Τσερνοβίτι: η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων του σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1539

         Εισαγωγή

Στο αναλυτικό (mufassal) οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο TD 431 του έτους 1539, μεταξύ των άλλων, καταγράφεται και το Τσερνοβίτι ως τιμάριο των Οθωμανών σπαχήδων Χουσεΐν και Ισά (ελλ. Ιησούς) την εποχή του σουλτάνου Σουλεϊμάν Α΄ του Μεγαλοπρεπούς (1520-1566). Το Τσερνοβίτι ανήκε στον καζά του Ζητουνίου, ο οποίος το 1539 υπαγόταν στο Σαντζάκι του Ευρίπου (Sancak-I Eğripoz).

 

Το Τσερνοβίτι, οι κάτοικοι και η φορολογία τους

 

1. Το κείμενο του οθωμανικού φορολογικού καταστίχου και η μετάφρασή του

Το χωριό καταγράφεται ως Çernovit στις σελίδες 674 και 675 του καταστίχου (Εικ.1). Το χειρόγραφο διασώθηκε σε κακή κατάσταση με συνέπεια τη δυσκολία ανάγνωσης. Παρά ταύτα, αντλούνται πολύτιμες πληροφορίες για τον πληθυσμό του χωριού, τη φορολόγησή του και τα παραγόμενα προϊόντα.

Εικ.1. Οι σελίδες 674 και 675 του οθωμανικού φορολογικού καταστίχου TD 431 με τις πληροφορίες για το Τσερνοβίτι (πηγή: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi).

 

Ακολουθεί το κείμενο, η μετάφρασή του και οι ερμηνευτικές σημειώσεις του μεταφραστή:

Σελίδα TD 431/674:

TT 431(1539) SANCAK-I EĞRİBOZ

TÎMAR-İ HÜSEYN VE İSA EŞERLER δηλαδή «Τιμάριο του Χουσεΐν και του Ισά. Εκστρατεύουν» [1]

KARYE-İ ÇERNOVİT TÂBİ’-İ İZDİN δηλαδή «Χωριό Τσερνοβίτι, ανήκει στη Λαμία»

 

1. DİMO PRAPA «Δήμος Πράπας»

2. GİN PRAPA «Γκίνης Πράπας»

3. YORĞO PRAPA «Γιώργος Πράπας»

4. YANİ PRAPA «Γιάννης Πράπας»

5. MANOL LARĞARİ «Μανώλης Λάργαρης» [2]

6. YORĞO KİRYAKO «Γιώργος Κυριάκου»

7. NİKOLA ARVANİT «Νικόλας Αρβανίτης»

 

8. DİMO KİRYAKO «Δήμος Κυριάκου»

9. İSTEFANO MORFİ «Στέφανος Μόρφης»

10. YANİ MORFİ «Γιάννης Μόρφης»

11. NİKOLA MORFİ «Νικόλας Μόρφης»

12. YORGİ İSMOVİDİZA «Γιώργης Σμοβίδεζας» [3]

13. DİMO PULİCO «Δήμος Πουλίτζος»

14. MANOL PULİCO «Μανώλης Πουλίτζος»

 

15. KOSTA KARACİ «Κώστας Καρατζής» [4]

16. DİMO PERA «Δήμος Πέρρας»

17. GİN LARĞARO «Γκίνης Λάργαρος»

18. KOSTA PERA «Κώστας Πέρρας» [5]

19. KOSTA PERA DİGER «άλλος Κώστας Πέρρας»

20. MARTİ PERA «Μάρτης Πέρρας»

21. İSTEMO PULİCO «Στάμος Πουλίτζος»

 

22. NİKOLA LO[...]ΝΟ «Νικόλας Λο[...]νος» [6]

23. İSTEFANO KARACİ «Στέφανος Καρατζής»

24. NİKO KARACİ «Νίκος Καρατζής»

25. DİMO KARACİ «Δήμος Καρατζής»

26. YANİ PİLÜRA «Γιάννης Πηλιούρας»

27. İSTEMAD PİLÜRA «Σταμάτης Πηλιούρας»

28. NİKO SİMO «Νίκος Σίμου»

 

29. PETRO GÖN KURTEŞ «Πέτρος Γκιώνη Κουρτέσης»

30. BOÇİK GÖNİ «Μποτζίκης Γκιώνης» [7]

31. İSTEFANO MAVRAKİ «Στέφανος Μαυράκης»

32. YANİ MAVRAKİ «Γιάννης Μαυράκης»

33. LABO […]«Λάμπος […]» [8]

34. PULO PELAVRİ «Πούλος Παλάβρης»

35. NİKOLA PİKRO «Νικόλας Πικρός»

 

36. MİHAL PİKRO «Μιχάλης Πικρός»

37. YANİ İRİNİ «Γιάννης Ειρήνης» [9]

38. NİKO PULİCA «Νίκος Πουλίτζας»

39. İSTATİ HALKÂ «Στάθης Χαλκιάς»

40. PULO KARACİ «Πούλος Καρατζής»

41. APOSTOL KARACİ «Αποστόλης Καρατζής»

42. YANİ FRENKO «Γιάννης Φράγκος»

 

43. YANİ KARACİ «Γιάννης Καρατζής»

44. DİMO KARACİ «Δήμος Καρατζής»

45. TODOR MECOVİT «Θόδωρος Μετζοβίτης»

46. YANİ PULİCO «Γιάννης Πουλίτζος»

47. MİHAL NİKA «Μιχάλης Νίκας»

48. YANİ İKSEROYANİ «Γιάννης Ξερογιάννης»

49. MANOL MEZARAKİ «Μανώλης Μαζαράκης»

 

50. NİKO[…]«Νίκος […]» [10]

51. DİMO MAVRAKİ «Δήμος Μαυράκης»

52. PETRO […]«Πέτρος […]» [11]

53. DİMO VEŞİ «Δήμος Βέσσης» [12]

54. SOMA MEZARAKİ «Θωμάς Μαζαράκης»

55. YORĞO NİKA «Γιώργος Νίκας»

56. YORGİ PELAVRA «Γιώργης Παλάβρας»

 

57. DİMO PELAVRA «Δήμος Παλάβρας»

58. DOMENİKA KURTEŞ «Δομένικας Κουρτέσης»

59. ANDRİYA ARON «Ανδρέας Αρώνης»

60. TODOR YUÇO «Θόδωρος Γιούτσος» [13]

61. YORGİ MAVRAKİ «Γιώργος Μαυράκης»

62. PULO LONGANİDİ «Πούλος Λονγκανίτης»

63. NİKOLO PULİCO «Νικολός Πουλίτζος»

 

64. […] [14]

65. […] [15]

66. YANİ MORFİ «Γιάννης Μόρφης»

67. YORĞO MORFİ «Γιώργος Μόρφης»

68. YANİ İVLAHAKİ «Γιάννης Βλαχάκης»

69. KOSTA PRATO «Κώστας Πράτος»

70. YORĞO MARĞARİ «Γιώργος Μάργαρης»

 

71. İSTEMAD İVLAHO «Σταμάτης Βλάχος»

72. ANDRİYA SİNADİNO «Ανδρέας Συναδινός»

73. YANİ SİNADİNO «Γιάννης Συναδινός»

74. PETRO VARDESİ «Πέτρος Βαρδάσης»

75. ANDON SİNADİNO «Αντώνης Συναδινός»

 

MÜCERREDAN «Άγαμοι»

 

1. NİKO […]«Νίκος […]» [16]

2. MİCO […]«Μήτζος […]» [17]

3. NİKO KARACİ «Νίκος Καρατζής»

4. MANOL PRAPA «Μανώλης Πράπας»

5. KOSTA MORFİ «Κώστας Μόρφης»

6. YORĞO MORFİ «Γιώργος Μόρφης»

7. KOSTA MORFİ «Κώστας Μόρφης»

 

8. YORĞO MORFİ «Γιώργος Μόρφης»

9. KOSTA ARVANİT «Κώστας Αρβανίτης»

10. PANO İSTEMO «Πάνος Στάμου»

11. PETRO İFLOKA «Πέτρος Φλόκας»

12. NİKO GÖN «Νίκος Γκιώνης»

13. MANOL MAVRAKİ «Μανώλης Μαυράκης»

14. İSTATİ İLYA «Στάθης Ηλία»

 

15. NİKOLA NİKA «Νικόλας Νίκας»

16. NİKO […]ΝΟ «Νίκος [...]νος» [18]

17. PETRO PRA «Πέτρος Πέρρας»

18. YERĞO [...]GOBACİ «Γέργος […]γκοπατζής» [19]

19. ALEKSİ MORFİ «Αλέξης Μόρφης»

20. İSTEFANO MORFİ «Στέφανος Μόρφης»

 

BİVEHA «Χήρες»

1. BİVE KURTİSENA «Χήρα Κουρτέσαινα»

2. BİVE İLİNA «Χήρα Ήλιαινα»

3. BİVE İRİNİ «Χήρα Ειρήνη»

4. BİVE İRİNİ COHANA «Χήρα Ειρήνη Τζοχανά» [20]

HANE: 75 «Εστίες: 75»

Σελίδα TD 431/675:

MÜCERRED: 20 «Άγαμοι: 20»

BİVE: 4 «Χήρες: 4»

 

İSPENCE: 2399 «Σπέντζα: 2399»

RESM-İ OTLÜK: 450 «Φόρος λειβαδιών: 450»

GENDÜM: HİML 20 SEMEN 600 «Σίτος: Φορτώματα 20, αξία 600»

CEV: HİML 20 SEMEN 400 «Κριθή: Φορτώματα 20, αξία 400»

ÇAVDAR: HİML 5 SEMEN 100 «Σίκαλη: Φορτώματα 5, αξία 100»

ÖŞR-İ CEVZ: 30 «Δεκάτη καρυδιών: 30»

ÖŞR-İ BOSTAN: 140 «Δεκάτη λαχανοκήπων: 140»

ŞİRE: MEDRE 5 SEMEN 100 «Μούστος: Μέτρα 5, αξία 100»

ADET-İ AĞNAM NISF MA’A RESM-İ AĞIL: 141 «Φόρος προβάτων μισός, μαζί με φόρο μαντριών: 141»

BAC-İ HAMR Kİ EZ HARİC MÜRR-İ AYİD: 50 «Φόρος κρασιού που είναι αναμεμειγμένο με ρετσίνι λυγαριάς: 50»

BİD’AT-İ HANAZÎR: 12 «Νεωτερικός φόρος χοίρων: 12»

NİYABET: NISF 286 «Φόρος εγκληματιών: Μισός 286»

RESM-İ ARUS: 160 «Φόρος νύφης: 160»

ADET-İ DEŞTBANİ: 140 «Φόρος παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια: 140»

RESM-İ ΥΑΥLAK: 20 «Φόρος καλοκαιρινών βοσκοτόπων: 20» [21]

 

MEZRA’A ANBELAKİ «Καλλιεργήσιμος αγρός Ανμπελάκι»

GENDÜM: HİML 10 SEMEN 100 «Σίτος: Φορτώματα 10, αξία 100»

 

HÂSIL: 6600 «Φοροπρόσοδος: 6600»

 

HİSSE HÜSEYN: 4200 «Μερίδιο Χουσεΐν: 4200»

HİSSE İSA: 2400 «Μερίδιο Ισά: 2400»

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Το όνομα του πρώτου τιμαριούχου δεν φαίνεται εδώ παρά μόνο στην καταγραφή των μεριδίων στο τέλος. Οπότε, το ανέφερα κι εδώ χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν αναφέρεται επιπλέον και κάποιος πιθανός τίτλος του ή παρωνύμιο. Ο όρος “εκστρατεύουν” σημαίνει πως είναι υποχρεωμένοι σε περίπτωση πολέμου να συνοδεύσουν το Σουλτάνο ή άλλον υψηλό αξιωματούχο στο μέτωπο.

[2] Δυσετυμολόγητο.

[3] Σχετικά μουτζουρωμένο επώνυμο, ίσως έχει κι άλλες αναγνώσεις. Δυσετυμολόγητο.

[4] Καρατζής (Karacı) είναι μια λέξη που στην τουρκική έχει διάφορες σημασίες. Είναι ο γύφτος ( κυρίως από τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αιγύπτου) αλλά είναι και ο ληστής και ο συκοφάντης. Το απέδωσα ως Karaci κι όχι ως Karacı που είναι η τουρκική λέξη, επειδή πρόκειται για επώνυμο που το πρόφερε ένας έλληνας κι όχι ένας τούρκος. Η πιθανότερη παρούσα μετάφραση είναι “ληστής”, “κλέφτης”. Στην Πελοπόννησο παρωνύμιο Μπριγκάντης με όμοια σημασία. Στο κατάστιχο ΤΤ 35 καταγράφεται επώνυμο Κυρίτσης. Η γραφή είναι ξεκάθαρη και δεν μπορεί να γίνει παρερμηνεία επ’ ουδενί. Η γραφή του επωνύμου της ιδίας – πιθανόν – οικογενείας εδώ, είναι πάλι ξεκάθαρη ως Καρατζής και πάλι δεν μπορεί επ’ ουδενί να γίνει παρερμηνεία. Ή κάποια από τις δύο μορφές του επωνύμου έχει γραφεί λανθασμένα από λάθος μετεγγραφή, ή το επώνυμο άλλαξε στην πορεία του χρόνου ίσως και υπό την επήρεια της ηχητικής ομοιότητας των δύο.

[5] Μπορεί να αποδοθεί κι ως Πράς.

[6] Πολύ σβησμένο. Αδύνατο να εικάσω τι μπορεί να είναι.

[7] Αρκετά μουτζουρωμένο. Διατηρώ κάποιες επιφυλάξεις για το βαπτιστικό/παρατσούκλι.

[8] Πολύ σβησμένο επώνυμο, μη αναγνώσιμο.

[9] Αρκετά σβησμένο επώνυμο του οποίου όμως διατηρούνται σημαντικά ίχνη όμοια με το όνομα της αντιστοίχου χήρας. Είναι από τα ελάχιστα μητρωνυμικά επώνυμα. Σήμερα διατηρείται ως Ρίνης κυρίως στην περιοχή της Θεσσαλίας.

[10] Υπερβολικά σβησμένο επώνυμο. Μη αναγνώσιμο.

[11] Υπερβολικά σβησμένο επώνυμο, μη αναγνώσιμο. Είναι το ίδιο με της σημείωσης Νο 10.

[12] Αρκετά σβησμένο το επώνυμο, κυρίως η πρώτη συλλαβή. Διατηρώ επιφυλάξεις.

[13] Αρκετά σβησμένο το επώνυμο, κυρίως η πρώτη συλλαβή. Το απέδωσα ως Γιούτσος επειδή έχω την αίσθηση πως βλέπω μια οριζόντια παύλα κάτωθεν της πρώτης συλλαβής.

[14] Μη αναγνώσιμο.

[15] Μη αναγνώσιμο.

[16] Μη αναγνώσιμο επώνυμο.

[17] Μη αναγνώσιμο επώνυμο.

[18] Πολύ σβησμένο επώνυμο. Ακόμα κι η υπάρχουσα συλλαβή είναι ανοιχτή και σε άλλες μεταφράσεις.

[19] Δυσανάγνωστη η πρώτη συλλαβή του επωνύμου και δεν τόλμησα να εικάσω τι μπορεί να είναι. Το δεύτερο γράμμα της είναι Ο ή ΟΥ αλλά το πρώτο ως σύμφωνο θα μπορούσε να είναι το οιοδήποτε.

[20] Δυσανάγνωστο επειδή δεν υπάρχουν τελείες. Ως εκ τούτου μπορεί να έχει κι άλλες αναγνώσεις.

[21] Ο αρχικός φθόγγος του φόρου είναι σβησμένος αλλά κάτωθεν αυτού υπάρχει μια παύλα που σηματοδοτεί τη χρήση του φθόγγου Ye, και μάλιστα δύο φορές. Ως εκ τούτου δε μπορεί να είναι Kışlak (χειμαδιά) αλλά Yaylak (καλοκαιρινοί βοσκότοποι). Είναι φόρος μετακίνησης κοπαδιών σε τέτοιες περιοχές.»

 

2. Ο πληθυσμός του χωριού

Ο πληθυσμός του Τσερνοβιτίου το 1539 αποτελούνταν από 75 εστίες ή οικογένειες, 20 αγάμους και 4 χήρες. Δεδομένου ότι κάθε οικογένεια λογίζεται από τους ιστορικούς ως πενταμελής, ο πληθυσμός υπολογίζεται περίπου σε 399 κατοίκους.

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η πληθυσμιακή εξέλιξη του χωριού, όπως εμφανίζεται μέσα από τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα των ετών 1506, 1530 και 1539.

Έτος	Φορολογικό κατάστιχο	Εστίες ή οικογένειες	Άγαμοι	Χήρες	Πληθυσμός (κατά προσέγγιση)
1506	TD 35	48	2	7	249
1530	TD 367	54	9	4	283
1539	TD 431	75	20	4	399

Όπως και σε άλλες περιοχές, παρατηρείται κι εδώ αυξητική τάση του πληθυσμού. Η αύξηση του πληθυσμού στην οθωμανική αυτοκρατορία τον 16^ο αιώνα αποδίδεται από τους ιστορικούς στην ειρηνική περίοδο, η οποία ακολούθησε μετά την παγίωση της οθωμανικής κατάκτησης και τον τερματισμό των πολεμικών συγκρούσεων.

Αντίθετα, ο επόμενος 17^ος αιώνας χαρακτηρίζεται από πολεμικές συγκρούσεις, οικονομική αστάθεια και νομισματική κρίση εξαιτίας της νόθευσης του άσπρου (akçe) με την ελάττωση της ποσότητας ασημιού, η οποία άρχισε από τον Σελίμ Β΄ το 1566. Παρά την κυκλοφορία του νέου άσπρου το 1624, η οικονομική παράλυση στην οθωμανική αυτοκρατορία συνεχίστηκε, ο πληθωρισμός γιγαντώθηκε και η οθωμανική αγορά κατακλύσθηκε από το ισπανικό νόμισμα real, το οποίο δεν μετατρεπόταν σε οθωμανικό νόμισμα (για τις συνεχείς υποτιμήσεις του άσπρου και τις αντιδράσεις-εξεγέρσεις των γενιτσάρων και σπαχήδων βλέπε στο βιβλίο Ευτυχία Δ. Λιάτα, Φλωρία δεκατέσσερα στένουν γρόσια σαράντα: η κυκλοφορία των νομισμάτων στον ελληνικό χώρο, 15ος - 19ος αι., Αθήνα 1996, σελίδες 76, 77 και 78). Ενδεικτικό στοιχείο της πληθωριστικής τάσης της οθωμανικής οικονομίας κατά το τελευταίο τέταρτο του 16ου αιώνα είναι ότι το 1575 το σιτάρι φορολογούνταν με 10 άσπρα το κοιλό (kile) (25,5 Kgr.) δηλαδή 0,4 άσπρα/οκά. Όμως δεκαπέντε χρόνια αργότερα, όταν είχε μεσολαβήσει η νομισματική κρίση του 1584/5, η φορολογία αυξήθηκε σε 25 άσπρα ανά κοιλό δηλαδή 1 άσπρο/οκά.

Τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων του Τσερνοβιτίου καταγράφονται ως εξής:

-Σελίδα 674:

Εστίες ή οικογένειες (Hâne):

στίχος πρώτος: Δήμος Πράπας, Γκίνης Πράπας, Γιώργος Πράπας, Γιάννης Πράπας, Μανώλης Λάργαρης, Γιώργος Κυριάκου, Νικόλας Αρβανίτης.

στίχος δεύτερος: Δήμος Κυριάκου, Στέφανος Μόρφης, Γιάννης Μόρφης, Νικόλας Μόρφης, Γιώργης Σμοβίδεζας, Δήμος Πουλίτζος, Μανώλης Πουλίτζος.

στίχος τρίτος: Κώστας Καρατζής, Δήμος Πέρρας, Γκίνης Λάργαρος, Κώστας Πέρρας, Κώστας Πέρρας (άλλος), Μάρτης Πέρρας, Στάμος Πουλίτζος.

στίχος τέταρτος: Νικόλας Λο[...]νος (αδιάγνωστο επώνυμο), Στέφανος Καρατζής, Νίκος Καρατζής, Δήμος Καρατζής, Γιάννης Πηλιούρας, Σταμάτης Πηλιούρας, Νίκος Σίμου.

στίχος πέμπτος: Πέτρος Γκιώνη Κουρτέσης, Μποτζίκης Γκιώνης, Στέφανος Μαυράκης, Γιάννης Μαυράκης, Λάμπος […] (αδιάγνωστο επώνυμο), Πούλος Παλάβρης, Νικόλας Πικρός.

στίχος έκτος: Μιχάλης Πικρός, Γιάννης Ειρήνης, Νίκος Πουλίτζας, Στάθης Χαλκιάς, Πούλος Καρατζής, Αποστόλης Καρατζής, Γιάννης Φράγκος.

στίχος έβδομος: Γιάννης Καρατζής, Δήμος Καρατζής, Θόδωρος Μετζοβίτης, Γιάννης Πουλίτζος, Μιχάλης Νίκας, Γιάννης Ξερογιάννης, Μανώλης Μαζαράκης.

στίχος όγδοος: Νίκος […] (αδιάγνωστο επώνυμο), Δήμος Μαυράκης, Πέτρος […] (αδιάγνωστο επώνυμο), Δήμος Βέσσης, Θωμάς Μαζαράκης, Γιώργος Νίκας, Γιώργης Παλάβρας.

στίχος ένατος: Δήμος Παλάβρας, Δομένικας Κουρτέσης, Ανδρέας Αρώνης, Θόδωρος Γιούτσος, Γιώργος Μαυράκης, Πούλος Λονγκανίτης, Νικολός Πουλίτζος.

στίχος δέκατος: […] (αδιάγνωστο ονοματεπώνυμο), […] (αδιάγνωστο ονοματεπώνυμο), Γιάννης Μόρφης, Γιώργος Μόρφης, Γιάννης Βλαχάκης, Κώστας Πράτος, Γιώργος Μάργαρης»

στίχος ενδέκατος: Σταμάτης Βλάχος, Ανδρέας Συναδινός, Γιάννης Συναδινός, Πέτρος Βαρδάσης, Αντώνης Συναδινός.

Άγαμοι (Mücerredan):

στίχος δωδέκατος: Άγαμοι

στίχος δέκατος τρίτος: Νίκος […] (αδιάγνωστο επώνυμο), Μήτζος […] (αδιάγνωστο επώνυμο), Νίκος Καρατζής, Μανώλης Πράπας, Κώστας Μόρφης, Γιώργος Μόρφης, Κώστας Μόρφης.

στίχος δέκατος τέταρτος: Γιώργος Μόρφης, Κώστας Αρβανίτης, Πάνος Στάμου, Πέτρος Φλόκας, Νίκος Γκιώνης, Μανώλης Μαυράκης, Στάθης Ηλία.

στίχος δέκατος πέμπτος: Νικόλας Νίκας, Νίκος [...]νος (αδιάγνωστο επώνυμο), Πέτρος Πέρρας, Γέργος […]γκοπατζής (αδιάγνωστο επώνυμο), Αλέξης Μόρφης, Στέφανος Μόρφης.

Χήρες (Bîveha):

στίχος δέκατος έκτος: Χήρα Κουρτέσαινα, Χήρα Ήλιαινα, Χήρα Ειρήνη, Χήρα Ειρήνη Τζοχανά.

 

Παρατηρήσεις:

Τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων του Τσερνοβιτίου που αναφέρονται στο κατάστιχο είναι τα εξής:

Αρβανίτης

Αρώνης

Βαρδάσης

Βέσσης

Βλαχάκης

Βλάχος

Γιούτσος η Γίτσος

Γκιώνης

Ειρήνης

Καρατζής

Κουρτέσης

Κυριάκου

Λάργαρης

Λάργαρος

Μαζαράκης

Μάργαρης

Μαυράκης

Μετζοβίτης

Μόρφης

Νίκας

Ξερογιάννης

Παλάβρας

Παλάβρης

Πέρρας

Πηλιούρας

Πικρός

Πουλίτζας

Πουλίτζος

Πράπας

Πράτος

Σίμου

Σμοβίδεζας

Στάμου

Συναδινός

Φλόκας

Φράγκος

Χαλκιάς.

Λόγω της κακής κατάστασης του χειρογράφου εντελώς αδιάγνωστα είναι τα επώνυμα:

Νικόλας Λο[...]νος

Λάμπος […]

Νίκος […]

Πέτρος […]

Νίκος […]

Μήτζος […]

Νίκος [...]νος

Γέργος […]γκοπατζής.

Δύο ονοματεπώνυμα στην δέκατη σειρά της σελίδας 674 είναι εντελώς αδιάγνωστα.

Τα επώνυμα Βλάχος, Μαζαράκης, Μάργαρης, Μόρφης, Πέρρας, Πηλιούρας, Πικρός, Πουλίτζος και Πράπας αναφέρονται και στο προγενέστερο κατάστιχο TD 35 του 1506 (βλέπε: Τσερνοβίτι: η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων του σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1506). Όλα τα άλλα είναι πρωτοεμφανιζόμενα.

Στα ονοματεπώνυμα Γιώργος Κυριάκου, Νίκος Σίμου, Στάθης Ηλία, Πάνος Στάμου, τοποθετούνται ως επώνυμα τα πατρώνυμα Κυριάκος, Σίμος, Ηλίας και Στάμος (από το Σταμάτης).

Τα επώνυμα Στάμος και Φράγκος διατηρούνται έως και σήμερα στο χωριό.

Στο ονοματεπώνυμο Γιάννης Ειρήνης τοποθετείται ως επώνυμο το βαπτιστικό όνομα της μητέρας, δηλαδή το Ειρήνη. Η χρήση του μητρωνύμου για τον άνδρα διατηρήθηκε ως παρωνύμιο στο χωριό έως το δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα.

Το επώνυμο Καρατζής ίσως είναι διαφορετική γραφή του Κυρίτσης, το οποίο απαντά στο κατάστιχο TD 35 του 1506. Εξαιρετικά απίθανο είναι τα επώνυμα Λάργαρης και Λάργαρος να είναι διαφορετική γραφή του Μάργαρης. Σύμφωνα με το μεταφραστή του καταστίχου «ο τρόπος γραφής είναι εντελώς διαφορετικός. Η μόνη πιθανότητα να συμπίπτουν είναι ή ο γραφέας να άκουσε το ένα εκ των δύο λανθασμένα ή στο δεύτερο να έχει σβηστεί εντελώς ο μισός φθόγγος».

Λόγω της κακής κατάστασης διατήρησης του χειρογράφου καταστίχου, δυσκολία υπάρχει και στην ανάγνωση του επωνύμου Γιούτσος. Σύμφωνα με τον μεταφραστή του καταστίχου η δεύτερη συλλαβή του επωνύμου είναι ευανάγνωστη και λήγει σε –çο. Αντίθετα, η πρώτη συλλαβή είναι εξαιρετικά δυσανάγνωστη. Το επώνυμο θα μπορούσε να αποδοθεί και ως Γί-τσος (Γίτσας?). Και τα δύο επώνυμα προέρχονται από το Γεώργιος.

Το επώνυμο Αρβανίτης απαντά στη γειτονική Νίκοβα στο κατάστιχο TD 35 του 1506 (βλέπε: Η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων της Νίκοβας σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1506).

 

3. Η φορολογία

Στη σελίδα 675 του καταστίχου αναφέρονται τα είδη της φορολογίας και οι φόροι, τους οποίους υποχρεωνόταν να καταβάλλουν στους σπαχήδες Χουσεΐν και Ισά οι κάτοικοι του Τσερνοβιτίου. Το σύνολο των φόρων (hâsıl) ανέρχονταν σε 6.600 άσπρα. Ο Χουσεΐν εισέπραττε μερίδιο (hisse) 4.200 και ο Ισά 2.400 άσπρα.

Ακολουθεί πίνακας των φόρων:

Α/Α	Είδος φόρου	Ποσότητα προϊόντος	Ποσά σε άσπρα
1	Σπέντζα (ispence)	-	2.399
2	Σίτος (gendüm)	20 φορτώματα	600
3	Κριθή (cev)	20 φορτώματα	400
4	Σίκαλη (çavdar)	5 φορτώματα	100
5	Δεκάτη καρυδιών [öşr-i cev(i)z]	-	30
6	Δεκάτη λαχανοκήπων (öşr-i bostan)	-	140
7	Μούστος (şire)	5 μέτρα	100
8	Φόρος κρασιού που είναι αναμεμειγμένο με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid)	-	50
9	Νεωτερικός φόρος χοίρων (bid’ at-i hanzîr)	-	12
10	Φόρος λειβαδιών (resm-i otlük)	-	450
11	Φόρος προβάτων μισός, μαζί με φόρο μαντριών (adet-i ağnam nisf ma’a resm-i ağil)	-	141
12	Φόρος παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια (adet-i deştbani)	-	140
13	Φόρος καλοκαιρινών βοσκοτόπων (resm-i yaylak)	-	20
14	Φόρος εγκληματιών μισός (niyabet nısf)	-	286
15	Φόρος νύφης ή αρραβώνων (resm-i arus)	-	160

Παρατηρήσεις

1. Ο φόρος της σπέντζας (ispence)

Για φόρο σπέντζας κατέβαλλαν 2.399 άσπρα. Ήταν ατομικός φόρος για τη γη. Τον κατέβαλαν οι χριστιανοί και οι εβραίοι ενήλικες άνω των 16 ετών, οι οποίοι ήταν ικανοί για εργασία και ανέρχονταν σε 25 άσπρα. Οι χήρες κατέβαλλαν 6 άσπρα, αν όμως κατείχαν αγρόκτημα 25 άσπρα.

Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζεται η κατανομή του φόρου ανά οικογένειες, αγάμους και χήρες στο Τσερνοβίτι:

Πληθυσμός		Φόρος	Ποσά
Εστίες ή οικογένειες	75	25	1.875
Άγαμοι	20	25	500
Χήρες	4	6	24
Συνολικό ποσό φόρου σπέντζας			2.399

Η μονάδα μέτρησης των σιτηρών φόρτωμα (himl ή yük)

Ως μονάδα μέτρησης των σιτηρών χρησιμοποιούνταν το φόρτωμα (hilm ή yük). Ως φόρτωμα ορίζεται το φορτίου μεταγωγικού ζώου (άλογο ή μουλάρι) και ποικίλει συχνά από τόπο σε τόπο. Τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης, για το φόρτωμα χρησιμοποιήθηκε ο αραβικός όρος hilm συνώνυμο του τουρκικού yük που επικράτησε αργότερα. Το 1506 στο σαντζάκι του Ευρίπου ένα φόρτωμα από σιτάρι ή κριθάρι αντιστοιχούσε σε 140 οκάδες ή 179 Kgr. ενώ το 1569 σε 160 οκάδες ή 205 Kgr.. Ο όρος yük διατηρήθηκε ως τις μέρες μας στα χωριά ως γιούκος (ή γίκος στη Φθιώτιδα). Το φόρτωμα ως μονάδα μέτρησης επιβίωσε και χρησιμοποιούνταν ανεπίσημα από τους ηλικιωμένους κατοίκους του χωριού έως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όταν ακόμη χρησιμοποιούσαν τα ζώα για τη μεταφορά των αγροτικών προϊόντων.

2. Ο φόρος της δεκάτης για σιτάρι (gendüm)

Ανέρχονταν σε 20 φορτώματα αξίας 600 άσπρων. Λαμβάνοντας υπόψιν το συντελεστή φορολογίας 13%, βάσει μαθηματικού υπολογισμού, η παραγωγή σιταριού του χωριού υπολογίζεται σε 154 φορτώματα, δηλαδή περίπου 154Χ140=21.540 οκάδες ή 27.597 Kgr..

3. Ο φόρος της δεκάτης για κριθάρι (cev)

Ανέρχονταν σε 20 φορτώματα αξίας 400 άσπρων. Λαμβάνοντας υπόψιν το συντελεστή φορολογίας 13%, η παραγωγή κριθαριού του χωριού υπολογίζεται σε 154 φορτώματα, δηλαδή περίπου 154Χ140=21.540 οκάδες ή 27.597 Kgr.. Όσο και η παραγωγή του σιταριού.

4. Ο φόρος της δεκάτης για σίκαλη (çavdar)

Ανέρχονταν σε 5 φορτώματα αξίας 100 άσπρων. Λαμβάνοντας υπόψιν το συντελεστή φορολογίας 13%, η παραγωγή σίκαλης του χωριού υπολογίζεται σε 38 φορτώματα, δηλαδή περίπου 38Χ140=5.320 οκάδες ή 6.810 Kgr..

5. Ο φόρος της δεκάτης για καρύδια (ceviz)

Δεν αναφέρεται ποσότητα. Ο φόρος αυτός καταβαλλόταν σε χρήμα και ήταν 30 άσπρα.

6. Ο φόρος της δεκάτης για λαχανόκηπους (bostan)

Για τους λαχανόκηπους του χωριού καταβαλλόταν φόρος σε χρήμα 140 άσπρα.

7. Ο φόρος της δεκάτης για μούστο (şire)

Η πληρωμή φόρου δεκάτης για μούστο και τα σωζόμενα τοπωνύμια «Αμπέλια» και «Αμπελάκια» αποδεικνύουν την ύπαρξη αμπελοκαλλιέργειας στο χωριό. Για το μούστο που παραγόταν από τα αμπέλια του χωριού καταβαλλόταν φόρος 5 μέτρα (medre) αξίας 100 άσπρων, δηλαδή 20 άσπρα το μέτρο. Το μέτρο (medre) ήταν μονάδα μέτρησης του μούστου και ισοδυναμούσε με 40 κούζες (κûze) ή 55 οκάδες. Η κούζα είναι αραβική λέξη και στα ελληνικά μεταφράζεται υδρία, λαγήνι. Στον κανουνναμέ του Ευρίπου μία κούζα κρασιού ισοδυναμούσε με 550 δράμια. Στον καζά του Ζητουνίου ο φόρος δεκάτης μούστου ήταν 2 μέτρα στα 15, δηλαδή το 13% της παραγωγής μούστου. Στο Τσερνοβίτι κατέβαλλαν δεκάτη μούστου 5 μέτρα Χ 55 οκάδες=275 οκάδες. Εφόσον ο φόρος της δεκάτης για το μούστο με συντελεστή 13% ήταν 275 οκάδες, η παραγωγή του χωριού ανέρχονταν περίπου σε 2.115 οκάδες ή 2.707 Kgr. μούστου.

8. Ο φόρος κρασιού με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid)

Για κρασί αναμεμειγμένο με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid) καταβαλλόταν φόρος 50 άσπρων. Η λέξη bac είναι περσική, σημαίνει δασμό ή τέλος διαπυλίων και χρησιμοποιείται για εισαγόμενα και διακινούμενα προϊόντα στην αγορά μίας μικρής πόλης ή χωριού. Επομένως, ο όρος bac-i hamr χρησιμοποιείται για τον δασμό ή τέλος κρασιού, το οποίο δεν παραγόταν στο χωριό αλλά εισαγόταν. Ενδιαφέρουσα είναι η πληροφορία ότι το εισαγόμενο κρασί ήταν αναμεμειγμένο με ρετσίνι από λυγαριά (καναπίτσα στην καθομιλουμένη του χωριού).

9. Ο νεωτερικός φόρος χοίρων (bid’ at-i hanzîr)

Καταβαλλόταν νεωτερικός φόρος χοίρων 12 άσπρα. Είναι διαφορετική ονομασία του φόρου χοίρων (resm-i hınzîr) από τα μέσα του 16^ου αιώνα και εξής. Ο φόρος προϋπήρχε επί Βυζαντίου και ονομαζόταν «Χοιροδεκατία» (δεκάτη των χοίρων). Ανέρχονταν σε ένα άσπρο ανά δύο χοίρους που σε κοπάδι έβοσκαν σε έρημα χωράφια (yabanda). Εάν όμως εκτρέφονταν στο σπίτι για τα Χριστούγεννα, φορολογούνταν με ένα άσπρο για κάθε χοίρο.

10. Ο φόρος λειβαδιών (resm-i otlük)

Για φόρο λειβαδιών καταβαλλόταν 450 άσπρα. Ο φόρος αυτός ονομαζόταν από τους Βυζαντινούς «Εννόμιον». Στη Θεσσαλία, κατά την εποχή του βυζαντινού τοπάρχη της Μιχαήλ ή Στέφανου Γαβριηλόπουλου (1295), ονομαζόταν «Νόμιστρον» και «Νόμιθρον». Ήταν φόρος δικαιώματος βοσκής και ανέρχονταν σε 6 άσπρα ανά οικογένεια. Σύμφωνα με διάταγμα του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, όσοι δεν καλλιεργούσαν γη, έδιναν στο σπαχή τον Ιούνιο για κάθε κοπάδι από 300 πρόβατα ένα κριάρι ή προβατίνα ή αρνί ανάλογα με τη ποιότητα του κοπαδιού. Την εποχή αυτή το κοπάδι ισοδυναμούσε με 300 πρόβατα.

11. Φόρος προβάτων μισός, μαζί με φόρο μαντριών (adet-i ağnam nisf ma’a resm-i ağil)

Ο φόρος προβάτων καταβαλλόταν από τους κατοίκους του Τσερνοβιτίου μισός και μαζί με φόρο μαντριών ανέρχονταν σε 141 άσπρα. Οι Βυζαντινοί ονόμαζαν αυτούς τους φόρους «Προβατονόμιον» και «Μανδριάτικον». Ο φόρος προβάτων (âdet-i ağnâm) ανέρχονταν σε 1 άσπρο για κάθε δύο πρόβατα ή γίδια. Τον πλήρωναν οι νομάδες και οι μόνιμοι βοσκοί στο σπαχή ή στο κρατικό ταμείο. Απαλλαγμένοι από το φόρο ήταν οι στρατιώτες που είχαν μέχρι 150 πρόβατα. Το φόρο που αντιστοιχούσε στους στρατιώτες, τον πλήρωναν οι βοσκοί ως φόρο μαντριών (resm-i ağil). Στην αρχή ανέρχονταν σε 6-12 άσπρα για κάθε κοπάδι 300 προβάτων, αργότερα σε 5 άσπρα.

12. Φόρος παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια (adet-i deştbani)

Ο φόρος παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια, τον οποίο κατέβαλλαν οι κάτοικοι του Τσερνοβιτίου, ανέρχονταν σε 140 άσπρα.

13. Φόρος καλοκαιρινών βοσκοτόπων (resm-i yaylak)

Για φόρο καλοκαιρινών βοσκοτόπων καταβαλλόταν 20 άσπρα. Η καταβολή αυτού του φόρου αποδεικνύει, ότι οι κάτοικοι του Τσερνοβιτίου χρησιμοποιούσαν καλοκαιρινά λιβάδια στην Όθρυ. Για το ξερό χορτάρι (ξερονομή) που αποκομιζόταν από τα καλοκαιρινά λιβάδια, ο σπαχής ελάμβανε το δέκατο ή δύο άσπρα για κάθε αμάξι κάρου. Δεν ελάμβανε φόρο για τα καλοκαιρινά λιβάδια, τα οποία χρησίμευαν για τα ζευγάρια ενός χωριού. Το χορτάρι των ακαλλιέργητων για ένα έτος αγρών ανήκε στους γεωργούς και δεν εισέπραττε φόρο ο σπαχής. Σύμφωνα με διάταγμα του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς αγροί ακαλλιέργητοι για τρία χρόνια θεωρούνταν λιβάδια και φορολογούνταν ως λιβάδια.

Για τα χειμαδιά (Kışlak) καταβαλλόταν στο σπαχή τον Απρίλιο άλλος φόρος. Οι Βυζαντινοί τον ονόμαζαν «Εννόμιον φθινοπωρινών χωροσταυλίων». Στο κατάστιχο δεν αναφέρεται τέτοιος φόρος για το Τσερνοβίτι.

14. Φόρος εγκληματιών μισός (niyabet)

Ο φόρος εγκληματιών καταβαλλόταν μισός (nısf) και ανερχόταν σε 286 άσπρα. Ο φόρος αυτός επιβάρυνε τους παραβάτες του νόμου για ελαφρά και βαριά αδικήματα ή εγκλήματα.

15. Φόρος νύφης ή αρραβώνων (resm-i arus)

Για τους αρραβώνες στο Τσερνοβίτι καταβαλλόταν φόρος 160 άσπρα. Ο φόρος αυτός αποτελεί τη συνέχεια του βυζαντινού φόρου της «Παρθενοφθορίας» και τον κατέβαλλε ο πατέρας της νύφης. Ο Σπυρίδων Λάμπρος αναφέρει ότι «παρθενοφθορία των τελευταίων βυζαντινών αιώνων εσήμαινε καταβολήν φόρου επί τη τελέσει γάμου θυγατρός» (Σπυρίδωνος Λάμπρου, Νέος Ελληνομνήμων, τόμος Δ΄, σελίδα 14 κ.ε.).

Επί οθωμανικής κατοχής ο φόρος ανέρχονταν σε 30 άσπρα για τα κορίτσια και 15 για τις χήρες. Καταβαλλόταν ιεραρχικά από τους υποδεέστερους προς τους ανώτερους: ο ραγιάς τον κατέβαλλε στο σπαχή, ο σπαχής στον σαντζάκμπεη, ο σαντζάκμπεης στον μπεηλέρμπεη και αυτός στο κρατικό ταμείο. Οι χριστιανοί πλήρωναν διπλάσιο φόρο αρραβώνων από τους μουσουλμάνους.

 

Ο καλλιεργήσιμος αγρός στο «Αμπελάκι» (Mezra’a Anbelaki)

Στην περιοχή του Τσερνοβιτίου καταγράφεται και το Μεζράα (καλλιεργήσιμος αγρός) στο τοπωνύμιο «Αμπελάκι» (Mezra’a Anbelaki). Καλλιεργούνταν σίτος και φορολογούνταν με 10 φορτώματα αξίας 100 άσπρων. Για την υπόλοιπη παραγόμενη ποσότητα σίτου στο χωριό, οι κάτοικοι φορολογούνταν με 20 φορτώματα αξίας 600 άσπρων. Επομένως, μεγάλο μέρος της ποσότητας σίτου του χωριού παραγόταν στον συγκεκριμένο καλλιεργήσιμο αγρό.

 

►ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ για τα είδη των φόρων και τις μονάδες μέτρησης των προϊόντων:

1. Σπύρος Ι. Ασδραχάς, Φορολογία και εκχρηματισμός στην οικονομία των βαλκανικών χωριών (15^ος-16^ος αι.), σελίδες 1-8. Άρθρο στην περιοδική έκδοση ΜΝΗΜΩΝ 8 (1982), Αθήνα 1980-1982.

2. Διαδίκτυο: Ο κανουνναμές (ķânûnnâme) του καζά Ζητουνίου (İzdin kazası).

3. Ευαγγελία Μπαλτά-Mustafa Oğuz, Ο κανουνναμές του Σαντζακίου του Ευρίπου (μέσα 16^ου αι.), σελίδες 231-263. Άρθρο στην περιοδική έκδοση ΑΡΧΕΙΟΝ ΕΥΒΟΪΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΛΒ΄ (1996-1997), Αθήνα 1997.

4. Ευαγγελία Μπαλτά, Η Μεγαρίδα στα οθωμανικά αρχεία και η αμπελοοινική της ιστορία, σελίδες 103-144, πίνακες 20,21,22. Άρθρο στα Πρακτικά του επιστημονικού συμποσίου ΟΙΝΟΝ ΙΣΤΟΡΩ II, Μεγαρίς. Η αμπελοοινική της ιστορία., Αθήνα 2002.

5. Ευαγγελία Μπαλτά, Η Καρυστία, 15^ος – 17^ος αιώνας, σελίδες 5-58. Άρθρο στην περιοδική έκδοση ΑΡΧΕΙΟΝ ΕΥΒΟΪΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΛΒ΄ (1996-1997), Αθήνα 1997.

6. Ευαγγελία Μπαλτά, Η Θάσος στις οθωμανικές επιγραφές του 15^ου και 17^ου αιώνα, σελίδες 503-522. Άρθρο στην περιοδική έκδοση ΘΑΣΙΑΚΑ 10 (2001), Καβάλα 2001.

7. Ευαγγελία Μπαλτά, Οι κανουνναμέδες του Μωριά, σελίδες 29-70. Άρθρο στην περιοδική έκδοση ΙΣΤΩΡ 6 (1993), Αθήνα 1993.

8. Γρηγόρης Ι. Στουρνάρας, Οθωμανική Θεσσαλία: οι διαδικασίες συγκρότησης του Kaza Ermiye (Αλμυρού) μέσα από τις πηγές του 15^ου-18^ου αιώνα, σελίδες 141-159. Άρθρο στην περιοδική έκδοση ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ 1 (2011), Θεσσαλονίκη 2011.

9. Δ. Κ. Τσοποτού, Γη και γεωργοί της Θεσσαλίας κατά την Τουρκοκρατίαν, Εν Βόλω 1912.

10. Για τη μονάδα μέτρησης φόρτωμα (yük) βλέπε: Halil İnalcık, Hilm (Yük) in the ottoman silk trade, mining and agriculture, σελίδες 432-460. Άρθρο στον τόμο Halil İnalcık, The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire. Essays on Economy and Society, Indiana University Turkish Studies and Turkish Ministry of Culture, Bloomington 1993.

 

 

ΠΗΓΗ

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας, Προεδρία Κρατικών Αρχείων, Οθωμανικά Αρχεία).