Τα εγκαίνια του μνημείου στη Γραβιά μέσα από τον τύπο της εποχής

 

Εικ.1. Σκίτσο του μνημείου της Γραβιάς που εγκαινιάσθηκε από το βασιλιά Γεώργιο Α΄. (πηγή: ΤΟ ΑΣΤΥ, φύλλο 138/15-05-1888, σελίδα 4, σελιδοδείκτης 505.)

 

Εισαγωγικά

Την Κυριακή 29 Μαΐου 1888, εξήντα επτά χρόνια μετά τη μάχη στο πλινθόκτιστο χάνι, εγκαινιάστηκε στη Γραβιά από το βασιλιά Γεώργιο Α΄ μνημείο στο χώρο όπου υπήρξε το χάνι (Εικ.1.). Το γεγονός γνώρισε ευρύτατη κάλυψη στον τύπο της εποχής και προβλήθηκε στο σύνολο σχεδόν των εφημερίδων. Η ανέγερση του μνημείου οφείλεται αποκλειστικά στην πρωτοβουλία και στο ζήλο του εισαγγελέα Κυργούσιου. Αρχικά σχηματίσθηκε Επιτροπή υπεύθυνη για την ανέγερση του μνημείου. Την αποτελούσαν οι:

-Μιχάλης Κυργούσιος, Εισαγγελέας Πρωτοδικείου Άμφισσας,

-Ιωάννης Μελετόπουλος, διοικητής υποκαταστήματος Εθνικής Τράπεζας Άμφισσας,

-Νικόλαος Κόκκαλης, δήμαρχος Άμφισσας και

-Ιωάννης Βισβίκης, δήμαρχος Δωριέων.

Πρώτη ενέργεια της Επιτροπής ήταν η διενέργεια εράνου για τη συγκέντρωση χρημάτων.

 

Ο έρανος για την κατασκευή του μνημείου

Ο εισαγγελέας Κυργούσιος διενήργησε έρανο και μέσα σε 130 ημέρες, όπως αναφέρουν οι εφημερίδες, συγκέντρωσε το απαραίτητο χρηματικό ποσό. Γράφει η ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «Η δαπάνη του μνημείου είχε το πρώτον προϋπολογισθή εις 7,000 δραχμών, μετά ταύτα όμως, πρό της πατριωτικής προθυμίας, μεθ’ ής το δημόσιον ανταπεκρίθη εις την έκκλησιν του κ.Κυργουσίου, ανεβιβάσθη εις 20.000 δρ».

Χρήματα για την ανέγερση του μνημείου προσέφεραν επώνυμοι και ανώνυμοι από τον απανταχού Ελληνισμό. Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ στα φύλλα της από τον Ιανουάριο έως τον Μάϊο του 1888 δημοσιεύει σχεδόν καθημερινά ονοματεπώνυμα προσώπων. Μεταξύ πολλών ενδεικτικά αναφέρονται:

-ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ «απέστελλε 500 φρ. εις τον κ.Κυργούσιον, όπως προστεθώσι εις τον υπέρ του μνημείου κοινόν έρανον»,

-ο Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός 300 δρχ.,

-οι δήμοι και δημοτικοί σύμβουλοι Αθήνας (300 δρχ.), Πειραιά (200 δρχ.), Πάτρας, Κέρκυρας και Ναυπλίου (120 δρχ.),

-ο διοικητής, υποδιοικητής και υπάλληλοι της Εθνικής Τράπεζας,

-ο Πρόεδρος Πρωτοδικών Βόλου,

-καθηγητές και φοιτητές Πανεπιστημίου,

-καθηγητές Γυμνασίων,

-δημοδιδάσκαλοι,

-οι μαθητές του Λυκείου Κέρκυρας,

-ομογενείς από τη Μασσαλία,

-η Ιερά Σύνοδος 190 δρχ., ο Χαλκίδος Χριστόφορος 40 δρχ., ο Σύρου Μεθόδιος 40, ο Θήρας Νικόλαος 20 και ο Ύδρας & Σπετσών Αρσένιος 25,

-εισπράξεις από συναυλία μουσικής της φιλαρμονικής Τριπόλεως,

-η διεύθυνση και το προσωπικό των Δημοσίων έργων,

-ο δήμαρχος Οδησσού Γρηγόριος Μαρασλής 50 ρούβλια,

-οι κάτοικοι της Καρδίτσας 255 δρχ.,

-Έλληνες σπουδαστές από Ζυρίχη 66 φράγκα,

-το Γυμνάσιο Πύργου Ηλείας 145 δρχ.,

-ο πρόξενος στα Σουλινά Ρουμανίας 250 φράγκα,

-από έρανο του δικηγόρου Κωνσταντίνου Λύτσικα στο Κάϊρο 512,60 δρχ.,

-οι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και εύζωνοι του 3^ου Τάγματος Ευζώνων από την Άρτα υπό τον αντισυνταγματάρχη Κακλαμάνο.

Τη Δευτέρα 18 Ιανουαρίου 1888 δόθηκε συναυλία στη Μεγάλη Λέσχη Αθηνών του Μανιατάκη και «Η τιμή του εισιτηρρίου ωρίσθη εις φρ. 5.». Παρών στη συναυλία ήταν και ο ποιητής Αχιλλέας Παράσχος, ο οποίος απήγγειλε ποίημά του καθώς και το ποίημα του Γεωργίου Ζαλοκώστα για το χάνι της Γραβιάς. «Το εισπραχθέν ποσόν εξ αυτής υπερέβη τάς 1000 δραχμάς, θα ήτο δε βεβαίως μεγαλείτερον, εάν αι αίθουσαι του κ.Μανιατάκη ήσαν ευρύτεραι και επομένως εξεδίδοντο πλειότερα εισιτήρια.».

Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ μέχρι την 1^η Μαρτίου 1888 συγκέντρωσε η ίδια από εράνους 877,95 δρχ.. «Το ποσόν τούτο δι’ επιταγής της Εθνικής Τραπέζης απεστείλαμεν εις Άμφισσαν πρός τον εισαγγελέα των αυτόθι πρωτοδικών κ.Μ.Κυργούσιον, όστις δι’ επιστολής του από 4 Μαρτίου ανήγγειλεν ημίν την παραλαβήν αυτής.».

 

Το αίτημα «περί μετακομιδής των οστών του Οδυσσέως»

Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ, μέσα από τις σελίδες της, προσεγγίζει το θέμα της μετακομιδής και εναπόθεσης των οστών του Οδυσσέα Ανδρούτσου από το Α΄ νεκροταφείο Αθηνών στο νεοανεγερθέν μνημείο της Γραβιάς. Ο Εισαγγελέας Κυργούσιος σε ευχαριστήριο επιστολή του πρός τους φοιτητές της Νομικής για τον έρανό τους υπέρ του μνημείου «…εκφράζει την ιδέαν περί μετακομιδής των οστών του Οδυσσέως και εναποθέσεως αυτών εντός του μνημείου εν τώ Χανίω κατά την ημέραν των αποκαλυπτηρίων…». Την ιδέα αυτή προσπάθησαν να υλοποιήσουν οι δήμαρχοι Δωριέων και Δαφνησίων, οι οποίοι «…εζήτησαν παρά του Δημάρχου Αθηναίων κ.Φιλήμονος να παραχωρήση αυτοίς τα ενταύθα εις το Α΄ νεκροταφείον κατατεθειμένα οστά του Οδυσσέως Ανδρούτσου, όπως κατατεθώσι ταύτα εν τώ μνημείω του Χανίου της Γραβιάς…».

Ο δήμαρχος Αθηναίων Τιμολέων Φιλήμων απάντησε όμως αρνητικά επισημαίνοντας ότι «ανήκουσιν εις ολόκληρον το Έθνος»:

«Αριθ. 1972

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Ο ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Πρός τον κ.Δήμαρχον Δαφνησίων.

Έλαβον το υμέτερον γράμμα της 3^ης Φεβρουαρίου ε.ε. δι’ ού μοί εκφράζετε την ευχήν, όπως τα οστά του περιφανούς πολεμάρχου, του υπέρ ανεξαρτησίας μεγάλου αγώνος, Οδυσσέως Ανδρούτσου, άτινα έχει την τιμήν να φυλάσση η γή των Αθηνών, παραδοθώσιν υμίν και ταφώσιν εν τώ Χανίω της Γραβιάς.

Εκτιμώ καθ’ ολοκληρίαν το αίσθημα, το υπαγορεύσαν την πρότασιν υμών. Αλλ’ οφείλω να υπομνήσω υμίν, ότι οι υπηρεσίας επιφανείς εις την πατρίδα προσενεγκόντες άνδρες ανήκουσιν εις ολόκληρον το Έθνος, ουχί δε εις μόνην την πόλιν, ήτις ευτύχησε να ίδη αυτούς τικτομένους εν αυτή είτε εις την θέσιν, εν ή ηρίστευσαν. Αι Αθήναι, πρωτεύουσα του ελευθέρου Ελληνισμού, ηυτύχησαν να κατέχωσι τα οστά των πλείστων εκ των επιφανών του αγώνος ανδρών, λογίζεται δε δόξαν αυτής η ημετέρα πόλις, ότι επέλαχεν αυτή ο κλήρος ούτος. Ιδίως δε όσω αφορά εις τον Οδυσσέαν Ανδρούτσον, συντρέχει και η περίστασις αύτη, ότι εν αυτή ετελεύτησεν ο ανδρείος και βαθύνους στρατηλάτης ούτος.

Δημάρχω εκλεγέντι των Αθηνών και καθήκον έχοντι υπέρτατον να τηρήσω απαραμείωτα τα κειμήλια, άτινα μοί παρεδόθησαν εις διαφύλαξιν, ουδέποτε μοί επιτρέπεται να προτείνω την από των Αθηνών αφαίρεσιν των λειψάνων μιάς δόξης του εθνικού αγώνος. Μόνον το Έθνος, διά της συμπνοίας των νομίμων αυτού εξουσιών ενεργούν, το Έθνος εις ό ανήκουσι και τά οστά του Οδυσσέως Ανδρούτσου, δικαιούται να αποφασίση περί της τύχης αυτών.

Τα οστά του Οδυσσέως Ανδρούτσου αναπαύονται ήδη εν τω α΄ Νεκροταφείω των Αθηνών κατατεθειμένα εν ευπρεπεί τάφω. Θέλω μεριμνήσει, όπως φυλαχθώσι ταύτα πιστώς εν τω νεκροταφείω εν ώ αρχήθεν κατετέθησαν, όπως, εν καιρώ τώ δέοντι, αποτεθώσι και ταύτα, όπου αν το έθνος αποφασίση να αποτεθώσι τα περισωζόμενα λείψανα των δημιουργών της εθνικής ελευθερίας.

Όμοιον γράμμα απέστειλα και τώ Δημάρχω Δωριέων, αιτησαμένω τα αυτά.

Δράττομαι της ευκαιρίας ταύτης, όπως προσφέρω Υμίν τάς προσρήσεις συναδέλφου, ευχηθώ δε Υμίν πάσαν ευδαιμονίαν.

Ο Δήμαρχος

ΤΙΜΟΛΕΩΝ Ι. ΦΙΛΗΜΩΝ.».

 

Οι εργασίες κατασκευής του μνημείου

Ο εισαγγελέας Κυργούσιος επέβλεψε ο ίδιος τις εργασίες κατασκευής. Γράφει η ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «…κατά το εκπονηθέν σχέδιον του Χανίου της Γραβιάς οι τοίχοι θα ισοπεδοθώσι και εν μέσω του Χανίου θα αναγερθή μνημείον διαιωνίζον την μνήμην του εν αυτώ αθλήσαντος ήρωος. Ο πέριξ αυτού τετράγωνος χώρος θέλει περιφραχθή διά κιγκλίδων….Το μνημείον είναι τετράγωνον οικοδόμημα, ού η περιφέρεια είναι 120 τετραγ. μέτρων, ήτοι εκάστη πλευρά έχει μήκος 30 μ., οικοδομείται δ’ εκ λίθων πελεκητών μετά θύρας και περιφράγματος σιδηρού επί των ερειπίων του αρχαίου Χανίου και επί της δημοσίας οδού της αγούσης πρός την Άμφισσαν. Εντός του περιβόλου εφυτεύθησαν 120 κυπάρισσοι, ισάριθμοι πρός τους εις το περίκλυτον Χάνι αγωνισθέντας μαχητάς. Εις το κέντρον του τετραγώνου εγείρεται πυραμίς επί τριπλού βάθρου, εις τα γωνίας του οποίου θα τεθώσι βομβοσφαίραι του 1821. Επί της κορυφής της πυραμίδος θα στηθή μαρμαρίνη η προτομή του Οδυσσέως Ανδρούτσου, ής η κατασκευή ανετέθη εις τον ενταύθα γλύπτην κ.Μπονάνον. Το ύψος της πυραμίδος μετά του βάθρου είνε 6 μέτρων. Εν περιόπτω θέσει κείμενον το μνημείον θα είνε απανταχόθεν ορατόν εκ των πέριξ.».

Στις 5 Μαρτίου 1888 γράφει η ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «Εξ Αμφίσσης ελάβομεν τας επομένας νεωτέρας πληροφορίας περί του μνημείου της Γραβιάς: Αι εργασίαι προοδεύουσι πολύ. Οι εργάται εργάζονται και τάς Κυριακάς ακόμη…».

Σχετικά με την αναγραφή στο μνημείο των ονομάτων των εγκλείστων αγωνιστών γράφει η ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «-Η αρχική πρόθεσις του κ.Κυργουσίου ήτο να αναγραφώσιν τα ονόματα όλων των εν τώ Χανίω εγκλεισθέντων, αλλά μεθ’ όλας τάς προσπαθείας άς κατέβαλε μόλις ηδυνήθη να εξακριβώση τα ονόματα 43 τούτων, τινά μάλιστα και τούτων άγνωστα προσδεδομένα εκ της πατρίδος εκάστου, οίον Γιάννης Χορμοβίτης Νάσος Σουλιώτης, Θάνος Αγιορίτης, Γώγο-Άρτας και τα τοιαύτα. Επειδή δε έκρινεν ότι ή όλα έπρεπε ν’ αναγραφώσιν ή ουδέν, αφήκε το ζήτημα τούτο εις την μέριμναν της εθνολογικής εταιρίας και του τοπικού ιστοριογράφου. Αναμφισβήτητοι μόνον αξιωματικοί υπό τον Οδυσσέα ήσαν οι Στάθης και Μήνιος Κατσικογιανναίοι, Κομνάς Τράκας, Ιω. Γκούρας, Μητρόπουλος και Κίρκος.».

Για τη σύνθεση του καλύτερου επιγράμματος, το οποίο θα κοσμούσε το μνημείο, πραγματοποιήθηκε πανελλήνιος διαγωνισμός. Τα επιγράμματα στάλθηκαν στην «Αγωνόδικον Επιτροπήν». Η Επιτροπή «Εκ των 110 υποβληθέντων αυτή επιγραμμάτων (πλήν των τριών εκπροθέσμων, περί ών ειδικώτερον εν αρμοδιοτέρα θέσει) 28 αμέσως εσχετίσθησαν μετά του καλάθου, απορριφθέντα εν αυτώ. Χάριν τέρψεως όμως των αναγνωστών δυνάμεθα να παράσχωμεν ελάχιστα δείγματα της εξαρθρώσεως εν αυτοίς πάσης ιδέας, πάσης γραμματικής, πάσης λογικής και καλαισθησίας…». Η ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ δημοσιεύει την εισήγηση του και εκδότη της Ιωάννη Κ. Καμπούρογλου με τα «ελάχιστα δείγματα» σε συνέχειες σε τρία φύλλα της (φύλλο 78/18-03-1888, σελίδα 7, σελιδοδείκτης 212, φύλλο 79/19-03-1888, σελίδες 4,5,6, σελιδοδείκτες 215,216 και φύλλο 80/20-03-1888, σελίδες 4,5,6,7 σελιδοδείκτες 219,220.).

Εν τέλει, ο διαγωνισμός απέτυχε και ο Κυργούσιος χάραξε επίγραμμα που επέλεξε ο ίδιος. Γράφει η ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «Γράφουσιν ημίν εξ Αμφίσσης: “Χαρακτηριστικώτατον σημείον της καθ’ ημάς εποχής είνε η αποτυχία του διαγωνισμού πρός εύρεσιν του καλλιτέρου επιγράμματος διά το μνημείον το οποίον η φιλόπατρις προσπάθεια του κ.Κυργουσίου ανεγείρει εις το Χάνι της Γραβιάς. Φαίνεται ότι αι μούσαι εφυγαδεύθησαν από την πατρίδα μας αφ’ ής έστησε τον θρόνον του ο Ερμής μονοκράτωρ εποχής στείρας εις αληθή ποιητικήν έμπνευσιν. Διά τούτο ο κ.Κυργούσιος απεφάσισεν οριστικώς εις το μέτωπον της πυραμίδος να χαράξη:

            ΤΟ

ΧΑΝΙ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ

   8 ΜΑΙΟΥ 1821

και εις την αντίστοιχον πλευράν:

                    ΤΩι

Στρατάρχη Οδυσσεί και τοίς συν αυτώ

              120 ήρωσιν

                     Η

ΠΑΤΡΙΣ ΕΥΓΝΩΜΟΝΟΥΣΑ

           8 Μαΐου 1888».

Σύμφωνα με τις εφημερίδες κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκαλύφθηκε ο τάφος του Χαλήλ μπέη του Ζητουνίου, ηθικού αυτουργού της βάρβαρης θανάτωσης του Αθανασίου Διάκου. Ο πάμπλουτος βοεβόδας του Ζητουνίου Χαλήλ μπέης, μετά τη μάχη της Αλαμάνας, ακολούθησε τον Ομέρ Βρυώνη για να πολεμήσει κι αυτός εναντίον των Ελλήνων επαναστατών, προκειμένου να διασφαλίσει την περιουσία του. Σύμφωνα με τον ιστορικό Τάκη Λάππα, ο οποίος διέσωσε τοπική παράδοση, στη μάχη που έγινε στο Χάνι της Γραβιάς, ο Χαλήλ μπέης σκοτώθηκε από τον έγκλειστο στο χάνι Γαλαξειδιώτη οπλαρχηγό Γιάννη Μητρόπουλο (πηγή: Τάκη Λάππα, Το χάνι της Γραβιάς-ο θάνατος του Καραϊσκάκη. Θεατρικά Χρονικά, Αθήναι χ.χ., σελίδες 24-25). Γράφει η ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «…Εν τη “λογοδοτική εκθέσει” την οποίαν συνέταξεν ο πρωτοστάτης της κατασκευής του μνημείου κ.Κυργούσιος, όπως απαγγείλη αυτήν κατά την εορτήν των αποκαλυπτηρίων του μνημείου, απαντώμεν την εξής παράγραφον.

“Το μόνον άξιον μνείας επεισόδιον της κατασκευής είνε ότι κατά την ανασκαφήν των θεμελίων απεκαλύφθη ο τάφος του απαισίου Οθωμανού Χαλίλ-βέη, του ζητήσαντος γονυκλινώς και λαβόντος παρά του Βριώνη την χάριν του οβελισμού του πρωτομάρτυρος Διάκου εν Λαμία. Οι εργάται μου και οι παρόντες Γραβιείς εν αραίς εσκόρπισαν τα οστά του εις τον αέρα, καταθραύσαντες το επίγραμμα”.

Περί του υπό του κ.Κυργουσίου αναφερομένου επεισοδίου έγραψαν, ως ενθυμούμεθα, κατά την εποχήν εκείνην και αι πλείσται των ελληνικών εφημερίδων, διαλαλούσαί τινα περί του Χαλήλ βέη και μνημονεύσασαι πάσαι μετά πατριωτικής αγανακτήσεως ομού και εγκαυχήσεως, ως ήδη ο αξιότιμος της εκθέσεως, της διασκορπίσεως των οστών και της συντρίψεως του τάφου, εις ά προέβησαν οι εκεί εργαζόμενοι.

Εν τούτοις το διάβημα των εργατών, όπερ πάς Έλλην υποθέτομεν, δεν αποδίδει ή εις το βαθύ αίσθημα τιμής και λατρείας πρός τους ήρωας της επαναστάσεως, όπερ κατέχει τάς καρδίας του ελληνικού λαού, και εις το άσβεστον, εικότως, μίσος πρός τους τυράννους και δημίους αυτών, δεν προξενεί πανταχού την αυτήν και παρ’ ημίν εντύπωσιν. Εν τώ επ’ εσχάτων ιδόντι το φώς πρώτω τεύχει του περιοδικού, όπερ εκδίδει ο εν Παρισίοις Σύλλογος πρός ενθάρρυνσιν των ελληνικών σπουδών, μεταξύ ποικίλων και λίαν τιμητικών εν τοίς πλείστοις πληροφοριών περί νεωτέρας Ελλάδος ανέγνωμεν βραχείαν, αλλά χαρακτηριστικήν σημείωσιν, εν ή ο λόγος περί των ανασκαφέντων οστών του Χαλήλ βέη και της ύβρεως ήν υπέστησαν ταύτα. Ο φιλλέλην άλλως συντάκτης της σημειώσεως αποκαλεί επί τη ευκαιρία ταύτη, τους Έλληνας μνησικάκους, κακίζει δε τάς ελληνικάς εφημερίδας, διότι πάσαι ανέφεραν το γεγονός, χωρίς ουδεμία εξ αυτών να ψέξη την “αξίαν βαρβάρων χρόνων ιεροσυλίαν” ταύτην.

Ομολογούμεν ότι το κίνημα των εργατών της Γραβιάς δεν υπηγορεύετο υπό μακροθυμίας και του σεβασμού, του εν τοιαύταις περιστάσεσιν απαντώντος παρά λαοίς στενότερον συνδεθείσι πρός τον πολιτισμόν. Αλλ’ αν ο ευγενής Γαλάτης, ο γράψας την πικράν σημείωσιν, εγίνωσκεν οποίας λατρείας τυγχάνει έτι παρά τώ λαώ η μνήμη του Διάκου, και δεν ελησμόνει-τούτο κυρίως-ότι ο Χαλήλ βέης ούτος, επιμόνως αξιώσας, παρέλαβε και εσούβλισε ζώντα τον ήρωα, θα έβλεπον ίσως ότι ούτος και η σούβλα αυτού δεν ηδύναντο να τύχωσιν ούτω ποιητικής μακροθυμίας και συγγνώμης παρ’ ημών, και ότι αι ελληνικαί εφημερίδες δεν είχον και τόσον άδικον, να αναφέρωσιν, ως ανέφερον, περί του γεγονότος.». (από: ΕΦΗΜΕΡΙΣ, φύλλο 152/31-05-1888, σελίδες 1 & 2, σελιδοδείκτες 380 & 381).

Για τη συμμετοχή του Χαλήλ μπέη στη μάχη και την εύρεση των οστών του αναφέρει και η «ΕΚΘΕΣΙΣ ΤΗΣ ΑΓΩΝΟΔΙΚΟΥ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΠΟΙΗΘΕΝΤΩΝ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΙΣ ΤΟ ΧΑΝΙ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ», η οποία δημοσιεύθηκε στη ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «…Τότε ο περίφημος μπέης της Λαμίας Χαλίλ ενθουσιάσθη, διένειμε χρήματα και ετέθη επί κεφαλής της δευτέρας προσβολής, ότε οι τούρκοι έφθασαν μέχρι του Χανίου και έσειον τα εξέχοντα ψαλίδια της στέγης αυτού, όπως ρίψωσιν αυτήν, αλλ’ αφέντες επί του πεδίου περί τους 400 νεκρούς, μεταξύ αυτών και τον περίφημον Χαλίλ μπέην, ούτινος τα οστά τελευταίον ευρέθησαν εν τώ Χανίω, ηναγκάσθησαν να οπισθοχωρήσωσι και πάλιν…».

Ωστόσο, η είδηση της ταυτότητας του νεκρού παραμένει δυσερμήνευτη. Το επίγραμμα που αναφέρεται ήταν γραμμένο στην οθωμανική γραφή. Άραγε γνώριζε κάποιος από τους εργάτες ή ο εισαγγελέας Κυργούσιος οθωμανικά και διάβασε το όνομα του Χαλήλ μπέη? 

Το 1940, πενήντα δύο χρόνια αργότερα, το μνημείο της Γραβιάς, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο με την υπουργική απόφαση 1994/07-06-1940:

«Αριθ. 1994.

Περί κηρύξεως ιστορικού διατηρητέου μνημείου το “Χάνι της Γραβιάς”.

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ & ΕΘΝ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Έχοντες υπόψη το άρθρον 52 του από 28-4-32 Διατάγματος περί κωδικοποιήσεως των διατάξεων του Ν.5351 κλπ. ως και την εν τη υπ’ αριθ. 36 ε.ε. συνεδρία γνωμάτευσιν του Αρχαιολογικού Συμβουλίου, αποφασίζομεν.

Κηρύσσομεν ως ιστορικόν διατηρητέον μνημείον το “Χάνι της Γραβιάς”.

Εν Αθήναις τη 7 Ιουνίου 1940.

Ο Υφυπουργός

Ν.ΣΠΕΝΤΖΑΣ». (πηγή: ΦΕΚ 128/19-06-1940, σελίδα 861).

Το 1962 καθιερώθηκε η επέτειος της μάχης ως τοπική εθνική εορτή με το βασιλικό διάταγμα 475/15-07-1962:

«Β.ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΥΠ’ ΑΡΙΘ. 475

Περί καθιερώσεως της πρώτης Κυριακής του Μαΐου (2-8) επετείου της Μάχης της Γραβιάς ως τοπικής εθνικής εορτής.

ΠΑΥΛΟΣ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Επιθυμούντες ίνα η επέτειος της ιστορικής Μάχης της Γραβιάς (το Χάνι), λαβούσης χώραν την 8^ην Μαΐου 1821, εορτάζηται ως εμπρέπει εις το ιστορικόν τούτο γεγονός, προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν:

1)Ορίζομεν ημέραν επισήμου τοπικής εθνικής εορτήςτην πρώτην Κυριακήν του Μαΐου διά τον εορτασμόν της επετείου της Μάχης της Γραβιάς, εν τη ομωνύμω Κοινότητι.

2)Κατά ταύτην θα τελήται δοξολογία εν τη Κοινότητι Γραβιάς εις ανάμνησιν του ιστορικού τούτου γεγονότος.

3)Αι λεπτομέρειαι της εορτής θα κανονίζωνται εκάστοτε διά προγράμματος εκδιδομένου μερίμνη του Προέδρου της Κοινότητος Γραβιάς.

Εις τον αυτόν επί των Εσωτερικών Υπουργόν ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος.

Εν Αθήναις τη 15 Ιουλίου 1962.

ΠΑΥΛΟΣ Β.

Ο ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΠΟΥΡΓΟΣ

Γ.ΡΑΛΛΗΣ». (πηγή: ΦΕΚ 120/04-08-1962, σελίδα 909).

 

Η τελετή των εγκαινίων

Τα εγκαίνια αρχικά προγραμματίσθηκαν από την Επιτροπή να τελεσθούν στις 8 Μαΐου. Όταν όμως τα μέλη της επισκέφθηκαν τον βασιλιά για να τον προσκαλέσουν «…ο Βασιλεύς εζήτησεν ίνα η εορτή των αποκαλυπτηρίων του μνημείου αναβληθή μέχρι τέλους Μαΐου, διότι, φαίνεται, σκοπεί να παραστή κατ’ αυτήν.».

Πράγματι τα εγκαίνια μετατέθηκαν για τις 29 Μαΐου. Η ημέρα αυτή συνέπιπτε με τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Οδυσσέα Ανδρούτσου (29 Μαΐου 1778) αλλά και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Γράφει η ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «-Μεγάλη τις σύμπτωσις ενούται πρός τάς υπέρ της μνήμης του Οδυσσέως ετοιμαζομέναις εν Γραβιά πανηγύρεις, η εκατονταετηρίς από του έτους της γεννήσεως αυτού. Εγεννήθη το 1788 εν Ιθάκη όπου και εβαπτίσθη υπό της συζύγου του φίλου και συναγωνιστού του πατρός του Λάμπρου Κατσώνη, του περιφήμου ναυάρχου και ως βαπτισθείς εν Ιθάκη έλαβε το όνομα του περιφήμου ήρωος του Ομήρου. Άλλη δε, μεγάλη και αύτη σύμπτωσις, είνε η 29 μαΐου, καθ’ ήν αποκαλύπτεται το μνημείον, είνε η ημέρα της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως.».

Για την ημερομηνία των εγκαινίων και το μνημείο γράφει η ΒΥΖΑΝΤΙΣ της Κωνσταντινούπολης:

«ΕΛΛΑΣ.

ΑΘΗΝΑΙ, 24 Μαΐου 1888.

Τηλεγραφούσιν ημίν εξ Αμφίσσης υπό ημερομηνίαν 19 Μαΐου: Η Α.Μ. ο Βασιλεύς διά τηλεγραφήματός του πρός τον κ.Κυργούσιον ώρισεν ως ημέραν πρός τέλεσιν των αποκαλυπτηρίων του μνημείου της Γραβιάς την 29 τρέχοντος. Ο Κ.Κυργούσιος παρέλαβε τάς κλείδας του μνημείου, άς κατά την ημέραν της εορτής θα παραδώση πρός τον νομάρχην κ.Κονδάκην. Επί του μνημείου εστήθη η προτομή του Οδυσσέως Ανδρούτσου, η γλυφείσα υπό του καλλιτέχνου Μπονάνου. Προσεκομίσθησαν δε η χρυσοκέντητος και πολυτελεστάτη σημαία, η φιλοτεχνηθείσα υπό των εν Λαμία κυριών, ως μόνιμος του μνημείου σημαία, και οι εκ μαρμάρου στέφανοι των Γαλαξειδιωτών και των Λαμιέων. Επί των ερειπίων του Χανίου θα αναρτηθώσι χρυσοίς γράμμασιν επιγράμματα επαινεθέντα κατά τον υπό της εκλειπούσης “Καθημερινής” γενόμενον διαγωνισμόν.».

Στις 26 Μαΐου η ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ διαφημίζει δρομολόγιο ατμοπλοίου της ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΑΤΜΟΠΛΟΪΑΣ στη γραμμή Κόρινθος-Ιτέα για τη μεταφορά όσων επιθυμούν να παραστούν στην τελετή:

«ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΓΡΑΒΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΤΜΟΠΛΟΙΑ

Ένεκα της τελετής των αποκαλυπτηρίων του μνημείου της γραβιάς, τελεσθησομένης εις τάς 29 λήγοντος μηνός, ατμόπλοιον της Ελληνικής Ατμοπλοΐας θέλει αναχωρήσει εκ Κορίνθου δι’ Ιτέαν το Μεσονύκτιον της Παρασκευής, 27 τρέχοντος, πρός μεταφοράν επιβατών, θελόντων να μετάσχωσι της τελετής, φθάνον εις Ιτέαν το Σάββατον πρωΐ, εξ Ιτέας δε θέλει αναχωρήσει την Δευτέραν, 30 Μαΐου, κατ’ ευθείαν εις Κόρινθον.».

Οδηγίες πρός τους ταξιδιώτες δίνει μέσα από στήλη της η ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «Η επί της ανεγέρσεως του εις το Χάνι της Γραβιάς μνημείου επιτροπή φέρει εις γνώσιν των μακρόθεν σκοπούντων να μεταβώσι και μετάσχωσι της τελευτής, α΄) ότι το μεταξύ Αμφίσσης και Γραβιάς διάστημα είνε 35 χιλιομέτρων, β΄) ότι η οδός διήκουσα παρά την κλιτύν όρους, είνε μέν αμαξιτή, αλλ’ άμαξαι δεν υπάρχουσιν, επομένως μόνον δι’ ημιόνων και ίππων είνε ευχερής η μετάβασις, γ΄) ότι ελήφθη η φροντίς ίνα υπάρχωσιν, εν Αμφίσση τ’ αναγκαιούντα ζώα, και δ΄) ότι ένεκα του ορεινού του μέρους οι χειμερινοί επενδύται δεν είνε περιττοί.».

Στην τελετή παρέστησαν ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ με τα δύο μεγαλύτερα παιδιά του, την Αλεξάνδρα τότε 18 ετών και τον Νικόλαο ετών 16. Τα μικρότερα Μαρία ετών 12 και Ανδρέας ετών 6 παρέμειναν στην Ιτέα εντός της θαλαμηγού «Αμφιτρίτη». Παρούσα ήταν και η ακολουθία του υπό τον αυλάρχη Ευθύμιο Χατζηπέτρο. Η βασίλισσα Όλγα δεν παρέστη. Αναχώρησε με το πολεμικό «Ψαρά» στις 13 Μαΐου από την Κόρινθο για την Οδησσό για να επισκεφθεί τους γονείς της. Κατά τη διέλευση από το Βόσπορο αγκυροβόλησε «μόνον επί τινα λεπτά πρό των ανακτόρων του Δολμά Βαγτσέ» και δέχτηκε τις φιλοφρονήσεις του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β΄. Λόγω του ραμαζανίου δεν κατέστη δυνατόν να μεταβή ο ίδιος, γι’ αυτό έστειλε τον αυλάρχη του Οσμάν πασά, τον υπουργό εξωτερικών Σαΐτ πασά, τον τελετάρχη Μουνίρ πασά και τον αρχίατρό του Μαυρογένη πασά. «Πλήθος ανθέων και καρπών προσηνέχθησαν τη βασιλίσση εκ μέρους του Σουλτάνου, εις όλον δε το πλήρωμα των “Ψαρών” διενεμήθησαν εκ μέρους αυτού γενναία φιλοδωρήματα». Η βασίλισσα «εξεδήλωσε πρός τους περί αυτήν την μεγάλην συγκίνησιν αυτής επί τη γενομένη αυτή μεγαλοπρεπεί υποδοχή, και εξόχως επί τη αβροφροσύνη του Σουλτάνου.» και ο βασιλιάς Γεώργιος «ηυχαρίστησε τηλεγραφικώς εκ Κερκύρας τώ σουλτάνω επί ταίς πρός την βασίλισσαν Όλγαν φιλικαίς και φιλόφροσιν ενδείξεσι, κατά την διά του Βοσπόρου διάβασιν αυτής.».

Την κυβέρνηση εκπροσώπησε στην τελετή των εγκαινίων ο υπουργός Δικαιοσύνης Δημήτριος Βουλπιώτης, ο διευθυντής Δημοσίων Έργων Ξενοφών Βλαχόπουλος και οι βουλευτές του νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος Γεώργιος Λιδωρίκης και Ανάργυρος Ν. Σιμόπουλος. Από τον Ανάργυρο Ν. Σιμόπουλο εκφωνήθηκε «Λόγος εν τη τελετή των αποκαλυπτηρίων του μνημείου του ανεγερθέντος εις το Χάνι της Γραβιάς».

Η αντιπολίτευση εκπροσωπήθηκε από τον αρχηγό της Θεόδωρο Δηλιγιάννη και τους βουλευτές Άρτας Κωνσταντίνο Καραπάνο, Αττικής και Βοιωτίας Νικόλαο Λεβίδη, Αργολίδας και Κορινθίας Δημήτριο Πετρίδη, Αρκαδίας Ιωάννη Αντωνόπουλο, Μεσσηνίας Κωνσταντίνο Κουμουνδούρο και Ασημάκη Χρηστόπουλο και Νέων Ψαρών Θεμιστοκλή Κανάρη.

Την Ιερά Σύνοδο εκπροσώπησε ο αρχιεπίσκοπος Χαλκίδος Χριστοφόρος Σταματιάδης, ο οποίος στην τελετή «απροσδοκήτως ήρξατο λόγον, ως φύλαξ νέας Ιερουσαλήμ, καθώς απεκάλεσεν εαυτόν, και διά τρεμούσης φωνής ουκ ολίγας συμβουλάς περί επιτελέσεως του ηγεμονικού καθήκοντος εφιλοδώρησε τώ Βασιλεί.».

Μέρος του πανηγυρικού της ημέρας εκφωνήθηκε από τον Κωνσταντίνο Ν. Παπαμιχαλόπουλο. Με τον τίτλο «Λόγος πανηγυρικός επί τοις αποκαλυπτηρίοις του εν Γραβιά μνημείου εκφωνηθείς τη 29 Μαϊου 1888» κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά και σε βιβλίο από τον εκδοτικό οίκο του Παρασκευά Λεωνή. Τα έσοδα του βιβλίου διατέθηκαν για την ανέγερση ανδριάντα του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη. Στην τελετή «απήγγειλεν εκ του λόγου αυτού από μνήμης το προοίμιον και τον επίλογον, ένεκα του αφορήτου καύσωνος και της πληθύος των ρητόρων».

Ο ποιητής Αχιλλέας Παράσχος εκφώνησε ποίημά του με τίτλο «ΟΔΥΣΣΕΥΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ», μέρος του οποίου δημοσίευσε η ΕΒΔΟΜΑΣ (φύλλο 23/04-06-1888, σελίδα 4, σελιδοδείκτης 90).

Η παρουσία των Λαμιέων

Οι Λαμιείς με επικεφαλής τον δήμαρχο Θεμιστοκλή Λάζο (1887-1891) έκαναν αισθητή την παρουσία τους. Μαζί τους έφεραν χρυσοκέντητη σημαία «εν ή είνε εζωγραφισμένα διάφορα σύμβουλα του αγώνος». Σχετικό με την παρουσία των Λαμιέων είναι και το περιστατικό που περιγράφει ο ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ: «…ΠΕΡΙΕΡΓΟΤΑΤΟΝ, έλαβε χώραν την ημέραν της τελετής του μνημείου του ΟΔΥΣΣΕΩΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΥ εν τώ Χανίω της Γραβιάς, μεταξύ της Α.Μ. του βασιλέως και του αγαπητού τοίς πάσι και πάσαις Νικολάκη Παπαβασιλείου του Λαμιέως, όν εξέλαβεν ο Γεώργιος, συνεπεία της μακρυάς και αρχαϊκής φουστανέλλας του, του γυναικείου φεσίου και της τριπήχου φούντας του, και της άνευ γενειάδος και μουστακίων φάτσας του, ως γυναίκα βλάχο-δημάρχου τινός…».

Η παρουσία των Λιβαναταίων

Ζωηρή ήταν και η παρουσία κατοίκων των Λιβανατών. Σύμφωνα με την ΠΡΩΪΑ «…Κάτοικοι δε Λιβανάτας, της πατρίδος Οδυσσέως Ανδρούτσου ελθόντες μετά των καριοφυλλίων επ’ ώμου ίνα καταθέσωσι στέφανον εις το μνημείον του ενδόξου συμπατριώτου των παρουσιάσθησαν εν σώματι υπό την οδηγίαν του πρώην δημάρχου κ.Γεωργούλα και άλλων συναδέλφων του και δημοτών του δήμου Αιγιτίου….Ούτος παρουσίασε και τον Οδυσσέα Βερούσην, ανεψιόν του Οδυσσ. Ανδρούτσου, ομοιάζοντα αυτού πολύ την φυσιογνωμίαν του προσώπου και φέροντα το ιστορικόν καριοφύλλιον του ενδόξου θείου του…».

Η ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ γράφει: «…Μεταξύ των 200 καλλιζώνων Λοκρών, υπήρχον δύο ανεψιοί του Οδυσσέως και ο είς τούτων έφερε το βροντισήφωνον και βαρύ όντως καρυοφύλιον του Οδυσσέως...».

 

Η παρουσία στην τελετή επιζώντων αγωνιστών

 

 Εικ.2. Ο αγωνιστής Ηλίας Πετώνης. (πηγή: AmfissaHistory.gr).

Στην τελετή παρέστησαν οι επιζώντες αγωνιστές Ηλίας Πετώνης από την Άμφισσα (Εικ.2) και Ανδρέας ή Ανδρίτσος Λαΐνης από την Κολοπετινίτσα (από το 1928 Τριταία). Γράφει η ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ: «…Μεταξύ του πλήθους περιφέρονται εν κύκλω εκάστοτε συγκροτουμένω περί αυτούς δύο γέροντες, φέροντες εκάτερος δύο παράσημα του αγώνος. Εισίν ως μαρτυρείται και υπό της κοινής φήμης και εκ των εγγράφων τα οποία φέρουσιν, οι μόνοι ίσως επιζώντες εκ των εγκλεισθέντων εις το Χάνι της Γραβιάς μετά του Οδυσσέως. Ο είς ονομάζεται Λαΐνης είνε εκ του χωρίου Κολοπετινίτσας ηλικίας, λέγει, 95 ετών, και εν τούτοις μόλις παραλάσσει του παρισταμένου ενός εκ των υιών του. Έχει 5 τέκνα και 40 εγγόνους. Διηγείται μετά σειράς αβιάστου τα της μάχης και λέγει ότι “βρώμαγε χρόνια ο τόπος εδώ, που δε μπορούσε να περάση άνθρωπος”, από τα πτώματα των φονευθέντων τούρκων. Ουδεμίαν λαμβάνει παρά του έθνους σύνταξιν ο γέρων ούτος αγωνιστής, διότι οικοκύρης άνθρωπος, δεν επεζήτησεν αμοιβήν διά τάς εκδουλεύσεις του πρός την πατρίδα. Ο έτερος ονομάζεται Ηλίας Πετώνης τρέφει χιωνώδη γεννειάδα σεβασμίαν και είνε 92 χρόνων ηλικίας εξ Αμφίσσης. Έχει ούτος σύνταξιν 15 δραχμάς κατά μήνα.».

Στην τελετή παρέστη και η χήρα του αγωνιστή Παρασκευά Κουρκουμέλη από την Κεφαλονιά, ο οποίος είχε αποβιώσει. Όπως γράφει η ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ «-Ανεχώρησεν εις την εορτήν του Χανίου της Γραβιάς η κ.Αικατερίνη Π. Κουρκουμέλη μετά των θυγατέρων της Αναστασίας και Πηνελόπης.». Στη Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία αναφέρεται: «Κουρκουμέλης Παρασκευάς του Βασ., συνταγμ. πεζ., γεν. το 1803 εν Κεφαλληνία, μετ. των μαχών Υπάτης, Καστανιάς, Αετού, Φοντάνας, Βασιλικών, Γαλαξειδίου, Στυλίδος, αγ. Μαρίνης, Δαδίου, Βρυσακίων, Νεοκάστρου κ.λ.π., απεστρ. 2 μαΐου 1865 και απεβ. 4 Φεβρ. 1880.». (πηγή: ΜΣΝΕ, τόμος 4, σελίδα 301).

Το 1888 ζούσαν ακόμη ορισμένοι υπέργηροι αγωνιστές του 1821. Τον Ιανουάριο η ΕΦΗΜΕΡΙΣ έγραφε: «-Και έτερος υπάρχει εν τη ζωή εκ των ηρώων της Γραβιάς, ο Αντώνιος Τσούναρης οικών εν τώ χωρίω Βάγια των Θηβών, όστις περιέρχεται τα πέριξ χωρία επαιτών!». Στις 18 Φεβρουαρίου επανέρχεται δημοσιεύοντας τη θλιβερή είδηση του θανάτου του: «-Και ο ύστατος των ηρώων της Γραβιάς, ο Α.Τσουνάρης απεβίωσε πρό τινος εν Θήβαις.».

Στις 13 Μαΐου η ίδια εφημερίδα γράφει: «Και άλλον γεραρόν λείψανον, αγωνιστής της Γραβιάς, ανεκαλύφθη κατά τύχην εν τώ χωρίω Ματαράγκα του Τιτανίου της επαρχίας Καρδίτσης. Ονομάζεται Βασίλειος Παπαγγέλου. Τρέφει μεγίστην επιθυμίαν να παραστή εις τα εγκαίνια του μνημείου εν Γραβιά, αλλά δυστυχώς, ως πάντα σχεδόν τα επιζώντα λείψανα του Αγώνος, είνε πάμπτωχος, και δεν δύναται εξ ιδίων να εκπληρώση τον πόθον του, ει μη τύχη συνδρομής επί τούτω. Καλόν θα ήτο αν η επί της ανεγέρσεως του μνημείου επιτροπή, ής προΐσταται ο ενθουσιωδώς εργαζόμενος Κυργούσιος, διηυκόλυνε την εις την επίσημον εορτήν προσέλευσιν του γηραιού αγωνιστού, όστις θα συνέτεινε επί μάλλον εις τον ηθικόν διάκοσμον αυτής. Η ανακάλυψις του γέροντος Παπαγγέλου οφείλεται εις τον φίλον δικηγόρον κ.Κ.Χατζηπέτρον, ποιούντα νύν πολιτικήν περιοδείαν ανά τον νομόν Τρικκάλων.».

Η παρουσία των αγωνιστών στην τελετή ήταν συγκινητικό γεγονός. Ωστόσο, ορισμένες εφημερίδες της εποχής εκφράζουν τον προβληματισμό τους για το πόσοι από τους συναγωνιστές του Οδυσσέα Ανδρούτσου βρισκόταν ακόμη στη ζωή. Επιπλέον στηλιτεύουν την προθυμία πολλών ηλικιωμένων να δηλώνουν ψευδώς ότι συμμετείχαν στη μάχη του χανίου της Γραβιάς, προσδοκώντας υλικές ανταμοιβές από το κράτος.

Ο Πέτρος Αβράμης (ψευδώνυμο του Ανδρέα Καρκαβίτσα) στην ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ με το άρθρο του «ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ» εφιστά την προσοχή των αναγνωστών «…Προκαλούμεν όμως την προσοχήν εις τους γέροντας διότι η πρόσφατος ανά την Δωρίδα και Παρνασσίδα εκδρομή μας, μας εδίδαξε δυστυχώς να δυσπιστώμεν πρός αυτούς…». (ολόκληρο το άρθρο βλέπε: ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ, φύλλο 150/29-05-1888, σελίδες 3 & 4, σελιδοδείκτες 403 & 404).

 

Η περιγραφή της τελετής στις εφημερίδες

Το σύνολο σχεδόν των εφημερίδων των Αθηνών, ορισμένες της επαρχίας αλλά και αυτές του ευρύτερου Ελληνισμού εκτός των συνόρων του τότε ελληνικού βασιλείου, παρουσίασαν άλλες εκτενείς και άλλες σύντομες ανταποκρίσεις. Στις εφημερίδες των Αθηνών διαφαίνεται η πολιτική τοποθέτησή τους είτε φιλοκυβερνητική (κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη), είτε αντιπολιτευτική (αντιπολίτευση Θεοδώρου Δεληγιάννη). Οι εφημερίδες της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης επικεντρώνονται κυρίως στο εορταστικό γεγονός, αποφεύγοντας τις πολιτικές τοποθετήσεις.

Στη συνέχεια παρατίθεται το κείμενο ορισμένων εφημερίδων. Καταβλήθηκε προσπάθεια το δείγμα να είναι όσο το δυνατόν αντιπροσωπευτικότερο της γεωγραφικής κατανομής και της πολιτικής τοποθέτησης των εφημερίδων. Επιλέχθηκαν ο ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ της Κωνσταντινούπολης, η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ της Αθήνας, η ΑΜΑΛΘΕΙΑ της Σμύρνης, η ΕΦΗΜΕΡΙΣ και ΤΟ ΑΣΤΥ της Αθήνας.

Ο ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ παρουσιάζει το γεγονός των εγκαινίων εν συντομία. Αντίθετα οι εφημερίδες ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, ΑΜΑΛΘΕΙΑ και ΕΦΗΜΕΡΙΣ παρουσιάζουν το γεγονός σε εκτενείς και συνεχείς ανταποκρίσεις τους. Με σατυρική και κριτική διάθεση προσεγγίζει το γεγονός η σατυρική εφημερίδα ΤΟ ΑΣΤΥ.

Ειδικότερα:

 

1. ►ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ◄

«Δημοτελέστατα και μετά λαμπρότητος εγένοντο την 29^ην μαΐου τα εγκαίνια, εις το χάνι της Γραβιάς, του μνημείου του Οδυσσέως Ανδρούτσου και των σύν αυτώ 120 πολεμιστών. Παρέστη ο βασιλεύς μετά των βασιλοπαίδων Αλεξάνδρας και Νικολάου. Περί τά 4,000 πολιτών εκ των πέριξ δήμων συνηθροίσθησαν εις Γραβιάν σύν γυναιξί και τέκνοις μετά μουσικών οργάνων και σημαιών. Εις την θέαν του βασιλέως το πλήθος εξερράγη εις φρενητιώδεις ζητωκραυγάς. Δοξολογία εψάλη υπό του αρχιεπισκόπου Χαλκίδος, και μετ’ αυτήν απεκαλύφθη η προτομή του Οδ, Ανδρούτσου, του πεφημισμένου επί ανδρεία στρατηλάτου. Πρώτος ο βασιλεύς απήγγειλεν εκ στήθους προσφώνησιν δι’ ισχυροτάτης φωνής, πολλήν αίσθησιν εμποιήσασαν. Ταύτην διεδέξαντο ζητωκραυγαί ενθουσιώδεις υπέρ του βασιλέως και της βασιλικής οικογενείας. Ωμίλησε δε και ο αρχιεπίσκοπος, οκ.Κυργούσιος, ο κ.Σιμόπουλος, αντιπρόσωπος του νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος. Τούτοις ηκολούθησεν ο κ.Παπαμιχαλόπουλος, εις όν ανετέθη η εκφώνησις του πανηγυρικού, ούτινος απήγγειλεν ενθουσιωδώς από στήθους μόνον το προοίμιον και τον επίλογον ένεκα του επικρατούντος καύσωνος. Τελευταίος απήγγειλε ποίημα ο ποιητής κ.Αχ.Παράσχος, συγκινήσας τους πάντας μέχρι δακρύων, μεθ’ ό έληξεν η εορτή.

Από του μνημείου ο βασιλεύς και άπασα η συνοδεία των κεκλημένων μετέβησαν εις την διά το πρόγευμα παρασκευασθείσαν σκιάδα. Κατ’ αξίωσιν δε του βασιλέως παρεκάθισαν εν τώ όντως ελληνικώ προγεύματι πάντες οι κεκλημένοι, οι βουλευταί, οι αντιπρόσωποι του τόπου και αι κυρίαι, παιανιζούσης της μουσικής κατά την διάρκειαν αυτού. Ο βασιλεύς, μετά το πρόγευμα, περιήλθε τους ευθύμους ομίλους των χωρικών, ψηνόντων τους αμνούς των, εθνικά αδόντων άσματα και ορχουμένων υπό τους ήχους των εγχωρίων οργάνων. Αλλ’ η θέα του βασιλέως παρέσχεν αφορμήν εις έκρηξιν ενθουσιωδών ζητοκραυγήσεων. Διά δε του επιμελητού ο βασιλεύς διένειμεν αφειδώς εις τους μουσικούς χρυσά ελληνικά νομίσματα, άτινα οι λαμβάνοντες κατησπάζοντο.

Εκείθεν ο βασιλεύς ανεχώρησεν εις Άμφισσαν, και την επιούσαν διηυθύνθη εις Αθήνας.».

 

2. ►ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ◄

«ΤΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

ΓΡΑΒΙΑ

Ιδιαίτερον τηλεγράφημα Ακροπόλεως

(Ειδικού ανταποκριτού μας)

ΔΑΔΙΟΝ 29 Μαΐου

Άφιξις τάγματος Λαμιέων.-Διαδήλωσις κυβερνητική.-Λόγος Βουλπιώτου.-Άφιξις Δηλιγιάννη.-Στέφανος Δωριέων.-Αποτυχία αντιπολιτευτικής διαδηλώσεως.-Κουβέντα μετά αστειοτήτων.-Οι .. αρχαιόφιλοι.

Χθές την εσπέραν αφίκοντο εκ Λαμίας 100 άνδρες έχοντες επί κεφαλής αυτών τον Δήμαρχον Λαμίας με χρυσοκέντητον σημαίαν, εν ή είνε εζωγραφισμένα διάφορα σύμβουλα του αγώνος. Μετά την άφιξιν των ευσταλών Λαμιέων ήρξατο η εορτή∙ η κίνησις είνε μεγάλη και ο ενθουσιασμός ακράτητος. Τους Λαμιείς υπεδέχθη η μουσική του πυροβολικού ανακρούουσα θούρεια και συνώδευσεν αυτούς εις το ηρώον, όπου ο δήμαρχος προσεφώνησεν, αντεφώνησε δε ο κ.Κυργούσιος ειπών ότι η Λαμία αντεπροσωπεύθη σπουδαίως εν τη μάχη της Γραβιάς. Η σημαία ήν εκόμισαν οι Λαμιείς εστήθη εν τη εισόδω του μνημείου.

Οι Λαμιείς μεταβαίνοντες εις το μνημείον ηκολουθούντο υφ’ όλων των πανηγυριστών∙ διήλθον κάτωθι της οικίας εν ή καταλύσει ο αντιπρόσωπος της κυβερνήσεως κ.Δ.Βουλπιώτης και εζητωκραύγασαν επανειλλημένως υπέρ του Βασιλέως, της κυβερνήσεως και του πρωθυπουργού. Όλον το πλήθος έμεινεν επί πολύ κάτωθι της οικίας ζητοκραυγάζον ζωηρώς και επιμένον να εξέλθη επί του εξώστου ο κ.Βουλπιώτης. Άμα εφάνη επί του εξώστου ο κ.Βουλπιώτης, τον προσεφώνησε καταλλήλως ο δήμαρχος Λαμίας εν μέσω απείρων ζητοκραυγών. Αντεφώνησε δε ο κ.Βουλπιώτης ευχαριστήσας τον δήμαρχον.

Την 8 ½ ακριβώς αφίκετο ο ηγέτης της αντιπολιτεύσεως κ.Θ.Δηλιγιάννης ακολουθούμενος υπό οκτώ φίλων του. Κατά την άφιξίν του το πλήθος ήν συνηγμένον εις το περίπτερον εν ώ από της πρωΐας επαιάνιζεν η μουσική και ούτω παρήλθεν απαρατήρητος σχεδόν. Μετ’ ολίγον προηγουμένης της μουσικής αφίκοντο πολλοί οπλοφόροι συμπατριώται του Οδυσσέως, οίτινες διηυθύνθησαν εις το ηρώον. Ο υιός του Λοιδωρίκη εκόμισε μεγαλοπρεπέστατον στέφανον εκ δάφνης τον οποίον κατέθεσεν εις το μνημείον εξ ονόματος του δήμου Αιγιτίων της Δωρίδος. Καταθέτων τον στέφανον είπεν ολίγας λέξεις θερμάς εξ ονόματος του δήμου Αιγιτίων “όστις ευγνωμονεί εις τον ήρωα Ανδρούτσον υπερασπισθέντα μετά 120 μαχητών την ελευθερίαν της νεωτέρας γενεάς”. Την προσλαλιάν ταύτην υπεδέχθησαν ζωηραί ζητωκραυγαί.

Ελέχθη ότι εν Ιτέα και Αμφίσση εγένετο επίσημος υποδοχή εις τον κ.Δηλιγιάννην. Από προχθές διεδίδετο ότι ο Μαρλάς και ο Τράκας εσχεδίαζον διαδήλωσιν πολιτικήν υπέρ του κ.Δηλιγιάννη.

Τη προτροπή άλλων επεκράτησαν υγιέστεραι σκέψεις και εναυάγησεν η διαδήλωσις.

Υπό της επιτροπής εχορηγήθησαν δύο άμαξαι εις τον κ.Δηλιγιάννην, διά των οποίων αφίκετο εις Άμφισσαν μετά των φίλων του. Εις το εν Αμφίσση καφενείον περιεστοιχίσθη υπό ολίγων φίλων του Μαρλά, αλλά ελλείψει ζητωκραυγών δεν έγινε τίποτα.

Η κουβέντα περιεστράφη περί των λογίων της επαναστάσεως. Ο κ.Παπαμιχαλόπουλος μετά του υιού του και του κ.Αλεξανδροπούλου, συμπλέοντες μετά του Δηλιγιάννη, δεν επλησίασαν ποσώς αυτόν. Μόνον ο κ.Γεννάδιος παρενέβη εις την ομιλίαν των Δηλιγιανναίων και ηυφυολόγησεν εις βάρος δευτέρων. Μετά πολλής δηκτικότητος διηγήθη το επεισόδιον Μαμελούκου τινός και πολλών άλλων λογίων. Ο Βασιλεύς αναμένεται εν Χανίω από στιγμής εις στιγμήν. Ο κ.Δηλιγιάννης μετά του Καραπάνου και Ζωγράφου μεταβαίνουσιν εις Δελφούς μετά του εις τάς ανασκαφάς Μαντεώ(;), Καραπάνου και Ζωγράφου αρχαιοφίλων∙ ελήφθησαν μέτρα κατάλληλα.

(Τηλεγράφημα Θ.Κοντού)

Άφιξις κυβερνητικών υποψηφίων.-Υποδοχή.-Λόγος Βουλπιώτου.-Ζήτω της κυβερνήσεως.

Τη ώρα 3 μ.μ. αφίκοντο εις Γραβιάν εφ’ αμαξών αντιπρόσωπος κυβερνήσεως κ.Βουλπιώτης μετά βουλευτών νομού μας κ.Σιμοπούλου και Λοιδωρίκη. Πρό της εισόδου του μνημείου, πρό του οποίου ήτο μουσική παιανίζουσα, και είς παρατεταγμένος λόχος πυροσβεστών, υπεδέχθησαν αυτούς Κυργούσιος, δήμαρχος Δωριέων, δήμαρχος Λαμίας, Λεωνίδας Τράκας, πρώην βουλευτής, δικαστικοί Αμφίσσης και άπαντες κάτοικοι και ξένοι. Κυργούσιος ως τελετάρχης, Βισβίκης εξ ονόματος συμπολιτών του και δήμαρχος Λαμίας ως πρωτευούσης νομού προσεφώνησαν τον κ.Βουλπιώτην ευχαριστήσαντες Κυβέρνησιν δια ενδιαφέρον της υπέρ μνημείου. Ο κ.Βουλπιώτης ηυχαρίστησεν αυτούς και είτα εν ζητωκραυγαίς λαού υπέρ Κυβερνήσεως απήλθεν υπουργός εις οικίαν καταλύσεως.

(Τηλεγράφημα Νικολάου Τράκα)

Υποδοχαί κυβερνητ. βουλευτών

Ώρα 3 Μ.Μ. του Σαββάτου αφίκετο εις Γραβιάν ο αντιπρόσωπος Κυβερνήσεως κ.Βουλπιώτης όν πρό του καταστολίστου μνημείου υπεδέχθησαν παιανιζούσης της μουσικής, Κυργούσιος δήμαρχος Δωριέων, δήμαρχος Λαμίας, είς λόχος πυροσβεστών και άπειρον πλήθος. Προσεφώνησαν δε Βουλπιώτη Κυργούσιος ως τελετάρχης ενθουσιών και υπερηφανευόμενος, δήμαρχος Δωριέων Δ.Βισβίκης εξ ονόματος συμπολιτών του, και δήμαρχον Λαμίας ως δήμαρχος πρωτευούσης νομού μας, εκφράσαντες άπαντες ευγνωμοσύνην των πρός Σεβ. Κυβέρνησιν διά το μέγα ενδιαφέρον όπερ επεδείξατο διά το εθνικόν αυτό μνημείον∙ ο κ.Βουλπιώτης ηυχαρίστησεν αυτοίς συγχαρείς Κυργουσίω και δημάρχω Δ.Βισβίκη διά την σιδηράν υποστήριξιν ήν παρέσχον εις την τέλεσιν του εθνικού μνημείου των ηρώων του μνημείου της Γραβιάς. Είτα εν ζητωκραυγαίς υπέρ Κυβερνήσεως εκ μέρους παρισταμένου πλήθους απήλθεν κ.Βουλπιώτης οίκοι∙ άπασαι οικίαι Γραβιάς καταστόλισται εκ μυρσίνης και ελάτης και σημαιών.

Κόσμος άπειρος μουσικαί και εγχώρια όργανα πλήθουσιν, ενθουσιασμός και χαρά κατοίκων απερίγραπτος.

Έπαινος κ.Κυργουσίω και Δ.Βισβίκη.

Αναμένεται αύριον η Α.Μεγαλειότης Βασιλεύς μετά βασιλοπαίδων.

(Τηλεγράφημα Κ.Δημητριάδου)

Ενθουσιασμός, μουσικαί και σημαίαι.-Αδιάκοποι διαδηλώσεις υπέρ Κυβερνήσεως

Δήμαρχος Λαμίας συνοδευόμενος υπό μελών επιτροπής πόλεως Λαμίας, Λεωνίδα Τράκα πρώην βουλευτού και υπό πολιτών Λαμιέων υπέρ τους τριακοσίους, συσσωματουμένων απάντων εις Γραβιάν, περιήλθον σήμερον Κυριακήν, ώραν 8 π.μ., εν απεριγράπτω ενθουσιασμώ μετά χρυσοκεντήτου σημαίας πόλεως Λαμίας και μουσικής παιανιζούσης κεντρικήν οδόν Γραβιάς, και διελθόντες κάτωθεν οικίας Δ.Βουλπιώτου εζητωκραύγασαν υπέρ Κυβερνήσεως ως ελθούσης αρωγού εθνικού μνημείου, είτα δ’ εν πυκνοτάτη συνοδεία μετέβησαν εις μνημείον, ένθα δι’ ενθερμοτάτης προσφωνήσεως του δημάρχου Λαμίας, της μουσικής παιανιζούσης τον εθνικόν ύμνον, παρέδωκεν εξ ονόματος πόλεως Λαμίας την σημαίαν και τον στέφανον εις Κυργούσιον, ευχαριστήσαντα πόλιν Λαμίας διά λαμπροτάτην σημαίαν, ήν ωνόμασε διαρκή σημαίαν μνημείου των ηρώων Γραβιάς, και ειπόντα, ότι η σημαία της πόλεως Λαμίας είνε και έσται ο μεγαλύτερος στολισμός του μνημείου.

Ιδού και το τηλεγράφημα της αντιπολιτεύσεως, αρκετά περίεργον τηλεγράφημα.Τηλεγραφούσιν οι κ.κ. Γάτος και Κολοκανάκης.

Εξ ΑΜΦΙΣΣΗΣ, 28 Μαΐου.

Μέγα πλήθος λαού ίστατο εις οδόν πόλεως αναμένον άφιξιν αρχηγού αντιπολιτεύσεως και φίλων βουλευτών, άπαντες δε συνώδευσαν αυτούς μέχρις οικίας κ.Μαρλά, όπου κατέλυσεν αρχηγός μετά φίλων. Ζωηρόταται αι αδιάκοποι εκδηλούμεναι συμπάθειαι.

Π.Κολοκανάκης, Ι.Γάτος.

……

Η ΤΕΛΕΤΗ

ΤΩΝ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΩΝ

(Ιδιαίτερον τηλεγράφημα “Ακροπόλεως”

(Ειδικού ανταποκριτού μας)

Έφιππος αγγελιοφόρος.-Ο Βασιλεύς!-Η Βασιλική οικογένεια.-Ατελείωτοι ζητωκραυγαί.-Δοξολογία.-Η αποκάλυψις του μνημείου.-Λόγος του Βασιλέως.-Ζήτω το έθνος.-Αγορεύσεις αρχιερέως, Κυργουσίου, Σιμοπούλου, Παπαμιχαλοπούλου.-Ποίημα Παράσχου.

ΑΜΦΙΣΣΑ. 29 Μαΐου

Την άφιξιν του Βασιλέως ανήγγειλεν ημίσειαν ώραν ενωρίτερα έφιππος αγγελιοφόρος. Αρχαί και λαός κατήλθον εις την είσοδον όπου το ηρωϊκόν Χάνιον. Την βασιλικήν άμαξαν συνώδευεν ίλη ιππικού υπό ίλαρχον Μεταξάν, προηγουμένης αμάξης εν ή ο αυλαρχεύων κ.Χατζηπέτρος. Άμα τη εμφανίσει της βασιλικής αμάξης, τη 11 ώρα της πρωΐας, χιλιάδες λαού ήρξαντο ατελευτήτων ζητωκραυγών∙ κεκλημένοι δε υπεδέχθησαν τον Βασιλέα. Μεθ’ ό διατάξαντος αυτού εισήλθον πάντες εις τον περίβολον. Ο Βασιλεύς έφερε στολήν στρατηγού του πυροβολικού∙ η δε Βασιλόπαις Αλεξάνδρα κυανήν ενδυμασίαν με ερυθρά τρίχαπτα και ως καρφίδα ελληνικήν σημαίαν∙ ο Βασιλόπαις Νικόλαος στολήν ευέλπιδος. Οι βασιλόπαιδες Μαρία και Ανδρέας έμειναν εν Ιτέα∙ ο υπουργός κ.Βουλπιώτης, η ακολουθία, και αντιπρόσωποι του τύπου ετέθησαν δεξιά της Βασιλικής εξέδρας, αριστερά ο κ.Δηλιγιάννης μετά των φίλων του και των κυριών. Εν τώ βάθει του περιβόλου παρετάχθησαν συμπατριώται Οδυσσέως μετά καριοφυλλίων και σημαιών.

Παιανιζούσης της μουσικής εισήλθεν ο Βασιλεύς, ότε η αδελφή του κ.Κυργουσίου προσέφερεν εις την βασιλόπαιδα Αλεξάνδραν ανθοδέσμην μεγάλην, με ταινίας φερούσας επιγραφήν: Το χάνι της Γραβιάς τη Α.Υ. Βασιλόπαιδι. Ο Βασιλεύς χαιρετίσας ανήλθε την βασιλικήν εξέδραν επευφημούμενος μετ’ ενθουσιασμού ακρατήτου και ακολουθούμενος υπό κυρίας Ινάλ, και των κυρίων Χατζηπέτρου, Ράϊνεκ, Βότσαρη, Ν.Παπαζήση, Καλλίνσκη, Θών, Πουρναρά Πανταζίδου και Γκινάρ.

Άμα τη εισόδω του Βασιλέως ήρξατο η συνήθης δοξολογία των αποκαλυπτηρίων, ιερουργούντος του επισκόπου Χαλκίδος και του εγχωρίου κλήρου, μεθ’ ό εδόθη παρά του βασιλέως το σύνθημα και η καλύπτουσα το μνημείον οθώνη κατέπεσε και εφάνη απαστράπτουσα η λεοντώδης μορφή του Ανδρούτσου κάτωθεν του οποίου ίστανται οι επιζώντες μαχηταί του Χανίου Λαΐνης και Πετώνης μετά των δημάρχων των δήμων του νομού. Η όψις του αγάλματος εγείρει ενθουσιασμόν και ζητωκραυγαί αντηχούσι∙ η δε μουσική παιανίζει τον εθνικόν ύμνον. Ο βασιλεύς πρώτος προσηγόρευσεν ειπών:

“Κύριοι! Αμάραντος είνε η δόξα των μεγαλουργών ανδρών της ανεξαρτησίας του Έθνους. Τα ευγνωμονούντα τέκνα αυτών χρέος έχουσι να στήσωσιν αυτοίς τρόπαια, υπομιμνήσκοντα τοίς απωτάτοις απογόνοις την ακραιφνή φιλοπατρίαν, την απαράμιλλον αυταπάρνησιν του εθνικού μεγαλείου. Το ανεγερθέν ώδε μνημείον του αρειμανίου και διαπρεπούς πολεμιστού Οδυσσέως Ανδρούτσου θέλει μαρτυρεί εις αιώνα την ευγνωμοσύνην της νέας γενεάς πρός τον μεγαλουργόν άνδρα του μεγάλου αγώνος. Ζήτω το Έθνος!”.

Ακράτητοι ζητωκραυγαί αντήχησαν υπέρ του έθνους, του Βασιλέως και των Βασιλοπαίδων. Ο λόγος του βασιλέως ενεποίησε ζωηροτάτην αίσθησιν. Πρώτην φοράν ο Βασιλεύς παρίσταται εις ομοίαν εορτήν μετά τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντος του Πατριάρχου. Η τιμή δε ήν περιποιεί, τιμών διά της παρουσίας του και της απαγγελίας λόγου, ήγειρε θύελλαν ζητωκραυγών και χειροκροτημάτων. Πάντας κατείχε ζωηροτάτη συγκίνησις και πολλοί εδάκρυον.

Κατόπιν ο αρχιερεύς ήρξατο ατελεύτητον λόγον και τραυλίζων σχεδόν ενουθέτει Βασιλέα εις μάτην παρακαλούμενος να παύση. Ο Κυργούσιος απήγγειλεν επίλογον γνωστής λογοδοσίας λίαν συγκεκινημένος. Μετ’ αυτόν Σιμόπουλος, ως αντιπρόσωπος νομού εξέφρασεν ευγνωμοσύνην της Φθιωτιδοφωκίδος τω Βασιλεί διότι τιμών και γεραίρων τα αείμνηστα γεγονότα του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος δείκνυται ενστερνισθείς τάς αναμνήσεις και εγκολπωθείς τους διακαείς πόθους του πιστού αυτού λαού∙ είτα ηυχαρίστησε τους συνελθόντας αλλαχόθεν και απένειμε δημοσία μέγαν έπαινον τώ κ.Κυργουσίω διά την πρωτοβουλίαν της ανυψώσεως του μνημείου εις το Χάνιον∙ μεθ’ ό εσκιαγράφησεν τους αγώνας των πολεμιστών του νομού μας και κατέληξε δι’ όρκου επί του αποκαλυφθέντος ιερού μνημείου ότι “οι επιγενόμενοι έξομεν υπόδειγμα τον πατριωτισμόν και ηρωϊσμόν των ανδρών του αγώνος”.

Τούτον διεδέξατο ο κ.Παπαμιχαλόπουλος όστις απήγγειλε περικοπάς του λόγου του συντόμως και καλλιτεχνικώς εξάρας το κατόρθωμα και τα αποτελέσματα, άτινα έσχεν εν τώ αγώνι η μάχη της Γραβιάς και η προσωπικότης του Ανδρούτσου.

Ένεκα της συντομίας αυτού ο λόγος ούτος ενεποίησε καλήν εντύπωσιν χειροκροτηθείς μετά ζωηρότητος.

Την στιγμήν ταύτην παρατηρήσας ο Βασιλεύς, ότι είχον κλείσει την είσοδον του μνημείου διέταξε ν’ ανοίξωσιν αυτήν και ο λαός εισήλθε καταλαβών άπαντα τον χώρον. Μεθ’ ό ο Παράσχος απήγγειλεν ωραίας περικοπάς του ποιήματός του μειδιώσης Βασιλόπαιδος, ότε απετείνετο αυτή. Ο κ.Κουμουνδούρος, κ. ο Χατζηπέτρος και άλλοι έκλαυσαν συγκινιθέντες εκ του ποιήματος του κ.Παράσχου.

Το ποίημα ηκολούθησαν παρατεταμέναι και ενθουσιώδεις ζητωκραυγαί∙ τότε ο Βασιλεύς κατελθών μετά της βασιλόπαιδος συνεχάρησαν τον κ.Παράσχον, εκφράσαντες αυτώ την χαράν των. Ο Βασιλεύς εζήτησε να ίδη το μνημείον και παρακολουθούμενος παρά των κεκλημένων, περιήλθε τον χώρον ολόκληρον, έστη πρό των ερειπίων του Χανίου και εζήτησε πληροφορίας περί του καλλιτέχνου του κατασκευάσαντος το μνημείο. Πεζή και κρατών από του βραχίονος την βασιλόπαιδα Αλεξάνδραν, ακολουθούμενος παρ’ όλου του απείρου πλήθους φρενιτιώντος επί τη διαβάσει αυτών, και ραίνοντος δι’ ανθέων τον Βασιλέα και την βασιλόπαιδα, μετέβη εις το παρασκευασθέν οίκημα μετά του υπουργού κ.Βουλπιώτου. Πλήθος άπειρον συνήλθε κάτωθεν του οικήματος ζητωκραυγάζον ενθουσιωδώς. Ο Βασιλεύς επεφάνη επί του παραθύρου χαιρετίζων αυτό. Τότε δε το πλήθος εξερράγη εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήσεις. Τα επιτόπια φέσια και μανδύλια ως κύματα αφρώδη περιεστρέφοντο. Ακράτητος ήτο ο καταλαβών ενθουσιασμός το πλήθος. Πάντες οι προσελθόντες κατόπιν διεχύθησαν εις το πεδίον και έψηναν αμνούς∙ το θέαμα είνε εξόχως ωραίον∙ παντού κυματίζει αφράτη η φουστανέλλα, εγχώρια δε όργανα αντήχουν και συνεπλέκοντο εις χορόν τα παλληκάρια της Ρούμελης. Εις το περίπτερον τη δραστηρία ενεργεία του κ.Χατζηπέτρου παρετέθη λιττόν πρόγευμα, είς ό παρευρέθησαν οι ελθόντες βουλευταί, οΔήμαρχος, αι αρχαί οι ρήτορες, τα μέλη της επιτροπής, ολίγαι κυρίαι και οι αντιπρόσωποι του τύπου.

Δεξιά του Βασιλέως εκάθητο κατά σειράν η Αλεξάνδρα, ο κ.Βουλπιώτης, η Κυρία Κυργουσίου, ο κ.Μελετόπουλος και ο δήμαρχος Βισβίκης∙ αριστερά δε του Βασιλέως ο βασιλόπαις Νικόλαος ο κ.Δηλιγιάννης, ο κ.Κυργούσιος και Δήμαρχος Αμφίσσης∙ απέναντι του Βασιλέως εκάθητο ο κ.Χατζηπέτρος έχων δεξιά μεν την κ.Μελετοπούλου, τον Νομάρχην και την δεσποινίδα Παπαμιχαλοπούλου, αριστερά τον αρχιεπίσκοπον Χαλκίδος, τον κ.Καρατζάν και την δεσποινίδα Κυργουσίου. Παραπλεύρως της Τραπέζης δε δεξιά εκάθηντο οι βουλευταί και οι Δήμαρχοι και κκ. Βλαχόπουλος, Παντανίδης Ραϊεκ, αριστερά οι κ.Παράσχος, Ρούκης Θ.Βελλιανίτης Αλεξανδρόπουλος Παπαμιχαλόπουλος, Γεννάδιος αι στρατιωτικαί αρχαί και πάντες οι επίλεκτοι αυλικοί∙ κατά το γεύμα η μουσική επαιάνιζε.

Περατωθέντος δε του γεύματος ο βασιλεύς συνωμίλησε επί μακρόν πρώτον μετά της δεσποινίδος Παπαμιχαλοπούλου, της κυρίας Μελετοπούλου και της κυρίας Κυργουσίου, επίσης η Αλεξάνδρα συνωμίλησε μετ’ αυτών. Κατόπιν ο βασιλεύς συνωμίλησε μετά των λοιπών συγγευματισάντων και λαβών καριοφύλλιον επεδείκνυε αυτό εις τον κ.Δεληγιάννην. Τον κ.Γεννάδιον ηρώτησεν αν πεζή ή καββάλα έφθασεν εις το Χάνι, αυτός δε απήντησεν, ότι αμφότερα έπραξε. Ωμίλησεν επίσης μετ’ αυτού περί του Ανδρούτσου ειπών, ότι κέκτηται ωραίαν εικόνα του. Ο δήμαρχος Λαμίας είπεν αυτώ περί του εμπορίου της Λαμίας. Η Αλεξάνδρα ηυχαρίστησε τον Παράσχον, και συνωμίλησεν αρκετά μετ’ αυτού∙ ότε ηρώτησεν αυτόν άν έχη τον Αιμύλιόν του, αυτός παρουσίασεν αυτόν.

Εν τώ μεταξύ ήρξατο κάτωθεν του περιπτέρου χορός γυναικών και ανδρών μετά ζουρνάδων. Αι γυναίκες έψαλλον τραγούδι του Οδυσσέως. Ο Βασιλεύς κατήλθε εις τους κύκλους των χορευτών και διά του κ.Θών διένειμεν εις οργανοπαίκτας χρυσά νομίσματα, άτινα ούτοι εφίλουν.

Εν μέσω δε ακρατήτου ενθουσιασμού ανεχώρησεν ο Βασιλεύς μετά της ακολουθίας εκ Γραβιάς την τετάρτην ώραν. Σημειώ ενταύθα, ότι ο Βασιλεύς ηρίστευσεν εν παλαιά βρύσει όπου ο Δήμαρχος Μαντζαβίνος υπεδέχθη Αυτόν. Ο Βασιλεύς εκεί περιεργάσθη και εθαύμασε την ωραιοτάτην τοποθεσίαν και ηρώτησε τον διευθυντήν των δημοσίων έργων κ.Βλαχόπουλον, διατί η επαρχία αύτη και οδοί αυτής διατηρούνται καλώς, αι δε των Αθηνών εισί φρικώδεις; Την ογδόην εσπερινήν αφίκετο εις Άμφισσαν γενόμενος δεκτός υπ’ απείρου πλήθους εν ζητωκραυγοίς. Πυροτεχνήματα εκάησαν, ο δε Βασιλεύς μετέβη εις την οικίαν του κ.Μελετοπούλου, όπου και θα καταλύση σήμερον και αύριον. Το εσπέρας δίδεται γεύμα εις τάς αρχάς τον Δήμαρχον Αμφίσσης κτλ.

Αφικνούνται ενταύθα οι Βασιλόπαιδες Ανδρέας και Μαρία. Πέμπτην μ.μ. ώραν αύριον αναχωρεί Βασιλική οικογένεια.

ΛΟΓΟΣ

ΠΑΠΑΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

(ο πρόλογος)

Αρχαιότατον και πατριωτικότατον έθιμον, Βασιλεύ, και πάντες οι παρόντες Έλληνες, επιβάλλει ημίν επαινείν και γεραίρειν τάς των προγόνων πράξεις, τάς υπέρ του κοινού προκινδυνευθείσας. Έδρασαν και έπραξαν πολλά και μεγάλα οι παλαιότεροι, ελάχιστα δε ή και ουδέν αυτοί εκαρπώθησαν, τα πάντα τοίς επιγιγνομένης καταλιπόντες∙ ούτοι δε πάλιν, πρός το μέγεθος των πράξεων και πρός το πλήθος των ευεργετημάτων εκείνων έτερον ουδέν δυνάμενοι ν’ ανταποδώσωσιν αυτοίς, ετράπησαν εξ υπαγορεύσεως ενδομύχου και οιονεί φυσικής πρός εξύμνησιν και αποθανάτωσιν της μνήμης εκείνων.

Τον πρώτιστον έναρθρον λόγον οι αρχαιότατοι λαοί ήρμοσαν εις εκφράσεις θαυμασμού προς το μέγα Όν εαυτού έκαστος, ευθύς δε μετά τούτο εις ύμνους πρός τους διαπρέψαντας προγόνους, περιβάλλοντες αυτούς δι’ αίγλης μυθικής και εξυψούντες εις τάξιν ημιθέων. Τους λόγους ηκολούθουν σήματα και μνημεία, άξεστα μέν έτι και ατελή ζωηρά όμως, εκδηλούντα αισθητικήν και ευγνωμοσύνην. Και του εγγράφου δε μετά πενταλόγου τα πρώτα χαραχθέντα γράμματα και άλλοι μέν λαοί εις τούτο αφιέρωσαν, εξόχως δ’ οι έλληνες ούτοι δι’ αυτών συνήρμοζον τάς πτεροέσσας ραψωδίας και έγραφον τα αθάνατα έπη υπέρ του κλέους των ηρώων αυτών∙ και μνημεία οι εφεξής τελειότερα ίδρυσαν και ναούς περικαλλείς ανήγειρον πρός διαιώνησιν των πράξεων των πρό αυτών. Ούτως ανηγείρετο εις τον Ερεχθέα το φερώνυμον περικαλλές τέμενος και μετεκομίζοντο τα οστά του Θησέως εκ Σκύρου ίνα κατατεθώσιν εις τον ιδρυθέντα ναόν και απετυπούντο εν τώ Ζωφόρω του αυτού οι άθλοι του εταίρου εκείνου Ηρακλέους και κατεσκευάζοντο τόσα άλλα, άτινα πρός ειδότας λέγων παρέρχομαι.

Δικαιότατον δε το έθιμον τούτο, όπερ οι Αθηναίοι και διά νόμου εθέσπισαν. Αυτή τρόπον τινα, η αλληλουχία των ανθρωπίνων γενεών περιέχει εν εαυτή την τάξιν ταύτην∙ διότι εκείνοι, οι πρόγονοι οι τάς μεγάλας πράξεις παρά τοίς μεγίστοις κινδύνοις κατορθώσαντες, ουχί δε εαυτούς μόνους, αλλά και υπέρ της των άλλων σωτηρίας και ελευθερίας κινδυνεύοντες και έπεσαν ανδραγαθούντες. Προσήκε λοιπόν τοίς εν Μαραθώσι αποθανούσιν ο τύμβος και τοίς εν Θερμοπύλαις τριακοσίοις η στήλη και το επίγραμμα

…ω ξείν’ αγγέλειν Λακεδαιμονίοις

και τοίς εν Χαιρωνεία ο λέων, ωσαύτως δε τοίς μαχηταίς του Πελοποννησιακού πολέμου ο μέγας επιτάφιος του Περικλέους και τοίς Κορινθίων βοηθοίς ο κράτιστος λόγος του Λυσίου.

Και εν τοίς νεωτέροις δε χρόνοις-ίνα ταχέως εις τα καθ’ ημάς κατέλθω-ότε η Ελλάς, ως Φοίνιξ ανεβίου εκ των ερειπίων και της τέφρας, το αίσθημα τούτο συνανεβίου αυτή. Που εστράφη ολόκληρος η ποίησις του παρελθόντος αιώνος; Οι αρματωλοί και οι κλέφται και νικώντες και πίπτοντες εγίνοντο εκ του αυτομάτου οι ήρωες της ποιήσεως, αύτη δε η μόνη αμοιβή, η μόνη εκείνων. Η ποίησις εκείνη εδίδασκεν, ότι τον

“κλέφτη δεν τον κλαίν, τραγουδάνε τη μάχη

που σκοτώθη και ρίχνουνε λουλούδια∙

μόνη ο κλέφτης τιμή θέλει νάχη

σαν χαθή να του βγάλουν τραγούδια!”

Και ποίαν άλλην αξίωσιν, αμοιβήν, ή τιμήν ή ποίον έτερον επεζήτησαν κλέος ο Ζαχαρίας, ο Ανδρούτσος, ο Κατσαντώνης, ο Παναγιωταράς και οι άλλοι πρόμαχοι του Γένους, ή το τραγούδι; Ποία δε πολυτιμοτέρα αμοιβή διά τον παρά τάς αρχαίας Θερμοπύλας πεσόντα νέον Λεωνίδα ή οι δίστιχοι εκείνοι πατριωτικότατοι στόνοι.

Για δές καιρό που διάλεξεν ο Χάρος να με πάρη,

τώρα π’ ανθίζουν τά κλαδιά και βγάζ’ η γή χορτάρι.

(Επίλογος)

Αλλ΄ ενταύθα, Βασιλεύ, ο λόγος μου στρέφεται πρός Σε, ως διαρκώς μεταστρέφονται εκ του μνημείου τούτου επί σε τα βλέμματα των μυρίων τούτων, και των εκατομμυρίων εκείνων, των εγγύς και των μακράν ημετέρων ομαιμόνων. Ανέλαβες σύν τω σκήπτρω και τον ευκλεά τίτλον “Βασιλέως των Ελλήνων”. Δίς δ’ ήδη ήγαγεν η ελευθερία υπό το σκήπτρον Σου νεήλυδας υπηκόους από του Ιουνίου Πελάγους και του Αμβρακικού κόλπου μέχρι του Θερμαϊκού. Αλλά, Βασιλεύ! και άλλοι έτι πολλοί, εκεί πρός νότον, ενταύθα πρός βορράν, Σε φαντάζονται, Σε επιθυμούσι βασιλέα αυτών. Είθε σύ μέν να εκτείνης έτι το έργον, να συντελέση δ’ αυτό τη ευδοκία του θεού ο διάδοχος Κωνσταντίνος, τελείως ανορθών ό,τι έπεσε κατά την 29 Μαΐου 1453∙ είθε.

Και νύν καταλείπων το βήμα και επαναφέρων τον λόγον εκεί όθεν ηρξάμην αυτού, συμπεραίνω ότι προσήκει, ειπέρ τισί και άλλοις τοίς εν τώ τόπω τούτω ανδραγαθήσασιν η διά του μνημείου και της τελουμένης πανηγύρεως απονεμομένη τιμή, η μεγίστη πασών άς οι άνθρωποι παρέχουσι και δι’ ών καθιστώσιν, ως απεφήνατο ο Περικλής, “αθανάτους” τους εναρέτους . “καθάπερ τους Θεούς∙ ου γάρ εκείνους αυτούς ορώμεν, αλλά ταίς τιμαίς, άς έχουσι και τοίς αγαθοίς, ά παρέχουσιν αθανάτους είνε τεκμαιρόμεθα∙ ταύτα ούν υπάρχειν και τοίς υπέρ πατρίδος αποθανούσιν.”

Κατερχόμενος δ’ αναφωνώ μεθ’ απάντων ημών.

Ίτω η δόξα της πατρίδος εις τους αιώνας.

Ζήτω το έθνος το ελληνικόν!

Ζήτω ο Βασιλεύς των Ελλήνων.».

 

3. ►ΑΜΑΛΘΕΙΑ◄

«Δύο λείψανα της μάχης της Γραβιάς, ο Γεροστοΐνης και ο Γεροπετώνης, άγοντες το ενενηκοστόν έτος της ηλικίας των, με αναμφισβιτήτους εγγράφους αποδείξεις της ταυτότητός των ως αγωνιστών της Γραβιάς, γέμοντες το σώμα με πληγάς, θα ώσιν οι φυσικοί αντιπρόσωποι του παρελθόντος κατά τα αποκαλυπτήρια της προσεχούς Κυριακής. Θα τοποθετηθώσιν εκεί εντός του περιβόλου του μνημείου, πρίν εισέλθωσιν εν αυτώ οι κεκλημένοι και ο βασιλεύς μετά της ακολουθίας του.

Η αντιπολίτευσις θα αντιπροσωπευθή δι’ οκτώ ή δέκα εκ των επιφανών αυτής, επί κεφαλής εχόντων τον ηγέτην αυτών κ.Δηλιγιάννην.

Λέγεται και υπό τινων μάλιστα διεψεύσθη, ότι ο κ.πρωθυπουργός και η κυβερνητική ακολουθία θέλουσιν επιβή του πολεμικού “Μπουμπουλίνα” και θέλουσιν ούτω πλεύσει μέχρις Ιτέας.

ΑΘΗΝΑΙ, τη 27 Μαΐου.

-Εξ Αμφίσσης γράφουσιν: Η οδός μέχρι του Χανίου της Γραβιάς είναι έτοιμος. Χιλιάδες μεταβαίνουσι πανταχόθεν της Ρούμελης∙ ο χώρος του μνημείου διατελεί σημαιοστόλιστος∙ ο ρήτωρ Κ.Παπαμιχαλόπουλος θα εκφωνήση τον πανηγυρικόν. Αύριον αφικνούνται οι αντιπρόσωποι της αντιπολιτεύσεως Δηλιγιάννης κλπ. Το εσπέρας αφικνείται ο βασιλεύς, θα διανυκτερεύση εν τη “Αμφιτρίτη”, την δε Κυριακήν μεταβήσεται εις Γραβιάν, όπου θα διανυκτερεύση πιθανώς∙ πρόγευμα παρατεθήσεται τώ βασιλεί, είς ό θα συμμεθέξωσι 38 πρόσωπα. Καταλλήλως διεκοσμήθησαν αι οικίαι του βασιλέως και των αντιπροσώπων του τύπου. Το μνημείον του Ανδρούτσου ζυγίζει 40 χιλ. οκ.

-Εν τή εορτή της Γραβιάς αντιπρόσωπος της Ι.Συνόδου έσται ο αρχιεπίσκοπος της Χαλκίδος.

ΑΘΗΝΑΙ, τή 27 Μαΐου.

Αύριον την πρωΐαν αναχωρεί εκ Κερκύρας ο βασιλεύς μετά της πριγκηπίσσης Αλεξάνδρας μεταβαίνων διά της “Αμφιτρίτης” εις Ιτέαν, εκείθεν δε δι’ αμαξών εις Γραβιάν όπως παραστή εις τα αποκαλυπτήρια.

-Χθές την πρωΐαν ανεχώρησεν εξ Αθηνών ο κ.Ευθ. Χατζημπέτρος μετά πολλών αμαξών, μεταβαίνων εις Ιτέαν, ένθα θα υποδεχθή την εις την εορτήν μεταβαίνουσαν βασιλικήν οικογένειαν. Τον βασιλέα η επιτροπή θα δεχθή εις Γραβιάν, ένθα η δεσποινίς Κυργουσίου επιστατεί εις την διακόσμησιν του ηρωϊκού χώρου.

-Σήμερον αναχωρεί ο αντιπρόσωπος της Κυβερνήσεως εν τη εορτή ο υπουργός της Δικαιοσύνης κ.Βουλπιώτης.

-Το υπουργείον των στρατιωτικών διά του αρχηγείου διέταξε την διεύθυνσιν των εν Πειραιεί γενικών αποθηκών υλικού του στρατού, όπως χορηγήση 20 στρατιωτικάς σκηνάς, αίτινες θα στηθώσι εις την Γραβιάν κατά την τελετήν των αποκαλυπτηρίων.

ΑΘΗΝΑΙ, τη 29 Μαΐου.

Άμφισσα 28: Η θαλαμηγός “Αμφιτρίτη” εισήλθεν εις τον λιμένα της Ιτέας περί την μεσημβρίαν, φέρουσα την Α.Μ. τον Βασιλέα μεθ’ όλων των βασιλοπαίδων. Ο Βασιλεύς δεν εξήλθε του πλοίου. Αύριον την πρωΐαν, περί ώραν 5^ην, η βασιλική συνοδεία θα αναχωρήση εξ Ιτέας κατευθείαν εις Γραβιάν επί των βασιλικών αμαξών. Εν τη τερπνή θέσει Τοπόλια θα παρατεθή πρόχειρον πρόγευμα. Περί ώραν 10^ην προσδοκάται η εις Γραβιάν άφιξις του Βασιλέως αμέσως δε γενήσεται η επίσημος τελετή.

Η ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ

ΠΡΟ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ

Άμφισσα 28: Η από Χανίου οδός άγει κατ’ ευθείαν εις ανάκτορα, μικρόν οίκημα, ούτινος η στέγη εκαλύφθη διά κυανολεύκου οθόνης, επί κορυφής δε κυματίζει σημαία. Το ανάκτορον αποτελείται εκ τριών δωματίων, αιθούσης με εικόνας Υψηλάντου και Ρήγα Φερραίου και ποιμενικής σκηνής. Εν αυτή θα υπνώση ο Βασιλεύς επί στρατιωτικής κλίνης. Αριστερά της αιθούσης υπάρχει δωμάτιον Βασιλόπαιδος Νικολάου και παιδαγωγού του, παραπλεύρως δε το δωμάτιον της βασιλόπαιδος Αλεξάνδρας μετά καλλυντηρίου ελληνοευρωπαϊκού. Οι τοίχοι εκαλύφθησαν δι’ εγχωρίων ταπήτων, η δε κλίνη με κυανόλευκα και χρυσοκέντητα σκεπάσματα.

Η ΤΕΛΕΤΗ

Άμφισσα 29: Την άφιξιν του βασιλέως ανήγγειλεν ημίσειαν ώραν ενωρίτερα έφιππος αγγελιοφόρος. Αρχαί και λαός κατήλθον εις την είσοδον όπου το ηρωϊκόν Χάνιον. Την βασιλικήν άμαξαν συνώδευεν ίλη ιππικού υπό τον ίλαρχον Μεταξάν. Ο βασιλεύς έφερε στολήν στρατηγού του πυροβολικού∙ η δε βασιλόπαις Αλεξάνδρα κυανήν ενδυμασίαν με ερυθρά τρίχαπτα και ως καρφίδα ελληνικήν σημαίαν∙ ο βασιλόπαις Νικόλαος στολήν ευέλπιδος. Οι βασιλόπαιδες Μαρία και Ανδρέας έμειναν εν Ιτέα∙ ο υπουργός κ.Βουλπιώτης, η ακολουθία, και αντιπρόσωποι του τύπου ετέθησαν δεξιά της Βασιλικής εξέδρας. Παιανιζούσης της μουσικής εισήλθεν ο βασιλεύς, ότε η αδελφή του κ.Κυργουσίου προσέφερεν εις την βασιλόπαιδα Αλεξάνδραν ανθοδέσμην μεγάλην, με ταινίας φερούσας επιγραφήν: Το χάνι της Γραβιάς τη Α.Υ. Βασιλόπαιδι.

Άμα τη εισόδω του Βασιλέως ήρξατο η συνήθης δοξολογία των αποκαλυπτηρίων, ιερουργούντος του επισκόπου Χαλκίδος και του εγχωρίου κλήρου, μεθ’ ό εδόθη παρά του βασιλέως το σύνθημα και η καλύπτουσα το μνημείον οθώνη κατέπεσε και εφάνη απαστράπτουσα η λεοντώδης μορφή του Ανδρούτσου κάτωθεν του οποίου ίστανται οι επιζώντες μαχηταί του Χανίου Λαΐνης και Πετώνης μετά των δημάρχων των δήμων του νομού. Η όψις του αγάλματος εγείρει ενθουσιασμόν και ζητωκραυγαί αντηχούσι∙ η δε μουσική παιανίζει τον εθνικόν ύμνον. Ο βασιλεύς πρώτος προσηγόρευσεν ειπών:

“Κύριοι! Αμάραντος είνε η δόξα των μεγαλουργών ανδρών της ανεξαρτησίας του Έθνους. Τα ευγνωμονούντα τέκνα αυτών χρέος έχουσι να στήσωσιν αυτοίς τρόπαια, υπομιμνήσκοντα τοίς απωτάτοις απογόνοις την ακραιφνή φιλοπατρίαν, την απαράμιλλον αυταπάρνησιν του εθνικού μεγαλείου. Το ανεγερθέν ώδε μνημείον του αρειμανίου και διαπρεπούς πολεμιστού Οδυσσέως Ανδρούτσου θέλει μαρτυρεί εις αιώνα την ευγνωμοσύνην της νέας γενεάς πρός τον μεγαλουργόν άνδρα του μεγάλου αγώνος. Ζήτω το Έθνος!”.

Ακράτητοι ζητωκραυγαί αντήχησαν υπέρ του έθνους, του βασιλέως και των βασιλοπαίδων. Ο λόγος του βασιλέως ενεποίησε ζωηροτάτην αίσθησιν. Κατόπιν ωμίλησεν ο κ.Σιμόπουλος, ο κ.Παπαμιχαλόπουλος και είτα ο Παράσχος απήγγειλεν ωραίας περικοπάς του ποιήματός του μειδιώσης Βασιλόπαιδος, ότε απετείνετο αυτή.

Το ποίημα ηκολούθησαν παρατεταμέναι και ενθουσιώδεις ζητωκραυγαί∙ τότε ο Βασιλεύς κατελθών μετά της βασιλόπαιδος συνεχάρησαν τον κ.Παράσχον, εκφράσαντες αυτώ την χαράν των. Ο Βασιλεύς εζήτησε να ίδη το μνημείον και παρακολουθούμενος παρά των κεκλημένων, περιήλθε τον χώρον ολόκληρον, έστη πρό των ερειπίων του Χανίου και εζήτησε πληροφορίας περί του καλλιτέχνου του κατασκευάσαντος το μνημείο. Πεζή και κρατών από του βραχίονος την βασιλόπαιδα Αλεξάνδραν, ακολουθούμενος παρ’ όλου του απείρου πλήθους φρενιτιώντος επί τη διαβάσει αυτών, και ραίνοντος δι’ ανθέων τον Βασιλέα και την βασιλόπαιδα, μετέβη εις το παρασκευασθέν οίκημα μετά του υπουργού κ.Βουλπιώτου. Πλήθος άπειρον συνήλθε κάτωθεν του οικήματος ζητωκραυγάζον ενθουσιωδώς. Ο Βασιλεύς επεφάνη επί του παραθύρου χαιρετίζων αυτό. Τότε δε το πλήθος εξερράγη εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήσεις. Τα επιτόπια φέσια και μανδύλια ως κύματα αφρώδη περιεστρέφοντο. Ακράτητος ήτο ο καταλαβών ενθουσιασμός το πλήθος. Πάντες οι προσελθόντες κατόπιν διεχύθησαν εις το πεδίον και έψηναν αμνούς∙ το θέαμα είνε εξόχως ωραίον∙ παντού κυματίζει αφράτη η φουστανέλλα, εγχώρια δε όργανα αντήχουν και συνεπλέκοντο εις χορόν τα παλληκάρια της Ρούμελης.

Το πρός τον βασιλέα δοθέν γεύμα ήτο ελληνικώτατον. Ιδού ο κατάλογος των φαγητών: Κοκορέτζι. Προδόρπια. Ντολμάδες με κληματόφυλλα. Κεφτέδες (3000 τοιούτοι). Ψητό σούβλας. Σαλάτα. Αυγά (σωρός μέγας). Γιαούρτη (όρη ολόκληρα) Χαλβάς. Ρεβανί. Μπακλαβάς Αράχωβας. Οίνοι Δομπραίνης. Αντί πάγου, χιόνι του Παρνασσού εννέα φορτώματα.

Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΚΑΙ Ο ΛΑΟΣ

Ιτέα 30: Ο βασιλεύς μετά μικράν ομιλίαν μετά των κεκλημένων, κατήλθε του περιπτέρου και μετά της βασιλόπαιδος Αλεξάνδρας ανεμίχθη μετά των χορευόντων χωρικών. Τον χορόν έσυρεν ο κ.Παπαμιχαλόπουλος μετά της κυρίας Κυργουσίου. Ο βασιλεύς σταθείς εις τον κύκλον εκόλλησεν εις το μέτωπον μετά ρουμελιωτικής δεξιότητος χρυσά νομίσματα εις όλους τους οργανοπαίκτας, μη εξαιρουμένων μήτε των γύφτων, και συνωμίλησε μετά των διαφόρων χωρικών, εξετάζων αυτούς, διά τα πρόβατά τους, την ζωήν των και τάς εργασίας των. Ηρώτησε αν υπηρέτησαν εις τον στρατόν οι νεώτεροι και πόσα έτη έκαστος, παρέμεινε δε επί ολόκληρον ώραν. Οι χωρικοί, ενθαρυνόμενοι παρά του βασιλέως ανέπτυξαν άπασαν την χορευτικήν των δεινότητα, έπειτα εχόρευσαν τον τζάμικο, καθαρώς πολεμικόν χορόν∙ είτα έρριψε χρυσά νομίσματα κατ’ έθιμον παλαιόν πρός τους παίδας. Η βασιλόπαις Αλεξάνδρα περιήλθε τον κύκλον των γυναικών, εχαιρέτισε πάσας, συνήψε συνομιλίαν μετ’ αυτών επήνεσε την ωραίαν ενδυμασίαν των εκφράσασα επιθυμίαν να προμηθευθή χρυσοκέντητον ερυθράν ποδιάν. Εθώπευσε τα βρέφη και προσέφερεν άνθη εις τινα χωριατοπούλαν, επίσης έλαβε εις ανάμνησιν δύο μικρούς λίθους εκ των ερειπίων του Χανίου της Γραβιάς. Επικρατεί ενθουσιασμός υπέρ της βασιλοπούλας απερίγραπτος. Πρώτην φοράν έβλεπον την εις τα παραμύθια και τραγούδια του λαού ηλιογέννητον βασιλοπούλαν. Κατά την επιστροφήν, εις την θέσιν Σουλούλι όπου ο βασιλεύς έμεινεν επί μίαν ώραν, οι άνδρες εχόρευσαν, του κ.Θών προσφέροντος εκάστω χορευτή οίνον κατά διαταγήν του βασιλέως. Αι γυναίκες έψαλον: “Καλώς μας ήλθες βασιληά με την βασιλοπούλα” Ο βασιλεύς συγκεκινημένος ηυχαρίστησε τους χωρικούς, πλείστοι των οποίων έκλαιον επί τη θέα του Άνακτος. Ευτυχείς οι βασιλείς, υπέρ ών χύνουσι δάκρυα χαράς οι λαοί των.

Η ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ

[Εις όσα εδημοσιεύσαμεν εν τώ προηγουμένω φύλλω προσθέτομεν και τα επόμενα]:

Η ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΛΑΜΙΑΣ

Άμφισσα 29: Δήμαρχος Λαμίας, συνοδευόμενος υπό μελών επιτροπής πόλεως Λαμίας, Λεωνίδα Τράκα πρώην βουλευτού και υπό πολιτών Λαμιέων υπέρ τους τριακοσίους, συσσωματουμένων απάντων εις Γραβιάν, περιήλθον σήμερον Κυριακήν, ώραν 8 π.μ., εν απεριγράπτω ενθουσιασμώ μετά χρυσοκεντήτου σημαίας πόλεως Λαμίας και μουσικής παιανιζούσης κεντρικήν οδόν Γραβιάς, και διελθόντες κάτωθεν οικίας Δ.Βουλπιώτου εζητωκραύγασαν υπέρ κυβερνήσεως ως ελθούσης αρωγού εθνικού μνημείου, είτα δ’ εν πυκνοτάτη συνοδεία μετέβησαν εις μνημείον, ένθα δι’ ενθερμοτάτης προσφωνήσεως του δημάρχου Λαμίας, της μουσικής παιανιζούσης τον εθνικόν ύμνον, παρέδωκεν εξ ονόματος πόλεως Λαμίας την σημαίαν και τον στέφανον εις Κυργούσιον, ευχαριστήσαντα πόλιν Λαμίας διά λαμπροτάτην σημαίαν, ήν ωνόμασε διαρκή σημαίαν μνημείου των ηρώων Γραβιάς, και ειπόντα, ότι η σημαία της πόλεως Λαμίας είναι και έσται ο μεγαλύτερος στολισμός του μνημείου.

ΛΟΓΟΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ

Εκ του λόγου όν εξεφώνησεν ο βουλευτής κ.Σιμόπουλος κατά τα αποκαλυπτήρια του μνημείου της Γραβιάς παραλαμβάνομεν τάς επομένας περικοπάς:

Επειδή δε οι ενταύθα συνελθόντες ανήκομεν πάντες εις την γενεάν, ήτις διεδέξατο τους ήρωας του 1821, είναι επιβεβλημένον ημίν εν τη επισήμω ταύτη στιγμή να εξετάσωμεν ενώπιον των περιϊπταμένων βεβαίως ψυχών των πατέρων, αν εξεπληρώσαμεν το πρός την πατρίδα καθήκον, κατά το παράδειγμα εκείνων.

Παραλλάσσει βεβαίως κατά τάς εποχάς η έννοια, υφ’ ήν δέον να εξετάζηται η εκτέλεσις του πρός την πατρίδα καθήκοντος. Ώσπερ ο εν ώρα πολέμου χειριζόμενος τα όπλα και ανδραγαθών εκπληροί το πρός την πατρίδα καθήκον, ούτω και ο εν ώρα ειρήνης εργαζόμενος πρός υλικήν και ηθικήν ανάπτυξιν και προαγωγήν της πολιτείας και εαυτού, εκπληροί ωσαύτως το πρός την πατρίδα καθήκον, καθότι αμφότεροι εργάζονται και παρασκευάζουσι την ευδαιμονίαν της εαυτών χώρας.

Το έργον των διαδεξαμένων την γενεάν του αγώνος ήτο ουχ ήττον δυσχερές και επίμοχθον. Μετά τεσσάρων αιώνων και μετά επταετή εκ του αγώνος πανωλεθρίαν εκληρονόμησαν μέν την ελευθερίαν, παραλάβομεν όμως έδαφος ηρειπωμένον, και ηρημωμένον, στοιχεία δε ανεπαρκέστατα πρός άμεσον σύνταξιν και ανάδειξιν χώρας ευδαιμονούσης.

Οι κρίνοντες την πρόοδον της πατρίδος ημών εκ συγκρίσεως πρός άλλας απ’ αιώνων ευδαιμονούσας και πεπολιτισμένας χώρας, οφείλουσι να μη κρίνωσιν ημάς απολύτως και εν όψει μόνον του χρόνου του από της απελευθερώσεως διαρρεύσαντος. Όπως δικαίως κρίνωσιν ημάς, οφείλουσι να έχωσιν υπόψη την διάφορον μεταξύ των άλλων εθνών και ημών αφετηρίαν. Ουδεμία χώρα εξ εκείνων, ών την ευδαιμονίαν λαμβάνουσιν ως όρον συγκρίσεως, διήλθεν οίας η Ελλάς περιπετείας και δυσχερείας, τολμώ δε να είπω, ουδεμία άλλη χώρα ηδύνατο διατελούσα υφ’ οίας η Ελλάς περιστάσεις να προοδεύση, όσον η Ελλάς προώδευσεν.

Ο ιστορικός, ο μέλλων αμερολήπτως να κρίνη ημάς, βεβαίως θέλει ομολογήσει, ότι διά την Ελλάδα η παρελθούσα πεντηκονταετία δεν διήλθεν άγονος∙ θέλει ομολογήσει, ότι αι παρομαρτούσαι εις αρτιπαγές έθνος δυςχέρειαι δεν εκώλυσαν όσον ίσως αλλαχού ήθελον κωλύση την πρόοδον της χώρας. Η δικαία απόφασις του ιστορικού ήρτηται εκ της αμερολήπτου εξετάσεως, αν η Ελλάς προώδευσε περισσότερον ή όσον επέτρεπεν αυτή τα εκάστοτε επιπροσθούντα κωλύματα. Η γενομένη εν τω διαστήματι της πεντηκονταετίας εργασία, υλική τε και διανοητική, κείται πρό των οφθαλμών ημών και εναργώς μαρτυρεί, ότι, και αν η χώρα ημών ως πρός πολλά καθυστερεί έτι άλλων χωρών ευδαιμονουσών και πεπολιτισμένων, ούχ ήττον, αγνώριστος καταστάσα εις τον πρό πεντηκονταετίας επισκεψάμενον και γνωρίσαντα αυτήν, κατατάσσεται ήδη ευλόγως εν τη χορεία των πεπολιτισμένων. Διά της εργασίας θα συμπληρωθή ό,τι νύν βλέπομεν, διά της εργασίας θα συμπληρωθή και ό,τι υπολείπεται. Το φιλόπονον, το φιλόνομον και το φιλόπατρι του Ελληνικού λαού, δημιουργήσαντα το παρόν, εγγυώνται ασφαλώς περί του μέλλοντος.

Δικαιώσουσι δε ημάς έχοντας τάς αγαθάς ταύτας περί του μέλλοντος ελπίδας, εάν κεφαλαιωδώς λάβωσιν υπ’ όψιν, ότι η Ελλάς κατά μέν το 1837 εξήγεν εις την αλλοδαπήν προϊόντα αξίας μόλις υπερβαινούσης τα τρία εκατ. ενώ κατά το 1887 εξήγαγε τοιαύτα αξίας 110 εκατομ., και ότι ο προϋπολογισμός των εσόδων αυτής ως Κράτους κατά μέν το 1837 μόλις ανήρχετο εις 13 εκατομ., ενώ κατά το 1887 ανήλθεν εις 85 εκατομμύρια.

Αλλ’ οι κρίνοτες ημάς αυστηρώς λαμβάνουσιν υπό σημείωσιν τάς μεταξύ ημών έριδας και αντεγκλήσεις, ενώ ώφειλον να γινώσκωσιν ότι οι φιλελεύθεροι και κοινοβουλευτικοί ημών θεσμοί ου μόνον επιτρέπουσιν αλλά και προσαπαιτούσι, πρός κανονικήν και επωφελή αυτών λειτουργίαν, τον πολιτικόν ανταγωνισμόν και τον έλεγχον∙ αυτό δε τούτο όπερ οι επικρίνοντες ημάς υπολαμβάνουσιν ως μειονέκτημα, παρέχει κατ’ εμέ, εναργή την απόδειξιν της τελουμένης προόδου∙ διότι ενδεικνύει την υπάρχουσαν άμιλλαν περί της μείζονος εκάστου ημών χρησιμοποιήσεως εν τώ αγώνι πρός ευημερίαν της χώρας και πρός επίτευξιν του εθνικού μεγαλείου, Αν δε μεταξύ ημών υπάρχουσί τινες μεμψίμοιροι ή απαισιόδοξοι, η γνώμη αυτών, αν είναι ειλικρινής, δεν πρέπει να λαμβάνηται υπ’ όψιν, διότι πρόδηλον είναι, ότι ούτοι ή δεν ηδυνήθησαν ή δεν δύνανται να χρησιμεύσωσιν εν τώ τελουμένω υπέρ της προόδου αγώνι.

ΛΟΓΟΣ ΠΑΠΑΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ.

Εκ του λόγου του κ.Παπαμιχαλοπούλου παραλαμβάνομεν τον πρόλογον αυτού έχοντα ως εξής:

Αρχαιότατον και πατριωτικότατον έθιμον, Βασιλεύ, και πάντες οι παρόντες Έλληνες, επιβάλλει ημίν επαινείν και γεραίρειν τάς των προγόνων πράξεις, τάς υπέρ του κοινού προκινδυνευθείσας. Έδρασαν και έπραξαν πολλά και μεγάλα οι παλαιότεροι, ελάχιστα δε ή και ουδέν αυτοί εκαρπώθησαν, τα πάντα τοίς επιγιγνομένης καταλιπόντες∙ ούτοι δε πάλιν, πρός το μέγεθος των πράξεων και πρός το πλήθος των ευεργετημάτων εκείνων έτερον ουδέν δυνάμενοι ν’ ανταποδώσωσιν αυτοίς, ετράπησαν εξ υπαγορεύσεως ενδομύχου και οιονεί φυσικής πρός εξύμνησιν και αποθανάτωσιν της μνήμης εκείνων.

Τον πρώτιστον έναρθρον λόγον οι αρχαιότατοι λαοί ήρμοσαν εις εκφράσεις θαυμασμού προς το μέγα Όν εαυτού έκαστος, ευθύς δε μετά τούτο εις ύμνους πρός τους διαπρέψαντας προγόνους, περιβάλλοντες αυτούς δι’ αίγλης μυθικής και εξυψούντες εις τάξιν ημιθέων. Τους λόγους ηκολούθουν σήματα και μνημεία, άξεστα μέν έτι και ατελή ζωηρά όμως, εκδηλούντα αισθητικήν και ευγνωμοσύνην. Και του εγγράφου δε μετά πενταλόγου τα πρώτα χαραχθέντα γράμματα και άλλοι μέν λαοί εις τούτο αφιέρωσαν, εξόχως δ’ οι έλληνες ούτοι δι’ αυτών συνήρμοζον τάς πτεροέσσας ραψωδίας και έγραφον τα αθάνατα έπη υπέρ του κλέους των ηρώων αυτών∙ και μνημεία οι εφεξής τελειότερα ίδρυσαν και ναούς περικαλλείς ανήγειρον πρός διαιώνησιν των πράξεων των πρό αυτών. Ούτως ανηγείρετο εις τον Ερεχθέα το φερώνυμον περικαλλές τέμενος και μετεκομίζοντο τα οστά του Θησέως εκ Σκύρου ίνα κατατεθώσιν εις τον ιδρυθέντα ναόν και απετυπούντο εν τώ Ζωφόρω του αυτού οι άθλοι του εταίρου εκείνου Ηρακλέους και κατεσκευάζοντο τόσα άλλα, άτινα πρός ειδότας λέγων παρέρχομαι.

Δικαιότατον δε το έθιμον τούτο, όπερ οι Αθηναίοι και διά νόμου εθέσπισαν. Αυτή τρόπον τινα, η αλληλουχία των ανθρωπίνων γενεών περιέχει εν εαυτή την τάξιν ταύτην∙ διότι εκείνοι, οι πρόγονοι οι τάς μεγάλας πράξεις παρά τοίς μεγίστοις κινδύνοις κατορθώσαντες, ουχί δε εαυτούς μόνους, αλλά και υπέρ της των άλλων σωτηρίας και ελευθερίας κινδυνεύοντες και έπεσαν ανδραγαθούντες. Προσήκε λοιπόν τοίς εν Μαραθώσι αποθανούσιν ο τύμβος και τοίς εν Θερμοπύλαις τριακοσίοις η στήλη και το επίγραμμα

…ω ξείν’ αγγέλειν Λακεδαιμονίοις

και τοίς εν Χαιρωνεία ο λέων, ωσαύτως δε τοίς μαχηταίς του Πελοποννησιακού πολέμου ο μέγας επιτάφιος του Περικλέους και τοίς Κορινθίων βοηθοίς ο κράτιστος λόγος του Λυσίου.

Και εν τοίς νεωτέροις δε χρόνοις-ίνα ταχέως εις τα καθ’ ημάς κατέλθω-ότε η Ελλάς, ως Φοίνιξ ανεβίου το αίσθημα τούτο συνανεβίου αυτή. Που εστράφη ολόκληρος η ποίησις του παρελθόντος αιώνος; Οι “αρματωλοί και οι κλέφται” και νικώντες και πίπτοντες εγίνοντο εκ του αυτομάτου οι ήρωες της ποιήσεως, αύτη δε η μόνη αμοιβή, η μόνη εκείνων…».

 

4. ►ΕΦΗΜΕΡΙΣ◄

«Η ΕΝ ΓΡΑΒΙΑ ΕΟΡΤΗ

Ανεχώρησαν χθές μεταβαίνοντες εις το Χάνι της Γραβιάς ο αυλαρχεύων κ.Ευθύμιος Χατζηπέτρος και ο διευθυντής των Δημοσίων Έργων κ.Ξ.Βλαχόπουλος. Κατά την απουσίαν του κ.Βλαχοπούλου το τμήμα Δημοσίων Έργων διευθύνει ο επιθεωρητής κ.Ζηνόπουλος.-Σήμερον την πρωίαν ο υπό τον υπολοχαγόν κ.Δ.Λέκαν εξ 80 ανδρών 4 λόχος του 1^ου τάγματος του συντάγματος του μηχανικού απέρχεται διά του σιδηροδρόμου εις Κόρινθον οπόθεν διά της “Αφροέσσης” εις Ιτέαν και εκείθεν εις Γραβιάν.

Ένεκα της τελετής των αποκαλυπτηρίων του μνημείου της Γραβιάς, τελεσθησομένης εις τάς 29 λήγοντος μηνός, ατμόπλοιον της Ελληνικής Ατμοπλοΐας θέλει αναχωρήσει εκ Κορίνθου δι’ Ιτέαν το μεσονύκτιον της Παρασκευής, 27 τρέχοντος, πρός μεταφοράν επιβατών, θελόντων να μετάσχωσι της τελευτής, φθάνον εις Ιτέαν το Σάββατον πρωί, εξ Ιτέας δε θέλει αναχωρήσει την Δευτέραν, 30 Μαΐου κατ’ ευθείαν εις Κόρινθον. Οι εντεύθεν επιβάται αναχωρούντες την Παρασκευήν διά της αμαξοστοιχίας των Σιδηροδρόμων Πελοποννήσου, ώρα 1.35 μ.μ. έσονται εις Κόρινθον την 5.29 μ.μ.

ΤΑ ΠΡΟΕΟΡΤΙΑ ΤΗΣ ΕΝ ΓΡΑΒΙΑ ΕΟΡΤΗΣ

(Ιδιαίτερον τηλεγράφημα “Εφημερίδος”)

Εξ ΙΤΕΑΣ τη 26 Μαίου, 8,15 μ.μ.

Τα προεόρτια ήρχισαν. Εκ Κορίνθου συνεπλέομεν μετά του κ.Τράκα, εκτός άλλων άγοντος γέροντα γεννηθέντα τώ 1796, αγωνισθέντα δ’ εν Γραβιά. Ο γέρων ονομάζεται Ανδρ. Ηλιόπουλος και κατάγεται εξ Αγίας Ευθυμίας. Ο κ.Τράκας υπεσχέθη να μοι εξηγήση την ιστορικήν κλάραν, όταν φθάσωμεν εις τα ταμπούρια της Άμπλιανης, διότι εκεί, λέγει, ότι οι Έλληνες εφόνευσαν και ενίκησαν τους Τούρκους διά κλάδων ελάτης. Ο γέρων Ηλιόπουλος διηγείται αφελέστατα την μάχην της Γραβιάς. Ήσαν λέγει 1108 μαχηταί, ο δε Οδησσεύς απέκρυψεν απ’ αυτών τον αριθμόν των τούρκων. Τοίς υπεσχέθη μόνον λάφυρα άφθονα, το δε μυστικόν του να καταλάβωσι το Χάνι ολίγιστοι μόλις εγνώριζον. Όταν έπιασαν τον χορόν, ο Γκούρας ετραγώδησε το άσμα:

Που πάς αγγελικό κορμί, βέργα καμαρωμένη;

Πάω γι’ αθάνατο νερό να πιώ να μην πεθάνω.

Και χορεύοντες εισήλθον εις το Χάνι. Ο Ηλιόπουλος αποδίδει την σωτηρίαν των μαχητών του Χανίου εις την φιλίαν του Οδυσσέως μετά των Αλβανών, οίτινες έπεισαν τον Ομέρ Βρυώνην να αναμείνη πυροβολικόν εκ Λαμίας την πρωίαν, όπως εξολοθρεύση τέλεον τους Έλληνας. Ούτω δε οι εν τώ Χανίω διέφυγον, άμα εξέλιπε το φώς της σελήνης. Μόνος ο Καπλάνης εφονεύθη. Τοιαύτη είναι η περίληψις της αφελεστάτης διηγήσεως του εννενηκονταετούς γέροντος. Εις Ιτέαν αφικόμενοι εύρομεν παρασκευάς διακοσμήσεως της αποβάθρας. Εστήθη κυανόλευκος εξέδρα επί του άκρου της ξυλίνης προεκτάσεως της αποβάθρας μετά κλίμακος πρός την θάλασσαν∙ άνωθεν της εξέδρας κυματίζουσι σημαίαι, ολόκληρος δε η αποβάθρα κατά μήκος εστολίσθη αμφοτέρων διά μικρών ιστών πρός σημαιοστολισμόν. Σήμερον την μεσημβρίαν αφίκετο μία ίλη ιππικού υπό τον Εμμανουήλ Μεταξάν. Το δε απόγευμα διά της “Αφροέσης” λόχος μηχανικού υπό τον λοχαγόν κ.Λέκαν και η μουσική του πυροβολικού υπό τον κ.Καίσαρην.

Σήμερον αναχωρεί εις Γραβιάν ο βουλευτής Φθιώτιδος κ.Ανάργυρος Σιμόπουλος, όστις ως αντιπροσωπεύων την επαρχίαν Παρνασίδος εν ή η Γραβιά, θα εκφωνήση τον πανηγυρικόν. Μετ’ αυτού αναχωρεί και ο πρώτος δημαρχιακός πάρεδρος κ.Φ.Παπαλεξανδρής.

ΤΑ ΠΡΟΕΟΡΤΙΑ

ΤΗΣ ΕΝ ΓΡΑΒΙΑ ΠΑΝΗΓΥΡΕΩΣ

(Ιδιαίτερα τηλεγραφήματα Εφημερίδος).

ΑΜΦΙΣΣΑ, τη 27 Μαΐου, ώρα 7.5΄μ.μ.

Αληθείς και ψευδείς αγωνισταί του Χανίου.

Το ανέκδοτον του τελευταίου ιερολοχίτου επαναλαμβάνεται μετ’ ελαφρών παραλλαγών. Αν ηριθμούμεν όσους άλλοτε εθρηνήσαμεν ως τελευταίους μαχητάς του Δραγατσανίου, οι συστρατιώται του Υψηλάντου θα είχον διπλασιασθή τώρα. Οι μαχηταί του Χανίου κινδυνεύουν να πάθουν το αυτό. Αφήνω δε και ο αριθμός των μετά του Οδυσσέως κλεισθέντων ποικίλλει από 110 έως 120. Ήδη ήρχισαν ν’ αμφισβητώσι και την γνησιότητα των ανακαλυφθέντων. Εκ των δύο υπό του Κυργουσίου ανακαλυφθέντων, οίτινες και ετάχθησαν ήδη ως φρουροί του Χανίου, εν αρχαϊκή αγωνιστών πανοπλία κατά την ημέραν της τελετής, ήδη δε ανεχώρησαν εκείσε, ο είς ονόματι Ηλίας Πιτόνης, εξ Αμφίσσης, ομολογείται μέν ως αγωνιστής και πληγωθείς εις άλλας μάχας, δεν αναγνωρίζεται όμως ως συμμετασχών της εν Γραβιά μάχης. Μένει λοιπόν ο έτερος μόνον γνήσιος, ο ενεννηκοντούτης Ανδρίτσος Λαΐνης, εκ του Δήμου Μυωνίας και του χωρίου Κολοπετεινίτσης, όστις και ευρίσκεται ήδη εν Γραβιά και ο γέρων Παπακασούτσας, όστις δεν εξέρχεται εκ του οίκου του, ένεκα γήρατος. Ο δε περίφημος υπό του κ.Τράκα εφευρεθείς Ανδρέας Ηλιόπουλος, περί ού ετηλεγράφησα υμίν χθές, ελθών ενταύθα, ανεγνωρίσθη ως κίβδηλος του Χανίου αγωνιστής. Ίσως ίνα αποδειχθή ότι ουδείς προφήτης δεκτός εν τη εαυτού πατρίδι. Ενταύθα ο λευκογένειος και αφελέστατος πρεσβύτης, όστις τόσον καλώς είχεν αποστηθίσει το μάθημά του και εφρόντιζε πάντοτε να παρενείρη ως παραστάτας του Οδυσσέως με αφέλειαν τους Τρακκαίους ως πρωτεύοντας δήθεν εν Γραβιά οπλαρχηγούς, ανεγνωρίσθη ενταύθα ως άλλοτε δεκανεύς της οροφυλακής, υπηρετών εν τη οικία του Στρατηγού Μαμούρη, ού την ψυχοκόρην Κωνσταντινιάν ενυμφεύθη πρό τεσσαρακονταετίας μόλις, εξ ού εξηγείται και πώς είχε κατορθώσει να ποικίλλη την διήγησίν του με ιστορικάς αληθείας, ως τα περί του άσματος, όπερ ετηλεγράφησα χθές.

Η εορτή.

Και ως διαψεύδεται η ταυτότης των εφευρεθέντων συναγωνιστών του Οδυσσέως, ούτω θα διαψευσθώσι και αι προσδοκίαι πλείστων περί της εορτής. Ήδη το ζήτημα της μεταφοράς των προσκεκλημένων εις Γραβιάν ήρχισε καθιστάμενον προβληματικόν. Του κ.Κυργουσίου δε ο ενθουσιασμός βεβαίως δεν αναπληροί τάς ελλείψεις. Και αν είχον να δώσω μίαν συμβουλήν, αύτη είνε “μην έλθετε”.

Κυργούσιος ο Γραβιάς.

Είνε αληθές εν τούτοις ότι ο Κυργούσιος είνε πλέον γραβιόπληκτος, αφού και το όνομα αυτού μετεβλήθη. Νύν θέλει να αποκαλήται Μιχαήλ Γραβιάς και οι Αμφισσείς, περιποιούμενοι την αδυναμίαν του ενθουσιώδους και αγαθού εισαγγελέως αυτών, κατεσκεύασαν σημαίας μετ’ επιγραφών “Ζήτω ο Γραβιάς!”

Το βασιλικόν γεύμα.

Ο Κυργούσιος ανεχώρησε σήμερον εις Γραβιάν, όπως παρασκευάση τα εκεί και ιδίως το γεύμα, ούτινος ιδού το menu:

Κοκορέτσι

Προδόρπια

Σαρμάδες με κληματόφυλλα και γιαούρτη

Τρισχίλιοι κεφτέδες

Αρνί σούβλας μετά σαλατών

Σωροί αυγών και όρη γιαούρτης

Χαλβάς

Ρεβανί

Μπακλαβάς

Τυρός ελληνικός και χιών Παρνασσού

Οίνοι Αραχώβης και Δομβραίνης.

Εννοεί δε να φάγη η Βασιλοπούλα το γιαούρτι με ξύλινο κουτάλι και από τη βεδούρα αμέσως. Ο κ.Χατζηπέτρος, όστις μετά του διευθυντού των Δημοσίων Έργων κ.Βλαχοπούλου έφθασε σήμερον την 9^ην της πρωίας εις Γραβιάν, ελπίζεται να τροποποιήση τάς ελληνοπρεπείς του Κυργουσίου υπερβολάς.

Η αναχώρησις του Βασιλέως εκ Κερκύρας.

Απόψει αναμένεται ο κ.Χατζηπέτρος, ίνα κανονίση τα περί του βασιλικού καταλύματος ενταύθα και εν Γραβιά. Ήδη τηλεγράφημα νομάρχου Κερκύρας ανήγγειλεν την αναχώρησιν του Βασιλέως εκείθεν σήμερον την μεσημβρίαν. Ηγγέλθη δε και εκ Κορίνθου ο απόπλους του κ.Βουλπιώτου μετά της ακολουθίας του και των βουλευτών κ.κ.Σιμοπούλου και Λιδωρίκη. Εις την οικίαν του πρώτου θέλει καταλύσει ο Βασιλεύς. Ο νομάρχης μετά του δημάρχου και του υπομοιράρχου ανεχώρησαν εις Ιτέαν πρός υποδοχήν του Βασιλέως.

Δύο μάστιγες.

εν μέσω των τηλεγραφικών τούτων αγγελμάτων, μερίμνας γεννά τηλεγράφημα του αστυνόμου Λαμίας Λαχανοκάρδη, αγγέλλοντος ότι διήλθε της πόλεώς του στίφος λωποδυτών εκ Θεσσαλίας προερχόμενον. Και εκείνος μέν συνέλαβε τινας, αλλά διά τους λοιπούς, διευθυνομένους εις Γραβιάν, αφίνει την φροντίδα τώ αστυνόμω Αμφίσσης. Αλλά δεν είνε αύτη μόνη η ανησυχία των εις Γραβιάν μεταβαινόντων. Όλους μας έχει καταλάβει προαίσθημα τρόμου δι’ εκφωνηθησομένους λόγους. Διαδίδεται ότι μόνον ο του ρήτορος της ημέρας Κωνσταντίνου Παπαμιχαλοπούλου θέλει διαρκέσει υπέρ την ημίσειαν ώραν. Έχομεν και έν τέταρτον διά το ποίημα Παράσχου και άλλο διά τάς προσφωνήσεις Σιμοπούλου και Κυργουσίου, ιδού μία ώρα. Αλλ’ άρχονται οι μήπω αναγγελθέντες ρήτορες και διαδίδεται ότι ούτοι έσονται ουκ ολίγοι, εκ της τάξεως των αντιπολιτευομένων ιδίως. Ελπίζεται ότι αι αρχαί λαμβάνουσι μέτρα απαλλαγής μας από αηδιών, εν αίς συγκαταλέγω και ψιθυριζομένην διαδήλωσιν υπέρ του Δηλιγιάννη, Τράκα οργανίζοντος.

Η όψις της πόλεως.

Εν τούτοις η πόλις έλαβεν ήδη όψιν εορτάσιμον. Αψίς στηθείσα κατά την είσοδον της πόλεως φέρει επιγραφήν εισιόντι απέναντι: “Ως εύ παρέστης, Βασιλεύ”, δεξιά “Γεώργιος Α΄.”, αριστερά “Άμφισσα”, αντιθέτως δε επί πλευράς εστραμμένης πρός την πόλιν τους στίχους του Βαλαωρίτου:

Ο γυιός τ’ Ανδρούτσου ’ς τη Γραβιά στηλώνει το κορμί του

κι’ απάνω του, σαν νάτανε Θεόχτιστο κοτρώνι,

συντρίβεται η Αρβανιτιά με τον Ομέρ Βρυόνη∙

ένθεν κακείθεν δε “Χάνι Γραβιάς” “Οδυσσεύς Ανδρούτσος”. Πανταχόθεν διερχόμενος βλέπω κλάδους μύρτων, ελάτης και δάφνης χρησιμεύοντας εις στολισμόν οικιών και καταστημάτων. Ήδη ανθοστολίσθη ο στρατών, το ξενοδοχείον και οικίαι πολλαί, το δε τηλεγραφείον, καθ’ ήν ώραν γράφω εντός αυτού, ευωδιάζει αυτόχρημα.

ΑΥΤΟΘΕΝ, αυθημερόν, ώρα 9 μ.μ.

Η άφιξις του Βασιλέως.

Αφίκετο πρό μικρού ενταύθα ο αυλαρχεύων κ.Χατζηπέτρος μετά του διευθυντού των Δημοσίων Έργων κ.Βλαχοπούλου, αύριον δε την έκτην ώραν της πρωίας μεταβαίνει εις Ιτέαν πρός συνάντησιν του Βασιλέως, καταπλέοντος εκεί διά της “Αμφιτρίτης” περί ώραν 9^ην πρωινήν, μετά της ηγεμονίδος Αλεξάνδρας και του βασιλόπαιδος Νικολάου. Καθ’ όλα τα φαινόμενα, ο Βασιλεύς θα διανυκτερεύση αύριον επί της “Αμφιτρίτης” και την νύκτα της Κυριακής εν Γραβιά, επιστρέφων εις Ιτέαν, πρός απόπλουν, το πρωί της Δαυτέρας. Εις τα μέρη της διανυκτερεύσεως του Βασιλέως γενήσεται φωταψία και ακήσονται πυροτεχνήματα. Ο υπουργός Βουλπιώτης μετά της ακολουθίας του αφίκεταο περί ώραν 8,30΄ μ.μ. εις Ιτέαν, αναμένεται δ’ απόψε ενταύθα.

ΑΥΤΟΘΕΝ, αυθημερόν, ώρα 12 μ.μ.

Συμπληρωματικαί πληροφορίαι.

Ο υπουργός της Δικαιοσύνης κ.Βουλπιώτης, οι κ.κ.Σιμόπουλος και Λιδωρίκης, ο εισαγγελεύς κ.Καρατζάς αφίκοντο. Κατέλυσαν δε εν τη οικία του κ.Σιμόπουλου. Αύριον το πρωί αναχωρούσιν εις Γραβιάν. Υποφώσκει ελπίς απαλλαγής ημών εκ των πανηγυρικών διαιρουμένης της τελετής εις επίσημον, προ του γεύματος, ότε μόνον μικρά προσφώνησις και αντιφώνησις του Βασιλέως θα ανταλλαγώσιν, και εις δημοτελή μετά το γεύμα, ότε θα απαγγελθώσιν ο πανηγυρικός, το ποίημα και η λογοδοσία του κ.Κυργουσίου. Είκοσι μόνον εκ των προσκεκλημένων της Γραβιάς επεβιβάσθησαν εις Κόρινθον.

ΚΟΡΙΝΘΟΣ, αυθημερόν, ώρα 9 μ.μ.

Σήμερον μετά μεσημβρίαν αφίκετο ο αντιπροσωπεύων την Κυβέρνησιν κατά την εορτήν της Γραβιάς υπουργός της δικαιοσύνης κ.Δ.Βουλπιώτης, μετά των βουλευτών κ.κ.Σιμοπούλου και Λιδωρίκη, του αρχιεπισκόπου Χαλκίδος κ.Χριστοφόρου, του εισαγγελέως των εφετών κ.Καρατζά και του υπουργικού γραμματέως κ.Γεννάδη. Ανεχώρησαν δ’ εις Ιτέαν διά της “Αφροέσσης”, κομίζοντες μεθ’ εαυτών και μεγαλοπρεπή στέφανον. Την 6 μ.μ. αφίκετο και ο κ.Δηλιγιάννης, μετά πολυπληθούς συνοδείας αντιπολιτευομένων. Το αντιπολιτευτικόν άγημα απέρχεται εις Γραβιάν το μεσονύκτιον διά του ατμοπλοίου της Εταιρίας.

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Κατά τηλεγραφικάς εκ Κερκύρας ειδήσεις, η Α.Μ. ο Βασιλεύς μετά των βασιλοπαίδων ανεχώρησεν εκείθεν περί την μεσημβρίαν της χθές διά της θαλαμηγού “Αμφιτρίτης”, κατευθυνόμενοι εις Ιτέαν, οπόθεν διά των επί τούτω εντεύθεν εκεί αποσταλεισών αμαξών θα μεταβώσιν εις τάς εν Γραβιά εορτάς.

Χθές ανεχώρησαν μεταβαίνοντες εις Γραβιάν ο υπουργός της Δικαιοσύνης κ.Δ.Βουλπιώτης, αντιπροσωπεύων την Κυβέρνησιν, και ο αρχιεπίσκοπος Χαλκίδος κ.Χριστοφόρος, αντιπροσωπεύων την Ιεράν Σύνοδον.

ΤΑ ΠΡΟΕΟΡΤΙΑ ΤΗΣ ΕΝ ΓΡΑΒΙΑ ΠΑΝΗΓΥΡΕΩΣ

(Ιδιαίτερα τηλεγραφήματα Εφημερίδος).

ΑΜΦΙΣΣΑ, 28 Μαΐου, ώρ. 9 λ. 35΄μ.μ.

Πορεία εις Γραβιάν.

Άμα τη αυγή εγκατελίπομεν την Άμφισσαν απερχόμενοι εις Γραβιάν. Η οδός, ανωφερής παρά τάς υπωρείας του Παρνασού, με τον ελαιώνα των Σαλώνων, εκτεινόμενον κάτωθεν, αναμιμνήσκει την από Καστελλαμάρε εις Σορρέντον πορείαν. Ενώ κάμπτομεν την ελικοειδή και αποτόμως υπερκειμένην του ελαιώνος οδόν, έχοντες όπισθεν ημών τον θεσπέσιον Παρνασόν και απέναντι την οροσειράν των Κορακείων, με χιονοσκεπή κορυφήν, συναντώμεν το χωρίον Τοπόλια, ού η είσοδος κοσμείται δι’ αψίδος αφελούς εκ ροδοδαφνών και σπαρτών, μετ’ επιγραφών υπέρ του Βασιλέως και του Έθνους, εκ μέρους του δήμου των Παρνασίων. Ολίγον απωτέρω συναντώμεν τον αξιόλογον δήμαρχον Παρνασίων ιατρόν κ.Αντώνιον Μαντζαβίνον, παρασκευάζοντα, παρά την μεγάλην βρύσιν, σκιάδα εξ ελατών υπό βαθύσκιον πλάτανον, όπου παρατεθήσεται τη βασιλική συνοδεία εωθινόν άριστον εκ γάλακτος και καφέ. Ο κελαρυσμός του καταπίπτοντος ύδατος, η αμίμητος θέα του ελαιώνος και η χλοερότης του υπερκειμένου λόφου, περιστεφομένου υπό βάτων, αφ’ ών ανακύπτουσι εγκατεσπαρμέναι καλύβαι, καθιστώσι την τοποθεσίαν μαγευτικήν. Η οδός εξακολυθεί ανωφερής και ανερχόμεθα εις ύψος αξιοσημείωτον, έχοντες πάντοτε πέριξ ημών εκτεινόμενον το θαυμάσιον πανόραμα των φυσικών καλλονών. Μετά ποιμνιοστάσιον, όπερ συναντώμεν αντικρύ καταφύτου χαράδρας της Άμπλιανης, αποτελούσης δάσος ελατών αρρήτων θελγήτρων, η οδός αποκαθίσταται λίαν κατωφερής, ταχέως δε ποικιλόχρωμα σήματα, ασημάντου μεγέθους, επί λεπτών πασσάλων διαφόρου ύψους, ειδοποιούσιν ημάς ότι πλησιάζομεν πρός την Γραβιάν.

Αι εν Γραβιά προπαρασκευαί.

Διακρίνομεν τάς καλύβας του χωρίου και το μνημείον, ενώ δε αφίνομεν όπισθεν ημών της Γραβιάς το βουνόν, αντικρύ διερχόμεθα έξωθεν του περιβόλου υπό αψίδα εκ ροδοδαφνών, φέρουσαν ένθεν και εκείθεν τάς εικόνας του Διάκου και της Ελλάδος. Ακριβώς απέναντι η επιγραφή “Ζήτω ο τύπος!” δεικνύει ημίν το ως κατάλυμα των δημοσιογράφων ορισθέν πανδοχείον Κόκαλη. Περί ώραν 10,30΄ της πρωίας επιφαίνεται ο δήμαρχος Δαφνησίων, άγων σώμα ενόπλων κατοίκων του χωρίου Λιβανάταις, με σημαίας. Η μουσική του πυροβολικού υποδέχεται τους εισερχομένους συγχωρίους του Οδυσσέως. Ο δήμαρχος προσφωνεί, ο Κυργούσιος αντιφωνεί και οι Λιβαναταίοι απέρχονται πρός προσκύνησιν του μνημείου. Εντός του περιβόλου, αριστερά τω εισερχομένω, υψούται η βασιλική εξέδρα. Γύρω ημικύκλιον καθισμάτων διά τους προσκεκλημένους. Πάντα κυανόλευκα.

Το μνημείον.

Εν μέσω του περιβόλου το μνημείον, μετά της προτομής του Ανδρούτσου επί της κορυφής. Εκατέρωθεν δε θυριοί, με τα ονόματα των δύο φονευθέντων του Χανίου μαχητών, του Καπλάνη και του Σεφέρη. Η εμπροσθία πλευρά της στήλης φέρει επιγραφήν: “Το χάνι της Γραβιάς, 8 Μαΐου 1821”. Κάτωθεν αυτής υπάρχει αναθηματική πλάξ των Γαλαξειδιωτών, εντετειχισμένη. Η πλάξ φέρει ανάγλυφον σύμπλεγμα καρυοφιλλίου και πάλας, περιβαλλομένων υπό κλάδων δάφνης, επιγραφήν δε ταύτην: “Τοίς εντός του Χανίου Γαλαξιδιώταις η πόλις Γαλαξειδίου ανέθηκεν”. Επί του βάθρου του μνημείου, ού τάς γωνίας κοσμούσι τέσσαρες οβίδες, απετέθη άλλη αναθηματική πλάξ των Λαμιέων, φέρουσα ανάγλυφον στέφανον δάφνης, ενιαχού κεχρυσωμένον, και πολυπαθή επιγραφήν, ήτις μετά ποικίλας αποσβέσεις, απέμεινε: “Τώ στρατάρχη Οδυσσεί και τοίς ήρωσι του Χανίου της Γραβιάς η πόλις Λαμίας”.

Τα περί το μνημείον.

Επί της οπισθίας όψεως η στήλη του μνημείου φέρει επιγραφήν: “Τώ στρατάρχει Οδυσσεί και τοίς σύν αυτώ 120 ήρωσιν η πατρίς ευγνωμονούσα, 8 Μαΐου 1888”. Η γωνία του περιβόλου περικλείει το τμήμα των καταφανών ερειπίων του αρχαίου Χανίου. Γύρω της στήλης πινακίδες φέρουσι τα γνωστά επαινεθέντα επιγράμματα και στίχους του Βαλαωρίτου και Ζαλακώστα. Όπισθεν του περιβόλου η οδός πρός την ζευγνύουσαν τον χείμαρρον της Γραβιάς γέφυραν, έξωθεν του εκκλησιδίου του Αγ. Αθανασίου μετεσχηματίσθη εις Αγοράν. Ταύτην κάμπτοντες ευρίσκομεν περίπτερον, εφ’ ού θα παρατεθή το γεύμα. Θυρεοί, εντός συμπλέγματος καρυοφιλλίων, φέρουσι τα ονόματα των αξιωματικών του Χανίου της Γραβιάς Κουρκουμέλη, Τράκα, Παπανδριά, Μητροπούλου, Κλίμακα, Μαμούρη, Γκούρα και αδελφών Κατσικογιανναίων. Το περίπτερον κοσμούσιν έσωθεν εικόνες των Βασιλέων, του Ανδρούτσου και της Δικαιοσύνης εντός δαφνίνου πλαισίου. Αι τράπεζαι αποτελούσι πολύγωνον. Πέριξ του περιπτέρου εισί πεφυτευμέναι ελάται και δεξιά εκτείνονται αι σκηναί.

Το βασιλικόν κατάλυμα.

Αντικρύ κείται το βασιλικόν κατάλυμα, συνιστάμενον εκ τριών δωματίων και αιθούσης, μεταβαλλομένης την νύκτα εις κοιτώνα του Βασιλέως, στηνομένης κλίνης στρατοπέδου. Εν τώ καταλύματι εισίν ανηρτημέναι αι εικόνες των Βασιλέων, του Ρήγα Φερραίου, του Υψηλάντου∙ υπάρχει δε και ποιμενική σκηνή χωρικών της Λοκρίδος, με διάκοσμον εκ ταπήτων και εγχωρίων υφασμάτων. Αριστερά υπάρχει κοιτών μετά δύο κλινών, διά τον βασιλόπαιδα Νικόλαον και τον παιδαγωγόν αυτού κ.Γκυινιάρ. Παραπλεύρως ο κοιτών της ηγεμονίδος Αλεξάνδρας, πλήρης εγχωρίων μεταξωτών, μετά κομψοτάτου καλλυντηρίου, ελληνοευρωπαϊστί διασκευασθέντος επί προϋπαρχούσης εστίας.

Η όψις του χωρίου.

Το σημαιοστόλιστον χωρίον, αι απανταχού εγκατεσπαρμέναι επιγραφαί, η κίνησις των εορτασίμως ενδεδυμένων χωρικών προμηνύουσι λαμπράν την πανήγυριν. Ακούονται αδιάκοποι και οι ήχοι των βαρβαροφώνων, απαραιτήτων μετά την αναμενομένην άφιξιν του κ.Δηλιγιάννη.

Οι αντιπρόσωποι της Κυβερνήσεως.

Ώρα 3.30΄ μ.μ. αφίκοντο ο αντιπρόσωπος της Κυβερνήσεως υπουργός της Δικαιοσύνης κ.Βουλπιώτης, μετά των κ.κ.Σιμοπούλου, Λιδωρίκη και Καρατζά. Ο λόχος του μηχανικού, παραταχθείς εν μεγάλη στολή μετά της μουσικής, απέδωκε τάς τιμάς, αθρόος δε εξήλθεν ο λαός μετά του Κυργουσίου εις προϋπάντησιν. Ο κ.Κυργούσιος και ο δήμαρχος Δωριέων κ.Βισβίκης προσεφώνησαν τον υπουργόν, αντεφώνησε δε αμφοτέρους ο κ.Βουλπιώτης, ενθουσιωδώς ζητωκραυγάζοντος του πλήθους.

ΑΥΤΟΘΕΝ, αυθημερόν, 10,20΄ μ.μ.

Η άφιξις της Α.Μ. του Βασιλέως.

Η θαλαμηγός “Αμφιτρίτη” εισήλθεν εις τον λιμένα της Ιτέας περί την μεσημβρίαν, φέρουσα την Α.Μ. τον Βασιλέα μεθ’ όλων των βασιλοπαίδων. Ο Βασιλεύς δεν εξήλθε του πλοίου. Αύριον την πρωΐαν, περί ώραν 5^ην, η βασιλική συνοδεία θα αναχωρήση εξ Ιτέας κατευθείαν εις Γραβιάν επί των βασιλικών αμαξών. Εν τη τερπνή θέσει Τοπόλια θα παρατεθή πρόχειρον πρόγευμα. Περί ώραν 10^ην προσδοκάται η εις Γραβιάν άφιξις του Βασιλέως. Αμέσως δέ γενήσεται η επίσημος τελετή. Περί ώραν 1^1/2 θα παρατεθή εν τώ βασιλικώ περιπτέρω το γεύμα, εις ό θα παρακαθήσωσι, πλήν της βασιλικής ακολουθίας και των αρχών, οι παρευρεθησόμενοι βουλευταί και δήμαρχοι. Περί ώραν 4^ην θα αναχωρήση η συνοδεία δι’ Άμφισσαν, ένθα ο Βασιλεύς θα καταλύση εν τη οικία του κ.Μελετοπούλου, διευθυντού του υποκαταστήματος της Τραπέζης. Ο Βασιλεύς εξέφρασε την υψηλήν επιθυμίαν, όπως παραμείνη εν Αμφίσση ολόκληρον την ημέραν της Δευτέρας, ίνα επισκοπήση τάς γενομένας προόδους, αφ’ ής πρό εικοσαετίας επεσκέφθη την πόλιν.

Η ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ

ΤΗΛΕΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΙΣ ΤΗΣ “ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΣ”

ΑΜΦΙΣΣΑ, 29 Μαΐου, ώρα 9.45΄ π.μ.

Ο Βασιλεύς πρός την Γραβιάν.

Περί ώραν 7^ην π.μ. διήλθεν εντεύθεν η Α.Μ. ο βασιλεύς μετά των βασιλοπαίδων και της ακολουθίας του, κατευθυνόμενοι εις Γραβιάν. Αι επευφημίαι του πυκνού πλήθους ήσαν ατελεύτητοι. Ο Βασιλεύς επιστρέφει εκ Γραβιάς σήμερον την εσπέραν, όπως διαμείνη ενταύθα εφ’ όλην την ημέραν της αύριον. Η πόλις τώ παρασκευάζει, κατά την επιστροφήν, ενθουσιώδη υποδοχήν. Ολόκληρος η πόλις θα είνε φωταγωγημένη και θα καώσι πυροτεχνήματα άπειρα.

ΔΑΔΙΟΝ, 29 Μαΐου, ώρα 11 λ. 15΄ μ.μ.

Η πρό της εορτής κίνησις.

Από του όρθρου η κίνησις ήρχισε να καθίσταται ζωηροτάτη. Η άφιξις εκατοστύος Λαμιέων μετά του Δημάρχου και σημαίας χρυσοκεντήτου διήγειρεν ενθουσιασμόν. Υπεδέχθη αυτούς η μουσική και ωδήγησεν εις το μνημείον, όπου, προσφωνήσαντος του Δημάρχου και αντιφωνήσαντος του Κυργουσίου, εστήθη η σημαία επί της κιγκλιδωτής θύρας του περιβόλου. Μεταβαίνοντες εις το μνημείον οι Λαμιείς και ακολουθούμενοι υπό αθρόου του λαού, προσήλθον πρώτον κάτωθεν της οικίας εν ή καταλύει ο κ.Βουλπιώτης και εζητωκραύγασαν επανειλημμένως υπέρ του Βασιλέως, της Κυβερνήσεως και του Πρωθυπουργού. Ο αντιπρόσωπος της Κυβερνήσεως, επιμενόντων των Λαμιέων να ζητωκραυγάζωσιν, εξήλθεν εις τον εξώστην. Ο Δήμαρχος Λαμιέων προσεφώνησε αυτόν, ενθουσιώδεις δε ζητωκραυγαί υπέρ των ιδίων επηκολούθησαν. Ο κ.Βουλπιώτης, δι’ ωραίας αντιφωνήσεως, ηυχαρίστησε μετά τούτο. Μετ’ ολίγον, προηγουμένης της μουσικής και ακολουθούντων των Λειβαναταίων, των συγχωρίων του Ανδρούτσου, ενόπλων, ο υιός Λοιδωρίκης εκόμισεν εις το Μνημείον μεγαλοπρεπέστατον στέφανον εκ δάφνης, όν εν ονόματι του δήμου Αιγητίων, πρωτευούσης της Δωρίδος, κατέθηκεν, απαγγείλας σύντομον λογίδριον, όπερ αποστέλλω ταχυδρομικώς.

Τα κατά τον κ.Δηλιγιάννην.

Ώρα 9.30΄ π.μ. αφίκετο ο κ.Δηλιγιάννης μετά των οκτώ ημετέρων, του πλήθους συνηγμένου παρά το περίπτερον, όπου επαιάνιζεν η μουσική. Η άφιξις αυτού παρήλθεν σχεδόν απαρατήρητος.

Αναλόγως της ενταύθα ανυπαρξίας του κ.Δηλιγιάννη εγένετο η υποδοχή αυτού εν Αμφίσση και εν Ιτέα. Εν Αμφίσση ουδείς υπεδέχθη αυτόν, κατέλυσε δ’ εις καφφενείον της πλατείας, μετά των ολιγίστων, οίτινες μετά των κ.κ.Μαρλά και Τράκα είχον καταβή εις Ιτέαν, συναθροισθέντες μετά μόχθου και ιδρώτος. Ολόκληρος η συνοδεία είχε δύο άμαξας, άς η επιτροπή είχε παραχωρήσει τώ κ.Δηλιγιάννη και τη ακολουθία αυτού, ως και εικοσάδα ημιόνων. C’ était tout. Απόπειραι ζητωκραυγών εγένοντο εν Ιτέα, άς ουδείς συνεμερίσθη, εκτός είκοσι περιστοιχιζόντων τον κ.Μαρλάν. Διηγούνται κωμικότατον επεισόδιον συμβάν μεταξύ Γενναδίου και Δηλιγιάννη κατά τον πλούν, του πρώτου δηκτικότατα ευφυολογήσαντος εις βάρος του δευτέρου. Παρετηρήθη κατά τον πλούν και την άφιξιν η αποχή του υιού Παπαμιχαλοπούλου και των φίλων αυτού από πάσης δεξιώσεως πρός τον κ.Δηλιγιάννην. Απόδειξις, ότι ουδεμία ουδαμού εγένετο υποδοχή είνε, ότι ούτε προσφώνησιν εξεστόμισέ τις πουθενά, ούτε ο κ.Δηλιγιάννης αντεφώνησεν έστω και σκιάς. Οι γνωρίζοντες την λογομανίαν του πρωτοκαθέδρου και των φίλων του θα εύρωσι βεβαίως εκφραστικώτατον το γεγονός. Ο κ.Δηλιγιάννης μετά των κ.κ.Καραπάνου και Ζωγράφου μεταβαίνουσιν, ως λέγεται, πρός επίσκεψιν του μαντείου των Δελφών, του κ.Καραπάνου όντος ειδικού εις ανασκαφάς μαντείων, του δε κ.Ζωγράφου κεκηρυγμένου αρχαιοφίλου.

Ταύτη τη στιγμή αγγέλεται η άφιξις της Α.Μ. του Βασιλέως.

ΑΜΦΙΣΣΑ, 29 Μαΐου, ώρ. 7 λ. 40΄ μ.μ.

Η άφιξις της Α.Μ. του Βασιλέως.

Άμα τώ αγγέλματι, ότι η Α.Μ. ο Βασιλεύς έρχεται, υπέρ τάς τρείς χιλιάδες λαού επλήρωσαν τον μεταξύ του απέναντι όρους και του περιβόλου χώρον, ήτο δε το θέαμα των φουστανελλοφόρων και των εορτασίμως ενδεδυμένων χωρικών γυναικών εξαίσιον. Τη 11^η πρωινή ώρα αφίκετο η πρώτη άμαξα, φέρουσα τον νομάρχην Φθιώτιδος, τον δήμαρχον Αμφίσσης και τον διευθυντήν των δημοσίων έργων κ.Βλαχόπουλον, μετ’ ολίγα δε λεπτά αφίκοντο οι προπορευόμενοι ιππείς του βασιλικού αγήματος και η άμαξα του αυλαρχεύοντος κ.Χατζηπέτρου. Μετά μικρόν κατέφθασε και η βασιλική άμαξα, φέρουσα τον Βασιλέα, την ηγεμονίδα Αλεξάνδραν και τον βασιλόπαιδα Νικόλαον. Ήδη είχον προπορευθή, εισελθόντες εις τον περίβολον, πάντες οι προσκεκλημένοι. Τον Βασιλέα υπεδέχθη ο υπουργός κ.Βουλπιώτης μετά της ακολουθίας του και επιτροπή. Η αδελφή του κ.Κυργασίου προσήνεγκεν εις την ηγεμονίδα Αλεξάνδραν, κατά την είσοδον, ωραίαν ανθοδέσμην μετά ταινιών φερουσών επιγραφήν: “Το Χάνι της Γραβιάς τη Α.Β.Υ. τη βασιλόπαιδι Αλεξάνδρα”. Ο Βασιλεύς εισελθών κατέλαβε θέσιν μετά των βασιλοπαίδων επί της εξέδρας, έχων δεξιά τον κ.Βουλπιώτην, τα μέλη της επιτροπής, τους ανωτέρους υπαλλήλους και τους αντιπροσώπους του τύπου, αριστερά δε τους αυλικούς κ.κ.Χατζηπέτρον, Ράϊνεκ, Βότσαρην, Παπαζήσην, Καλλίνσκην, Θών, Πουρναράν, Πανταζίδην, Γκιενιόρ και την δεσποινίδα Ινάλ, τον κ.Δηλιγιάννην μετά των ημετέρων και απέναντι τάς κυρίας και τους λοιπούς προσκεκλημένους.

Η τελετή.

Μετά την ψαλείσαν υπό του αρχιεπισκόπου Χαλκίδος και του εγχωρίου κλήρου σύντομον δοξολογίαν, ο Βασιλεύς διέταξε να αφεθή ελευθέρα η είσοδος εντός του περιβόλου εις τον λαόν, όστις ετοποθετήθη όπισθεν των εδρών των προσκεκλημένων και του Μνημείου, πέριξ του οποίου ίστανται οι δήμαρχοι, οι δύο αγωνισταί Λαΐνης και Πετόνης και οι συγχώριοι του Ανδρούτσου Λειβαναταίοι, ένοπλοι. Πληρωθέντος του περιβόλου, απεκαλύφθη η προτομή του Οδυσσέως, ο Βασιλεύς δε λαβών τον λόγον, διά φωνής ηχηράς, είπε:

Ο λόγος της Α.Μ. του Βασιλέως.

Κύριοι

Αμάραντος είνε η δόξα των μεγαλουργών ανδρών της ανεξαρτησίας του Έθνους. Τα ευγνωμονούντα τέκνα αυτών χρέος έχουσι να στήσωσιν αυτοίς τρόπαια, υπομιμνήσκοντα τοίς απωτάτοις επιγόνοις την ακραιφνή φιλοπατρίαν, την απαράμιλλον αυταπάρνησιν, χάριν του εθνικού μεγαλείου. Το ανεγερθέν ώδε μνημείον του αρειμανίου και διαπρεπούς πολεμιστού Οδυσσέως Ανδρούτσου θέλει μαρτυρεί εις αιώνα τον άπαντα την ευγνωμοσύνην της νέας γενεάς πρός τούς μεγαλουργούς άνδρας του μεγάλου Αγώνος. Ζήτω το Έθνος!

Αι επακολουθήσασαι ζητωκραυγαί δεν περιγράφονται. Και αυτός ο κ.Καραπάνος, προβάς επιδεικτικώς, εζητωκραύγασεν άπαξ έτι υπέρ του Βασιλέως, ού το λογίδριον ενεποίησεν εκτάκτως μοναδικήν εντύπωσιν. Αλλά περί του ενθουσιασμού του λαού υπέρ του Βασιλέως θα ομιλήσω κατωτέρω ειδικώς, διότι υπήρξεν αληθώς πρωτοφανής.

Οι άλλοι ρήτορες.

Μετά τον Βασιλέα ο αρχιερεύς απροσδοκήτως ήρξατο λόγον, ως φύλαξ νέας Ιερουσαλήμ, καθώς απεκάλεσεν εαυτόν, και διά τρεμούσης φωνής ουκ ολίγας συμβουλάς περί επιτελέσεως του ηγεμονικού καθήκοντος εφιλοδώρησε τώ Βασιλεί. Είτα ο κ.Κυργούσιος, περικόψας την δημοσιευθείσαν λογοδοσίαν, απήγγειλεν εξ αυτής τον επίλογον μετά αυτοσχεδίου προλόγου. Κατόπιν ο κ.Σιμόπουλος, ως αντιπρόσωπος του Νομού, εξέφρασε την ευγνωμοσύνην της Φθιώτιδος και Φωκίδος τώ Βασιλεί, διότι τιμών και γεραίρων τα αείμνηστα γεγονότα του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος, δείκνυται ενστερνεισθείς τάς αναμνήσεις και εγκολπωθείς διακαώς τους πόθους του πιστού λαού του. Είτα ηυχαρίστησε τους αλλαχόθεν συνελθόντας και απένειμε δημοσία μέγαν έπαινον τώ Κυργουσίω. Μεθ’ ό εσκιαγράφησε τους αγώνας των πολεμιστών του νομού του και κατέληξε δι’ όρκου επί του αποκαλυφθέντος Ιερού Μνημείου, ότι οι επιγενόμενοι έξομεν υπόδειγμα τον πατριωτισμόν και ηρωισμόν των ανδρών του Αγώνος. Μετ’ αυτόν ο κ.Κ.Παπαμιχαλόπουλος, προβάς απέναντι του Βασιλέως, απήγγειλεν εκ του λόγου αυτού από μνήμης το προοίμιον και τον επίλογον, ένεκα του αφορήτου καύσωνος και της πληθύος των ρητόρων προσενεγκών ημίν θυσίαν τα λοιπά. Ο λόγος του κ.Παπαμιχαλοπούλου, απαγγελθείς μετά σεμνότητος παραστήματος, αφελείας και θάρρους, συνεκίνησε πάντας βαθύτατα, γενικώς εμποιήσας αρίστην εντύπωσιν, εκρίθη δε λίαν καλλιτεχνικός, αρχαιοπρεπής και επιμεμελημένος, διό ανακοινώ τινας των απαγγελθεισών περικοπών:

.         .         .         .         .         .         .         .         .         .         .         .        

Αλλ ενταύθα, Βασιλεύ, ο λόγος μου στρέφεται πρός Σε, ως διαρκώς μεταστρέφονται από του μνημείου τούτου επί σε τα βλέμματα των μυρίων τούτων και των εκατομμυρίων εκείνων, των εγγύς και των μακράν ημετέρων ομαιμόνων. Ανέλαβες σύν τω σκήπτρω και τον ευκλεά τίτλον “Βασιλεύς των Ελλήνων”. Δίς δ’ ήδη ήγαγεν η ελευθερία υπό το σκήπτρον σου νεήλυδας υπηκόους από του Ιουνίου Πελάγους και του Αμβρακικού κόλπου μέχρι του Θερμαϊκού. Αλλά, Βασιλεύ, και άλλοι έτι πολλοί, εκεί πρός Νότον, ενταύθα πρός Βορράν, Σε φαντάζονται, Σε επιθυμούσι Βασιλέα εαυτών. Είθε Σύ μέν να εκτείνης έτι το έργον, να συντελέση δ’ αυτό τη ευδοκία του Θεού, ο διάδαχος Κωνσταντίνος, τελείως ανορθών ό,τι έπεσε κατά την 29 Μαΐου 1453! Είθε! Και νύν καταλείπων το βήμα και επαναφέρων τον λόγον εκεί όθεν ηρξάμην αυτού, συμπεραίνω ότι προσήκει, ειπέρ τισί και άλλοις τοίς εν τώ τόπω τούτω ανδραγαθήσασιν η διά του μνημείου και της τελουμένης πανηγύρεως απονεμομένη τιμή, η μεγίστη πασών, άς οι άνθρωποι παρέχουσι, και δι’ ών καθιστώσιν, ως απεφήνατο ο Περικλής: “αθανάτους τους εναρέτους καθάπερ τους θεούς∙ ου γάρ εκείνους αυτούς ορώμεν, αλλά ταίς τιμαίς, άς έχουσι και τοίς αγαθοίς, ά παρέχουσιν αθανάτους είνε τεκμαιρόμεθα∙ ταύτα ούν υπάρχειν και τοίς υπέρ πατρίδος αποθανούσι.” Κατερχόμενος δ’ αναφωνώ μεθ’ απάντων ημών: “Ζήτω η δόξα των ελευθερωτών της Πατρίδος εις τους αιώνας! Ζήτω το Έθνος το Ελληνικόν! Ζήτω ο Βασιλεύς των Ελλήνων.”».

Μετά τον κ.Παπαμιχαλόπουλον απήγγειλεν ο κ.Παράσχος το ποίημα αυτού, αλλ’ ουχί ολόκληρον, ως εδημοσιεύθη και ήδη προεπωλείτο εν Γραβιά. Συνεκίνησε δε, ως πάντοτε, ο δημοφιλής ποιητής και ενεθουσίασε τα πλήθη.

Τα συγχαρητήρια του Βασιλέως

Ο Βασιλεύς κατήλθε τότε και αφού συνεχάρη τον κ.Παράσχον, διαβαίνων έτεινε την χείρα τώ κ.Δηλιγιάννη, και αμέσως επλησίασε τον κ.Παπαμιχαλόπουλον, ώτινι συνεχάρη. Τον κ.Παπαμιχαλόπουλον συνεχάρη και η Βασιλόπαις, αφού πρώτον έθλιψε την χείρα του κ.Παράσχου.

Ο υπέρ του Βασιλέως ενθουσιασμός.

Ο Βασιλεύς επεσκέφθη κατόπιν τα ερείπια του Χανίου και επεθεώρησεν εγγύθεν το μνημείον, είτα δε εξεκίνησε μεταβαίνων πεζή εις το βασιλικόν κατάλυμα. Ο ενθουσιασμός του πλήθους κατά την διάβασίν του τόσο μέγας ήν, ώστε επεσκίασε και αυτάς τάς κατά την άφιξίν του εις Γραβιάν φρενητιώδεις επευφημίας. Τώρα αυτόχρημα ο λαός εξελαρυγγίσθη και έπιπτε πρό των ποδών Αυτού και έτρεχε γύρω και προσεπάθει να προσπελάση Αυτώ και εδάκρυον οι γεροντότεροι και αι γυναίκες και έρραινον αυτόν με πέταλα ρόδων και ανθέων ροδοδάφνης και ούτως έτρεχον πρό Αυτού και κατόπιν Αυτού τα σμήνη των χωρικών, ώστε περιετυλίχθημεν εντός αδιαχωρήτου, πυκνοτάτου και αποπνίγοντος νέφους κονιορτού.

Το βασιλικόν πρόγευμα.

Έπειτα επηκολούθησε το πρόγευμα, όπερ, του Βασιλέως απαιτήσαντος να παρακαθήσωσιν εις αυτό πάντες οι ελθόντες, οι βουλευταί και οι δήμαρχοι και πάσαι αι αρχαί, οι ρήτορες, τα μέλη της επιτροπής, αι ολίγαι κυρίαι και οι αντιπρόσωποι του τύπου, θα εναυάγει, άτε παρασκευασθέν διά τριάκοντα μόνον, αν μη αναμιγνύετο η απαράμιλλος ειδικότης του αυλαρχεύοντος κ.Χατζηπέτρου. Δεξιά του Βασιλέως εκάθηντο κατά σειράν η βασιλόπαις Αλεξάνδρα, ο υπουργός της Δικαιοσύνης κ.Βουλπιώτης, η σύζυγος του κ.Κυργουσίου, και οι κ.κ.Μελετόπουλος και Βισβίκης, αριστερά δε ο βασιλόπαις Νικόλαος, ο κ.Δηλιγιάννης, η δεσποινίς Ινάλ και οι κ.κ.Κυργούσιος και Κόκκαλης. Απέναντι έλαβον θέσιν οι κ.κ. Χατζηπέτρος, έχων δεξιά μεν την κυρίαν Μελετοπούλου, τον Νομάρχην και την δεσποινίδα Παπαμιχαλοπούλου, αριστερά δε τον αρχιεπίσκοπον, τον κ.Καρατζάν και την δεσποινίδα Κυργουσίου. Παραπλεύρως της τραπέζης παρεκάθισαν δεξιά οι βουλευταί, οι δήμαρχοι, οι κ.κ.Βλαχόπουλος, Πανταζίδης και Ράινεκ, αριστερά δε οι κ.κ.Παράσχος, Ρούκης, Βελλιανίτης, Αλεξανδρόπουλος, Παπαμιχαλόπουλος, Γεννάδιος, αι στρατιωτικαί αρχαί και πάντες οι επίλοιποι αυλικοί. Κατά το γεύμα επαιάνιζεν η μουσική. Περατωθέντος δ’ αυτού ο Βασιλεύς και η ηγεμονίς Αλεξάνδρα συνωμίλησαν επί μακρόν μετά της δεσποινίδος Παπαμιχαλοπούλου, αμφότεροι, μεταξύ άλλων πολλών, μεγάλους επαίνους επιδαψιλεύσαντες εις το ρητορικόν ήθος του αδελφού αυτής. Ο Βασιλεύς είτα ωμίλησε κατά σειράν πρός πάσας και πάντας, πρός πλείστους δε και η Βασιλόπαις, πρός ήν ο κ.Παράσχος παρουσίασε τον υιόν του. Επηκολούθησαν βαρβαρόφωνα και γενικός χορός, ο Βασιλεύς δε, διά του γεν. επιμελητού των Ανακτόρων κ.Θών, διένειμεν εις τους οργανοπαίκτας χρυσά νομίσματα. Κατήλθε δε αυτοπροσώπως και περιήλθε τους κύκλους των χορευτών, εν μέσω ακρατήτου ενθουσιασμού. Παρέλειψα να σημειώσω ότι, απερχόμενος εις Γραβιάν, εξ Αμφίσσης ηρίστησε παρά την Μεγάλην Βρύσιν της Τοπόλιας, όπου ο Δήμαρχος Παρνασσίων προσεφώνησεν. Το άριστον διήρκεσε μίαν ώραν, εμαγεύθη δε ο Βασιλεύς εκ της τοποθεσίας.

Η αναχώρησις της Α.Μ. του βασιλέως.

Περί την 4^ην μ.μ. ώραν ανεχώρησεν ο Βασιλεύς επανακάμπτων εις Άμφισσαν. Από του περιπτέρου εις το βασιλικόν κατάλυμα, πάλιν ακατάπαυστοι ήσαν αι ζητωκραυγαί και όταν ο Βασιλεύς εγκατέλιπε την Γραβιάν, το πλήθος μετ’ ανεξαντλήτου ενθουσιασμού προέπεμψε την βασιλικήν συνοδείαν επί πολύ διάστημα έξω του χωρίου.

Ο Βασιλεύς αφίκετο εις την Άμφισσαν, ώρα 8^η της εσπέρας, καταλύσας εν τη οικία του Διευθυντού του υποκαταστήματος της Τραπέζης κ.Μελετοπούλου. Η πόλις είνε φωταγωγημένη και καίονται πυροτεχνήματα. Ο Βασιλεύς παραθέτει δείπνον εις 25 προσκεκλημένους, ήτοι τον κ.Βουλπιώτην, τάς ανωτέρας αρχάς, τον δήμαρχον Αμφίσσης, τον διευθυντήν του υποκαταστήματος της Τραπέζης και την κυρίαν Μελετοπούλου. Οι εντός της “Αμφιτρίτης”, εν Ιτέα, παραμεινάντες βασιλόπαιδες Ανδρέας και Μαρία, αφικνούνται αύριον εις Άμφισσαν. Πάσα η βασιλική οικογένεια αναχωρεί αύριον εντεύθεν την 5^ην μ.μ. ώραν.

Εκτός των ιδιαιτέρων ημών τηλεγραφημάτων ελάβομεν και τινα άλλα περί της εορτής, ών ελλείψει χώρου δημοσιεύομεν μόνον το κατωτέρω:

ΑΜΦΙΣΣΑ, 28 Μαΐου ώρα 3 μ.μ.

Ώρα 3 μ.μ. του Σαββάτου αφίκετο εις Γραβιάν ο αντιπρόσωπος της Κυβερνήσεως κ.Βουλπιώτης, όν πρό του καταστολίστου μνημείου υπεδέχθησαν, παιανιζούσης της μουσικής, ο κ.Κυργούσιος, ο Δήμαρχος Δωριέων, ο Δήμαρχος Λαμίας, είς λόχος του μηχανικού και άπειρον πλήθος. Προσεφώνησαν δε τώ κ.Βουλπιώτη ο Κυργούσιος ως τελετάρχης ενθουσιών και υπερηφανευόμενος, ο Δήμαρχος Δωριέων Δ.Βισβίκης εξ ονόματος των συμπολιτών του και ο Δήμαρχος Λαμίας ως Δήμαρχος της πρωτευούσης του νομού μας, εκφράσαντες άπαντες την ευγνωμοσύνην των πρός την σεβαστήν Κυβέρνησιν, διά το μέγα ανδιαφέρον, όπερ επεδείξατο διά το εθνικόν αυτό μνημείον. Ο κ.Βουλπιώτης ηυχαρίστησε αυτοίς, συγχαρείς τώ Κυργουσίω και τώ Δημάρχω Δ.Βισβίκη, διά την σιδηράν υποστήριξιν, ήν παρέσχον εις την τέλεσιν του εθνικού μνημείου των ηρώων του Χανίου της Γραβιάς. Είτα εν ζητωκραυγοίς υπέρ της Κυβερνήσεως εκ μέρους του παρισταμένου πλήθους, απήλθεν ο κ.Βουλπιώτης οίκοι. Άπασαι αι οικίαι της Γραβιάς εισί καταστόλιστοι εκ μερσίνης και ελάτης και σημαιών. Κόσμος άπειρος, μουσικαί και εγχώρια όργανα πλήθουσιν∙ ο ενθουσιασμός και η χαρά των κατοίκων και των ξένων είνε απερίγραπτος. Έπαινος οφείλεται τω κ.Κυργουσίω και τω κ.Δ.Βισβίκη. Αναμένεται αύριον η Α.Μ. ο Βασιλεύς μετά των βασιλοπαίδων.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ι. ΤΡΑΚΑΣ.».

 

5. ►ΤΟ ΑΣΤΥ◄

 

α 

β

Εικ.3αβ. Σκίτσα της σατυρικής εφημερίδας ΤΟ ΑΣΤΥ. [πηγή: ΤΟ ΑΣΤΥ, φύλλα α)140/29-05-2021, σελίδα 5, σελιδοδείκτης 513 και β)141/05-06-1888, σελίδα 5, σελιδοδείκτης 517.].

 

«Σήμερον εν Γραβιά τελείται η εορτή της ανεγέρσεως του μνημείου, όπερ δι’ εράνου κατεσκεύασεν ο κ.Κυργούσιος. Πολλοί μετέβησαν εις το ιστορικόν Χάνι και θα μετέβαινον πλειότεροι, όπως εκεί αναπολήσωσιν ολόκληρον ένδοξον σελίδα, εάν εις την πατρίδα μας ακόμη η ονηλασία δεν ήτο το μοναδικόν της συγκοινωνίας μέσον.

Η ανέγερσις μνημείου εις τους εκατόν είκοσι του Χανίου της Γραβιάς συνετέλεσε και εις ανεύρεσιν ιστορικού σφάλματος. Δεν ήσαν εκατόν είκοσι∙ και βεβαίως δεν θα ήσαν, αφού μέχρι τούδε ανέγνωμεν εις τάς εφημερίδας τουλάχιστον πεντακοσίας οικογενείας μεταβάσας εις Γραβιάν διά να παρευρεθώσιν εις την εορτήν, εις ήν παρευρέθησαν οι γονείς των ή οι πάπποι των.».

 

 

ΠΗΓΕΣ

Εφημερίδες:

-ΑΙΩΝ (Αθηνών) φύλλα:

5245/29-05-1888, σελίδα 4, σελιδοδείκτης 157.

5246/31-05-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 158.

-ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ (Αθηνών) φύλλο:

2024/01-01-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 2.

-ΑΜΑΛΘΕΙΑ (Σμύρνης) φύλλα:

4163/27(8)-05-1888, σελίδα 4, σελιδοδείκτης 160.

4164/28(9)-05-1888, σελίδα 4, σελιδοδείκτης 162.

4165/30(11)-05-1888, σελίδα 4, σελιδοδείκτης 164.

4166/31(12)-05-1888, σελίδα 4, σελιδοδείκτης 166.

4167/3(15)-06-1888, σελίδες 1 & 4, σελιδοδείκτης 167 & 169.

4168/4(16)-06-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 170.

-ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ (Κωνσταντινουπόλεως) φύλλο:

36/08-06-1888, σελίδες 284 & 285, σελιδοδείκτης 142.

-ΑΧΕΛΩΟΣ (Αθηνών) φύλλο:

31/28-05-1888, σελίδα 1, σελιδοδείκτης 23.

-ΒΥΖΑΝΤΙΣ (Κωνσταντινουπόλεως) φύλλα:

616/28-05-1888 , σελίδα 3, σελιδοδείκτης 422.

617/31-05-1888 , σελίδα 3, σελιδοδείκτης 424.

-ΔΕΛΤΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ (Αθηνών) φύλλο:

597/05-06-1888 , σελίδες 1 & 2, σελιδοδείκτες 368 & 369.

-ΕΒΔΟΜΑΣ (Αθηνών) φύλλα:

22/28-05-1888 , σελίδα 1, σελιδοδείκτης 84.

23/04-06-1888 , σελίδες 2, 3 & 4, σελιδοδείκτες 89 & 90.

-ΕΛΠΙΣ (Ζακύνθου) φύλλο:

623/29-05-1888 , σελίδα 4, σελιδοδείκτης 231.

-ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ (Αθηνών) φύλλα:

147/26-05-1888 , σελίδα 3, σελιδοδείκτης 300.

148/27-05-1888 , σελίδα 1, σελιδοδείκτης 301.

149/28-05-1888 , σελίδες 2 & 3, σελιδοδείκτης 304.

150/29-05-1888 , σελίδες 1 & 2, σελιδοδείκτες 305 & 306.

151/30-05-1888 , σελίδα 1, σελιδοδείκτης 307.

152/31-05-1888 , σελίδες 1-7, σελιδοδείκτες 309 - 312.

153/01-06-1888 , σελίδα 1, σελιδοδείκτης 313.

154/02-06-1888 , σελίδες 1 & 2, σελιδοδείκτες 315 & 316.

155/03-06-1888 , σελίδα 1, σελιδοδείκτης 317.

-ΕΥΡΙΠΟΣ (Χαλκίδος) φύλλο:

1167/28-05-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 321.

-ΕΦΗΜΕΡΙΣ (Αθηνών) φύλλα:

35/04-02-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 82.

44/13-02-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 106.

45/15-02-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 112.

147/26-05-1888, σελίδες 2 & 3, σελιδοδείκτης 367.

148/27-05-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 369.

149/28-05-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 373.

150/29-05-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 375.

151/30-05-1888, σελίδα 1, σελιδοδείκτης 378.

152/31-05-1888, σελίδες 1 & 2, σελιδοδείκτες 380 & 381.

-ΗΛΙΟΣ (Σύρου) φύλλο:

97/05-06-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 186.

-ΗΜΕΡΑ (Αθηνών) φύλλο:

922/31-05-1888, σελίδα 1, σελιδοδείκτης 385.

-ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ (Αθηνών) φύλλα:

138/17-05-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 373.

141/20-05-1888, σελίδες 4, 5, σελιδοδείκτης 380.

143/22-05-1888, σελίδα 1, σελιδοδείκτης 384.

144/23-05-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 387.

145/24-05-1888, σελίδες 2, 4 & 5, σελιδοδείκτες 389 & 390.

146/25-05-1888, σελίδες 1, & 3, σελιδοδείκτες 392 & 393.

147/26-05-1888, σελίδες 2, 3, 4 & 5, σελιδοδείκτες 395 & 396.

148/27-05-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 399.

149/28-05-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 401.

150/29-05-1888, σελίδες 1, 3 & 4, σελιδοδείκτες 402, 403 & 404.

151/30-05-1888, σελίδα 1, σελιδοδείκτης 404.

152/31-05-1888, σελίδες 1, 4 & 5 σελιδοδείκτες 406 & 408.

-ΝΕΟΛΟΓΟΣ (Κωνσταντινουπόλεως) φύλλο:

5681/28-05-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 470.

-ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ (Αθηνών) φύλλα:

20/21-05-1888, σελίδα 4, σελιδοδείκτης 123.

21/28-05-1888, σελίδα 1, σελιδοδείκτες 123 & 124.

22/04-06-1888, σελίδα 1, σελιδοδείκτης 125.

27/16-07-1888, σελίδα 1, σελιδοδείκτης 133.

-ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ (Αθηνών) φύλλα:

7245/28-05-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 249.

7246/29-05-1888, σελίδα 1, σελιδοδείκτης 250.

7247/31-05-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 253.

-ΠΡΩΪΑ Αθηνών) φύλλα:

2820/28-05-1888 , σελίδα 1, σελιδοδείκτης 135.

2821/29-05-1888 , σελίδα 3, σελιδοδείκτης 138.

2823/01-06-1888 , σελίδα 1, σελιδοδείκτης 141.

2824/02-06-1888 , σελίδες 1 & 2, σελιδοδείκτες 143 & 144.

-ΡΑΜΠΑΓΑΣ (Αθηνών) φύλλα:

48/23-05-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 160.

50/31-05-1888, σελίδα 2, σελιδοδείκτης 164.

52/05-06-1888, σελίδα 3, σελιδοδείκτης 168.

-ΡΩΜΗΟΣ (Αθηνών) φύλλα:

209/28-05-1888, σελίδες 1 & 2 σελιδοδείκτες 421 & 422.

210/04-06-1888, όλο το φύλλο, σελιδοδείκτες 423-425.

-ΤΟ ΑΣΤΥ (Αθηνών) φύλλα:

138/15-05-1888, σελίδα 4, σελιδοδείκτης 505.

140/29-05-1888, σελίδες 3 & 5, σελιδοδείκτες 512 & 513.

141/05-06-188, σελίδες 3, 5 & 7 σελιδοδείκτες 516, 517 & 518.

-ΩΡΑ (Αθηνών) φύλλο:

570/30-05-1888, σελίδες 1 & 2, σελιδοδείκτες 251 & 252.

 

 

 

 

 

Η μάχη στο χάνι της Γραβιάς

                                                  Αφιερώνεται στα 200 χρόνια από

                                                 τη μάχη στο χάνι της Γραβιάς

Η μάχη στο χάνι της Γραβιάς υπήρξε η μοναδική στο είδος της, που έλαβε χώρα κατά τον εθνικό ξεσηκωμό του 1821. Αποτέλεσμά της υπήρξε η ανακοπή της μετάβασης στο Μωριά μέσω των Σαλώνων και ο εγκλωβισμός στη Ρούμελη του στρατεύματος των Ομέρ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ. Στη συνέχεια οι δύο πασάδες ενεπλάκησαν σε μάχες στην Ανατολική Ρούμελη με ελληνικά στρατεύματα των τοπικών οπλαρχηγών αλλά και των Ηλία Μαυρομιχάλη και Νικηταρά που έσπευσαν από το Μωριά για να ανακόψουν την κάθοδο. Τα πολεμικά αυτά γεγονότα οδήγησαν στη σταδιακή αποσύνθεση και έλλειψη μαχητικής ικανότητας του στρατού των δύο πασάδων (για τη συνέχεια της πορείας τους μετά τη μάχη στη Γραβιά βλέπε: 1821. Η πολιορκία της Λειβαδιάς και η ηρωική έξοδος των Λιβαδειτών από το κάστρο).

Τα λεπτομερή γεγονότα της μάχης στο χάνι της Γραβιάς δημοσιεύονται από τον ιστορικό Γεώργιο Π. Κρέμο στο βιβλίο του «Nεωτάτη Γενική Ιστορία» καθώς και σε άρθρο του στην περιοδική έκδοση «ΑΠΟΛΛΩΝ». Μεταφέρθηκαν στον Κρέμο το 1877 από τον γέροντα αγωνιστή Νικόλαο Κουνούπη από τα Τοπόλια (από το 1927 Ελαιώνας) Παρνασσίδας. Με βάση τη διήγηση του Κουνούπη και από μία πρώτη έρευνα, τα γεγονότα συνέβησαν ως εξής:

-Στο μικρό πανδοχείο (χάνι) κλείστηκε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με άλλους 117 αγωνιστές. Ανάμεσά τους οι Γιάννης Γκούρας, Κομνάς Τράκας, Παπαντρέας από την Κουκουβίστα (από το 1927 Καλοσκοπή) και ο Αθανάσιος Καπλάνης. Δίπλα στον Οδυσσέα πολέμησε ο Αλβανός φίλος του Μουσταφά Γκέκας.

-Ο Κιοσέ Μεχμέτ (Τραπεζούντα 1780-1832) (τουρκ. Köse=σπανός, αγένειος) ήταν ο επικεφαλής της αποστολής και έμπιστος του στρατιωτικού διοικητή του Μωριά Χουρσίτ πασά. Ο Ομέρ Βρυώνης μεγάλωσε και γαλουχήθηκε στρατιωτικά στην αυλή του Αλή πασά. Όταν όμως ο Αλή πασάς συγκρούστηκε με το Σουλτάνο, ο Ομέρ Βρυώνης τον εγκατέλειψε και αυτομόλησε στον Χουρσίτ πασά, που πολιορκούσε τον Αλή στα Γιάννενα. Ο Χουρσίτ πασάς για την πράξη του αυτή τον διόρισε σαντζάκ μπέη του Βερατίου.

-Ο στρατός του Ομέρ Βρυώνη αποτελούνταν από 1.000 ιππείς και 7.000 πεζούς. Το ιππικό του αποτελούνταν από 500 Γκέκηδες υπό τον συγγενή του Αλή πασά Τελεχά Φέζο και 500 Τσάμηδες υπό τον Μουσταφά μπέη Κιαφαζέζη (η καταγωγή του ήταν από το χωριό Qafëzez της Kolonjë Αλβανίας). Το πεζικό του, εκτός από τους τουρκαλβανούς, αποτελούνταν από Βόσνιους μουσουλμάνους, άλλους μουσουλμάνους σλαβικής καταγωγής και σαριγκιούληδες. Σαριγκιούληδες ονομαζόταν οι άτακτοι πλιατσικολόγοι από το κίτρινο σαρίκι που φορούσαν στο κεφάλι (ετυμολογικά προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις Sari=κίτρινος+külah=κωνικό κάλυμμα κεφαλής). (πηγή: Περικλή Δελληγιάννη, Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και το Έπος του 1821. Άρθρο στην ομογενειακή εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ», Σάββατο 21-Κυριακή 22 Μαρτίου 2009, σελίδες 2-15).

-Οι Τούρκοι, όταν έφτασαν στο χάνι, έκαναν πρώτα δέηση και αμέσως μετά έφιππος δερβίσης πλησίασε στο χάνι. Ο Οδυσσέας, μέσα από την πολεμίστρα του, τον ρώτησε τι θέλει. Ο δερβίσης απάντησε θυμίζοντάς του ότι υποσχέθηκε να υποταχθεί στον Ομέρ Βρυώνη. Ο Οδυσσέας τον έβρισε και τον πυροβόλησε θανάσιμα. Οι Τούρκοι βλέποντας τη σκηνή, «εμμανείς γενόμενοι» όρμησαν εναντίον των εγκλείστων Ελλήνων. Επικεφαλής τους ήταν οι ανώτεροι αξιωματικοί, μπέηδες και «μπιμπασάδες» [μπίνμπασης (τουρκ. binbashi) ονομάζεται σήμερα ο ταγματάρχης στον τουρκικό στρατό. Το 1821 ήταν διοικητής 1000 ανδρών.]. Οι συνεχείς επιθέσεις τους αποκρούονταν από τα συνεχόμενα πυρά των εγκλείστων Ελλήνων μέχρι το μεσημέρι της 6^ης Μαΐου.

-Ο Ομέρ Βρυώνης παρακολουθούσε την προσπάθεια του στρατού του μέσα από τη μικρή τότε εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, δίπλα στο χάνι. Βλέποντας τις αποτυχημένες προσπάθειες, έταξε χρηματικές αμοιβές σε όσους μπουν πρώτοι μέσα. Το απόγευμα, όταν είδε ότι απέτυχε και αυτός ο τρόπος, έπαθε παράκρουση. Αψηφώντας τον κίνδυνο, μαινόμενος άρπαξε ένα πολεμικό τσεκούρι και κραδαίνοντάς το στο χέρι όρμησε έξω από την εκκλησία επιτιθέμενος κι ο ίδιος. Αμέσως ο ανιψιός του και οι εκλεκτοί του τον πήραν από το χέρι και τον ηρέμησαν. Του υποσχέθηκαν ότι οι ίδιοι θα μπουν μέσα και θα το κυριεύσουν. Όταν όμως βγήκαν από την εκκλησία και όρμησαν ακάλυπτοι προς το χάνι σκοτώθηκαν από το εύστοχο πυρ των εγκλείστων Ελλήνων.

-Μετά από συνεχείς εφόδους έφτασαν στους τοίχους του χανίου, τους οποίους έσειαν για να γκρεμίσουν την αδύναμη στέγη του. Πυροβολούσαν από τις πολεμίστρες μέσα στο χάνι εναντίον των εγκλείστων Ελλήνων. Από τα όπλα των Ελλήνων που προεξείχαν στις πολεμίστρες αφαιρούσαν τις τουφεκόβεργες. Τότε ο Χρήστος Παλάσκας, ακόλουθος του Ομέρ Βρυώνη, του πρότεινε να φέρουν πυροβόλα από το Ζητούνι για να το γκρεμίσουν και να μην σκοτώνονται άδικα οι συγγενείς και οι ντεβαπίδες του [ντεβαπής→ταβαμπής=ο ομοτράπεζος, ο πολύ κοντινός φίλος. Η λέξη ετυμολογείται από το tava (=ταβάς) + την κατάληξη –bi.]. Ο Ομέρ Βρυώνης δέχτηκε την πρόταση και έδωσε εντολή να σταματήσει η έφοδος εναντίον του χανίου και να οπισθοχωρήσουν. Οι στρατιώτες του όμως οπισθοχωρώντας ακάλυπτοι από τους τοίχους του χανίου, πυροβολούνταν και σκοτώνονταν από τους εγκλείστους Έλληνες.

-Τελικά η έφοδος μεταβλήθηκε σε πολιορκία, περιμένοντας τα πυροβόλα από το Ζητούνι. Οι έγκλειστοι Έλληνες ετοιμάστηκαν για να εξέλθουν τα μεσάνυχτα με τα ξίφη τους. Η νύχτα ήταν αίθρια. Το επίμηκες χάνι διέθετε μία θύρα προς τα Σάλωνα και άλλη μία προς το οροπέδιο. Μετά από πρόταση του Οδυσσέα και του Κομνά Τράκα, που γνώριζε πολύ καλά το έδαφος, αποφάσισαν να εξέλθουν από τη θύρα προς την πεδιάδα. Ο Οδυσσέας διέταξε και αφαίρεσαν αθόρυβα τους λίθους, με τους οποίους είχαν χτίσει τις θύρες. Όταν βγήκαν, καλύφθηκαν στη σκιά της σελήνης που δημιουργούσε ο τοίχος του χανίου. Αφού παρατήρησαν προσεκτικά τις θέσεις των Τούρκων πολιορκητών τους, άρχισαν να τρέχουν μέσα από το τουρκικό στρατόπεδο και να πυροβολούν φωνάζοντας «επάνω τους, βρέ παιδιά!». Οι Τούρκοι αιφνιδιασμένοι ανταπέδωσαν τα πυρά χωρίς επιτυχία.

-Έφτασαν στον οικισμό Χλωμό (καταργήθηκε το 1928), του ομωνύμου όρους, μεταφέροντας και τους πέντε πληγωμένους. Μεταξύ αυτών ήταν ο Κομνάς Τράκας που πληγώθηκε στο στέρνο και ο Κωνσταντίνος Καπογιωργάκης. Νεκρούς άφησαν στο χάνι τους Αθανάσιο Καπλάνη και Αθανάσιο Σεφέρη και εκτός χανίου άλλους τέσσερις μεταξύ των οποίων και ο Σουλιώτης Μπούχλας.

-Ο Γεώργιος Π. Κρέμος επισημαίνει ότι η μάχη έγινε στις 6 και όχι στις 8 Μαΐου 1821. Την άποψή του στηρίζει σε μαρτυρίες επιζώντων αγωνιστών ότι η μάχη έγινε ημέρα Παρασκευή. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Γινώσκω ότι συνήθως τίθεται η ογδόη Μαΐου, αλλά πάντες οι επιζώντες εβεβαίουν ότι η ημέρα εκείνη ήν παρασκευή∙ η δε πρώτη Μαΐου τώ 1821 ήν ημέρα Κυριακή.».(Πηγή: Γεωργίου Π. Κρέμου, Ιστορικά Επανορθώματα. ΣΤ΄ Δημώδη Ιστορήματα και Ιστορία, περιοδική έκδοση ΑΠΟΛΛΩΝ 46 (1877), σελίδες 721-726, υποσημείωση 1 στη σελίδα 725).

Η επισήμανση του Γεωργίου Π. Κρέμου είναι ορθή. Επιβεβαιώνεται μέσω των ημερομηνιών της ιταλόφωνης εφημερίδας GAZZETTA, η οποία εκδιδόταν το 1821 στην Κέρκυρα:

α) το φύλλο 176 αναφέρει ως ημερομηνία έκδοσης Sabbato 30 Aprile (12 Maggio s.n.) 1821. (πηγή: GAZZETTA, 176/30-04-1821, ψηφιακός σελιδοδείκτης 454).

β) το φύλλο 177 αναφέρει ως ημερομηνία έκδοσης Sabbato 7/19 Maggio. (πηγή: GAZZETTA, 177/07-05-1821, ψηφιακός σελιδοδείκτης 457).

Επομένως η 6^η Μαΐου 1821 ήταν Παρασκευή, ενώ η 8^η Μαΐου ήταν Κυριακή.

Το κείμενο με την περιγραφή της μάχης στο βιβλίο του Κρέμου έχει ως εξής:

«…Αλλ’ ει και οι Τούρκοι διέπραξαν τάς βαρβαρότητας ταύτας, ίνα εκφοβήσωσι τους Έλληνας, απέτυχον δε ούτοι ίνα εμποδίσωσι την εισβολήν των Τούρκων εν Υπάτη, Δερβέν Φούρκα και εν Θερμοπύλαις, ουδόλως όμως απέβαλον το θάρρος, αλλ’ εκδίκησιν πνέοντες συνήλθον εν Γραβιά, ίνα εμποδίσωσι την πορείαν του εχθρού. Εκεί ήλθε τη 3 Μαΐου και ο Οδυσσεύς Ανδρούτσου ο πολυμήχανος εκείνος μέγας των Ελλήνων στρατηγός και συμβουλίου γενομένου ο μέν Οδυσσεύς ανέλαβε να εισέλθη εις μικρόν πανδοχείον (χάνι) μετά 117 ανδρείων, εν οίς διεκρίνοντο ο Ιωάννης Γκούρας, Κομνάς Τράκας, Παπανδρέας ο εκ Κουκουβίστας και ο Καπλάνης. Ο δε Πανουριάς και Ιω. Δυοβουνιώτης ωχυρώθησαν εκ του προχείρου επί της κλιτύος του Χλωμού ΒΑ κλάδου της Γκιώνας, ο δε Χρήστος Κασμάς Σουλιώτης και Χρήστος Κατσικογιάννης ωχυρώθησαν επί της αντικρύ κλιτύος της Σόντσικας ΒΔ κλάδου του Παρνασού. Οι δε υπό τον Ομέρ Βρυώνην συγχρόνως επήλθον ιππείς τε και Αλβανοί κατά των υπό τον Κασμάν Σουλιωτών, οίτινες ηναγκάσθησαν ν’ανέλθωσιν εις τα υψηλότερα, εξ ών εν τοίς τελευταίοις υποχωρούσιν αγωνιζόμενος εφονεύθη ο ανδρείος Σουλιώτης Μπούχλας, ο δε τόπος, εν ώ εφονεύθη και ετάφη καλείται «του Μπούχλα τα λιθάρια», ή «εις του Μπούχλα το μνήμα». Συγχρόνως δε σχεδόν υπεχώρησαν εις τα μάλλον δύσβατα και οι επί του Χλωμού. Ούτω δ’ υπελείφθησαν μόνοι οι εν τώ χανίω. Κατ’ αυτών επέπεσον άπας ο Τουρκικός στρατός ηνωμένος, ηγουμένου αυτού του Ομέρ Βρυώνη, όν ο Οδυσσεύς πρότερον υποσχόμενος αυτώ συνέντευξιν και υποταγήν δήθεν εν Γραβιά ούτως ως παίδα εξηπάτησεν ανθιστάμενος. Τα δε κατά την ηρωϊκήν μάχην και έξοδον των εν τώ χανίω κεκλεισμένων ο ειρημένος Κουνούπης διηγείτό μοι τώ 1877 ώδε: «Μετά την συνήθη των Τούρκων δέησιν ενεφανίσθη έμπροσθεν του χανίου δερβίσης τις έφιππος∙ ο Οδυσσεύς  διατάξας να μη πυροβολήση τις κατ’ αυτού, πρίν αυτός ούτος πρώτος πυροβολήση, ηρώτησε διά της πολεμήστρας του τουρκιστί τον δερβίση τι ζητεί; Επειδή δ’ εκείνος υπέμνησε τον Οδυσσέα την περί υποταγής υπόσχεσιν, ούτος πρώτον ύβρισε τον δερβίσην και ακολούθως πυροβολήσας εφόνευσε. Τότε οι Τούρκοι εμμανείς γενόμενοι διά την εις το πρόσωπον του δερβίση προσβολήν της πίστεώς των εφώρμησαν ν’ αναρπάσωσι τους εν τώ χανίω∙ προηγούντο δε αυτοί οι ανώτεροι αξιωματικοί, μπέϊδες και μπιμπασάδες και μανιωδώς εφόρμουν κατά των πολορκουμένων. Οι δ’ εν τω χανίω Έλληνες ατρομήτως μαχόμενοι διά του ακαθέκτου πυρός απέκρουον τάς εφόδους από πρωΐας μέχρι της μεσημβρίας της 6 Μαΐου, ότε ο Ομέρ ιδών τάς προσπαθείας του ματαιουμένας διέταξε χρηματικάς αμοιβάς εις τους όσοι πρώτοι εντός του χανίου εισπηδήσωσιν. Αλλά και τούτου αποτυχόντος, περί την δείλην εμμανώς μόνος δράξας ο Ομέρ τον πέλεκυν εξήλθεν εκ της παρά το χάνι κειμένης εκκλησίας «ο Άγιος Αθανάσιος», εξ ής εθεώρει την μάχην∙αλλά τις ανεψιός του βέη και οι περί αυτόν εκλεκτοί λαβόντες αυτόν εκ της χειρός ανέστειλαν την ορμήν του, υποσχεθέντες αυτοί αντ’ αυτού να εισπηδήσωσιν εντός του χανίου και κυριεύσωσιν αυτό, και αμέσως εξελθόντες εφώρμησαν ακράτητοι κατ’ αυτού∙ αλλ’ έπεσον αμέσως ο βέης και πολλοί άλλοι εκλεκτοί φονευθέντες υπό του ευστόχου πυρός των ηρωϊκώς μαχομένων Ελλήνων. Οι Τούρκοι ήσαν περί τάς εννέα χιλιάδας πεζοί και ιππείς και διά των επανειλημμένων εφόδων έφθασαν υπό τους τοίχους του χανίου και έσειον ίνα καταρρίψωσι την ασθενή αυτού στέγην και πυροβολούντες εντός αυτού διά των πολεμηστρών, δι’ ών εμάχοντο οι κεκλεισμένοι Έλληνες, εδράττοντο των τυχόν εξεχόντων όπλων των Ελλήνων και εξέσυρον τους οβελούς (ντουφεκόβεργες). Εμφανισθείς ο παρακολουθών τον Ομέρ Χρήστος Παλάσκας, όπως ωφελήση τους Έλληνας, είπεν αυτώ: «Αφέντη μου, μη χάνης τους συγγενείς σου και ντεβαπίδες σου∙ άφησέ τους κλεισμένους, και αύριον φέρε τα πυροβόλα από το Ζητούνι και τους καταστρέφεις». Ήρεσε τώ Ομέρ η γνώμη αύτη, και αμέσως διέταξε την παύσιν της μάχης, και τότε οι παρά τους τοίχους του χανίου μαχόμενοι Τούρκοι αποσυρόμενοι εφονεύοντο πυροβολούμενοι εκ των νώτων. Μετά δε ταύτα οι μέν Τούρκοι εφύλαττον τους πολιορκουμένους αναμένοντες εκ Λαμίας τηλεβόλα, οι δε Έλληνες μετά το μεσονύκτιον ητοιμάσθησαν πρός έξοδον, ίνα εξέλθωσιν ξιφήρης.

Η νύξ ήτο αιθριωτάτη∙το δε επίμηκες χάνι είχε δύω μεγάλας θύρας, μίαν ΝΔ πρός την Άμφισσαν και ετέραν ΒΑ πρός την πεδιάδα, δι’ ής και προτάσσει του Οδυσσέως και Τράκα ως γινώσκοντος κάλλιον παντός άλλου τον τόπον απεφάσισαν να εξέλθωσιν. Τότε ο Οδυσσεύς διέταξε να αφαιρέσωσιν ησύχως τους όπισθεν της θύρας ταύτης λίθους∙ έπειτα δε εξελθόντες παρεκάθισαν επ’ ολίγον υπό την σκιάν της σελήνης παρά τον τοίχον του χανίου, και κατασκοπεύσαντες τάς θέσεις των πολιορκούντων εξώρμησαν παροτρύνοντες αλλήλους «επάνω τους, βρέ παιδιά!». Και ούτω πυροβολούντες και αντιπυροβολούμενοι διελθόντες διά του τουρκικού στρατοπέδου εστράφησαν ανερχόμενοι πρός το επί του ομωνύμου όρους χωρίον Χλωμόν κομίζοντες και τους πέντε πληγωμένους, εν οίς και ο περί το στέρνον ελαφράν πληγήν λαβών Κομνάς Τράκας και ο Κωνσταντίνος Καπογιωργάκης. Κατέλιπον δε νεκρούς εν μέν τώ χανίω τον Αθανάσιον Καπλάνην και Αθανάσιον Σεφέρην, εκτός δ’ αυτού ετέρους τέσσαρας, εν οίς και ο ρηθείς ανδρείος Σουλιώτης Μπούχλας.

Εν τω χωρίω δε Χλωμώ ευρόντες και τους Πανουριάν Ιωάννην Δυοβουνιώτην, Χρήστον Κασμάν και τους άλλους συνεσκέψατο περί του πρακτέου.

Οι Τούρκοι καταπτοηθέντες εκ του ηρωϊσμού των Ελλήνων έμεινον επί δύο εβδομάδας εν Γραβιά μη τολμώντες να προχωρήσωσι πρός την Άμφισσαν. Και ο μέν Κιοσσέ Μεχμέτ πασσάς στραφείς πρός τα οπίσω διηυθύνθη πρός την Μενδινίτζαν, ο δε Ομέρ Βρυώνης ως εμπειρότερος και τολμηρότερος μένων εν Γραβιά εποιείτο επιδρομάς εις τα ένθεν και ένθεν αυτής Βλαχοχώρια, ίνα πτοήση τους αφελείς κατοίκους διά της αιχμαλωσίας γυναικών και παίδων και της διαρπαγής της επί των ορέων κεκρυμμένης περιουσίας.

Αλλ’ ο Οδυσσεύς προνοήσας τούτο είχε προαποστείλη τον μέν Κομνάν Τράκαν εις τα ανατολικά του Παρνασού χωρία και τον Γκούραν εις τα δυτικά περί την Γκιώναν, και ούτως αμφότεροι διά της ευτολμίας αυτών απέκρουσαν τους επιδρομείς Τούρκους ματαιώσαντες του Ομέρ τα σχέδια. Τότε πολλαχού εγένοντο αψιμαχίαι και συμπλοκαί περί τον Παρνασόν∙ ούτως ο Τράκας επολέμησε παρά το Κακκόρευμα χείμαρρον μεταξύ της Κάτω Αγόριανης και Μαριολατών του δήμου Δωριέων, περί το Κεφαλόβρυσον πηγήν κειμένην μεταξύ της Κάτω Αγόριανης και Κακκορεύματος, περί του Γούπατον ή Πλαγιαίς και Καρκαβέλια κείμενα επί του Παρνασού πρός Ν της Σουβάλας και Α της Άνω Αγόριανης, ένθα τους αναβάντας Τούρκους εκ διαφόρων μερών του Παρνασού προλαβών έσωσε τάς γυναίκας και παίδας φονεύσας ουκ ολίγους εκείνων και τέλος αναγκάσας να επανέλθωσιν εις Γραβιάν….»

 

Εικ.1. Η προτομή του Οδυσσέα Ανδρούτσου στη Γραβιά. (πηγή: Νίκος Θ. Μήτσης, Σπάνιο ιστορικό ντοκουμέντο: Ξηρομερίτες στο χάνι της Γραβιάς).

 

Σήμερα, η προτομή του Οδυσσέα Ανδρούτσου, που εγκαινιάσθηκε από το βασιλιά Γεώργιο Α΄ το 1888 (Εικ.1) καθώς και το αναστηλωμένο από το 1999 χάνι, αποτελούν τους μάρτυρες της μάχης που έλαβε χώρα την 6^η Μαΐου 1821.

 

α

β

Εικ.2αβ. Οι μαρμάρινες πλάκες με τα ονόματα των εγκλείστων αγωνιστών στο χάνι της Γραβιάς. (πηγή: Νίκος Θ. Μήτσης, Σπανιο ιστορικό ντοκουμέντο: Ξηρομερίτες στο χάνι της Γραβιάς).

 

Σε τέσσερεις μαρμάρινες πλάκες καταγράφονται τα εξής ονόματα αγωνιστών που κλείστηκαν στο χάνι (με σταυρό οι πεσόντες) (Εικ.2αβ):

ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΕΣ

ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΝΙΟΥ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ

Οδυσσέας Ανδρούτσος

Αλεξάνδρου Λουκάς

Αλεξανδρής Κώστας

Αθανασίου Ανέστης

Βλασόπουλος Γιάννης

Βουντούνης

Βισβίκης Γιώργος

Βέλλιος Ευθύμιος

Γάτος Σταύρος

Γεραντώνης Αντώνιος

Γεροντίνης Χρήστος

Γερογιάννης

Γεροδήμος Μήτσος

Γεωργογιάννης Γιάννης

Γκέκας Μουσταφάς

Γκούρας Γιάννης

Γοβγίνας Αγγελής

Γρανιτσιώτης Νίκος

Γρίβας

Δούκας Θωμάς

Ζαφείρης ο Επτανήσιος

Ζαχαρίας

Ζούμας Ηλίας

Ηλιόπουλος Ανδρέας

Καβράς Νίκος

Καλογεράκης Γιάννης

Καπογεωργάκης Κώστας

Καπογεωργάκης Χρήστος

Καραθιός Νάσος

Καπλάνης Θανάσης (+)

Κατσάνης

Κατσικογιάννης Ευστάθιος

Κατσικογιάννης Μιλτιάδης

Κλίμακας Γιάννης

Κόλλιας Νικόλαος ή Παπανικολός

Κοντός

Κοντοσόπουλος Αναστάσιος

Κότσανος Νίκος

Κότσανος Γιάννης

Κουρκουμέλης Παρασκευάς

Κύρκος Νίκος

Λαΐνας Θύμιος

Λαΐνας Κώστας

Λαΐνης Ανδρέας

Μαμούρης Γιάννης

Μανανάς Νικόλαος

Μανανάς Ηλίας

Μάνταλος

Μάρος Αναστάσιος

Μαστρογιάννης

Μπαλωμένος Δήμος

Μπισπιρούλας

Μπουστούνης Π.

Μπούντρης Γιάννης

Μπραγιώργος Σπύρος

Μωραΐτης ή Βλασόπουλος

Μώρης Παπανδρέας ή Παπαντριάς

Νάκου Ηλίας

Νίκας Παναγιώτης

Οικονόμου Δημήτριος

Παπακασούτσας

Παπαλεξόπουλος Ανδρέας

Παπανικόλας Ιερεύς

Πατούλας

Πετούνης ή Πετώνης Ηλίας

Πλάτανος Ανδρέας ή Καραπλής

Πρωτοπαππάς Πέτρος

Ράφτης ή Ραφτόπουλος Μιχάλης

Σαμαρτζής

Σεφέρης Αθανάσιος (+)

Σκέτος Δημήτριος

Σκούρτης Σπύρος

Σμυρλής Αθανάσιος

Σταμούλης ή Σταμούλας

Σταύρος Λουκάς

Τράκας Κομνάς

Τσαμαλάς Κων/νος ή Παπακώστας

Τσιπούρας Γεώργιος

Τσιπούρας Αγγελής

Τσόκος Γιάννης

Φαρμάκης Γιάννης

Φούντας

Φούρλας Γιάννης

Φράγκος Δήμος

Χαλέτσος Γεώργιος

Χασιάκος Αναστάσιος

Χαντζάρας Νίκος

Ράφτης Νικόλαος ή Στρουμπουλός

Τα ονόματα των εγκλείστων Γαλαξιδιωτών καταγράφονται χωριστά στην τελευταία μαρμάρινη πλάκα:

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΗΡΩΙΚΩΣ ΕΓΚΛΕΙΣΘΕΝΤΩΝ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΩΤΩΝ ΣΤΟ ΧΑΝΙ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ

ΤΗΝ 8-5-1821

Καπετάν Γιάννης Μητρόπουλος

Νικόλαος Κύρκος

Μιχαήλ Ραφτόπουλος

Φίλης Ζυγούρης

Βασίλειος Ζεγκίνης

Δημήτριος Πρεβεζάνος

Χριστόφορος Μπεσίρης

Λουκάς Σταύρος

Παναγιώτης Νίκος

Νικόλαος Μιχαλόπουλος

Σπυρίδων Βλαχοθανάσης

Χαράλαμπος Ανάγνος

Γεωργάκης Μποκολός

Νικόλαος Κατσιάνος

Ευστάθιος Αργολιτός

Γιάννης Κορφιάτης

Αγγελής Τσιπούρας

Μήτρος Κολομπιώτας

Γιάννης Μπαμπάτσικος

Νικήτας

Δήμος Αγκορνίτσας

Μήτρος Τσαπλάρης

Κωνσταντίνος Μπούρδης

Αναγνώστης Χαλέτσος

Θανάσης Μυλωνάς ή Βλασσόπουλος

Τσίτσος Σταματοδήμος

Στάθης Σκέτος

Ψιλοθεοχάρης (Χρόνης Θεοχάρης)

Αλέξανδρος Παπαδογιάννης

Κωνσταντίνος Παπαντώνης

και δύο (2) Άγνωστοι.

Από την έρευνα εντοπίστηκαν άλλα τρία ονόματα αγωνιστών από το Μωριά. Πρόκειται για τους Γεώργιο Κατεμή και Ιωάννη Κονδύλη από τις Λίμνες Αργολίδας και Γεώργιο Μωραΐτη από την Πάτρα μετεπαναστατικά δημότη Άργους (πηγή: Κατάλογος αγωνιστών 1821 της επαρχίας του Άργους).

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γεωργίου Π. Κρέμου, Nεωτάτη Γενική Ιστορία, ως τέταρτος τόμος συμπληρωματικός της Γενικής Ιστορίας του Α. Πολυζωίδου. Εν Αθήναις παρά τώ εκδότη Σ.Κ.Βλαστώ 1890, σελ. 788-791.

2. Γεωργίου Π. Κρέμου, Ιστορικά επανορθώματα. Στ΄ Δημώδη ιστορήματα και ιστορία. Περιοδική έκδοση ΑΠΟΛΛΩΝ, τεύχος 46, Φεβρουάριος 1887, σελίδες 721-726.