρώσει ανάλογα. Θα αργίσει αλλά δεν θα λησμονήσει.

Στις 5.45 τσακισμένοι από την κούραση φθάνομε στην περίφημη ΔΡΥΜΟΥΣΑ. Είναι ένα μεγάλο χωριό στους πρόποδας του βουνού. Σταματούμε λίγο ποιό κάτω σε μια Εκκλησούλα όπου και καταυλιζόμεθα. Μπορεί να έχει χαλαρώσει η συνοχή μας αλλά το Διοικητή μας και τη Διοικησή του την σεβόμεθα και ανάγκην την έχομε.

Ελπίδες για φαγητό δεν υπάρχουν αλλά ούτε και για ψωμί που έχομε μέρες να το δούμε. Ας μας θρέψει ο ύπνος. Πως από πού καταφθάνει αγγελιοφόρος άοπλος και δίδει στο Διοικητή ένα έγγραφο και φεύγει. Αύριο θα μάθομε το περιεχομενό του.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ