Μετά την απελευθέρωση και την ίδρυση του Ελληνικού
κράτους πρωτεύοντα ρόλο στην οικονομία έπαιζε ο πρωτογενής τομέας, δηλαδή η
απόκτηση ή απόσπαση αγαθών κατανάλωσης (πρώτων υλών), απ’ ευθείας από τη φύση (γεωργία, κτηνοτροφία, κ.ά.).
Η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι.
Μετά την Επανάσταση του 1821 οι γαίες σε ποσοστό περίπου 35-65% ήταν εθνικές,
το 25% ανήκε στην Εκκλησία, ενώ το 5% το είχαν μεγαλογαιοκτήμονες (τσιφλικάδες,
οι “διάδοχοι” των Οθωμανών τιμαριούχων). Οι υπόλοιπες γαίες ήταν
κατακερματισμένες και βρισκόταν στα χέρια των αγροτών-μικροϊδιοκτητών.
Φορολογικό σύστημα
Το νεοσύστατο Ελληνικό Βασίλειο διατήρησε αρκετά σημεία
του φορολογικού συστήματος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, το οποίο παρουσιάζεται
στην ανάρτηση: Ο κανουναμές (ķânûnnâme) του καζά Ζητουνίου (Izdin, Zeytun).
Από το 1832 το κράτος επέβαλε το «φόρο της δεκάτης»[1], στην παραγωγή
των ιδιωτικών γαιών. Ο φόρος αυτός καταργήθηκε το 1880 από τον Χαρίλαο Τρικούπη στα σιτηρά, όχι όμως και στην ελαιοπαραγωγή. Αντικαταστάθηκε από
το «φόρο επί των αροτριώντων κτηνών» μεταθέτοντας
το φορολογικό βάρος από τους ιδιοκτήτες γης και κατόχους του αγροτικού
προϊόντος, στους καλλιεργητές που διέθεταν τα απαραίτητα για την παραγωγή ζώα.
Οι καλλιεργητές δυστυχώς καλλιεργούσαν τη γη με
πρωτόγονες τεχνικές. Mέχρι το 1842 δεν είχε αλλάξει τίποτα στον τρόπο
καλλιέργειας. Στους μικροϊδιοκτήτες καλλιεργητές γης, μορτίτες (=οι
καλλιεργητές μοναστηριακών γαιών οι οποίοι απέδιδαν το 10% της παραγωγής στο
μοναστήρι) και μισθωτές, στο τέλος της καλλιεργητικής περιόδου τους απέμενε
ελάχιστο πλεόνασμα, με το οποίο δεν μπορούσαν να επενδύσουν και να βελτιώσουν
την παραγωγή.
Ενδεικτικό του κλίματος που επικρατούσε την εποχή αυτή,
κατά τη συλλογή των φόρων είναι και το περιστατικό του φόνου φοροφύλακα στη
Σπαρτιά Φθιώτιδας, που περιγράφεται στην ανάρτηση: Αναφορά του Διοικητή Φθιώτιδας για φόνο στη Σπαρτιά το 1845.
Ο διαχειριστής του ιστολογίου ΑΡΧΑΝΙ εντόπισε σε έρευνά του στα
Γενικά Αρχεία του Κράτους «Ονομαστικό
κατάλογο φορολογουμένων κατοίκων Τσερνοβιτίου του έτους 1846», τον οποίο
και μας απέστειλε προς δημοσίευση (τον ευχαριστούμε για την ευγενική του χειρονομία)
(Εικ.1,2). Η προσπάθεια ανάγνωσης
ήταν εξαιρετικά δυσχερής, επίπονη αλλά επίμονη. Μερικές λέξεις ή αριθμοί
δυστυχώς δεν κατέστη δυνατόν να διαβαστούν-αποκρυπτογραφηθούν. Ζητούμε την
επιείκεια του αναγνώστη για οποιοδήποτε λάθος στην ανάγνωση.
Ο κατάλογος περιλαμβάνει δύο κατηγορίες ονομάτων:
Τα συνοδευόμενα από το πατρώνυμο:
|
Τα
συνοδευόμενα από το επώνυμο:
|
-Αθ(ανάσιος) Νικολάου
-Αλέξ(ανδρος) Γεωργίου
-Αναγν(ώστης) Αθανασίου
-Αναγν(αγνώστης) Ιωάννου
-Απ(όστολος) Αθανασίου
-Γεώργ(ιος) Αθανασίου
-Γεώργ(ιος) Αργυρίου
-Γιάνης Γεωργίου
-Γιάνης Γεωργίου
-Γιάνης
-Γούλας Αργυρίου
-Δημ(ήτριος) Αθανασίου
-Δημ(ήτριος) Θεοδώρου
-Δημ(ήτριος)
-Ζήσης ……
-Κ(ωνσταντίνος) Δήμου
-Κωνστ(αντίνος) Αθανασίου
-Κωνστ(αντίνος) Αλεξάνδρου
-Κωνστ(αντίνος) Αποστόλου
-Παναγ(ιώτης) Ιωάννου
|
-Αλέξ(ανδρος) Χάϊδος
-Αναγν(ώστης) Χάϊδος
-Κωνστ(αντίνος) Χάϊδος
-Γιάνης Κούτρας
-Γιάνης Πολύμερος
-Δημ(ήτριος) Αλεξίου
-Δημ(ήτριος) Γαλάνης
-Δημ(ήτριος) Κούτρας
-Δημ(ήτριος) Χάϊδος
-Ιωάννης Κούτρας
-Ιω(άννης) Χ. Φραγκόπουλος
-Κωνστ(αντίνος) Π”(απα)Ιωάννου
-Κωνστ(αντίνος) Πολύζος
-Γιάνης Κασαράς
Σημ.: Το
παπα-Αλεξανδρής υποδηλώνει πιθανώς την ιερατική ιδιότητα του φορολογουμένου.
|
Ακολουθεί Πίνακας με στήλες των ονομάτων, το είδος του
προϊόντος που καλλιεργεί ο φορολογούμενος, τον αριθμό του διπλοτύπου που
παρέδωσε ο φοροεισπράκτορας ως αποδεικτικό στοιχείο για την πληρωμή του φόρου
και τέλος την ποσότητα προϊόντος που παραδόθηκε ως φόρος.
ΟΝΟΜΑ/ΠΑΤΡΩΝΥΜΟ ή ΕΠΩΝΥΜΟ
|
ΕΙΔΟΣ
|
ΔΙΠΛΟΤΥΠΟ
|
ΚΟΙΛΑ
|
ΟΚΑΔΕΣ
|
ΔΡΑΜΙΑ
|
Α
|
|||||
Αθ. Νικολάου
|
Σίτος
|
42
|
1
|
1
|
|
Αλεξ. Γεωργίου
|
Κριθή
|
41
|
4
|
40
|
|
Αλεξ. Χάϊδος
|
Σίτος
|
63
|
1
|
3
|
120
|
Αλεξ. Χάϊδος
|
Σίτος
|
45
|
10
|
136
|
|
Αναγν. Αθανασίου
|
Σίτος
|
34
|
16
|
108
|
|
Αναγν. Ιωάννου
|
Σίτος
|
41
|
7
|
100
|
|
Σίτος
|
66
|
9
|
184
|
||
Αναγν. Χάϊδος
|
Σίτος
|
36
|
11
|
||
Σίκαλις
|
1
|
150
|
|||
Απ. Αθανασίου
|
Σίτος
|
38
|
19
|
944
|
|
Σίκαλις
|
16
|
2
|
160
|
||
Γ
|
|||||
Γεώργ. Αθανασίου
|
Κριθή
|
26
|
1
|
260
|
|
Φακές
|
19
|
230
|
|||
Σίκαλις
|
54
|
3
|
380
|
||
Γεώργ. Αργυρίου
|
Σίτος
|
21
|
7
|
160
|
|
Φακές
|
20
|
280
|
|||
Σίκαλις
|
20
|
176
|
|||
Κριθή
|
19
|
366
|
|||
Γιάνης Γεωργίου
|
Σίτος
|
8
|
4
|
336
|
|
Σίκαλις
|
39
|
176
|
|||
Γιάνης Γεωργίου
|
Σίτος
|
38
|
4
|
||
Γιάνης….
|
Κριθή
|
4
|
2
|
160
|
|
Γιάνης Κασαράς
|
Σίτος
|
31
|
5
|
118
|
|
Σίκαλις
|
68
|
5
|
60
|
||
Γιάνης Κούτρας
|
Σίκαλις
|
29
|
140
|
||
Σίκαλις
|
27
|
560
|
|||
Γιάνης Πολύμερος
|
Κριθή
|
15
|
1
|
210
|
|
Γούλας Αργυρίου
|
Σίτος
|
37
|
7
|
280
|
|
Δ
|
|||||
Δημ. Αθανασίου
|
Σίτος
|
61
|
5
|
280
|
|
Δημ. Αλεξίου
|
Κριθή
|
1
|
110
|
||
Σίκαλις
|
47
|
2
|
180
|
||
Σίτος
|
18
|
17
|
528
|
||
Δημ. Γαλάνης
|
Σίτος
|
28
|
1
|
177
|
|
Δημ. Θεοδώρου
|
Σίτος
|
10
|
5
|
230
|
|
Δημ. Θεοδώρου
|
Κριθή
|
59
|
6
|
210
|
|
Σίκαλις
|
60
|
1
|
128
|
||
Φακές
|
21
|
120
|
|||
Σίτος
|
65
|
20
|
184
|
||
Δημ. Κούτρας
|
Σίκαλις
|
46
|
1
|
216
|
|
Σίτος
|
25
|
12
|
295
|
||
Κριθή
|
62
|
130
|
|||
Δημ. Χάϊδος
|
Κριθή
|
57
|
2
|
30
|
|
Σίκαλις
|
56
|
1
|
292
|
||
Κριθή
|
39
|
5
|
176
|
||
Σίκαλις
|
58
|
1
|
128
|
||
Σίτος
|
64
|
14
|
208
|
||
Σίτος
|
44
|
8
|
58
|
||
Δημ……..
|
Κριθή
|
60
|
1
|
20
|
|
Κριθή
|
27
|
1
|
280
|
||
Ζ
|
|||||
Ζήσης ……
|
Σίτος
|
37
|
6
|
336
|
|
Ι
|
|||||
Ιωάννης Κούτρας
|
Σίτος
|
71
|
6
|
160
|
|
Ιω. Χ. Φραγκόπουλος
|
Σίκαλις
|
09
|
2
|
||
Κ
|
|||||
Κ. Δήμου
|
Σίκαλις
|
48
|
2
|
168
|
|
Κριθή
|
49
|
3
|
306
|
||
Σίτος
|
22
|
20
|
240
|
||
Κωνστ. Αθανασίου
|
Σίτος
|
46
|
11
|
||
Κωνστ. Αλεξάνδρου
|
Σίτος
|
17
|
7
|
16
|
|
Κριθή
|
15
|
1
|
300
|
||
Σίκαλις
|
91
|
260
|
|||
Σίκαλις
|
40
|
||||
Κωνστ. Αποστόλου
|
Σίκαλις
|
34
|
1
|
150
|
|
Κριθή
|
33
|
2
|
21
|
||
Σίτος
|
92
|
16
|
208
|
||
Σίτος
|
20
|
10
|
136
|
||
Κωνστ. Π”Ιωάννου
|
Σίτος
|
56
|
21
|
45
|
|
Σίτος
|
62
|
7
|
370
|
||
Κριθή
|
1
|
3
|
160
|
||
Σίτος
|
35
|
7
|
268
|
||
Κωνστ. Πολύζος
|
Κριθή
|
25
|
8
|
200
|
|
Σίκαλις
|
34
|
6
|
257
|
||
Κωνστ. Χάϊδος
|
Κριθή
|
15
|
4
|
40
|
|
Π
|
|||||
Παναγ. Ιωάννου
|
Κριθή
|
10
|
20
|
160
|
|
Παπα Αλεξανδρής
|
Σίτος
|
14
|
9
|
96
|
|
Σίτος
|
40
|
17
|
325
|
||
Χ
|
|||||
Χ. Μπαλτάς παιδί
|
Σίτος
|
43
|
1
|
6
|
64
|
Χρήστος Ιωάννου
|
Σίτος
|
24
|
1
|
6
|
260
|
Χριστ. Νικολάου
|
Σίτος
|
67
|
14
|
92
|
|
Σίτος
|
12
|
300
|
|||
Σίκαλις
|
9
|
2
|
|||
Παρατηρήσεις:
▬ Φορολογήσιμα προϊόντα: από το φορολογικό
κατάλογο προκύπτουν πολύτιμα στοιχεία για τα είδη προϊόντων που καλλιεργούνταν
το 1845-46 στην περιοχή του Τσερνοβιτίου. Πρόκειται για σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη
και φακές. Δεν αναφέρονται άλλα δημητριακά ή όσπρια, πιθανώς επειδή η παραγωγή
τους ήταν μικρή και δεν φορολογούνταν. Ο ακριβής υπολογισμός της συνολικής φορολογούμενης
ποσότητας των προϊόντων είναι αρκετά επισφαλής, εξαιτίας ορισμένων δυσανάγνωστων
ή διορθωμένων αριθμών. Με κάθε επιφύλαξη για περιθώριο λάθους συντάχθηκε ο
παρακάτω πίνακας:
ΠΡΟΪΟΝ
|
ΟΚΑΔΕΣ
|
ΔΡΑΜΙΑ
|
Σιτάρι
|
466
|
330
|
Κριθάρι
|
72
|
345
|
Σίκαλη
|
31
|
52
|
Φακές
|
1
|
230
|
Σε σημερινές μονάδες μέτρησης βάρους οι παραπάνω
ποσότητες αντιστοιχούν ως εξής:
Σιτάρι: 466 οκάδες Χ 1,280 κιλά=596 κιλά και 480 γραμμάρια
Κριθάρι: 72
οκάδες Χ 1,280 κιλά=92 κιλά και 160 γραμμάρια
Σίκαλη: 31
οκάδες Χ 1,280 κιλά=39 κιλά και 680 γραμμάρια
Φακές: 1
οκά Χ 1,280 κιλά=1 κιλό και 680 γραμμάρια
▬ Ονοματεπώνυμα: παρατηρείται κι εδώ το
φαινόμενο συχνής χρήσης του πατρωνύμου, φαινόμενο σύνηθες την εποχή αυτή.
Συναντώνται τα επώνυμα (κατά αλφαβητική σειρά):
Αλεξίου
Γαλάνης
Κασαράς
Κούτρας
ΠαπαΊωάννου
Πολύζος
Πολύμερος
Φραγκόπουλος
Χάϊδος.
Το επώνυμο Φραγκόπουλος είναι το σημερινό Φράγκος, στο
οποίο ο γραφέας πρόσθεσε την κατάληξη –όπουλος, χάριν ευφωνίας κατά τη συνήθεια
της εποχής. Πιθανότατα από λάθος το σημερινό επώνυμο Χάδος γράφεται εδώ ως
Χάϊδος.
ΣΧΟΛΙΑ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ
[1].
Δεκάτη η (χωρίς πληθ.): είδος φορολογίας που πλήρωναν οι
καλλιεργητές και που ισοδυναμούσε με το ένα δέκατο του εισοδήματος. Η γαλλική
επανάσταση κατάργησε το φόρο της δεκάτης. (Από: Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής).
[2]. Οι ανάγκες των καθημερινών συναλλαγών παλαιότερα στα
χωριά είχαν εισαγάγει επίσημα ή ανεπίσημα διάφορα μέτρα βάρους ή μήκους.
Ακολουθεί
σχετικός πίνακας:
Μέτρα
Βάρους και Χωρητικότητας:
1)Αγκαλιά
: είναι η ποσότητα σε όγκο από ξύλα, χόρτα, κλαδιά δένδρων, στάχυα όταν
θερίζονται, όσο μπορεί ένας άνθρωπος να αγκαλιάσει. Έτσι, λέμε μια αγκαλιά
ξύλα, χόρτα, μια αγκαλιά στάχυα κ.λ.π..
2)Γομάρι:
λέγεται το φορτίο που μπορεί να μεταφέρει ένα μεταγωγικό ζώο (γαϊδούρι,
μουλάρι). Το γομάρι ήταν και είναι ακόμη μέτρο βάρους για τα στερεά και τα
υγρά. Το βάρος του ποικίλλει ανάλογο με το ειδικό βάρος του στερεού ή του
υγρού. Έτσι λέμε π.χ. ένα γομάρι κρασί ή λάδι, αλλά και ένα γομάρι άμμο,
πέτρες, άχυρα, στάχυα κλπ..
3)Δεμάτι:
τέσσερα δεμάτια σιταριού, κριθαριού ή ταΐς είναι ένα γομάρι (φορτίο). Λέγεται
μόνο για τα σιτηρά και τα ξύλα.
4)Κοιλό:
μέτρο χωρητικότητος, με το οποίο μετρούσαν την παραγωγή των σιτηρών και οσπρίων
στ’ αλώνια. Το βάρος του ήταν διαφορετικό ανάλογα με το είδος. Το κοιλό υποδιαιρούνταν
σε μισόκοιλα ή τέταρτα. Η αντιστοιχία ενός κοιλού σε οκάδες για διάφορα
προϊόντα ήταν η παρακάτω:
→Ένα
κοιλό σιτάρι αντιστοιχούσε με 22 οκάδες,
→Ένα
κοιλό κριθάρι αντιστοιχούσε με 18 οκάδες,
→Ένα
κοιλό με κουκιά ισοδυναμούσε με 22 οκάδες,
→Ένα
κοιλό ρεβίθια ή φακές ισοδυναμούσε με 24 οκάδες.
Το
κοιλό μπορούμε να το συναντήσουμε και σήμερα σε παλιά συμβολαιογραφικά έγγραφα,
στα οποία η έκταση ενός αγρού αναγραφόταν με βάση την ποσότητα του σπόρου που
χρειαζόταν για να τον καλλιεργήσουνε, π.χ. αγρός έκτασης πέντε κοιλών σπόρου.
5)Η
οκά: είναι η τουρκική μονάδα βάρους, που υποδιαιρείται σε 400 δράμια, μισή
οκά ισούται με 200 δράμια. Καταργήθηκε από την 1η Ιουλίου 1958 και
αντικαταστάθηκε από το κιλό. Η αντιστοιχία οκάς και κιλού είναι: 1 οκά=1.280 γραμμάρια.
6)Η
φουρνιά: πρόκειται για μονάδα μέτρησης της ποσότητας προϊόντων που
μπορούσαν να φουρνιστούν σε έναν οικιακό φούρνο, π.χ. μια φουρνιά ψωμιά ή μια
φουρνιά παξιμάδια.
7)Το
κουρούπι: ογκομετρικό δοχείο και μονάδα μέτρησης υγρών, ισοδυναμεί με 5 οκάδες
περίπου.
8)Το
καντάρι: μονάδα βάρους ίση με 44 οκάδες.
Μονάδες
Μήκους:
1)Δρασκελιά:
είναι το μήκος κανονικού βήματος ενός ανθρώπου. Χρησιμοποιείται σαν πρόχειρο
μέτρο μήκους για μικρές αποστάσεις. Υπολογίζεται προς 0,70–0,75 του μέτρου.
2)Το
κονταρόξυλο: είναι συμβολικό μήκος του ξύλου που χρησιμοποιούσαν για να
τρίβουν το φούρνο. Το κονταρόξυλο ισοδυναμεί με 3–4 μέτρα μήκος. Το
χρησιμοποιούσαν ειδικά για την περίπτωση του ύψους του ηλίου κατά την ανατολή
και τη δύση, π.χ. ο ήλιος θέλει δύο κονταρόξυλα να βασιλέψει.
3)Το
μπόι: είναι κι αυτό συμβατικό ύψος. Ισούται με το μέσο όρο του κανονικού
ύψους ενός ανθρώπου, δηλαδή περίπου 1,70 μέτρα . Λέγεται για να προσδιορισθεί το
ύψος δένδρων, τοίχων, ηλίου.
4)Η
οργυιά: είναι το αρχαιότερο, από την εποχή του Ομήρου, μέτρο μήκους. Ισούται
προς την έκταση των χεριών ενός ωρίμου ανθρώπου μαζί με το πλάτος του στήθους.
Ισούται με 1,82 μέτρα .
Την
οργυιά την χρησιμοποιούσαν όταν ήθελαν να μετρήσουν πρόχειρα το μάκρος
σχοινιών, ξύλων, κ.λ.π..
5)Η
Πιθαμή: στα μικρά μήκη γίνεται χρήση πιθαμών σαν πρόχειρο μέτρο μήκους.
Αυτές έχουν μικρές αυξομειώσεις και αντιστοιχούν γύρω στα 0,20 του μέτρου,
ανάλογα με το μήκος που παρουσιάζουν τα τεντωμένα δάκτυλα (αντίχειρας και
μικρός) του χεριού κάθε ανθρώπου.
6)Τα
Πόδια: στα λίγο μεγαλύτερα διαστήματα μεταχειρίζονται τα πόδια, δηλαδή το
μήκος που παρουσιάζει το παπούτσι που φοράει ο ώριμος άνδρας.
7)Το ζευγάρι: είναι συμβατική
μονάδα επιφανείας με την οποία γινόταν υπολογισμός του εμβαδού γης, που ήταν
ίσο με αυτό που μπορούσαν να καλλιεργήσουν με «αροτριώντα» ζώα, συνήθως βόδια,
σε μια μέρα. Είναι τμήμα ακαθόριστης εκτάσεως, που εξαρτάται από την ικανότητα
του ζευγολάτη αλλά και των «αροτριώντων» ζώων. Έτσι λέμε, π.χ. πόσα ζευγάρια
ταΐ έσπειρες; (ΠΗΓΗ: saitoures.gr παρόν και παρελθόν).
ΕΙΚΟΝΕΣ
Eικ.1: Η πρώτη σελίδα του ονομαστικού καταλόγου.
Eικ.2: Η δεύτερη σελίδα του ονομαστικού καταλόγου.
ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ
Eικ.1,2: Γενικά Αρχεία του Κράτους
