Η διακονία του Αγίου Νεκταρίου στο Νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος (30 Σεπτεμβρίου 1893 έως 6 Μαρτίου 1894)

Φωτογραφία του Αγίου Νεκταρίου των ετών 1890-1891 (από Kantas Soeurs, Ερμού 10, Αθήνα). Λίγα έτη αργότερα μετατέθηκε στο Νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος.

[Πηγή: Δημητρακόπουλος Σ., Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Η πρώτη άγια Μορφή των καιρών μας. Ιστορική βιογραφία βασισμένη σε αυθεντικές πηγές. Αθήνα 2005., σελίδα 189].

Εισαγωγικά

Οι επισκοπές Φθιώτιδος και Φωκίδος εχήρευαν από το 1877 και το 1887 αντίστοιχα. Τελευταίος αρχιεπίσκοπος Φθιώτιδος (όπως ήταν τότε ο τίτλος του) ήταν ο Καλλίνικος Καστόρχης (από 3 Οκτωβρίου 1852 έως 13 Αυγούστου 1877)[1]. Η Επισκοπική Επιτροπή της χηρεύουσας Αρχιεπισκοπής Φθιώτιδος αποτελούνταν τον Ιούλιο του 1889 από τους εξής εφημερεύοντες:

Παναγιώτης Πρωτοπαπά, Σακελλάριος, Β΄τάξη Γυμνασίου

Ιωάννης Μηλιαρόπουλος, Ιερομνήμων, Β΄τάξη Γυμνασίου

Λεωνίδας Στεργιανός, Χαρτοφύλαξ, Ελληνικού.

Εφημέρευαν επίσης οι:

Θεόδωρος Λαγκιώλτης, Υπομνηματογράφος, Β΄τάξη Ελληνικού

Αθανάσιος Θεοδώρου, Σκευοφύλαξ, Δημοτικού

Λάμπρος Κουκουτάκος, Σακελλίων, Δημοτικού

Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος, Δημοτικού[2].

Διορισμός

Λόγω του κενού αυτού υπήρχε έντονη ανάγκη ύπαρξης στο νομό πνευματικών ιερωμένων, οι οποίοι με την παρουσία και το κήρυγμά τους θα συντελούσαν στην ανύψωση του πνευματικού επιπέδου των κατοίκων και την τόνωση του θρησκευτικού τους φρονήματος.

Για την κάλυψη του κενού κινητοποιήθηκε ο, καταγόμενος από την Αμφίκλεια, τότε Υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και βουλευτής Φθιώτιδας Αθανάσιος Ευταξίας. Έδωσε εντολή να μετατεθεί από την Κύμη στη Λαμία ο ιεροκήρυκας Μητροπολίτης Πενταπόλεως Νεκτάριος Κεφαλάς. Το θέμα τέθηκε στη συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία αποφάσισε τη μετάθεση του ιεροκήρυκα Νεκταρίου Κεφαλά. Στα Πρακτικά της 81^ης Συνεδρίας της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος (4^ης Αυγούστου 1893) αναφέρεται η απόφαση ως εξής: «Εν τη αυτή συνεδρία εκρίθη, ίνα ο ιεροκήρυξ του νομού Ευβοίας Μητροπολίτης Πενταπόλεως κ.Νεκτάριος μετατεθή εις τον νομόν Φθιώτιδος και Φωκίδος στερούμενον τοιούτου».

Μετά από τρείς ημέρες, στις 7 Αυγούστου, εκδόθηκε από την Ιερά Σύνοδο και διαβιβάστηκε στο Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως η εξής απόφαση :

«Περί μεταθέσεως Ιεροκήρυκος.

Χάριν πνευματικών λόγων η Σύνοδος προτείνει τώ Υπουργείω την μετάθεσιν του ιεροκήρυκος του Νομού Ευβοίας Σεβασμιωτάτου πρώην Πενταπόλεως κ.Νεκταρίου εις τον Νομόν Φθιώτιδος διερουμένου τοιούτου και παρακαλεί αυτό, όπως ευαρεστουμένου ενεργήση την προκειμένην μετάθεσιν.

(ακολουθούν υπογραφές των μελών)» (Εικ.1)

Το Υπουργείο στις 10 Αυγούστου συνέταξε το Βασιλικό Διάταγμα, το οποίο στις 13 Αυγούστου υπογράφηκε στο ανάκτορο του Τατοΐου από τον Αντιβασιλιά Διάδοχο Κωνσταντίνο. Στις 17 Αυγούστου δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 161, Τεύχος Β :

«Γεώργιος Α΄

Βασιλεύς των Ελλήνων

Κατά πρότασιν του Ημετέρου επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού διατάσσομεν τάδε

Ο κατά τον Νομόν Ευβοίας Ιεροκήρυξ Νεκτάριος Κεφαλάς, πρώην Μητροπολίτης Πενταπόλεως, μετατίθεται εις την κενήν θέσιν του κατά τον Νομόν Φθιώτιδος και Φωκίδος ιεροκήρυκος.-

Εις τον αυτόν Ημέτερον Υπουργόν ανατίθεται η δημοσίευσις και εκτέλεσις του Διατάγματος τούτου.

Εν Τατοΐω τη 13 Αυγούστου 1893

Εν Ονόματι του Βασιλέως

Ο Αντιβασιλεύς

Κωνσταντίνος Διάδοχος

Ο επί των Εκκλησιαστικών κ.λ.π. Υπουργός

Αθ. Ευταξίας» (Εικ.2)

Στις 20 Αυγούστου κοινοποιήθηκε το Βασιλικό Διάταγμα στον ιεροκήρυκα Νεκτάριο Κεφαλά, στην Ιερά Σύνοδο και στο Νομάρχη Φθιώτιδος και Φωκίδος.

Την άλλη ημέρα, 21 Αυγούστου, η εφημερίδα της Χαλκίδας «ΕΥΡΙΠΟΣ» σε δημοσίευμά της μεταφέρει τη θλίψη των κατοίκων της Ευβοίας για τη μετάθεση του Αγίου:

«Μετά λύπης εμάθομεν ότι ο Ιεροκήρυξ του Νομού Ευβοίας κ.Νεκτάριος Κεφαλάς, Μητροπολίτης Πενταπόλεως, μετετέθη ως τοιούτος εις τον Νομόν Φθιώτιδος και Φωκίδος. πρό τριετίας περίπου διορισθείς Ιεροκήρυξ, εδείχθη αντάξιος των καθηκόντων, άτινα ανέθηκεν εις αυτόν η Εκκλησία. Διά της ευφραδείας και πειθούς του λόγου του κατεκήλησε πολλάκις τα ώτα των εκκλησιαζομένων και προσείλκυσε τον σεβασμόν αυτών. Ανήρ λίαν ευπαίδευτος και κεκτημένος πάσας τας γνώσεις, όσαι απαιτούνται, ίνα ευδοκιμήση τις εν τη απ’ άμβωνος ρητορεία, διαφέρει των συνήθων εκκλησιαστικών ρητόρων ών η ρητορική ικανότης περιορίζεται εις ολίγας κοινοτοπίας και αφορήτους χειρονομίας. Εν εκάστω λόγω αυτού εξευρίσκει και νέον θέμα, όπερ πραγματεύεται φιλοσοφικώτατα και ευφραδέστατα, απέχων ήκιστα αξιοπρεπών κινήσεων και σχημάτων. Ου μόνον δε, ως Ιεροκήρυξ ετιμήθη λίαν, αλλά και εν τη εκτελέσει Αρχιερατικών καθηκόντων, ενταύθα μέν μετά τον θάνατον του αοιδίμου Χριστοφόρου, εν Καρυστία δε κατά τάς απουσίας του Σεβασμιωτάτου Μακαρίου. Διά τούτο σφόδρα πάντες αισθάνονται λύπην διά την μετάθεσιν τόσον ικανού του θείου λόγου και εύχονται, όπως ο διάδοχος αυτού είναι αντάξιος του προκατόχου» [Εφημερίδα ΕΥΡΙΠΟΣ 1418/21-8-1893].

Άφιξη στη Λαμία

Στην εφημερίδα της Χαλκίδας ΕΥΡΙΠΟΣ αναφέρεται: «Ανεχώρησεν εις Λαμίαν ο εκεί μετατεθείς Ιεροκήρυξ κ.Νεκτάριος Κεφαλάς, Μητροπολίτης Πενταπόλεως» [Εφημερίδα ΕΥΡΙΠΟΣ 1424/2-10-1893]. Στη Λαμία έφτασε στις 30 Σεπτεμβρίου και ενοικίασε ένα δωμάτιο στο σπίτι του Λαμιώτη Χαράλαμπου Σακκόπουλου[3].

Η οικία Σακκόπουλου βρισκόταν στη σημερινή οδό Ησαΐα κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, η οποία τότε ήταν η μητρόπολη της Λαμίας (Εικ.3, 4).

Παραμονή στη Λαμία και δράση στην ευρύτερη περιοχή

Πέραν της δράσης του ως ιεροκήρυκα, ο Άγιος Νεκτάριος είχε και την άδεια να ιερουργεί προκειμένου να καλυφθούν τα κενά λόγω έλλειψης ιερέων. Κατά τις πρώτες ημέρες της άφιξής του έγραψε η εφημερίδα «Φωνή της Φθιώτιδος»:

«Η εν τω νομώ Φθιώτιδος τοποθέτησις ως ιεροκήρυκος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πενταπόλεως κ.Νεκταρίου Κεφαλά επεκροτήθη παρ’ όλης της κοινωνίας, και οφείλομεν δημοσία να επαινέσωμεν την λαμπράν ταύτην πράξιν της Ιεράς Συνόδου και του κ. επί των εκκλησιαστικών υπουργού. Μεμορφωμένος ούτος τελείως, και κάτοχος τελείας παιδείας, κέκτηται συγχρόνως και άλλα σπάνια προσόντα και τύπο πολλών αρετών περικοσμείται, δεν γνωρίζομεν δε αν η Ελλάς έχη ολίγους ομοίους ιεράρχας να επιδείξη. Ο Ναός της Ευαγγελιστρίας κατά τάς παρελθούσας Κυριακάς ήτο πλήρης εκκλησιαζομένων, η δε λειτουργία είχε τι το υψηλόν και επιβάλλον, πάντες οι εις αυτήν παρευρεθέντες κατεγοητεύθησαν και απεδείχθη ότι οποίαν δύναμιν και επιρροήν δύναται εις άριστος ιεράρχης να ασκήση εις την χριστιανικήν και ηθικήν διάπλασιν των ψυχών των πολιτών.

Κρίνομεν καλόν χάριν των συμπολιτών ημών και των κατοίκων εν γένει του νομού μας, να γράψωμεν τινά περί του ανωτέρω Μητροπολίτου Πενταπόλεως, όπως τοις πάσι, γείνη γνωστόν, οποίος ιεράρχης εν τώ τόπω μας εκλήθη ίνα κηρύξη τον λόγον του Θεού.

Κατάγεται ούτως εκ της παρά την Κωνσταντινούπολιν Σηλυβρίας και είναι προλύτης της Θεολογίας του ημετέρου Πανεπιστημίου. Μετά την εν Αθήναις αποπεράτωσιν των σπουδών του, μετέβη παρά τω Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σωφρονίω παρ’ ού προεχειρίσθη Μέγας Αρχιμανδρίτης του Αλεξανδρινού Θρόνου και μετά ταύτα Μητροπολίτης Πενταπόλεως. Διαμείνας δε επί πέντε έτη ως γενικός επίτροπος του Πατριαρχείου εν Καΐρω, έδρα του Πατριαρχικού Θρόνου και μετά ταύτα ασθενήσας, έλαβεν άδειαν απουσίας και ήλθεν εις Αθήνας. Και επειδή και δίπλωμα του ημετέρου Πανεπιστημίου είχε και την ελληνικήν ιθαγένειαν εκτήσατο, η ιερά σύνοδος επιθυμούσα κατά την εν Αθήναις διαμονή του να τον χρησιμοποιήση, απεφάσισεν όπως αποστείλη αυτόν εις τον ημέτερον νομόν με τας αποδοχάς του ιεροκήρυκος, αλλά τότε ο επίσκοπος Καρυστίας δια το γήρας του, εζήτησεν όπως αποσταλή εις τον Νομόν Ευβοίας, διότι συνέπεσε τότε και ο Χριστόφορος, Αρχιεπίσκοπος Χαλκίδος, να είναι ασθενής και ούτω μετέβη εις Χαλκίδα. Ήδη δε πληρωθείσης της Αρχιεπισκοπικής θέσεως Χαλκίδος, η ιερά σύνοδος έκρινε καλόν να τον τοποθετήση εν τω Νομώ Φθιώτιδος όστις από πολλών ετών ως μη ώφειλε στερείται Αρχιερέως. Έχει δε ήδη εκδιδόμενα τα εξής συγγράμματα:

α) Περί της αναγκαιότητος και σπουδαιότητος των επτά οικουμενικών συνόδων

β) Περί Ιερών Μνημοσύνων.

γ) Περί αποκαλύψεως του Θεού εις τον κόσμον

δ) Περί ανθρώπου «Υποτυπώσεις περί ανθρώπου»

ε) Λόγους αυτού δέκα εις έν σώμα και εννέα κατά φυλλάδια

ζ) Εξέδωκε χειρόγραφον του Νεοφύτου Βάμβα ούπω εκδιδόμενον περί φυσικής Θεογνωσίας και Χριστιανικής ηθικής, και

η) εξέδωκε έργον του Ευγενίου του Βουλγάρεως, μη αναφερόμενον εις τα έργα του, εκδοθέν το δεύτερον μετά επισημειώσεων δι’ ων αποδεικνύει σαφώς ότι είναι έργον του Ευγενίου!

Θαυμάζομεν τη αληθεία πώς μέχρι τούδε η Ιερά Σύνοδος δεν έπεισε τοιούτον Ιεράρχην ίνα δεχθή θέσιν Αρχιεπισκοπικήν εν Ελλάδι και εν τινι των καλυτέρων Νομών αυτής.». [Εφημερίδα «Φωνή της Φθιώτιδος» 6/9-10-1893].

Μέσα από το άρθρο της εφημερίδας φαίνεται η καθολική αποδοχή από το λαό της Λαμίας, ο οποίος έσπευδε τις Κυριακές στη θεία λειτουργία που τελούνταν στον μικρό ναό της Ευαγγελίστριας (Εικ.5) προς ακρόαση του λόγου του νεοαφιχθέντα ιεροκήρυκα.

Ο κύκλος των περιοδειών του περιελάμβανε την Άμφισσα, Αταλάντη, Δομοκό, Γαλαξείδι, κ.ά.. Η επίσκεψή του όμως στο Γαλαξείδι το χειμώνα επέδρασε αρνητικά στην υγεία του. Όταν επέστρεψε στη Λαμία αρρώστησε σοβαρά και για αρκετές ημέρες παρέμεινε κλινήρης.

Ομιλίες και βιβλία στη Λαμία

Στη Λαμία εκφώνησε δύο ομιλίες, οι οποίες εκδόθηκαν αργότερα:

α) Στις 8 Νοεμβρίου 1893 εκφώνησε προς τους μαθητές του Γυμνασίου Λαμίας ομιλία με τίτλο «Λόγος προς εφήβους». Ολόκληρη η ομιλία βρίσκεται στις σελίδες 216 έως 227 της μεταπτυχιακής εργασίας της Ειρήνης Χ. Ζυγουράκη με τίτλο Η κλασική παιδεία στα παιδαγωγικά έργα του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, Θεσσαλονίκη 2013.

β) Στις 20 Νοεμβρίου 1893 εκφώνησε την ομιλία του «Γραφή περί αυτοχειρίας». Ολόκληρη η ομιλία βρίσκεται στις σελίδες 233 έως 245 της μεταπτυχιακής εργασίας της Ειρήνης Χ. Ζυγουράκη με τίτλο Η κλασική παιδεία στα παιδαγωγικά έργα του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, Θεσσαλονίκη 2013.

Στις 22 Φεβρουαρίου 1894 εκδίδεται με δαπάνη του Εμπορικού Συλλόγου Λαμίας το έργο του «Περί επιμελείας ψυχής». Όπως σημειώνει ο ίδιος στον πρόλογο της Α΄ Έκδοσης:

«Το ανά χείρας πονημάτιον συγκείμενον από ένδεκα ομιλίας και λόγους, φέρει τον τίτλον “Περί επιμελείας ψυχής” διά τον επιζητούμενον δι’ αυτών σκοπόν. Αι τέσσαρες πρώται ομιλίαι εισί μία μελέτη περί ηθικής ελευθερίας, δι’ ής ζητούμεν να αποδείξωμεν ότι ο άνθρωπος είνε ηθικώς ελεύθερος και ότι παρεκτρεπόμενος αμαρτάνει προς τον Θεόν· η Πέμπτη ομιλία περί αμαρτίας, δι’ ής αποδεικνύομεν, ότι η αμαρτία είναι μέγα κακόν και ότι οφείλομεν να μετανοήσωμεν· η έκτη περί μετανοίας· η εβδόμη περί μετανοίας και ικανοποιήσεως της προσβληθείσης θείας δικαιοσύνης· η ογδόη και η ενάτη περί εξομολογήσεως· οι δε λοιποί δύο λόγοι, περί θείας ευχαριστίας.

Η σειρά και η αλληλουχία των εννοιών, ήν επιμελώς επεζητήσαμεν, επιτρέπει να θεωρηθώσιν αι διάφοροι ομιλίαι και λόγοι ως μέρη, ή κεφάλαια, μιάς συγγραφής· διά δε τον επιζητούμενον σκοπόν έργον άρτιον.

Σκοπός της τοιαύτης κατατάξεως και εκδόσεως αυτών είνε όπως εν ενί μικρώ τεύχει περιλάβωμεν πάσαν διδασκαλίαν αναγκαίαν προς επιμέλειαν ψυχής λογικής και αθανάτου. Τούτο ημίν το ανά χείρας έργον, όπερ εξετυπώθη δαπάναις του Εμπορικού Συλλόγου Λαμιέων εις 1500 αντίτυπα, όπως διανεμηθή δωρεάν, προς ψυχικήν ωφέλειαν.

Εν Λαμία τη 22 Φεβρουαρίου 1894

† Ο Μητροπολίτης Πενταπόλεως

Νεκτάριος Κεφαλάς»

Η εκτίμηση των Φθιωτών προς τον συγγραφέα Άγιο Νεκτάριο φαίνεται από το γεγονός ότι το 1895, ένα χρόνο μετά την αναχώρησή του από τη Λαμία, τριάντα επτά επιφανείς Φθιώτες υπήρξαν συνδρομητές σε ένα από τα σπουδαιότερα έργα του. Μεταξύ αυτών ο Αρχιεπίσκοπος Φθιώτιδος Κωνσταντίνος Καλοζύμης (1840-1902) (Εικ.6), ο Δήμαρχος Λαμιέων Αριστείδης Σκληβανιώτης (1840-1901), ο Χρήστος Ι. Ελασσώνας (;-1927), ο Ηρακλής Χ. Τσάλλης (1840-1912), ο Παναγής Μαυρίκας, κ.ά.. Ειδικότερα στη σελίδα 483 του έργου του «Ιερών και φιλοσοφικών λογίων θησαύρισμα», τόμος Α, Εν Αθήναις 1895, στον Κατάλογο των Συνδρομητών αναφέρονται οι εξής:

«Λαμίας

δια του αιδ. Ιω. Μηλιαροπούλου οίκ.

ο Σεβ. Αρχ. Φθιώτιδος Κωνσταντ.

Αιδ. Ιω. Μηλιαρόπουλος οίκον.

Ιωάννης Μ. Γεωργιάδης

Γεώργιος Γραμματίκας

Ιωάννης Πεζάς

Αθανάσιος Καθαρός

Ευάγγελος Λάππας

Ηλίας Κοκκινόπουλος

Αλέξανδρος Χατζηρήγας

Δημ. Ν. Μαχαιράς

Χρήστος Ι. Ελασσώνος (Ελασσώνας)

Παναγής Μαυρίκας

Κωνστ. Δ. Καϊλάνης

Στυλιανός Παπαν Γουριώτης

Ιωάννης Λάγος

Ιωάννης Καϊλάνης

Κωνσταντίνος Αποστολίδης

Χρήστος Λώλος

Δημ. Αναγνωστόπουλος

Γεώργιος Κρανάκος

Κ. Παναγιωτίδης

Αριστ. Σκληβανιώτης δήμαρχος

Γεώρ. Ρ. Εμμανουήλ

Ηρακλής Χ. Τσάλλης

Δ. Κ. Δούκας

Θεόδ. Λαγγούλης

Αθ. Παπαδόπουλος

Αναστ. Ν. Κωτοζήκος

Κ. Ι. Κατηχωρίτης

Ευθ. Τσιλιόπουλος

Αντ. Β. Τσοκαλάς

Νικόλαος Λ. Τράκας

Νικόλαος Δ. Βοϊαντσής

Γεώρ. Μίσιος

Λεωνίδας Ρούκης

Σταμάτιος Γκιώνης

Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος». (Εικ.7).

Επιστολή

Τον Αύγουστο του 2013 ήλθε στο φως επιστολή, την οποία ο Άγιος Νεκτάριος είχε γράψει στη Λαμία στις 4 Οκτωβρίου 1893. Απευθυνόταν στον Μητροπολίτη Αθηνών Γερμανό Καλλιγά, αιτούμενος τη μεσολάβησή του προς τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας, προκειμένου να γίνει αποδεκτή η μετάβασή του στην Αίγυπτο. Σκοπός του ήταν η μελέτη βιβλίων της Βιβλιοθήκης του Πατριαρχείου για την ολοκλήρωση ημιτελών έργων του προς δημοσίευση (Χριστιανική Εορτολογία, Αρχαιολογία, Λειτουργική, λειτουργία του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Μάρκου, Λειτουργία Ιακώβου του Αδελφοθέου, Ηθικά Κεφάλαια και Λόγοι Εκκλησιαστικοί) (Εικ.8). Η επιστολή διατηρήθηκε στο οικογενειακό αρχείο λαμιώτικης οικογένειας, η οποία διατηρούσε στενές πνευματικές σχέσεις με τον Άγιο Νεκτάριο. Φωτογραφήθηκε και διασώθηκε στην αρχική της μορφή πριν διορθωθεί, καθαρογραφεί και ταχυδρομηθεί από τον ίδιο προς τον Μητροπολίτη Αθηνών.

Για τη δράση του στη Λαμία αναφέρει στην επιστολή :

«…Εν Λαμία ήδη ωμίλησα δίς, ο δε Πανάγαθος Θεός ευδόκησε να εμβάλη λόγον τοίς χείλεσί μου, και να διδάξω το πολυπληθές ακροατήριόν μου ούτως ώστε να μορφωθή πεποίθησις προς την διδασκαλίαν μου. Τούτο με ευχαριστεί και με παρηγορεί ελπίζω δε να φανώ ωφέλιμος……»

Αναχώρηση

Με Βασιλικό Διάταγμα της 1^ης Μαρτίου 1894 ο Άγιος Νεκτάριος διορίσθηκε Διευθυντής στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών. Ανάμεικτα ήταν τα συναισθήματα των κατοίκων της Λαμίας, όταν έγινε γνωστό το γεγονός. Επειδή τον περιέβαλαν με εκτίμηση και αγάπη, επικράτησε έντονο συναίσθημα χαρμολύπης. Η εφημερίδα «Φωνή της Φθιώτιδος» έγραψε στις 6 Μαρτίου 1894:

« Επί τη ειδήσει ταύτη εχάρημεν μέν, διότι διά του ανωτέρω διορισμού, εξετιμήθη και ικανοποιήθη διαπρεπής ιεράρχης, αλλά συγχρόνως ελυπήθημεν άπαντες, διότι ο τόπος μας στερείται Αρχιεπισκόπου διακεκριμένου και υπό πολλών αρετών περικοσμουμένου, όστις καίτοι υπό την ιδιότητα του ιεροκήρυκος, παραμείνας επ’ ολίγον διάστημα ενταύθα, απεδείχθη πολύ ωφέλιμος. Επί των ημερών αυτού το θρησκευτικόν συναίσθημα των συμπολιτών μας ανεζωπυρήθη και το γόητρον της εκκλησίας ανυψώθη. Διά δε των από του άμβωνος ωραίων, διδακτικών και υψηλάς εννοίας περιεχόντων λόγων του, διά των πατρικών και πολυτίμων συμβουλών του και διά της κοσμίας, αμέμπτου και αρίστης συμπεριφοράς του, εφείλκυσεν αμέριστον την αγάπην και τον σεβασμόν των συμπολιτών μας, οίτινες ουδέποτε θα λησμονήσωσι τον λαμπρόν τούτον ιεράρχην, του οποίου το όνομα δικαίως μετά σεβασμού προφέρουσι και πάντοτε ευφροσύνως θα αναμιμνήσκωνται αυτού. Συγχαίρομεν από καρδίας τους εν τη ιερατική σχολή διδασκομένους διά τον διορισμόν αρίστου ιθύντορος της σχολής των.» [Εφημερίδα «Φωνή της Φθιώτιδος» 20/6-3-1894].

Η αναχώρησή του από τη Λαμία έλαβε χώρα στις 6-7 Μαρτίου 1894. Πριν αναχωρήσει εκφώνησε αποχαιρετιστήριο λόγο προς τους Λαμείς. Πλήθος κατοίκων τον συνόδευσε σε μεγάλο μέρος της διαδρομής έως τη Στυλίδα. Από τη Στυλίδα αναχώρησε με το πλοίο της γραμμής Βόλος-Πειραιά για να μεταβεί στον Πειραιά. Η εφημερίδα «Φωνή της Φθιώτιδος» έγραψε σχετικά στις 10 Μαρτίου 1894:

« Πανδήμως πρό ημερών η πόλις μας προέπεμψε τον τέως εκπληρούντα τα καθήκοντα του ιεροκήρυκος εν τω νομώ Φθιώτιδος Σεβ. Πρώην Μητροπολίτην Πενταπόλεως κ. Νεκτάριον Κεφαλάν, μεταβαίνοντα εις Αθήνας, όπως επαξίως αναλάβη την Διεύθυνσιν της Ριζαρείου Σχολής.

Επί τη ειδήσει της αναχωρήσεως εκ της πόλεώς μας του διακεκριμένου Αρχιεπισκόπου, οι συμπολίται ημών έσπευσαν αθρόοι εις τον οίκον αυτού. Ήτο δε λαμπρόν το θέαμα να βλέπη τις ολόκληρον πόλιν προπέμπουσαν αυτόν μετά συγκινήσεως. Τα εκδηλωθέντα αισθήματα εκ μέρους των συμπολιτών μας και η λύπη ήν ησθάνθησαν ούτοι επί τη στερήσει του διαπρεπούς ιεράρχου, ενώ αποδεικνύουσι την δικαίαν εκτίμησιν προς αυτόν και την ευγνωμοσύνην ήν οφείλομεν πάντες, διότι ομολογουμένως πολύ ωφέλησε τον τόπον μας η επί μικρόν διάστημα διαμονή του ενταύθα, αποδεικνύουσι συγχρόνως ότι προαίσθημα λυπηρόν ευλόγως κατέχει τους συμπολίτας μας, αναλογιζομένους ότι αφού επί τριακονταετίαν εγκαταλείφθη ως απόκληρος ο τόπος άνευ αρχιερέως και περιεφρονήθημεν, ως μη ώφειλεν, υπό των κατά καιρούς Κυβερνήσεων και υπό των βουλευτών μας, τούτ’ αυτό και εν τω μέλλοντι θέλει συμβή, και δεν γνωρίζομεν πότε θα αξιωθώμεν να απολαύσωμεν αυτού και μάλιστα ομοίου τώ πρώην Πενταπόλεως κ. Νεκταρίου Κεφαλά.» [Εφημερίδα «Φωνή της Φθιώτιδος» 21/10-3-1894].

Επτά μήνες μετά την αναχώρηση του Αγίου Νεκταρίου, στις 16 Οκτωβρίου 1894, χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Φθιώτιδας ο Κωνσταντίνος Καλοζύμης (1894-1902).

Επίλογος

Σήμερα πρός τιμήν του Αγίου Νεκταρίου ανεγείρεται ναός στον οικισμό Νεαπόλεως (πρώην Ρεβενίων)Λαμίας. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2003 από το μητροπολίτη Φθιώτιδος κ.κ.Νικόλαο. Τα θυρανοίξια του υπογείου και προσωρινού ναού τελέσθηκαν από τον ίδιο στις 14 Απριλίου 2006.

Εξάλλου με το ΠΔ 185/19-8-2004 «Ίδρυση Ενορίας του Ιερού Ναού Αγίου Νεκταρίου επισκόπου Πενταπόλεως του θαυματουργού στον οικισμό Κ.Ρεβενίων Λαμίας της Ιεράς Μητροπόλεως Φθιώτιδος», το οποίο δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 162/Α/31-8-2004, ιδρύθηκε Ενορία στην ίδια περιοχή ενώ οδός των Καλυβίων ονομάζεται «Οδός Αγίου Νεκταρίου».

Υ.Γ.: Ευχαριστούμε θερμά την κα Σοφία Βακιρτζηδέλη από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Φθιώτιδας για την πολύτιμη συνεργασία που είχαμε μαζί της και τη βοήθειά της στην επιτόπια έρευνά μας στα υπάρχοντα φύλλα των εφημερίδων περιόδου 1893-1894 «Φωνή του Λαού», «Φθιώτις», Θερμοπύλαι» και «Φωνή της Φθιώτιδος».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Ο Καλλίνικος Καστόρχης καταγόταν από τη Δημητσάνα Αρκαδίας. Χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Φθιώτιδος στις 3 Οκτωβρίου 1852 στον Ιερό ναό Αγίας Ειρήνης της οδού Αιόλου στην Αθήνα. Στις 9 Ιανουαρίου 1861 θεμελίωσε τον ναό της Ευαγγελίστριας Λαμίας, ο οποίος προοριζόταν για μητροπολιτικός. Έως το 1898 είχαν γίνει τα θεμέλια. Από το 1878 είχε κατασκευασθεί ξύλινο παράπηγμα ναού για την τέλεση των θείων μυστηρίων. Στο παράπηγμα αυτό εκφώνησε ο Άγιος Νεκτάριος την ομιλία, την οποία αναφέρει η εφημερίδα «Φωνή της Φθιώτιδος» 6/9-10-1893. Ο ναός της Ευαγγελίστριας περατώθηκε το 1923. Μέχρι τότε μητροπολιτικός ναός της Λαμίας ήταν ο Άγιος Νικόλαος. Για τον Καλλίνικο Καστόρχη βλέπε άρθρο: Μητροπολίτου Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως Πολυκάρπου Συνοδινού, Ο Φθιώτιδος Καλλίνικος Καστόρχης. Περιοδική έκδοση ΘΕΟΛΟΓΙΑ 2 (1932), σελίδες 97-118]. Από το 1877 έως και το 1894 δεν υπήρχε αρχιεπίσκοπος Φθιώτιδος. Στις 16 Οκτωβρίου 1894 χειροτονήθηκε ο Κωνσταντίνος Καλοζύμης (1894-1902) από το Μαρούσι.

[2] Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο Υπουργείου Εκκλησιαστικών κ.λ.π., «Κατάλογος εμφαίνων α) τας πόλεις, κωμοπόλεις και χωρία της επισκοπής ταύτης, β) ακριβή αριθμόν των ενοριών κ.λ.π. γ) τους εν ενεργεία εφημερίους κ.λ.π.», αταξινόμητα.

[3] Ο Χαράλαμπος Σακκόπουλος γεννήθηκε στη Λαμία το 1845. Από το γάμο του με την Αικατερίνη Χρήστου Στεργιοπούλου απέκτησε τον Κωστή (Κωνσταντίνο) (1877-1948), τον Γεώργιο και τη Δέσποινα. Η οικογένεια Σακκόπουλου συνδέθηκε στενά με τον Άγιο Νεκτάριο, ο οποίος φρόντισε για τον διορισμό του Χαράλαμπου στις επιχειρήσεις Συγγρού στην Αθήνα, αξιοποιώντας τη γνωριμία του με τον εθνικό ευεργέτη Ανδρέα Συγγρό, με δωρεά του οποίου αργότερα χτίσθηκε το Δικαστικό Μέγαρο Λαμίας. Ο Κωστής Σακκόπουλος αγάπησε τον Άγιο Νεκτάριο ως φυσικό του πατέρα. Τον ακολούθησε στην Αθήνα, όπου και εχρημάτισε παιδονόμος στη Ριζάρειο Σχολή. Μετά το 1920 ανέλαβε τη φροντίδα του μοναστηριού στην Αίγινα καθώς και ογδόντα ορφανών της Αίγινας κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Απεβίωσε το 1948. Τα οστά του μεταφέρθηκαν και ενταφιάστηκαν στη νότια εξωτερική πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Χαραλάμπους Παλιαχώρας Αιγίνης.

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Εικ.1. Η απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. [Πηγή: από το βιβλίο του Σοφοκλή Γ. Δημητρακόπουλου, Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Η πρώτη άγια Μορφή των καιρών μας. Ιστορική βιογραφία βασισμένη σε αυθεντικές πηγές. Αθήνα 2005, σελίδα 376.].

Εικ.2. Το Βασιλικό Διάταγμα μετάθεσης. [Πηγή: από το βιβλίο του Σοφοκλή Γ. Δημητρακόπουλου, Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Η πρώτη άγια Μορφή των καιρών μας. Ιστορική βιογραφία βασισμένη σε αυθεντικές πηγές. Αθήνα 2005, σελίδα 377.].

 Εικ.3. Η οδός Ησαΐα σήμερα. Τα σκαλοπάτια (οδός Αγίου Νικολάου) οδηγούν στο Ναό του Αγίου Νικολάου, παλιό μητροπολιτικό ναό της Λαμίας. [Πηγή: https://www.google.gr/maps/@38.9010749,22.4375024,17z ].

 Εικ.4. Ο Ναός του Αγίου Νικολάου Λαμίας. Από τον άμβωνά του κήρυξε στους Λαμιείς ο Άγιος Νεκτάριος. [Πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου].

Εικ.5. Η πλατεία Ελευθερίας το 1899. Δεξιά διακρίνεται ο μικρός ναός της Ευαγγελίστριας, στον οποίο τα έτη 1893-1894 συνωστίζονταν τις Κυριακές οι Λαμιείς για να ακούσουν το λόγο του τότε ιεροκήρυκα Αγίου Νεκταρίου. Στην είσοδό του, η οποία συμπίπτει ακριβώς με την είσοδο του σημερινού μεγαλοπρεπούς ναού, επί της οδού Υψηλάντους, διακρίνεται το κωδωνοστάσιο. Αριστερά στο βάθος διακρίνεται ο μιναρές από το Κουρσούμ τζαμί. Στην πλατεία πιθανώς πραγματοποιείται κάποια τελετή λόγω της ύπαρξης στρατιωτικού αγήματος, κρίνοντας από τον σχηματισμό των λογχών των στρατιωτικών τυφεκίων. Οι εικονιζόμενοι πολίτες είναι λαμπροφορεμένοι, μερικοί φέρουν τοπική ενδυμασία (φουστανέλα, τσαρούχια). Η φωτογραφία ανήκει στο αρχείο Γεωργίου Κρέμου και παραχωρήθηκε προς δημοσίευση στο περιοδικό ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ από τον κ.Θανάση Χρήστου, καθηγητή Πανεπιστημίου. [Πηγή: άρθρο του Περικλή Κ. Φύκα, Άγνωστες τοπικές εκκλησιαστικές πτυχές (συμβολή στη Φθιωτική Επισκοπική Ιστορία), σελίδες 61-72, περιοδική έκδοση ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 23 (2015), Λαμία 2015, σελίδα 72].

 Εικ.6. Ο Φθιώτιδος Κωνσταντίνος Καλοζύμης. Χειροτονήθηκε επτά μήνες μετά την αναχώρηση του Αγίου Νεκταρίου από τη Φθιώτιδα. [Πηγή: Από το Λεύκωμα: Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας του 1896, Τόμος Α΄ : Πανελλήνιον Εικονογραφημένον Λεύκωμα. Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου της Εστίας Κ. Μάϊσνερ και Ν.Καργαδούρη, 1896, σελίδα 58.].

Εικ.7. Κατάλογος συνδρομητών «εκ Λαμίας». [Πηγή: Από το βιβλίο Νεκταρίου Κεφαλά «Ιερών και φιλοσοφικών λογίων θησαύρισμα», τόμος Α, Εν Αθήναις 1895,, σελίδα 484.].

Εικ.8. Η άγνωστη επιστολή που έγραψε ο Άγιος Νεκτάριος στη Λαμία. [Πηγή: Άρθρο Βολουδάκης Β., Μία άγνωστη επιστολή του Αγίου Νεκταρίου. Περιοδική έκδοση ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ 135 (Νοέμβριος 2013), σελίδες 397, 398, 399]..

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Βολουδάκης Β., Μία άγνωστη επιστολή του Αγίου Νεκταρίου. Άρθρο στην περιοδική έκδοση ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ 135 (Νοέμβριος 2013), σελίδες 395-404.

-ΔημητρακόπουλοςΣ., Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Η πρώτη άγια Μορφή των καιρών μας. Ιστορική βιογραφία βασισμένη σε αυθεντικές πηγές. Αθήνα 2005.

-Μπολτέτσος Τρ., Ποιμαντική φυσιογνωμία των ενοριών της Λαμίας, Λαμία 2007.

-Νάτσιος Δ., Ο Άγιος Νεκτάριος Κεφαλάς στη Λαμία (1893-1894), εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ», φύλλο (4.33) 4.2511/ 10-6-1994, σελίδα 7.

Υπάτη 1860: κατασκευή πλατείας από τη στρατιωτική αρχή της πόλης

Στο φύλλο 227 της 17^ης Σεπτεμβρίου 1860 της φθιωτικής εφημερίδας «Φάρος της Όθρυος» μεταξύ των άλλων τοπικών ειδήσεων, δημοσιεύεται και ευχαριστήριος επιστολή ενός κατοίκου της Υπάτης προς τις στρατιωτικές και πολιτικές αρχές της πόλης.

Με την επιστολή αυτή το αναγνωστικό κοινό της εφημερίδας πληροφορείται για τη συμβολή του στρατιωτικού τμήματος με έδρα την Υπάτη, στην κατασκευή και παράδοση στους Υπατείς της πλατείας που βρισκόταν απέναντι από το στρατώνα της πόλης[1]. Για να καταστεί προσβάσιμη στο κοινό η πλατεία εργάστηκαν ο 5^ος λόχος του λοχαγού Δημητρακόπουλου και το στρατόπεδο ασκήσεως νεοσυλλέκτων υπό τους Π.Τσαμάλα[2] υπολοχαγό, Ι.Παπανδρέου[3] και Ι.Καραγιάννη ανθυπολοχαγούς.

Εκφράζονται οι ευχαριστίες των Υπατέων προς τις στρατιωτικές αρχές και ιδιαιτέρως προς τον βετεράνο αγωνιστή του 1821 ταγματάρχη Π.Κουρκουμέλη[4] και το Δήμαρχο της πόλης Παναγιώτη Ξηροτύρη[5] για την αποπεράτωση του έργου.

Ακολουθεί το κείμενο της επιστολής:

«-Φίλε!

Εν Υπάτη την 10 7βρίου 1860.

Ο ενταύθα φρουρών 5 λόχος υπό του Λοχαγού Κυρίου Δημητρακοπούλου διοικούμενος, και το στρατόπεδον της ασκήσεως των νεοσυλλέκτων, αποτελούμενον εξ των Κ.Κ. Π.Τσαμάλα υπολοχαγού, Ι.Παππανδρέου και Ι.Καραγιάννη ανθυπολοχαγών εφείλκυσαν την αγάπην και την υπόληψιν των εδώ πολιτών διά της αξιολόγου συμπεριφοράς των ήν επιδεικνύουσι προς πάντας· διά προσωπικής δε εργασίας ήν επετήρουν αυτοπροσώπως οι Κ.Κ. αξιωματικοί ισοπεδόθη η απέναντι του στρατώνος Πλατεία εις τρόπον ώστε ήδη γυμνάζονται εν αυτή ανέτως 300 σχεδόν άνδρες και το μέρος τούτο χρησιμεύει ήδη διά τον κυριώτερον περίπατον όλης της πόλεως· κατά συνέπειαν οι Πολίται πάσης τάξεως προσφέρουσι τάς ειλικρινείς ευχαριστήσεις των εις τους Κ.Κ. αξιωματικούς και εις τους απαρτήσαντας το στρατόπεδον και την φρουράν υπαξιωματικούς και στρατιώτας, την ευγνωμοσύνην των δε προς τον Διοικητήν του τάγματος Κύριον Παρασκευάν Κουρκουμέλην προθύμως παρασχόντα τα μέσα εις τους ειρημένους Κ.Κ. αξιωματικούς, δι’ ών κατώρθωσαν να επιδείξωσι την άκραν φιλοκαλίαν των.

Χάριν δικαιοσύνης οφείλομεν να μνησθώμεν και του Κυρίου Δημάρχου μας συντελέσαντος το καθ’ εαυτόν εις το ευάρεστον τούτο αποτέλεσμα.

Ο Σός Α.»

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Για το στρατώνα της Υπάτης βλέπε «Το ευζωνικό κατά τα τέλη του 19ου αιώνα».

[2] Τζαμάλας Παναγιώτης: γεννήθηκε στη Δρέμισσα (από το 1915 Πανουργιάς) Παρνασσίδας το 1891. Αποστρατεύθηκε με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη και απεβίωσε στις 13 Αυγούστου 1891 (πηγή: ΜΣΝΕ, τόμος 6, σελίδα 428).

[3] Παπανδρέου Ιωάννης: γεννήθηκε στα Ψαρά το 1825. Αποστρατεύθηκε με το βαθμό του λοχαγού και απεβίωσε στις 17 Ιουλίου 1874 (πηγή: ΜΣΝΕ, τόμος 5, σελίδα 480).

[4] Κουρκουμέλης Παρασκευάς του Βασιλείου: γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το 1803. Μετείχε των μαχών Υπάτης, Καστανιάς, Αετού, Φοντάνας, Βασιλικών, Γαλαξειδίου, Στυλίδας, Αγίας Μαρίνας, Δαδίου, Βρυσακίων, Νεοκάστρου, κ.λ.π.. Αποστρατεύθηκε στις 2 Μαΐου 1865 με το βαθμό του συνταγματάρχη και απεβίωσε στις 4 Φεβρουαρίου 1880 (πηγή: ΜΣΝΕ, τόμος 4, σελίδα 301).

[5] Για τον δήμαρχο της Υπάτης βλέπε: «Ξηροτύρης Ζάχος, Παναγιώτης Ξηροτύρης δήμαρχος Υπάτης και αγωνιστής του ’21, Υπάτη, τ. 14, 1985, σ.σ.89-93.

ΠΗΓΗ

Εφημερίδα «Φάρος της Όθρυος», φύλλο 227/17 Σεπτεμβρίου 1860, σελίδες 3 και 4.

Η Φθιώτιδα του 1833 και 1856

Μέσα από τις στήλες της εφημερίδας «Φάρος της Όθρυος» ο συντάκτης Α.Π. περιγράφει την επικρατούσα κατάσταση στη Φθιώτιδα το 1856, είκοσι τρία χρόνια μετά την απελευθέρωση και την ένταξή της στο νεοσύστατο Ελληνικό Βασίλειο. Η κατάσταση συγκρίνεται με αυτήν που επικρατούσε το 1833 και τονίζεται η πρόοδος και άνοδος του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Φθιώτιδας.

Όπως επισημαίνει ο συντάκτης Α.Π. σε επόμενο φύλλο της ίδιας εφημερίδας (φύλλο 14 της 27^ης Ιουλίου 1856) «….εξεθέσαμεν συγκριτικήν κατάστασιν της Φθιώτιδος θεωρουμένης κατά δύω διαφόρους εποχάς, την επί τουρκοκρατίας και την ενεστώσαν. Εκεί είδομεν τον πληθυσμόν ως ημέραι αυξάνοντα, τάς πόλεις ανεγειρομένας εκ θεμελίων, τα χωρία κατοικούμενα, την γήν καλλιεργουμένην, τα έλη αποξηραινόμενα· εκεί είδομεν τα πάντα λαμβάνοντα νέαν ζωήν, νέαν ανάπτυξιν, νέας πάντοτε ελπίδας καλητέρου μέλλοντος…. ».

Ειδικότερα :

-επισημαίνεται η σύσταση των Μεγάλων Δυνάμεων προς το Ελληνικό Βασίλειο να στρέψει την προσοχή του πλέον στην υλική πρόοδο και όχι στην επέκταση των συνόρων του, προκειμένου να συγχωνεύσει αδούλωτες περιοχές (Κρήτη, Σάμος, Χίος, Επτάνησος, Ήπειρος, Θεσσαλία και Μακεδονία).

-τονίζεται η ακμή του ελληνικού ναυτικού και η αύξηση του εμπορίου.

-ομολογείται η καθυστέρηση στη βιομηχανική ανάπτυξη.

-εξαίρεται η πρόοδο στη γεωργική παραγωγή.

-παρέχονται σημαντικές πληροφορίες (συγκριτικά) για πόλεις και χωριά της Φθιώτιδας το 1833 και το 1856.

-αναφέρονται η αποξήρανση των ελών του κάμπου, η αύξηση της παραγωγής καπνού, των εκτάσεων των ελαιώνων και της παραγωγής ελαιών.

-προτείνεται στην κυβέρνηση η εγκατάσταση οικογενειών-διδασκάλων της γεωργικής παραγωγής από το εξωτερικό, προκειμένου να διδάξουν στους ντόπιους κατοίκους τρόπους καλλιέργειας της γης.

-κλείνοντας ο συντάκτης Α.Π. προτρέπει σε εθνική ομοψυχία για την επίτευξη της πολυπόθητης προόδου.

Ακολουθεί το κείμενο της εφημερίδας:

 «Η ΦΘΙΩΤΙΣ

Αι δύω Μεγάλαι Δυνάμεις μας είπον αρκετά καθαρώς, διά του περιοδικού των τύπου ότι τίποτε δεν έχομεν ν’ αναμείνωμεν απ’ αυτάς! η Ρωσία διά του στόματος του εν τη μακαρία τη λήξει αυτοκράτορος Νικολάου μας είπεν αρκετά σαφώς ότι, αύξησιν της εκτάσεώς μας ποσώς δεν έχομεν να ελπίσομεν!

Αι δύω πρώται, μετά τον αιματηρόν πόλεμον μας έδωσαν, διά των δημοσίων οργάνων των, συμβουλάς πού πρέπει να ζητήσωμεν την μέλλουσαν ευδαιμονίαν μας! η τελευταία δεν εξεφράσθη εισέτι, δεν θέλει βραδύνομεν όμως να εννοήσωμεν μετ’ ολίγον και της άρκτου τάς διαθέσεις, αίτινες βεβαίως θέλουν είσθαι ανάλογοι.

Ευγνωμωνούμεν διά τας συμβουλάς.!

Ηλπίζομεν, μέχρι τινός, ότι γενικόν συμφέρον της ανθρωπότητος απήτη την επέκτασίν μας! ότι αι φιλοσοφικαί αρχαί της κατά το 1848 Δημοκρατουμένης Γαλλίας, πρακτικώς εφαρμοζόμεναι απήτουν την συγχώνευσίν μας μετά της Κρήτης, Σάμου, Χίου, Επτανήσου, Ηπείρου, Θεσσαλίας και του πλείστου μέρους της Μακεδονίας, κατοικουμένας από την καθαράν ελληνικήν φυλήν, και μετά των οποίων έχομεν χρέος αίματος. Ενομίσαμεν ότι την συγχώνευσιν των φυλών, απήτει ευρωπαϊκόν συμφέρον, η αληθώς ευρωπαϊκή ισορροπία.

Αλλ’ όλα ταύτα όνειρα, ως όνειρον και η Γαλλική Δημοκρατία, ως όνειρον και το σχέδιον του περιφήμου ποιητού του νομίσαντος να διοικήση τον Κόσμον διά της ποιήσεως και της φιλοσοφίας!

Μας συμβουλεύουσιν να τρέψωμεν την προσοχήν μας εις το ναυτικόν μας, το εμπόριόν μας, τας τέχνας την βιομηχανίαν και την γεωργίαν μας· αλλ’ άραγε νεκροί εμείναμεν μέχρι τούδε; με ανοικτόν στόμα αναμείναμεν μέχρι τούδε, το εκ των συμβουλών ελευσόμενον μάννα;

Οποίον ήτο το εθνικόν ναυτικόν μας κατά το τέρμα του επταετούς πολέμου! ολοστόλιστα μεν, από τάς δάφνας της δόξης αλλ’ ολίγιστα και καταπληγωμένα από εχθρικάς σφαίρας πλοία! οπόσα είναι σήμερον τα οποία θαρραλέως και υπερηφάνως διατρέχουσιν απάσας τάς θαλάσσας; κατέχομεν ή όχι, την πρώτην θέσιν, εις τον Πλανήτην τούτο, αναλόγως του μικρού μας πληθυσμού, διά τον αριθμόν των πλοίων και των ατρομήτων ναυτών μας;

Το εμπόριόν μας! αλλ’ υπάρχει εμπορική τις εν Ευρώπη πόλις εις ήν να μην ευρίσκωνται ανθίζοντα τα εμπορικά καταστήματά μας; τα παράλια της ευρωπαϊκής Τουρκίας, τα παράλια της Μικράς Ασίας, αι παρ’ ευρωπαίων κατοικούμεναι πόλεις των παραλίων της Αφρικής δεν έχουσι ανθίζον ελληνικόν εμπόριον; Δεν είναι ήδη ομολογούμενον ότι, εις τα ανωτέρω παράλια, το Δυτικόν εμπόριον δεν δύναται πλέον να έλθη εις συναγωνισμόν μετά του ελληνικού;

Αι τέχναι και η βιομηχανία μας! ω! το ομολογούμεν ότι εις αυτάς είμεθα πολύ οπίσω και δεν είναι δυνατόν να γείνη άλλως! Η τελειοποίησις των τεχνών είναι συνέπεια πολυχρονίου πείρας, αποτέλεσμα της διαδόσεως των στοιχειωδών γνώσεων εις την τελευταίαν τάξιν της κοινωνίας μας, απόρροια των καθ’ ημέραν γεννωμένων νέων αναγκών. Πρέπει αύται να εμψυχωθώσιν από τον πλούτον και εισέτι είμεθα γενικώς πτωχοί, περιοριζόμενοι να σκεπάζωμεν τάς ανάγκας μας διά οικονομικοτέρου τρόπου· τέλειον έργον τέχνης είναι ακριβόν ουδείς το αγοράζει, είναι όθεν βιασμένος ο τεχνίτης να παραβλέψη την τελειοποίησιν προς όφελος της πλειοτέρας παραγωγής των χειρών του.

Η Γεωργία μας,

Μόνος όστις εγνώρισε την Ελλάδα πρίν της ενδόξου επαναστάσεώς μας, εν καιρώ αυτής, επί της ελεύσεως του πολυποθήτου Άνακτός μας και την περιέλθη σήμερον, αυτός μόνος δύναται να εκτιμήση τας εκπληκτικάς προόδους της εν γένει Γεωργίας μας. Όστις εγνώριζεν πρίν της επαναστάσεως την ελεεινήν κατάστασιν των χωρικών μας και τους είδη σήμερον ζώντας εν ανέσει σχεδόν, εκείνος μόνος είναι εις θέσιν να εννοήση ότι μόνον διά θαύματος ήτο δυνατόν να επέλθη τοιαύτη μεταβολή και το θαύμα τούτο εξετέλεσεν το ελληνικόν έθνος εις ολίγον διάστημα χρόνου, από καταστρεπτικόν πόλεμον εξοντώσεως εξελθών, άνευ μέσων, άνευ ξένων βοηθημάτων, εναντίον τοιούτων εσωτερικών περισπασμών τους οποίους ξένη ή μάλλον εχθρική χείρ κατά καιρούς είχεν υποικινήσει, εναντίον ή μάλλον εις το πείσμα αμαθών υπαλλήλων (διότι και αυτούς ο καιρός και η πείρα έπρεπε να μορφώση) εις το πείσμα συστημάτων φορολογίας τα οποία άπειρος νούς και χείρ ήθελον να εφαρμόσωσι.

Δεν είναι πράγμα εύκολον η συγκριτική έκθεσις της πρίν και παρούσης καταστάσεώς μας διά να πείσωμεν και φίλους και εχθρούς ότι και άνευ συμβουλών ησθάνθημεν και τάς πληγάς μας και τάς ανάγκας μας, και μόνοι ημείς οι ίδιοι δυνάμεθα να τας θεραπεύσωμεν, και τάς θεραπεύομεν κατά τάς αναπτυσσομένας δυνάμεις μας. Η συγκριτική αύτη έκθεσις δεν είναι έργον του περιοδικού τύπου, αλλ’ ιδίας μελέτης απαιτούσης ιδιάζοντα κόπον και λεπτομερείς πληροφορίας τας οποίας στερούμεθα, περιοριζόμεθα δε μόνον εις συγκριτικήν τινά έκθεσιν της Φθιώτιδος την οποίαν κατά το 1833 παρελάβαμεν από τουρκικάς χείρας.

Και τότε ως και τώρα πρωτεύουσα της Φθιώτιδος ήτον η Λαμία· είκοσι τέσσαρας Χριστιανικάς οικογενείας εύρεν η ελληνική κυβέρνησις εις αυτήν και οθωμανούς τινάς οίτινες πωλήσαντες ό, τι και αν είχον ανεχώρησαν εις Λάρισσαν. Οκτακοσίους ως έγγιστα οικογενείας μετρά σήμερον. ολιγίστας οθωμανικάς οικίας και αυτάς κατεριπομένας, νέαι όλαι ή εντελώς ανακαινισθείσαι επικάθηνται σήμερον εις το έδαφός της· αι αποτελούσαι την Λαμίαν οικίας οποία κεφάλαια κατετέθησαν μέχρι τούδε μόνον εις την πόλιν ταύτην (1).

Εις την εγκαταλειφθήσαν Στυλίδα κατά τον επταετή πόλεμον επιστρέψαντες οι κάτοικοι δέν εύρον ούτε πέτραν επί πέτρας, ειμή τα ερείπια ενετικού τινός πύργου, τον οποίον εις την αυτήν κατάστασιν είχον αποχαιρετήσει το 1821. Εντός καλυβών εκατώκουν μέχρι του 1840. Τριακόσιαι ως έγγιστα οικοδομαί λιθόκτιστοι υπάρχουσι σήμερον.

Η Υπάτη είχεν λιθοκτίστους οικοδομάς μία μόνη εκ των παλαιών, τουρκικών και μη, υπάρχει σήμερον, ο πύργος του Χατζή Αβδουραχμάνη, μνημείον μέχρι τούδε σωζόμενον προς απόδειξιν της φιλοκαλίας των βαρβάρων πρώην κυρίων μας.

Εις πρό αιώνων ληστών και πειρατών καταφύγιον, εντός του κόλπου του Βώλου ανηγέρθη σήμερον ωραία και κομψή η κωμόπολις Αμαλιαπόλεως εκ διακοσίων τεσσαράκοντα οικογενειών ως έγγιστα κατοικουμένη με στερεάς λιθοκτίστους οικοδομάς.

Ουδέν χωρίον της πεδιάδος είχε λιθοκτίστους οικοδομάς, σήμερον δε οι κάτοικοι Βαριπόπης, Αγά, Χαλίλι, Μάκρεσι, Γδαρμένη Ράχη, Αρχάνι, Καρυά, Καστρί, Βασιλικά, Λάλα, Λιανοκλάδι, Αμούρι, Κόμμα, Σαρμουσακλί, Μεγάλη Βρύση, Αγία Μαρίνα, Αυλάκι, Αχινός, Ράχαις, Γαρδίκι κ.λ. εντός λιθοκτίστων οικιών κατοικούσιν οι πλειότεροι των κατοίκων των.

Πόθεν επορίσθησαν τα τρομερά ταύτα χρηματικά κεφάλαια οι κάτοικοι ει μη εκ της εργασίας των; Μεταξύ Αγά, Βαριπόπης, Μάκρεσι, Χαλίλι, και Καρυάς ήταν αδιάβατος βάλτος.

Μεταξύ Λαμίας, του Σπερχειού ποταμού και της θαλάσσης, η ωραιοτέρα μερίς της πεδιάδος Φθιώτιδος ήτον κατά γράμμα βάλτος. Τεμάχια μόνον μικρά ήσαν ανοικτά εις τα οποία ορίζιον μόνον έσπειραν!

Ολόκληρος η πεδιάς του χωρίου Μεγάλη Βρύση ήτο βάλτος τοιούτος, ώστε αγέλαι βοών εχάνοντο!

Αι κατά την πεδιάδα γαίαι της Δαμάστας εσκεπάζοντο από τοιαύτα έλη ώστε και ιππείς ηδύναντο να απολεσθώσι!

Αι γαίαι Μοσκοχωρίου, Βαρδάτων, Φραντζιού δεν ήσαν ειμή συνεχής βάλτος!

Πού είναι σήμερον τα έλη τοιαύτα; διά ποίας άλλης χειρός ειμή της ελληνικής απεξηράνθησαν τα έλη τούτα, διά ποίας μαγείας μετεβλήθησαν εις ευφορωτάτους αγρούς, έλη απέραντα όπου αγριόχοιροι και τζάκαλοι άλλοτε ετρέφοντο;

Εννενήκοντα ή εκατόν ζεύγη βοών ώργωνον άλλοτε την πεδιάδα, επέκεινα των χιλίων υπάρχουσι σήμερον, τρία κάν τέσσερα τοιαύτα υπήρχον άλλοτε εις Ιμέρμπεη, πλέον των ογδοήκοντα υπάρχουσι σήμερον.

Τέσσαρες έως πέντε χιλιάδας γρόσια έδιδεν εισόδημα η Μεγάλη Βρύση εις τους πρώην ιδιοκτήτας, είκοσι χιλιάδας δραχμάς ετησίως κατά μέσον όρον παράγει σήμερον·δεκαπέντε μέχρι δεκαέξ χιλιάδας γροσίων έδιδεν άλλοτε ο Αχινός μετά του ελαιώνος του, εξήκοντα τέσσαρας χιλιάδας δραχμάς έδωκεν κατά το 1854. Ίσον τι εισόδημα έδιδον εις τους πρώην ειδιοκτήτας τα χωρία Ιμίρμπεη και Αλαμάνα, μέχρι εβδομήκοντα χιλιάδας δραχμών έφθασεν να λαμβάνουσι οι νύν ιδιοκτήται.

Ολίγιστον καπνόν παρήγαγεν άλλοτε η Φθιώτις, τετρακοσίας ως έγγιστα χιλιάδας οκάδας παρήξεν κατά το παρελθόν έτος και πλειοτέρας βεβαίως ήθελεν παράξει κατά το ενεστώς αν η επάρατος ακρίς, δεν ήθελεν επιφέρει τρομεράς φθοράς εις τους δυτικούς δήμους.

Δεκαπλάσιον ποσόν εξημερομένων ελαιοδένδρων έχει σήμερον η Στυλίς, ο Αχινός, αι Ράχαι, το Γαρδίκι, το Σούρπι, βελτιουμένης κατ’ έτος της καλλιεργείας των. Ολόκληρον ελαιώνα έχει σήμερον η Αμαλιάπολις εις το πείσμα του αγόνου και ανύδρου εδάφους της, εκεί όπου άλλοτε και εις αγριοχοίρους δίοδον, δεν εσυγχώρουν αι αγριελαίαι. Νέους ελαιώνας αναστένουν τα χωρία Πτελεόν, Χαμάκο, Γλύφα.

Λυπούμεθα ότι, ούτε καιρόν έχομεν αλλ’ ούτε τάς ευκολίας να καταστρώσωμεν συγκριτικόν τινα πίνακα εμφαίνοντα την επί τουρκοκρατίας καλλιέργειαν και παραγωγήν με την κατ’ έτος ανάπτυξιν και αύξησιν αυτής αφ’ ότου η Φθιώτις αποτελεί μέρος του Ελληνικού Βασιλείου. Το εξαγόμενον του πίνακος τούτου ήθελεν είσθαι λίαν περίεργον και διδακτικόν. Οι αριθμοί ήθελον ομιλήσει αφ’ εαυτών και η αλάνθαστος και αψευδής γλώσσα των αριθμών ήθελεν αποστομώσει τους ευκόλως συμβουλεύοντας.

Είναι αληθές και το ομολογούμεν πρώτοι ημείς ότι αν εξετάσθη επί τοσούτον η εν γένει καλλιέργεια ποσώς δεν εβελτιώθη ο τρόπος της καλλιεργείας. και το άροτρόν μας και το ινίον μας είναι οποία ήσαν όχι επί Τουρκοκρατίας αλλ’ επί της εποχής του Ησιόδου αν και εγένοντο διάφοραι δοκιμασίαι.

Πολλοί ιδιοκτήται μετέφερον ευρωπαϊκά άρωτρα, αλλ’ επιτόπιοι δυσκολίαι και απειρία εις την κατάλληλον αυτών χρήσιν τους εβίασε να το εγκαταλείψωσι μέχρι καταλληλοτέρας εποχής.

Είναι αληθές και πρέπει να το ομολογήσωμεν ότι μέχριτούδε ουδεμίαν άμεσον ευκολίαν ή ενθάρυνσιν εχορήγησεν η κυβέρνησις εις τον Γεωργόν, ουδεμίαν σχεδόν ενέργειαν κατέβαλε να βελτιώση εις τάς χείρας του χωρικού τον τρόπον της καλλιεργείας. Τι ήθελεν γείνεις; οποίαι υλικαί ωφέλειαι και διά το Δημόσιον και τους ιδιοκτήτας και τους χωρικούς κυρίως, αν βελτίωσίς τις εγένετο εις τα γεωργικά εργαλεία, εις τον καταλληλότερον τρόπον του εργάζεσαι τάς ευφορωτάτας γαίας μας ότε, και με τα ατελέστατα εν χρήσει μέσα, υπάρχουσι κτήματα τα οποία εις την εφετεινήν εσωδείαν θέλουσι δώσει είκοσι παραγωγήν απέναντι ενός διά σποράν.

Δεν έχομεν λέξεις ικανάς να συστήσωμεν όσον πρέπει και εις τα Κοινοβουλευτικά Σώματά μας, και εις την Κυβέρνησίν μας και εις τάς Α.Μεγαλειότητας το αγαπητόν μας Μοναρχικόν ζεύγος ίνα λάβωσι το ταχύτερον την δέουσαν πρόννοιαν προς ενθάρρυνσιν της πολυπληθεστέρας μερίδος του έθνους, της ωφελιμοτάτης ταύτης ευαγώγου και φιλοπόνου κλάσεως των γεωργών, με τά συμφέροντα των οποίων είναι τοσούτον σφικτά συνδεδεμένα εκείνα του Δημοσίου. Τους παρακαλούμεν να λάβωσι υπό σπουδαιοτάτην έποψιν τα μέσα περί βελτιώσεως των εργαλείων και του τρόπου της καλλιεργείας, και προς τούτο δεν απαιτούμεν μεγάλες θυσίας.

Παρετηρήσαμεν ότι, οσάκις εζητήσαμεν μεγάλα πράγματα να εφαρμόσωμεν πάντοτε απετύχαμεν· δεν ζητούμεν όθεν ανέγερσιν γεωργικών σχολείων, δεν ζητούμεν εισέτι γεωργικάς τραπέζας, δεν ζητούμεν διδασκάλους και θεωρίας της γεωργίας, δεν ζητούμεν περιοδικά συγγράμματα τα οποία διά των εμπεριεχομένων θεωρειών απαιτούσι ιδιαζούσας και βαθείας γνώσεις διά να εννοήση τις και το ζήτημα και την λύσιν του (2).

Θεωρούμεν αναγκαίον προς επιτυχίαν του προκειμένου σκοπού και προτείνομεν όπως εκλεχθώσιν επαρχίαι τινές εκ των ευφορωτέρων και ως τοιούτας συστήνομεν την Φθιώτιδα, την Βοιωτίαν, το Ξηροχώριον, την Ήλιδα, την Αργολίδα κ.λ. Εις αυτάς να φέρη η Κυβέρνησις ανά τέσσαρας ή πέντε φιλοπόνους οικογενείας γεωργικάς, υπό μισθόν, εκ του μεσημβρινού της Ιταλίας και προτιμώτερον διά πολλούς λόγους, εκ των μεσημβρινών επαρχιών της Γαλλίας, να τας δώση κατάλυμα δωρεάν εις δροσερόν και υγιές κλήμα, να τάς εφοδιάση μετά των αναγκαίων εργαλείων, να ταίς χορηγήση ανάλογον έκτασιν εθνικής γής διά να εργάζωνται εις λογαριασμόν του Δημοσίου και να δέχωνται εις τάς εργασίας των όσους εκ των χωρικών παρουσιασθώσι διά να μαθητεύσωσι.

Αι οικογένειαι αύται θέλουσι χρησιμεύσει οι πρακτικοί διδάσκαλοι της γεωργίας, οι δε χωρικοί μας επιδεκτικοί εις άκρον να μιμηθώσι, δεν θέλουσι βραδύνει και την χρήσιν των εργαλείων να γνωρίσωσι καί ομοίαν καλλιέργειαν να εκτελώσι όταν εκ των αποτελεσμάτων πληροφορηθώσι την απορρέουσαν ωφέλειαν. Εντός ολίγου τότε, αι πρακτικαί αύται γνώσεις θέλουν διαδοθή και εν ακαρεί θέλει αλλάξει πρόσωπον η γόνιμος γή μας.

Εκτός των εξόδων μετακομίσεως, εκτός της δαπάνης διά τάς οικοδομάς αίτινες θέλουν είσθαι πάντοτε χρήσιμοι εις το δημόσιον, διακόσιαι δραχμαί κατά μήνα και ολιγότερον ίσως, ήθελεν είσθαι μισθός αρκετά καλός διά να τον δεχθώσι αι τοιαύται γεωργικαί οικογένειαι. Εξήντα όθεν χιλιάδας δραχμών απαιτούνται κατ’ έτος, και τούτο όχι διά πολλά έτη, όπως βελτιώσωμεν εν γένει την καλλιέργειάν μας ή μάλλον την γεωργίαν μας, το δε πρώτον έτος θέλει εκπεσθή το ανωτέρω ποσόν ως εκ της παραγωγής, διαφορά ήτις δεν δύναται ειμή να εκλείψη μετά παρέλευσιν ετών τινών.

Βαθέως αισθανόμενοι την σπουδαίαν ταύτην εθνικήν ανάγκην και επιθυμούντες να φθάσωμεν όσον το δυνατόν ταχύτερον εις τον επιθυμητόν σκοπόν, θέτομεν υπό συζήτησιν την ανωτέρω γνώμην παρακαλούντες τον περιοδικόν τύπον να την επικρίνη, να την τοποθετήση, ή να την παραδεχθή και την συστίση εις την κοινήν γνώμην. Παρακαλούμεν κυρίως τον τύπον της πρωτευούσης ν’ αφίση πλέον τους αμοιβαίους διαπληκτισμούς, τους οποίους ως κύριον θέμα, δυστυχώς εις την δημοσιογραφίαν λαμβάνει, αδικούντες ούτω και εαυτούς και τους αντιπάλους των από του πάθους παρασυρόμενοι. Ν’ αφήσωσι πλέον, τον πρωταγωνιστήν Κωλέττην ν’ αναπαύεται ησύχως εις τον τάφον του· ν’ αφίσωσιν ησύχους τους πρωταγωνιστάς Μαυροκορδάτον και Μεταξάν εις το έντιμον γήρας των. Κατά τι μας ωφελεί ν’ ανοίγωμεν εις την αγοράν, τάς ασχημίας των γενεών μας, τάς οποίας μετά πολλής σπουδής πρέπει να σκεπάζωμεν αφού εντελώς καλά τάς γνωρίζομεν; Παρακαλούμεν τον τύπον διά φρονήσεως και του πατριωτισμού του να φροντίση όπως εξαληφθώσιν οι λυπηραί διακρίσεις του Γαλλικού, Αγγλικού και Ρωσσικού γελοίων κομμάτων, έριδες, φατρίαι και μερίδες, αίτινες τοσαύτα δυστυχήματα επέφερον επί της κεφαλής μας. Τότε μόνον ελπίς υπάχει να μας αφίση ησύχους και η ξένη Διπλωματία ήτις τροφήν ευρίσκουσα εις τάς διαιρέσεις μας μας παίζουσι κατ’ αρέσκειαν και μας περιφρονούσιν συγχρόνως (3).

Παρακαλούμεν επί τέλους τους περί την δημοσιογραφίαν ασχολουμένους, με θυσίαν τινά της υψηλής Πολιτικής, ήτις επιβαίνει γελοία διά την σμικρότητά μας και αφού το δικαίωμα του ισχυροτέρου προπορεύεται, να στρέψωσι την προσοχήν των πλειότερον εις την εσωτερικήν μας κατάστασιν και στεντωρεία τη φωνή δύω τινά ζητήσωσι την εντελή αποκατάστασιν της δημοσίου ασφαλείας και την ανάπτυξιν της Γεωργίας μας.

Α.Π.

(1) Και φίλοι ακόμη μας επικρίνουσι ότι εδόθημεν πλειότερον αφ’ ό,τι έπρεπε εις την διανοητικήν ανάπτυξιν με ζυμείαν της υλικής ευημερείας ως εκ τούτου περιοριζόμεθα μόνον εις ότι αφορά την δευτέραν περίστασιν.

(2) Νομίζομεν ότι οι αξιότιμοι και αξιόπιστοι φίλοι μας εκδόται της Γεωργικής εφημερίδος ή απεμακρύνθησαν ή παρεξήγησαν την εθνικήν ανάγκην του τοιούτου άλλως ωφελίμου περιοδικού τούτου συγγράμματος· αρκεί ν’ αναγνώση εις την θεωρίαν περί κοπρίσματος των ελαιοδένδρων διά να μας δικαιώση).

(3) Ας λάβη τον κόπον ο αναγνώστης να αναγνώση το σύγγραμμα Confidences sur la Turquie Par Destrilhes 1855 διά να πληροφορηθή των ενεργειών της διπλωματίας εις τα αδύνατα κράτη).

ΠΗΓΗ

Εφημερίδα «Φάρος της Όθρυος» φύλλο 11 της 30^ης Ιουνίου 1856.