Τσερνοβίτι: Οι Άδειες Γάμου

Μία πτυχή της κοινωνικής ζωής του χωριού των πρώτων δεκαετιών μετά την απελευθέρωση, προκύπτει μέσα από τις άδειες γάμου, που εξέδιδε η επισκοπή Ζητουνίου στην οποία ανήκε. Αναδημοσιεύονται εδώ άδειες γάμου των ετών 1835, 1836 και 1838:

«Εδόθη άδεια γάμου προς τον εφημέριον Τζιρνοβιτίου, δια να στεφανώση τον Δημήτριον Ιωάννου με την Μαρίαν Νικολάου εις α^ον γάμον. Λαμία, 3 Οκτωβρίου 1835»[1].

«Εδόθη άδεια γάμου προς τον εφημέριον Τζερνοβιτίου, δια να στεφανώση τον Τριαντάφυλλον Παπα-Ιωάννου μετά της Μαρίας Παπα-Αλεξάνδρου, αμφοτέρους εις α^΄ γάμον. Λαμία, 10 Ιανουαρίου 1836»[2].

«Εδόθη άδεια γάμου προς τον εφημέριον Τζερνοβιτίου και Νίκοβας δια να στεφανώση τον εκ Νίκοβας Αντώνιον Νικολάου μετά της Σοφίας Ιωάννου εις α^΄ γάμον. Λαμία, 11 Ιανουαρίου 1836»[3].

«Εδόθη άδεια γάμου προς τον πρεσβύτερον Αλεξανδρήν εφημέριον του χωρίου Τζιρνοβιτίου δια να στεφανώση τον Χρήστον Παπα-Ιωάννου μετά της Αικατερίνης Δημητρίου Βλάχου, εις γάμον πρώτον. Λαμία, 17 Μαΐου 1836»[4].

«Εδόθη άδεια γάμου προς τον πρεσβ. Αλεξανδρήν εφημέριον του χωρίου Τζιρνοβίτι δια να στεφανώση τον Κωνσταντήν Δ. Κασσιάραν μετά της Ακρίβως του Σταμάτη, αμφοτέρους εις γάμον πρώτον. Λαμία, 15 Αυγούστου 1836»[5].

«Προς τον εφημέριον του χωρίου Σπαρτιάς πρεσβύτερον Δημήτριον δια να στεφανώση τον Λάμπρον Ιωάννου από Νίκοβα μετά της Μαρίας του Γιάννη Ζωγάνη από Τζιρνοβίτι, εις γάμον αμφοτέρους πρώτον. Λαμία, 3 Οκτωβρίου 1836»[6].

«Εδόθη άδεια γάμου προς τον πρεσβύτερον Αλέξανδρον Σακελλάριου, εφημέριον του χωρίου Τζιρνοβιτίου, δια να στεφανώση τον Ανάγνον Ιωάννου μετά της Ελένης παπα-Κωνσταντίνου, αμφοτέρους εις δεύτερον γάμον. Λαμία, 27 Ιανουαρίου 1838»[7].

Από τις έως τώρα δημοσιευμένες άδειες γάμου προκύπτουν: 1)ο παρακάτω πίνακας, 2)το ιστόγραμμα των τελεσθέντων γάμων (Σχ.1) και 3)συμπεράσματα για την κοινωνική ζωή του χωριού κατά τα έτη 1834-1838.

ΕΤΟΣ	ΑΡΙΘΜΟΣ ΓΑΜΩΝ
1834	0
1835	1
1836	5
1837	0
1838	1

Το 1834 και 1837 δεν πραγματοποιήθηκε γάμος στο Τσερνοβίτι ενώ το 1836 πραγματοποιήθηκαν πέντε.

Το όνομα του ιερέα είναι Αλεξανδρής Σακελλαρίου και κατάγεται από τη Σπαρτιά. Την εποχή αυτή τα χωριά Τσερνοβίτι, Νίκοβα και Σπαρτιά αποτελούν μία ενορία. Ο εφημέριος της Σπαρτιάς Δημήτριος είναι ο Δημήτριος Καραγκούνης.

Πρέπει να σημειωθεί ότι την εποχή αυτή το όνομα του πατέρα συχνά μετατρέπεται από τους γραφείς σε επώνυμο. Γι’ αυτό υπάρχουν πολλά πατρώνυμα, όπως Ιωάννου, Νικολάου, κ.ά..

Από άδειες γάμου προκύπτουν τα επώνυμα Παπαϊωάννου και Κασσιαράς. Επώνυμο Ζωγάνης δεν υπάρχει, το σωστό είναι Ζωγάκης ή το πιθανότερο Τσαγιάννης. Το όνομα Ανάγνος είναι υποκοριστικό του Αναγνώστης, το οποίο αργότερα μετατράπηκε σε επώνυμο.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Νάτσιος Δ., Άδειες Γάμου της Επισκοπής Ζητουνίου (Λαμίας) του 1835 (βάσει ανεκδότων χειρογράφων κωδίκων), Φθιωτικά Χρονικά 17 (1996), σελίδα 85.

[2] Νάτσιος Δ., Άδειες Γάμου της Επισκοπής Ζητουνίου (Λαμίας) του 1836 (βάσει ανεκδότων χειρογράφων κωδίκων), Φθιωτικά Χρονικά 19 (1998), σελίδα 40.

[3] Νάτσιος Δ., Άδειες Γάμου της Επισκοπής Ζητουνίου (Λαμίας) του 1836 (βάσει ανεκδότων χειρογράφων κωδίκων), Φθιωτικά Χρονικά 19 (1998), σελίδα. 41.

[4] Νάτσιος Δ., Άδειες Γάμου της Επισκοπής Ζητουνίου (Λαμίας) του 1836 (βάσει ανεκδότων χειρογράφων κωδίκων), Φθιωτικά Χρονικά 19 (1998), σελίδα 46.

[5] Νάτσιος Δ., Άδειες Γάμου της Επισκοπής Ζητουνίου (Λαμίας) του 1836 (βάσει ανεκδότων χειρογράφων κωδίκων), Φθιωτικά Χρονικά 19 (1998), σελίδα 49.

[6] Νάτσιος Δ., Άδειες Γάμου της Επισκοπής Ζητουνίου (Λαμίας) του 1836 (βάσει ανεκδότων χειρογράφων κωδίκων), Φθιωτικά Χρονικά 19 (1998), σελίδα 51.

[7] Νάτσιος Δ., Άδειες Γάμου της Επισκοπής Φθιώτιδος (πρώην Ζητουνίου Λαμίας) και Πατρατζικίου (Υπάτης) του 1838 (βάσει ανεκδότων χειρογράφων κωδίκων), Φθιωτικά Χρονικά 27 (2006), σελίδα 74.

ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ

 Σχ.1: Ιστόγραμμα τελεσθέντων γάμων (1834-1838).

Τσερνοβίτι: Η πληθυσμιακή εξέλιξη

Η πρώτη πληροφορία για το μετεπαναστατικό πληθυσμό του Τσερνοβιτίου πρoέρχεται από το Ν.Κασομούλη το 1837: «Εις το χωρίον τούτο μόλις ευρίσκοντο έως 10 φαμελιές πολλά δυστυχισμένες από τον καιρό της επαναστάσεως και της καταδρομής των ληστών κατά το 1836»[1].

Όπως διαπιστώνεται από τις απογραφές που διενεργήθηκαν από συστάσεως του ελληνικού κράτους, ο πληθυσμός του χωριού παρουσιάζει αυξομειώσεις. Αιτία είναι διάφοροι παράγοντες (επιδρομές ληστών, θνησιμότητα, μετακόμιση κατοίκων σε γειτονικά χωριά, εναλλαγή ειρηνικών περιόδων με πολεμικές, κ.ά.).

Ο Ραγκαβής αναφέρει ότι το 1851 το Τσερνοβίτι είχε 26 σπίτια, η Νίκοβα 41, ο Αχινός 40 και η Σπαρτιά 26[2].

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η πληθυσμιακή εξέλιξη των Τσερνοβιτίου, Νίκοβας, Αχινού και Σπαρτιάς από το 1844 έως και την τελευταία απογραφή (2001). Τα αποτελέσματα των απογραφών δημοσιευόταν στο ΦΕΚ του επομένου ή μεθεπομένου έτους από τη διενέργεια της απογραφής. Τα κενά που υπάρχουν στα έτη 1845, 1848, 1853, 1856 και 1870 οφείλονται στο ότι στάθηκε αδύνατο να εντοπιστούν τα αποτελέσματα των απογραφών αυτών των ετών. Από τον πίνακα προκύπτουν οι μεταβολές του πληθυσμού των τεσσάρων γειτονικών χωριών.

ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ	ΧΩΡΙΑ
Έτος	Τσερνοβίτι	Νίκοβα	Αχινός	Σπαρτιά
1844	157	182	104	181
1845
1848
1851	146	163	143	183
1853
1856
1861	197	252	460	208
1870
1879	311	281	470	282
1889	314	330	515	343
1896	328	330	317	382
1907	366	435	383	437
1920	416
1928	497	497	485	526
1940	776	630	408	580
1951	533	278	479	381
1961	578	286	609	375
1971	519	256	665	356
1981	520	241	738	335
1991	463	222	734	395
2001	424	233	850	238

Ακολουθεί ιστόγραμμα μεταβολής πληθυσμού του Τσερνοβιτίου (Σχ.1). Εμφανίζεται η αυξομείωση του πληθυσμού από το 1844 έως και την πιο πρόσφατη απογραφή του 2001.

Στη συνέχεια παρατίθεται συγκριτικό ιστόγραμμα μεταβολής του πληθυσμού των τεσσάρων χωριών (Τσερνοβίτι, Νίκοβα, Αχινός, Σπαρτιά) (Σχ.2).

Προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:

-Ο πληθυσμός του Τσερνοβιτίου (γαλάζιο χρώμα) και της Νίκοβας (κίτρινο χρώμα) έως το 1940 παρουσιάζει αυξητικές τάσεις. Κατόπιν και μέχρι σήμερα ακολουθεί φθίνουσα πορεία.

-Ο πληθυσμός του Αχινού (πράσινο χρώμα) από το 1844 έως το 1889 παρουσιάζει αυξητικές τάσεις. Κατόπιν αυξομειώνεται έως και το 1940. Έκτοτε αυξάνεται συνεχώς. Σήμερα είναι το πιο πολυάνθρωπο χωριό.

-Ο πληθυσμός της Σπαρτιάς (κόκκινο χρώμα) παρουσιάζει και αυτός αυξητικές τάσεις μέχρι το 1940. Κατόπιν μειώνεται συνεχώς.

Ο πληθυσμός του Τσερνοβιτίου από το 1879 έως και το 1940 αυξάνεται διαρκώς. Την τραγική δεκαετία 1940-1950, που είναι πολεμική περίοδος (ειδικά αυτή του εμφυλίου), η ειρηνική διαβίωση των κατοίκων διαταράσσεται. Ακολουθεί η μεταφορά του χωριού στη σημερινή του θέση, στην τοποθεσία Βαλσέρα. Μικρή ανάκαμψη παρατηρείται την δεκαετία 1951-1961. Η λήξη του πολέμου έφερε μικρή αύξηση. Μετά το 1960, λόγω της αστυφιλίας και της μετανάστευσης, ο πληθυσμός ελαττώνεται συνεχώς.

Οι ίδιες αυξομειώσεις παρατηρούνται στον πληθυσμό των δύο άλλων γειτονικών χωριών Νίκοβας και Σπαρτιάς.

Η περίπτωση του Αχινού είναι διαφορετική. Ο Αχινός, κτισμένος σε πεδιάδα με απέραντους ελαιώνες, ακολούθησε διαφορετική πορεία. Ήταν ιδιοκτησία οικογενειών τσιφλικάδων [Σκουμπουρδής κ.ά., βλέπε: Τσερνοβίτι: το κεφαλοχώρι της Όθρυος]. Μέχρι το 1926, που απαλλοτριώθηκαν τα τσιφλίκια, ο πληθυσμός του αυξανόταν επειδή μετέβαιναν και παρέμειναν στα τσιφλίκια για δουλειά κάτοικοι από γειτονικά χωριά. Κατόπιν μειώνεται απότομα. Ακολουθεί αλματώδης άνοδος μετά το τέλος της πολεμικής περιόδου (1940-1950).

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Βλέπε και Τσερνοβίτι: το κεφαλοχώρι της Όθρυος .

[2] Ραγκαβής Ι., Τα Ελληνικά, ήτοι Περιγραφή Γεωγραφική, Ιστορική, Αρχαιολογική και Στατιστική της Αρχαίας και Νέας Ελλάδος, Τόμος Πρώτος, Εν Αθήναις 1853, σελίδα. 646.

ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

 Σχ.1: Ιστόγραμμα μεταβολής πληθυσμού Τσερνοβιτίου.

 Σχ.2: Ιστόγραμμα μεταβολής πληθυσμού Τσερνοβιτίου, Νίκοβας, Αχινού και Σπαρτιάς.

Τσερνοβίτι: Μετεπαναστατικοί χρόνοι

Τη Μεγάλη Τρίτη 28 Μαρτίου 1833 (Ιουλιανό ημερολόγιο) οι Οθωμανοί υποστέλλουν την ημισέληνο από το κάστρο του Ζητουνίου και αναχωρούν για το Δομοκό. Εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης την πόλη παρέλαβαν ο Γραμματέας (υπουργός) των Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Παιδείας Ιακωβάκης Ρίζος-Νερουλός και ο Αντισυνταγματάρχης Αλβέρτος, επικεφαλής των βαυαρικών στρατευμάτων. Η τελική ρύθμιση των ελληνοτουρκικών συνόρων προς το αρκτικό σημείο είχε γίνει στις 14 Δεκεμβρίου 1832 στη γραμμή Παγασητικού-Αμβρακικού.

Το Τσερνοβίτι ήταν τότε ένα από τα παραμεθόρια χωριά της Ανατολικής Φθιώτιδας. Η οροθετική γραμμή διερχόταν λίγο βορειότερα. Ακόμη και σήμερα διασώζονται ερείπια των συνοριακών φυλακίων (καζάρμες). Αναφέρεται ότι υπήρχαν 31 ελληνικοί σταθμοί κατά μήκος των συνόρων της γραμμής Παγασητικού-Αμβρακικού[1]. Στην περιοχή του Τσερνοβιτίου, σύμφωνα με τα πρακτικά της οροθετικής γραμμής, φαίνεται ότι υπήρχαν:

«καλύβαι εις Μπομπόκα αναλόγως των αναγκών,

καλύβαι εις Λούτζαν,                »        »        »        ,

καλύβαι εις Αρκουδουπούρνο     »      »        »        ,

Στρατών Δριστύλων»[2]

Στο χάρτη της Εικ.1 απεικονίζεται η οροθετική γραμμή. Συντάχθηκε το 1834 με βάση το σχετικό πρωτόκολλο του 1830, όπως επικυρώθηκε το 1832 από τους αξιωματικούς της επιτροπής χάραξης (ο Γάλλος αντισυνταγματάρχης J.Barthélemy, ο Άγγλος συνταγματάρχης G.Baker και ο Ρώσος συνταγματάρχης A. de Scallon. Από ελληνικής πλευράς συμμετείχε ο στρατηγός Γιαννάκης Στάϊκος, ενώ από οθωμανικής ο Hussein Bey). Διακρίνονται τα παραμεθόρια χωριά της ανατολικής Φθιώτιδας Λογγίτσι (Longitza), Νίκοβα (Nicova) στη θέση Παλιονίκοβα, Αχλάδι (Achladi), Γαρδίκι (Gardiki) και ο οικισμός Μαυρίκα (Mavrika).

Το Τσερνοβίτι εντοπίζεται στους παρακάτω μετεπαναστατικούς χάρτες (η θέση του επισημαίνεται με κύκλο):

→ Στο τρίτο φύλλο του οκτάφυλλου δίγλωσσου (γαλλικά-ελληνικά) χάρτη του Βασιλείου της Ελλάδος αφιερωμένου στον Όθωνα (Εικ.2α,β). Συντάχθηκε το 1838 από το Γερμανό Φερδινάνδο Αλδενχόβεν. Ως βάση χρησιμοποιήθηκαν παλαιότεροι χάρτες των Leake, Lapie, του αυστριακού επιτελείου και διάφορα οδοιπορικά σχέδια της περιηγητικής παράδοσης.

→ Σε χάρτη που εκδόθηκε το 1854 στην Αθήνα, υπό την επιμέλεια του Υπουργού Στρατιωτικών αντιστρατήγου Σπυρίδωνος Σπυρομήλιου (Εικ.3).

→ Σε δύο χάρτες του 1853 και 1856 (αναφέρεται ως Tzernoviti) [ευχαριστούμε τον κ.Πέτρο Μεχτίδη για την υπόδειξη του ιστοτόπου].

→ Σε χάρτη που σχεδιάσθηκε από τον Γ.Κατελούζο και εκδόθηκε στο Βουκουρέστι το 1867 (Εικ.4).

→ Στο δεύτερο φύλλο χάρτη αυστριακής σειράς 1:300.000 (πριν το 1882), διαστάσεων 50Χ48 εκατ. Απεικονίζεται η συνοριακή γραμμή και τα τριγωνομετρικά σημεία που την ορίζουν στα ορεινά. Η έμφαση της γραμμής με κόκκινο χρώμα είναι πρόσθετη. Το Τσερνοβίτι (Cernoviti) επισημαίνεται μέσα σε πράσινο κύκλο (Εικ.5α,β).
       → Σε χάρτη της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Σχεδιάστηκε κατά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα (1881) [ευχαριστούμε τον κ.Πέτρο Μεχτίδη για την υπόδειξη του ιστοτόπου].

→ Σε χάρτη του H.Kiepert. Σχεδιάστηκε μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα (1881) (Εικ.7α,β).
        → Σε οθωμανικό χάρτη του 1901 που εντοπίσθηκε από διαδικτυακή έρευνα στη σελίδα Harvard University Library (Εικ.8α). Το Τσερνοβίτι ταυτίσθηκε στον οθωμανικό χάρτη λαμβάνοντας υπόψιν αντίστοιχους χάρτες της ίδιας εποχής, στους οποίους αναγράφεται με λατινικούς χαρακτήρες. Αναφέρεται στην οθωμανική τουρκική γραφή ως. Για την ερμηνεία απευθυνθήκαμε στον ιστορικό Δημήτρη Λούπη, συνεργάτη του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Λούπη: «Το τοπωνύμιο αναφέρεται στο χάρτη ως Τσερνοβίτι. Πιθανολογώ ότι είναι σλαβικής προέλευσης. Πάντως δεν είναι τουρκικό ή οθωμανικό.  چرنوویتی σε μεταγραφή είναι Çernōvītī» [ευχαριστούμε θερμά τον Δημήτρη Λούπη για την  προθυμία και άμεση ανταπόκρισή του στο ηλεκτρονικό μας μήνυμα (e-mail)].

→ Σε χάρτη που δημοσιεύθηκε από τον Ι.Βορτσέλα (1907) (Εικ.9).

Το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χωριού παρέμεινε το ίδιο και μετά την απελευθέρωση. Τα τσιφλίκια πουλήθηκαν από τους Οθωμανούς ιδιοκτήτες τους σε πλούσιους Έλληνες. Οι γηγενείς κάτοικοι, κατατρεγμένοι και πάμφτωχοι από τον πόλεμο, δεν διέθεταν την οικονομική επιφάνεια να τα αγοράσουν. Την ευκαιρία εκμεταλλεύτηκαν πλούσιοι ομογενείς, κυρίως από Βόρειο Ήπειρο (Κορυτσά, Αργυρόκαστρο) και Κωνσταντινούπολη κι έγιναν οι νέοι μεγαλοϊδιοκτήτες της φθιωτικής γης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το τσιφλίκι του Αχινού με τον ελαιώνα του: οι νέοι ιδιοκτήτες του, αδελφοί Σκουμπουρδή από το Αργυρόκαστρο, το αγόρασαν από το Μουσταφάμπεη.

Τα κεφαλοχώρια εντάχθηκαν κανονικά στο νέο ελληνικό κράτος[3]. Στον Κατάλογο των Χωριών της Επαρχίας Ζητουνίου «εκείθε του Σπερχειού ποταμού»[4] αναφέρονται 7 κεφαλοχώρια. Δεν αναφέρεται το Τσερνοβίτι. Η μη αναφορά του οφείλεται είτε σε άγνοια, είτε σε αμέλεια του συντάκτη του καταλόγου.

Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αρχίζει σιγά-σιγά να οργανώνεται. Με το ΦΕΚ 2/1837 δημιουργούνται στη Φθιώτιδα 15 δήμοι. Το Τσερνοβίτι αναφέρεται ως χωριό του δήμου Φαλάρων.

Παραμένει στο δήμο Φαλάρων και μετά τη Βασιλική Απόφαση της 27-11-1840, με την οποία οι 15 δήμοι της Φθιώτιδας συγχωνεύονται σε 10. Στον νόμο ΔΝΖ΄/14-2-1912 (ΦΕΚ 58 &59/1912) αναφέρεται ως χωριό του δήμου Φαλάρων.

Με το διάταγμα της 29-8-1912, (ΦΕΚ 261/1912) αναγνωρίζεται ως έδρα κοινότητας (Κοινότης Τσερνοβιτίου).

Με το διάταγμα της 9-9-1927, (ΦΕΚ 206/1927) μετονομάζεται σε Παλαιοκερασέα. Το 1928 αναφέρεται ως έδρα κοινότητας με ταχυδρομικό γραφείο και σχολείο[5].

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Λέλης Γ., Πρακτικά οροθετικής γραμμής (1832) του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Προσκήνιο Παρασκήνιο, Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας (Ιστορία-Αρχαιολογία-Λαογραφία), 4, 5 & 6 Νοεμβρίου 2005, Λαμία 2007, σελίδες 282-340.

[2] Βλέπε: Λέλης Γ., Πρακτικά οροθετικής γραμμής (1832) του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Προσκήνιο Παρασκήνιο, Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας (Ιστορία-Αρχαιολογία-Λαογραφία), 4, 5 & 6 Νοεμβρίου 2005, Λαμία 2007, σελίδα 319.

[3] Για το θέμα βλέπε : Μακρής Ι., Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των χωριών της επαρχίας Ζητουνίου, ΦΧ 19 (1998), σελίδες 27-35.

Επίσης: Μακρής Ι., Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των χωριών της επαρχίας Ζητουνίου κατά τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια (1833-1840 μ.Χ. περίπου), σύμφωνα με τα πρακτικά της Μικτής Ελληνοτουρκικής Δικαστικής Επιτροπής, Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας, 3-4 Νοεμβρίου 2001, Λαμία 2002, σελίδες 141-153.

[4] Γ.Α.Κ., Πρακτικά Μικτής Επιτροπής, Β΄ Κτήματα Φθιώτιδας, φ. 68^ος.

[5] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΘ΄, σελίδα 415.

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Εικ.1 Χάρτης οροθετικής γραμμής των συνόρων του ελληνικού κράτους.

 Εικ.2α Χάρτης του 1838.

 Εικ.2β Λεπτομέρεια του χάρτη της Εικ.2α.

 Εικ.3 Χάρτης του 1854.

 Εικ.4 Χάρτης του 1867.

 Εικ.5α Χάρτης πρo του 1882.

 Εικ.5β Λεπτομέρεια του χάρτη της Εικ.5α.

Εικ.6α Χάρτης της περιοχής του Βόλου και της βορειοανατολικής Φθιώτιδας της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (1881).

Εικ.6β Λεπτομέρεια του χάρτη της Εικ.6α.

 Εικ.7α Χάρτης μετά το 1881.

 Εικ.7β Λεπτομέρεια του χάρτη της Εικ.6α.

 Εικ.8α. Οθωμανικός χάρτης περιοχής Θεσσαλίας του 1901-1902.

Εικ.8β. Λεπτομέρεια του οθωμανικού χάρτη της  Εικ.7α. Στον γαλάζιο κύκλο το Τσερνοβίτι, από κάτω του με μαύρη γραμμή ο Βελλάς ποταμός ενώνεται με το ρέμα της Πλατάνας.

 Εικ.9. Χάρτης της Φθιώτιδας του Ι.Βορτσέλα (1907).

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικ.1,2αβ,5αβ: Λιβιεράτος Ε., Χαρτογραφικές Περιπέτειες της Ελλάδας 1821-1919, Με αφορμή ένα χειρόγραφο του Κωνσταντίνου Νίδερ (1898), Αθήνα 2009.

Εικ.3,4,7αβ: Κατάλογος Έκθεσης «Χαρτογραφώντας τη Μακεδονία (1870-1930)», ΛΘ΄ ΔΗΜΗΤΡΙΑ, Θεσσαλονίκη 12 Νοεμβρίου-3 Δεκεμβρίου 2004. (Στα πλαίσια του εορτασμού των 100 χρόνων από το θάνατο του Παύλου Μελά).
Εικ.6α,β: Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού.
Εικ.8α,β:  Harvard University Library.: Turkey. Erkânıharbiye-yi Umumiye. Rumeli-i şahane haritası. [Dersaadet] : Erkân-ı Harbiyye-i Umumiyye da'iresi beşinci fen şubesi matbaası, 1317 [1901/1902].

توركيه. اركان حربيۀ عموميه. روم ايلى شهانه خريطه سى. [در سعادت] : اركان حربيۀ عموميه دائره سى بشنجى فن شعبه سى مطبعه سى.

Harvard Map Collection, Harvard University Library, Cambridge, Mass.

Εικ.9: Βορτσέλας Ι., Φθιώτις η προς Νότον της Όθρυος ήτοι Απάνθισμα Ιστορικών και Γεωγραφικών Ειδήσεων από των Αρχαιοτάτων Χρόνων μέχρι των Καθ΄ημάς, Εν Αθήναις 1907.