Η ρυμοτομία της Στυλίδας τη χρονική περίοδο από το 1838 έως το 1907

           Εισαγωγικά

Από έρευνα στο διαδίκτυο εντοπίσθηκαν δημόσια και ιδιωτικά έγγραφα σχετικά με τη ρυμοτομία του πολεοδομικού συγκροτήματος της Στυλίδας. Ειδικότερα, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους διασώθηκαν έγγραφα με αλληλογραφία τοπικών παραγόντων (Νομάρχης Φθιωτιδοφωκίδος, Δήμαρχος Φαλάρων) με το Υπουργείο Εσωτερικών, αλληλογραφία υπόθεσης Οδυσσέα Πάνου Κουτσοκέρα για την οικοδόμηση κατοικίας του, κ.ά.. Βασιλικά διατάγματα για την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου της πόλης δημοσιεύθηκαν σε Φύλλα Εφημερίδος Κυβερνήσεως. Από διδακτορική διατριβή αναδημοσιεύεται «Σχέδιον Στυλίδος» σε κλίμακα 1/2.500 εγκεκριμένο στις 1 Ιουλίου 1861 και υπογεγραμμένο από τη βασίλισσα Αμαλία.

 

1. Το αρχικό σχέδιο του Δομάγερ.

Το πρώτο πολεοδομικό Σχέδιο της Στυλίδας συντάχθηκε το 1838 «υπό του Γεωμέτρου Δομάγερ, θεωρημένου δε υπό του Jehauberet», όπως αναφέρεται στο 433 έγγραφο με θέμα «Περί του εν εφαρμογή σχεδίου εν Στυλίδι» της 21^ης Ιανουαρίου 1861 του Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος προς το Υπουργείο Εσωτερικών. Ο γεωμέτρης (τοπογράφος) Δομάγερ (γερμ. Georg Domeier) ήταν ένας από τους Γερμανούς μηχανικούς, οι οποίοι έδρασαν στο Ελληνικό βασίλειο το διάστημα 1833-1843 και έφεραν το μεγαλύτερο βάρος στην ανοικοδόμηση του νεοσύστατου κράτους. Ανάμεσά τους ιδιαίτερη θέση κατείχαν οι γεωμέτρες (τοπογράφοι) (για το θέμα βλέπε στην έκδοση: Olga Fountoulakis, Deutsche Geometer in Griechenland (1833-1843). Wirken und Schicksal, Εκδόσεις ΕΠΤΑΛΟΦΟΣ Α.Ε., Athens 2018).

Με το έγγραφο αυτό ο Νομάρχης Φθιωτιδοφωκίδος, διαβιβάζοντας το Σχέδιο του Δομάγερ στο υπουργείο Εσωτερικών, παρακαλεί για την άμεση επεξεργασία του και την έγκρισή του από τον Όθωνα. Όπως αναφέρει, ο Δήμαρχος Φαλάρων έδωσε άδεια οικοδομής παραπηγμάτων στην πλατεία κοντά στην παραλία, χωρίς όμως να εφαρμόζεται το Σχέδιο. Τα παραπήγματα προοριζόταν για αποθήκευση τροφίμων. Ο Νομάρχης έδωσε εντολή στο Δήμαρχο να ανασταλούν οι εργασίες έως ότου εγκριθεί το Σχέδιο με Βασιλικό διάταγμα.

Στο έγγραφο αναφέρονται τα εξής:

«Αριθ. 433

Εν Λαμία την 21 Ιανουαρίου 1861

Προς το επί των Εσωτερικών Υπουργείον

Περί του εν εφαρμογή σχεδίου εν Στυλίδι.

Εις το Πολύχνιον της Στυλίδος υπάρχει εν εφαρμογή Σχέδιον συντεταγμένον κατά το 1838 υπό του Γεωμέτρου Δομάγερ, θεωρημένου δε υπό του Jehauberet. Του Σχεδίου τούτου η έκβασις δεν απέβη επί τοσούτον ευτυχής άχρι τούδε, αφενός μέν διότι ενεπιστεύθη η εφαρμογή του εις την Δημοτικήν αρχήν, αφ’ ετέρου διότι εμφιλοχωρεί η πρόληψις ότι δεν είνε εγκεκριμένον παρά της Α(υτού) Μ(εγαλειότητος).

Αρτίως λαβών αφορμήν από επιχειρήσεις οικοδομείν αδεία του Δημάρχου, επί παραλίας τινος πλατείας, ήτις ως τεκμαίρεται είναι προωρισμένη διά τα τρόφιμα και κανονίζει παραπηγμάτων την ανέγερσιν, και ήτις, εκ παραπλησίων εγερθεισών ήδη οικοδομών και προαυλίων από πολλού χρόνου, σχεδόν εματαιώθη, παρήγγειλον τώ Δημάρχω να αναστείλλη την πρόοδον, και αναλαβών διαβιβάζω εις το Υπουργείον το μνησθέν Σχέδιον μετά της παρακλήσεως να επεξεργασθή αυτό και ευαρεστηθή να διατάξη τάχιον όσον τα δέοντα προς την εν αυστηρότητι εφαρμογήν του. Κρίνω δ’ αναγκαίον να παρατηρήσω ότι δεν πρέπει να επενεχθή η ελαχίστη τροποποίησις επ’ αυτού, ουχί κυρίως διότι η επεξεργασία θ’ αφήση επί πολύν χρόνον μετέωρον την πραγματοποίησιν και θα εγερθούν παράπονα, αλλά διότι γινώσκω εκ πείρας ότι αι επί των Σχεδίων τροποποιήσεις διαστρέφουσι πολλάκις τα εύ κείμενα. Κρίνω μόνον αναγκαίον να περιβληθή το Σχέδιον αυτό με την Βασιλικήν έγκρισιν, αν τοιαύτη δεν υπάρχη, Να τηρηθή το πρωτότυπον εις το Αρχείον του Υπουργείου και να γίνωσι δύο απαράλλακτα αυτού αντίγραφα, έν διά την Διεύθυνσιν του Μηχανικού και έν διά το Δημαρχείον.

Ευπειθέστατος

ο Νομάρχης Φθιωτιδοφωκίδος (Π. Νέγκας) και απόντος αυτού

Ο Γραμματεύς

Ν. Μαρίνος» (Εικ.1αβγ).

 

α

β

γ

Εικ.1αβγ. Το 433/21-01-1861 έγγραφο του Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος προς το Υπουργείο Εσωτερικών με θέμα «Περί του εν εφαρμογή σχεδίου εν Στυλίδι» (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Ο Παναγιώτης Νέγκας διορίστηκε Νομάρχης Φθιωτιδοφωκίδος με Βασιλικό διάταγμα της 7^ης Ιανουαρίου 1861 ( ΦΕΚ 9/Α/14-03-1861) ενώ ο Ν. Μαρίνος μετατέθηκε από την Εύβοια στη Φθιωτιδοφωκίδα με Βασιλικό διάταγμα της 11^ης Δεκεμβρίου 1860 (ΦΕΚ 6/Α/14-02-1861).

Ο Σταύρος Ελ. Καλογιάννης στη διδακτορική διατριβή του μεταφέρει την πληροφορία, ότι Βασιλικό διάταγμα σχετικό με «την τοπογραφική θέση της προκυμαίας και της παραλίας της κωμοπόλεως Στυλίδος» υπογράφηκε στις 31 Αυγούστου 1858 και συνοδευόταν από Σχέδιο, σύμφωνα με το Αρχείο Χαρτών. Το διάταγμα αυτό δεν δημοσιεύθηκε σε Φύλλο της Εφημερίδος Κυβερνήσεως, ούτε το Σχέδιο διασώθηκε στο Αρχείο Χαρτών. Η πληροφορία αυτή δεν κατέστη δυνατόν να διασταυρωθεί.

 

2. Το Σχέδιο του 1861.

Σε Βασιλικό διάταγμα της 2ας Ιουλίου 1861 με θέμα «Περί εγκρίσεως του Σχεδίου της κωμοπόλεως Στυλίδος» αναφέρεται επί λέξει: «...εγκρίνομεν, όπως η κωμόπολις Στυλίδος οικοδομηθή επί τη βάσει του συνημμένου και φέροντος την Ημετέραν έγκρισιν τοπογραφικού Σχεδίου...».(Εικ.2).

 

Εικ.2. Το Βασιλικό διάταγμα της 26^ης Ιουλίου 1861 «Περί εγκρίσεως του Σχεδίου της κωμοπόλεως Στυλίδος» (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Είχε προηγηθεί στις 19 Μαΐου 1861 θετική εισήγηση του υπουργού Εσωτερικών Χαράλαμπου Χριστόπουλου προς τον Όθωνα. Ο υπουργός χρησιμοποίησε τα επιχειρήματα του Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος Π. Νέγκα υπέρ της έγκρισης του Σχεδίου.

Το Βασιλικό διάταγμα δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 27/Α/24-07-1861 ως εξής:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί εγκρίσεως του σχεδίου της κωμοπόλεως Στυλίδος.

ΟΘΩΝ

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.

Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού εγκρίνομεν, όπως η κωμόπολις Στυλίδος οικοδομηθή επί τη βάσει του συνημμένου και φέροντος την Ημετέραν έγκρισιν τοπογραφικού Σχεδίου.

Ο Ημέτερος επί των εσωτερικών υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, τη 2 Ιουλίου 1861.

Εν Ονόματι του Βασιλέως

η Βασίλισσα

ΑΜΑΛΙΑ

Χ.ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ».

Το Βασιλικό διάταγμα υπογράφει ο «Επί των Εσωτερικών Υπουργός» Χαράλαμπος Χριστόπουλος και συνοδεύεται από το «Σχέδιον Στυλίδος» (Εικ.3).

 

 

Εικ.3. Το «Σχέδιον Στυλίδος» με κλίμακα 1/2.500. (πηγή: Σταύρος Ελ. Καλογιάννης, Σχέδια πόλεως και δημόσιος χώρος κατά την οθωνική περίοδο (1833-1862): ο σχεδιασμός των πόλεων μέσα από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Τόμος ΙΙΙ, Ιωάννινα 2020, σελίδα 264).

 

Στο «Σχέδιον Στυλίδος» η κωμόπολη έχει σχεδιασθεί με βάση το Ιπποδάμειο σύστημα. Προβλέπονται μικρές επιχώσεις για τη διαμόρφωση του λιμανιού και της προκυμαίας. Αποτυπώνονται έξι ναοί, εκ των οποίων οι τρείς βρίσκονται σε κεντρικές πλατείες. Οι ναοί που αποτυπώνονται στο Σχέδιο είναι οι εξής:

-Χαμηλά στο Σχέδιο δίπλα στην παραλία ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, σήμερα στη διασταύρωση με την παλιά εθνική οδό και νότια της κεντρικής πλατείας.

-Κάτω δεξιά του Σχεδίου ο ναός της Αγίας Τριάδας, στη σημερινή οδό Κωστορίζου.

-Βορειότερα και αριστερά του Σχεδίου ο ναός του Αγίου Δημητρίου, στη σημερινή οδό Αγίου Δημητρίου.

-Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αθανασίου βρίσκεται λίγο βορειότερα από τους δύο προηγούμενους, σήμερα περικλείεται από τις οδούς Μητροπόλεως, Ζακούλα, Τσακάλου και Αθανασίου Διάκου.

-Βορειότερα του Αγίου Αθανασίου ο ναός του Αγίου Γεωργίου, στη σημερινή οδό Καναπίτσα.

-Δυτικά του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Αθανασίου ο ναός του Αγίου Νικολάου, στη σημερινή οδό Λαμίας.

 

3. Οι δυσκολίες στην εφαρμογή του Σχεδίου του 1861.

Η εφαρμογή του Σχεδίου συνάντησε πολλές δυσκολίες. Το 1862, ένα χρόνο μετά την έγκρισή του, η Διεύθυνση Μηχανικού Φθιώτιδος και Φωκίδος με το 2285 έγγραφό της προς το Υπουργείο Εσωτερικών επισημαίνει ότι «...το Σχέδιον της Πόλεως Στυλίδος το εγκριθέν διά του από 1 Ιουλίου 1861 Β(ασιλικού) Διατάγματος παρουσιάζει πλείστας διαφοράς ως προς την οικοδομηθείσαν ώδε Πόλιν Στυλίδος....».

Ενδεικτικό των δυσκολιών εφαρμογής του, είναι η περίπτωση της αποπεράτωσης της οικοδόμησης κατοικίας από τον κάτοικο Στυλίδας Οδυσσέα Πάνου Κουτσοκέρα. Ο εν λόγω δημότης είναι εγγεγραμμένος στον εκλογικό κατάλογο του Δήμου Φαλάρων του 1865 ως εξής: «Αύξ(ων) αριθ(μός) 505, Όνομα και επώνυμον Οδυσσεύς Π. Κουτζουκέρας, Όνομα του πατρός Πάνος, Ηλικία 30, Επάγγελμα κτηματίας». Είναι γιός του αξιωματικού της Βασιλικής Φάλαγγας Πάνου Κουτσοκέρα[1].

Τα έγγραφα που διασώθηκαν για την υπόθεση Κουτσοκέρα είναι τα εξής:

-η με αριθμό 19852, ημερομηνία «Εν Στυλίδι 20 Σεπτεμβρίου 1861» και θέμα «Περί χορηγήσεως αδείας οικοδομής κ.λ. Μεταῤῥυθμήσεως παραπηγμάτων» αίτηση του Οδυσσέα Πάνου Κουτσοκέρα προς το «επί των Εσωτερικών Β(ασιλικόν) υπουργείον»».

-το με αριθμό 25725, ημερομηνία «Εν Στυλίδι 7 Δεκεμβρίου 1861» και θέμα «Περί αδείας οικοδομής» έγγραφο του Οδυσσέα Πάνου Κουτσοκέρα προς το «επί των Εσωτερικών Β(ασιλικόν) υπουργείον». Με το έγγραφο αυτό υπενθυμίζει στο υπουργείο την εξέταση του θέματός του. Αναφέρει σχετικά:

«...υπενθυμίζω υμίν, Κύριε Υπουργέ την πρό δύω μηνών διαβιβασθείσαν αίτησίν μου, περί αδείας προς αποπεράτωσιν της ημιτελούς εν Στυλίδι του Δήμου Φαλάρων της Φθιώτιδος οικοδομής μου, ήτις εμποδίσθη υπό του Κ. Δημάρχου πρό ενός σχεδόν έτους, ως αντιβαίνουσα το πρό τεσσάρων μηνών εγκριθέν σχέδιον της πόλεώς μας, εις ό κατά την παραλίαν προσδιορίσθησαν Δημοτικά Παραπήγματα, εφ’ ών πρό χρόνων ανηγέρθησαν αι λαμπρότεραι οικοδομαί, εν αίς και η κωλυομένη οικοδομή.

Παρακαλώ οία ευαρεστούμενον διατάξητε όσον οίον τε τάχιον την εξακολούθησίν της, καθόσον είναι άδικον ν’ αναβάλληται οικοδομή, καλλωπίζουσα την πόλιν μας, ενώ τα ήδη ευτελώς καταγραφόμενα παραπήγματα δύνανται να εγχαραχθώσιν εν τη παραλία, εν ή αι οικίαι δεν υπάρχουν, ως δημοτικά τα γήπεδα είθισται· το αντικείμενον είναι σπουδαίον και παρακαλώ ν’ αποφανθήτε οριστικώς ό,τι νόμιμον, περί της περί ής ο λόγος οικοδομής, διότι το υλικόν των θυρών και παραθύρων είναι εκτεθημένον εις κίνδυνον επί έν ως προέφην, έτος.

ευπειθέστατος

Οδ(υσσεύς) Κουτσου(κέρας) (Υπογραφή)».

-το με αριθμό 13853 και ημερομηνία «Λαμία τή 2 Ιανουαρίου 1862» έγγραφο του Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος Παναγιώτη Μοναστηριώτη προς τον Διευθυντή του Μηχανικού του Νομού Φθιωτιδοφωκίδος.

-το με αριθμό 10619, ημερομηνία «εν Λαμία την 24 Ιανουαρίου 1862» και θέμα «Περί της διεκδικήσεως του εν Στυλίδι γηπέδου του Οδυσ(σέα) Π. Κουτσοκέρα» έγγραφο του Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος προς το Υπουργείο Εσωτερικών.

-την με αριθμό 62, ημερομηνία «Εν Στυλίδι 22 Ιανουαρίου 1862» και θέμα «Περί του σχεδίου της πόλεως Στυλίδος» αναφορά προς τη Νομαρχία Φθιωτιδοφωκίδος του δημαστυνόμου Φαλάρων Αναστασίου Γ.Δ. Σκουμπουρδή. Ο εν λόγω δημαστυνόμος είναι εγγεγραμμένος ως κάτοικος Αχινού στον εκλογικό κατάλογο του Δήμου Φαλάρων του 1865 ως εξής: «Αύξ(ων) αριθ(μός) 807, Όνομα και επώνυμον Αναστάσιος Γ.Δ. Σκουμπουρδής, Όνομα του πατρός Γεώργιος, Ηλικία 40, Επάγγελμα κτηματίας». Διορίσθηκε δημαστυνόμος με Βασιλικό διάταγμα της 12^ης Οκτωβρίου 1861: «...διωρίσθη αστυνόμος του δήμου Φαλάρων ο κ. Α.Γ.Δ.Σκουμπουρδής» (ΦΕΚ 75/Α/25-11-1861). Το προηγούμενο έτος, με Βασιλικό διάταγμα της 30^ης Δεκεμβρίου 1860 «...διωρίσθη δήμαρχος μέν του δήμου Φαλάρων ο κ. Δ.Μανσόλας, δημαρχιακοί δε πάρεδροι οι κ. Αναγν. Θεοδώρου και Νικ. Α. Σακελλάρη.» (ΦΕΚ 6/Α/14-02-1861).

-τη με αριθμό 683 και ημερομηνία «εγένετο εν Λαμία τή 23 Ιανουαρίου 1862» έκθεση του Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος. Η έκθεση έλαβε υπόψιν την αναφορά του δημαστυνόμου Φαλάρων Αναστασίου Γ.Δ. Σκουμπουρδή.

Η απόφαση για την αποπεράτωση της οικοδομής υπήρξε αρνητική. Η Διεύθυνση Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος αναφέρει τα εξής:

«Αριθ. 596

Στις 18 Ιουνίου 1862

Επιστρέφεται δια της από 3 Φεβρουαρίου επιστολήν σας με την πληροφορίαν ότι απηγορεύθη η άδεια οικοδομής εις τον αναφερόμενον δημότην Οδυσσέα Πάνου 1^ον διότι η οικοδομή του αντίκειται(?) εις το εγκεκριμμένον της πόλεως σχέδιον και 2^ον διότι είναι εκκλησιαστικόν το οικόπεδον και η απαγόρευσις της οικοδομής ελήφθη και διά του από 11 Ιανουαρίου π(αρελθόντος) έ(τους) διά του 110 εγγράφου του οικον(ομικού) εφόρου Φθιώτιδος.

Λαμία τη 16 Ιουνίου 1862

Ο Διευθυντής Μηχανικού Φθιώτιδος

Λ(εωνίδας)Πάγκαλος

Υπολοχαγός».

Για τον υπολοχαγό Λεωνίδα Πάγκαλο η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία γράφει: «Πάγκαλος Λεωνίδας, ταγμ(ατάρχης) μηχ(ανικού), γεν(νηθείς) το 1824 εν Τριπόλει, απεβ(ίωσεν) 4 Οκτωβ(ρίου) 1879» (πηγή: ΜΣΝΕ 5, σελίδα 460).

Εκτός από την υπόθεση Κουτσοκέρα διασώθηκε και έγγραφο με αριθμό 18044, ημερομηνία «Αθήναι 7 Σεπτεμβρίου 1862» και θέμα «Επί της από 17 λήξαντος αναφοράς διαφόρων κατοίκων Στυλίδος, αιτούντων μεταρρύθμισιν του σχεδίου της πόλεώς των». Το έγγραφο στάλθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών προς τη Διεύθυνση Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος.

 

4. Η επέκταση της «παραλίας πλατείας».

Με Βασιλικό διάταγμα της 4^ης Σεπτεμβρίου 1864 εγκρίθηκε η επέκταση της «παραλίας πλατείας»(Εικ.4).

 

 

Εικ.4. Το Βασιλικό διάταγμα της 4^ης Σεπτεμβρίου 1864 για την επέκταση της «παραλίας πλατείας» της Στυλίδας (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το Βασιλικό διάταγμα δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 41/Α/23-09-1864 ως εξής:

«Περί επεκτάσεως της παραλίας πλατείας της πόλεως Στυλίδος.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄.

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διαττάτομεν.

Εγκρίνομεν την επέκτασιν της παραλίας πλατείας της πόλεως Στυλίδος, κατά το συνημμένον διάγραμμα, το φέρον την Ημετέραν επικύρωσιν.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, την 4 Σεπτεμβρίου 1864.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Α.ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ».

Υπουργός εσωτερικών το 1864 ήταν ο γνωστός πολιτικός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος.

 

5. Η ονομασία των πλατειών.

Με Βασιλικό διάταγμα της 24^ης Απριλίου 1868 (ΦΕΚ 22/Α/28-05-1868) και θέμα «Περί ονομασίας πλατειών εν Στυλίδι» εγκρίθηκε πράξη του Δημοτικού Συμβουλίου Φαλάρων για την ονομασία των τριών πλατειών της Στυλίδας ως εξής:

-η κεντρική πλατεία να ονομασθεί πλατεία Όλγας.

-η πλατεία στη θέση Στάμου βρύση να ονομασθεί πλατεία Διάκου.

-η πλατεία πλησίον του Δημοτικού σχολείου αρρένων να ονομασθεί πλατεία Οδυσσέως.

Το διάταγμα αναφέρει τα εξής:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί ονομασίας πλατειών εν Στυλίδι.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄.

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

Προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, λαβόντες υπ’ όψιν την υποβληθείσαν πράξιν του δημοτικού Συμβουλίου Φαλάρων, εγκρίνομεν να ονομασθώσιν αι εν τη κωμοπόλει Στυλίδος πλατείαι ως εξής.

1. Η μέν κεντρική «πλατεία Όλγας» κατά το όνομα της Βασιλίσσης και αγαπητής Ημών συζύγου.

2. Η κατά την θέσιν Στάμου Βρύσι «πλατεία Διάκου» και

3. Η εγγύς του δημοτικού σχολείου των αρρένων «πλατεία Οδυσσέως».

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, την 24 Απριλίου 1868.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Δ.Γ.ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ».

Υπουργός εσωτερικών είναι ο διατελέσας και πρωθυπουργός Δημήτριος Γ. Βούλγαρης.

 

6. Η τροποποίηση του Σχεδίου το 1869.

Με Βασιλικό διάταγμα της 6^ης Ιουνίου 1869 (ΦΕΚ 28/Α/14-07-1869) και θέμα «Περί τροποποιήσεως του διαγράμματος ῥυμοτομίας της πόλεως Στυλίδος» εγκρίθηκαν τροποποιήσεις στο Σχέδιο της Στυλίδας στην πλατεία της εβδομαδιαίας αγοράς.

Αναφέρει το διάταγμα:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί τροποποιήσεως του διαγράμματος ῥυμοτομίας της πόλεως Στυλίδος.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄.

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

Προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, εγκρίνομεν, όπως, εις το παράρτημα του σχεδίου της πόλεως Στυλίδος, το κυρωθέν δι’ ημετέρου Διατάγματος της 4 Σεπτεμβρίου 1864, επενεχθώσιν αι δι’ ερυθρού χρωστήρος σημειούμεναι τροποποιήσεις επί της πλατείας της εβδομαδιαίας αγοράς.

Ο αυτός Υπουργός δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, την 6 Ιουνίου 1869.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Θ.Α.ΖΑΪΜΗΣ».

Υπουργός εσωτερικών είναι ο διατελέσας και πρωθυπουργός Θρασύβουλος Α. Ζαΐμης.

 

7. Το χαμένο Σχέδιο, η αναζήτησή του και η αντικατάσταση με αντίγραφο.

Στις αρχές του 1868 το εγκεκριμένο Σχέδιο παραδόθηκε στους αξιωματικούς του Μηχανικού Αναστάσιο Πάνο, Χατζερή και Χαράλαμπο Χρυσοβέργη. Οι εν λόγω αξιωματικοί είχαν μεταβεί στη Λαμία και τη Στυλίδα, προκειμένου να επιμεληθούν την οχύρωση των δύο πόλεων, ενόψει πιθανού πολέμου με τη γειτονική Οθωμανική αυτοκρατορία. Στη συνέχεια, ο Δήμαρχος Φαλάρων Ανδρέας Κλάρας αναζήτησε το Σχέδιο στη Νομαρχία και τη Διεύθυνση Μηχανικού αλλά δεν το βρήκε. Ο Νομάρχης Φθιωτιδοφωκίδος Γ. Μπουρζουκίδης, με την υπόνοια της απώλειας και αναζητώντας το Σχέδιο, έστειλε έγγραφο με αριθμό 11089, ημερομηνία 24 Δεκεμβρίου 1869 και θέμα «Περί του Σχεδίου της Κωμοπόλεως Στυλίδος» προς το Υπουργείο Εσωτερικών (Εικ.5αβ). Μεταξύ άλλων, στο έγγραφο παρακαλεί σε περίπτωση απώλειας του Σχεδίου για την αποστολή αντιγράφου προς εφαρμογή του από το Δήμο Φαλάρων.

 

α

β

Εικ.5αβ. Το 11089/24-12-1869 έγγραφο του Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος προς το Υπουργείο Εσωτερικών (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

Το έγγραφο αναφέρει τα εξής:

«Αριθ. 11089

Εν Λαμία τη 24 Δεκεμβρίου 1869

Προς το επί των Εσωτερικών Υπουργείον

Περί του Σχεδίου της Κωμοπόλεως Στυλίδος.

Το σχέδιον της Κωμοπόλεως Στυλίδος κατά τάς αρχάς του λήγοντος έτους, ότε είχον μεταβή ενταύθα προς διαχάραξιν οχυρωμάτων εν τη πόλει Λαμίας και τη Κωμοπόλει Στυλίδος, Οι κύριοι αξιωματικοί του Μηχανικού Πάνος, Χατζερής, και Χρυσοβέργης, παρεδόθη, καθ’ ως παρά των υπαλλήλων του Γραφείου της ής προΐσταμαι Νομαρχίας έχω πληροφορίας, εις αυτούς, αλλά μετά ταύτα ζητηθέν υπό του Δημάρχου Φαλάρων δεν ευρέθη ούτε εν τω Γραφείω της Νομαρχίας ούτε εν τώ της Διευθύνσεως Μηχανικού.

Επειδή όμως είναι ενδεχόμενον ἢ εις χείρας των μνησθέντων Κυρίων Αξιωματικών να ευρίσκηται το σχέδιον τούτο, ἢ παραδοθέν εις την ενταύθα Διεύθυνσιν του Μηχανικού υπεβλήθη είτε λόγω υπηρεσίας είτε εκ παραδρομής προς το Υπουργείον, παρακαλώ αυτό να εξετασθή μήπως υπάρχει εν τῷ Αρχείω του, ἢ να ζητηθή παρά των διαληφθέντων Κ^ων Αξιωματικών, και μοί αποσταλεί· άλλως ευαρεστηθή να μοί πέμψη αντίγραφον αυτού, εφόσον είνε λίαν αναγκαίον διά την ακριβή αυτού εφαρμογή εις την Δημοτικήν αρχήν Φαλάρων.

Ευπειθέστατος

Ο Νομάρχης Φθιώτιδος κλπ.

Γ.Μπουρζουκίδης»

Ο Γ. Μπουρζουκίδης διορίσθηκε Νομάρχης Φθιωτιδοφωκίδος με Βασιλικό διάταγμα της 8^ης Νοεμβρίου 1868 (ΦΕΚ 17/Α/01-04-1869). Το 1852 ήταν Έπαρχος των Σπετσών.

Για τους αναφερομένους αξιωματικούς του Μηχανικού Πάνο, Χατζερή, και Χρυσοβέργη η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία αναφέρει:

1) «Πάνος Αναστάσιος αντισυντ(αγματάρχης) μηχ(ανικού), γεν(νηθείς) το 1812 εν Ιωαννίνοις, απεστρ(ατεύθη) 2 Ιουν(ίου) 1873» (πηγή: ΜΣΝΕ 5, σελίδα 472).

2) για τον Χατζερή δεν υπάρχουν πληροφορίες.

3) «Χρυσοβέργης Χαράλαμπος συντ(αγματάρχης) μηχ(ανικού), γεν(νηθείς) το 1821 εν Θράκη, διετέλεσεν επιθ(εωρητής) μηχανικού, καθηγητής στρ(ατιωτικής) σχολής, πρόεδρος στρατοδικείου κ.λ.π. απεστρ(ατεύθη) 14 Δ(εκεμ)βρίου 1890, προαχθείς εις υποστρ(άτηγον) απεβ(ίωσεν) εν Αθήναις» (πηγή: ΜΣΝΕ 6, σελίδα 616).

Το Υπουργείο Εσωτερικών έστειλε το έγγραφο στο Ημίταγμα Σκαπανέων για να ερωτηθεί ο αντισυνταγματάρχης Αναστάσιος Πάνος για την τύχη του Σχεδίου. Αριστερά στην πρώτη σελίδα του εγγράφου, με διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα σημειώνεται:

«Εις την 4 Ιαννουαρ(ίου) (18)70

Αριθ. 42

Διαβιβάζεται επί επιστροφή προς το Ημίταγμα των Σκαπανέων διά να ερωτηθή ο Αντισυνταγ(ματάρχης) Κ^ος Α. Πάνος εάν έλαβεν το υπό την προεδρείαν 2^ου επιτροπή το περί οὗ πρόκειται σχέδιον και εάν γνωρίζη που παρεδόθη.

Αθήναι, 2 Ιανουαρίου 1870

Εντολή του Υπουργού των Εσωτερ(ικών)

Ο Τμηματάρχης

Εμμ(ανουήλ).Αρβανητάκης»

Δύο μήνες αργότερα ο Νομάρχης απέστειλε νέο έγγραφο με αριθμό 2068, ημερομηνία 13 Μαρτίου 1870 και θέμα «Περί αποστολής αντιγράφου του σχεδίου της πόλεως Στυλίδος» (Εικ.6αβ), επισυνάπτοντας και αναφορά του Δημάρχου Φαλάρων για το θέμα.

 

α

β

Εικ.6αβ. Το 2068/13-03-1870 έγγραφο του Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος προς το Υπουργείο Εσωτερικών (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το νέο έγγραφο αναφέρει τα εξής:

«Αριθ. 2068

Εν Λαμία την 13 Μαρτίου 1870

Προς το επί των Εσωτερικών Υπουργείον

Περί αποστολής αντιγράφου του σχεδίου της πόλεως Στυλίδος.-

Επί της εγκλείστου υποβαλλομένης υπ’ αριθ. 204 πρωτογράφου αναφοράς του Δημάρχου Φαλάρων, θέλει ευαρεστηθή να παρατηρήση το Υπουργείον ότι το σχέδιον της πόλεως Στυλίδος παραδοθέν κατά το 1868 έτος προς τον Ταγματάρχην του Μηχανικού Κ. Πάνον απωλέσθη.-

Παρακαλείται επομένως το Υπουργείον, καθ’ ότι το ειρημένον σχέδιον είναι λίαν αναγκαίον, εξακολουθούσης της ανεγέρσεως οικιών, κατασκευής οδών, πλατείων κτλ. εν τῇ Κωμοπόλει Στυλίδος, να διατάξη όπως ληφθή επίσημον αντίγραφον εκ του εν τώ Γραφείω αυτού υπάρχοντος πρωτοτύπου του σχεδίου τούτου αναλαμβάνοντος προθύμως του Δήμου Φαλάρων ν’ αποδώση την δέουσαν αμοιβήν προς τον εργασθησόμενον προς τον σκοπόν τούτον Μηχανικόν, άμα διατάξη το Υπουργείον περί αυτού.

Ευπειθέστατος

Ο Νομάρχης Φθιώτιδος κλπ.

Γ.Μπουρζουκίδης»

Ο Δήμαρχος Φαλάρων Ανδρέας Κλάρας, στην αναφορά του της 6^ης Μαρτίου 1870 με θέμα «Περί του σχεδίου της πόλεως Στυλίδος», ανέφερε ότι το Σχέδιο αναζήτησε στο υπουργείο στην Αθήνα και ο Σωτήριος Σκουμπουρδής χωρίς όμως αποτέλεσμα. Στον εκλογικό κατάλογο του Αχινού του έτους 1865 είναι εγγεγραμμένος με α/α 869 ο Σωτήριος Σκουμπουρδής του Παναγιώτη ετών 40 και επάγγελμα κτηματίας (βλέπε στην ανάρτηση “Εκλογικός κατάλογος Αχινού του Δήμου Φαλάρων Φθιώτιδας του 1865”).

Ο Σωτήριος Σκουμπουρδής διαβεβαίωσε ότι υπάρχει το πρωτότυπο Σχέδιο στο Υπουργείο Εσωτερικών. Για το λόγο αυτό ο Δήμαρχος Φαλάρων παρακαλεί να αποσταλεί το συντομότερο δυνατό αντίγραφο του πρωτοτύπου. Αναφέρει ότι τα έξοδα για τη δημιουργία του αντιγράφου θα βαρύνουν την κοινότητα Στυλίδας (Εικ.7αβ).

  

α

β

Εικ.7αβ. Η 204/06-03-1870 αναφορά του δημάρχου Φαλάρων προς το Νομάρχη Φθιωτιδοφωκίδος (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Η αναφορά του δημάρχου Φαλάρων αναφέρει τα εξής:

«Αριθ. 204

Εν Στυλίδι την 6^ην Μαρτίου 1870

Προς την Δ(ιεύθυν)σιν Νομαρχίας Φθιωτιδοφωκίδος

Περί του σχεδίου της πόλεως Στυλίδος.

Το σχέδιον της πόλεως Στυλίδος του υφ’ ημάς δήμου, ως είναι γνωστόν εκ της Β(ασιλικής) Νομαρχίας, παρεδόθη άλλοτε εις τον Ταγματάρχην του μηχανικού Αναστ(άσιον) Πάνον μεταβάντα ενταύθα όπως ενεργήση την οχύρωσιν της πόλεώς μας, επικειμένου τότε πολέμου μετά της ομόρου επικρατείας.

Κατόπιν διά της υπηρεσίας εφροντίσαμεν όπως αναλάβωμεν αυτό, δυστυχώς όμως δεν ηδυνήθημεν να μάθωμεν πού τούτο ευρίσκεται.

Τον κύριον Σωτήριον Σκουμπουρδήν μεταβάντα από πολλού εις Αθήνας είτα και μετά εισέτι, επιφορτίσαμεν όπως φροντίση εις Αθήνας διά την ανεύρεσίν του· ούτος όμως μας πληροφορεί ήδη δι’ επιστολής του ότι καίτοι καταβαλών πλείστας όσας προσπαθείας δεν ηδυνήθη να το ανεύρη εν τώ υπουργείω των Εσωτερικών εις το οποίον επικαλείτο ότι περιήλθε· εκ τούτου δε εξάγεται ότι το εν λόγω σχέδιον κατά πάσαν βεβαιότητα, απωλέσθη.

Επειδή δε ο αυτός Κ^ος Σκουμπουρδής┌προσθέτως μας βεβαιοί┐ ότι εν τώ υπουργείω των εσωτερικών υπάρχει το πρωτότυπον του απολεσθέντος σχεδίου της πόλεως Στυλίδος, Παρακαλούμεν την Β(ασιλικήν) ενταύθα Νομαρχίαν, ίνα ευαρεστουμένην, λάβη την δέουσαν πρότασιν όπως δι’ εξόδων της κοινότητος Στυλίδος ληφθή εκ του πρωτοτύπου του απωλεσθέντος και μάς αποσταλή όσον ταχύτερον, αντίγραφον αυτού. καθόσον τούτο είναι το παράπαν αναγκαίον και χρήσιμον εις τε την υπηρεσίαν μας και την κοινότητα.

Διαβεβαιώσατε δε τον συντάξαντα το αντίγραφον αυτό με τον πλέον επισημότερον και θετικότερον τρόπον ότι ουδεμία δυσκολία θέλει αναστηθή εις επί πληρωμή των συμβησομένων εξόδων ως και της αντιμισθίας του σε οποιανδήποτε μορφή και αν αμοιβή ούτος.

Ευπειθέστατος

Ο Δήμαρχος Φαλάρων

Α. Κλάρας».

Εν τέλει, το θέμα είχε αίσια κατάληξη με την αποστολή αντιγράφου από το Υπουργείο Εσωτερικών προς το Νομάρχη με την εντολή να παραδοθεί στον Δήμαρχο Φαλάρων. (Εικ.8).

 

 

Εικ.8. Το 7118/30-03-1870 έγγραφο του Υπουργείου Εσωτερικών με την αποστολή αντιγράφου του Σχεδίου Στυλίδας (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το έγγραφο του Υπουργείου Εσωτερικών με την αποστολή του αντιγράφου του Σχεδίου αναφέρει τα εξής:

«Αριθ. 7118

Περί διαγράμματος της πόλεως Στυλίδος.-

Προς τον Νομάρχην Φθιώτιδος

Εις απάντησιν της υπ’ Αριθ(μόν) 2068 αναφοράς σας αποστέλλομεν υμίν, Κύριε Νομάρχα, αντίγραφον του εγκεκριμένου διαγράμματος ῥυμοτομίας της πόλεως Στυλίδος προσηκόντως δεδηλωμένον διά να παραδωθή προς τον Δήμαρχόν Φαλάρων.

Αθήναι την 30 Μαρ(τίου) 1870

Ο Υπουργός

(Υπογραφή)».

Παρά την αποστολή αντιγράφου του Σχεδίου στο Δήμαρχο Φαλάρων, το Υπουργείο Εσωτερικών με το με αριθμό 19311 έγγραφό του της 25^ης Ιουλίου 1870 και θέμα «Περί παραδόσεως διαγράμματος» συνέχισε την προσπάθεια ανεύρεσης του χαμένου Σχεδίου. Το έγγραφο απευθύνεται στον αντισυνταγματάρχη Μηχανικού Αναστάσιο Πάνο και αιτείται την παράδοση του Σχεδίου, το οποίο ο ίδιος κατείχε, στον εργοστασιάρχη Παναγιώτη Αγαθοκλή (Εικ.9).

 

Εικ.9. Το 19311/25-07-1870 έγγραφο του Υπουργείου Εσωτερικών προς τον αντισυνταγματάρχη Μηχανικού Αναστάσιο Πάνο (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το έγγραφο προς τον αντισυνταγματάρχη Αναστάσιο Πάνο αναφέρει:

«Αριθ. 19311

Προς τον Αντισυνταγματάρχην του Μηχανικού Κ^ον Α. Πάνον

Περί παραδόσεως διαγράμματος

Ότι δεν θέλει είναι χρήσιμον εις την ανατεθείσαν υμίν υπηρεσίαν το διάγραμμα της Στυλίδος όπερ παρελάβατε παρά του τμήματος των δημοσίων έργων, θέλετε παραδώση αυτό, Κύριε Αντισυνταγματάρχα, εις τον εργοστασιάρχην Π. Αγαθοκλήν.

Αθήναι την 25 Ιουλίου 1870

Εν ονόματι του Υπουργού

Ο τμηματάρχης

(Υπογραφή)»

 

8. Η παραχώρηση στον Κ.Π.Αγαθοκλή «εθνικών γαιών δι’ ανέγερσιν βιομηχανικού καταστήματος εν Στυλίδι» και η χορήγηση άδειας περιτοιχίσεως και οικοδομής.

Με το Βασιλικό διάταγμα της 21^ης Δεκεμβρίου 1869 (ΦΕΚ 5/Α/23-02-1870) και θέμα «Περί παραχωρήσεως εις τον Κ.Π.Αγαθοκλέα εθνικών γαιών δι’ ανέγερσιν βιομηχανικού καταστήματος εν Στυλίδι.» παραχωρήθηκαν εθνικές γαίες στον Κ.Π.Αγαθοκλή για την ανέγερση του βιομηχανικού συγκροτήματός του[2].

Το Βασιλικό διάταγμα αναφέρει:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί παραχωρήσεως εις τον Κ.Π.Αγαθοκλέα εθνικών γαιών δι’ ανέγερσιν βιομηχανικού καταστήματος εν Στυλίδι.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄.

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

Ιδόντες το άρθρον 3 του ΤΞΕ΄. Νόμου της 21 Νοεμβρίου ε.ε. περί εγγυήσεως του δημοσίου υπέρ του Κ. Π. Αγαθοκλέους προς πραγματοποίησιν δανείου.

Επί τη κοινή προτάσει των Ημετέρων επί των Εσωτερικών και Οικονομικών Υπουργών, ανακαλούντες το από 11 Δεκεμβρίου 1869 Ημέτερον Διάταγμα, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν.

Εγκρίνομεν την προς τον Κ.Π.Αγαθοκλέα παραχώρησιν των εθνικών γαιών των κειμένων εντός του εν τώ συνυποβληθέντι διαγράμματι σημειουμένου τετραγώνου, Α,Β,Γ,Δ, και συγκειμένων εκ θαλασσίου τέλματος και μη, όπως ούτος χερσώση και χρησιμοποιήση ταύτας προς ανέγερσιν των αποθηκών του Καταστήματος, περί ού διαλαμβάνει το άρθρο 1 του ανωτέρω ειρημένου Νόμου ΤΞΕ΄.

Το παραχωρούμενον τετράγωνον οροθετείται προς ανατολάς με πλατείαν, προς μεσημβρίαν με πλατείαν και θάλασσαν, προς δυσμάς με θάλασσαν και προς άρκτον με θάλασσαν και οδόν, προσδιορίζεται δε το μέν άκρον της μεσημβρινής πλευράς του τετραγώνου διά μήκους εκατόν τριάκοντα τεσσάρων μέτρων (134) από της ανατολικομεσημβρινής γωνίας Γ του ήδη υπάρχοντος κτιρίου του αυτού Αγαθοκλέους, το δε άκρον της ανατολικής πλευράς διά μήκους εκατόν είκοσι τριών μέτρων (123) από της αυτής γωνίας· αι δε δυτική και αρκτική πλευραί εισίν ίσαι προς τάς απέναντι αυτών.

Οι αυτοί Υπουργοί θέλουσι δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα, εφ’ όσον εκάστω ανήκει.

Εν Αθήναις τη 21 Δεκεμβρίου 1869.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ.

Οι Υπουργοί

Επί των Εσωτερικών Θ.Α.ΖΑΪΜΗΣ.

Επί των Οικονομικών Α.ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ.»

Ως προς τον γεωγραφικό προσανατολισμό, με τους όρους μεσημβρία και άρκτος ονομαζόταν τότε ο νότος και ο βορράς αντίστοιχα.

Υπουργός Οικονομικών είναι ο Ανδρέας Αυγερινός, διατελέσας και Πρόεδρος της Βουλής.

Με το έγγραφο 13742 της 2ας Ιουνίου 1870, το οποίο διαβιβάσθηκε στη Διεύθυνση Μηχανικού Φθιώτιδος και υπογράφει ο Υπουργός Εσωτερικών Θρασύβουλος Ζαΐμης, χορηγείται άδεια περιτοίχισης και οικοδομής στον Κ.Π.Αγαθοκλή.

Αξίζει να επισημανθεί ότι στο κείμενο του προαναφερθέντος εγγράφου υπάρχουν προσθήκες από δεύτερο γραφικό χαρακτήρα με το σύμβολο + (Εικ.10).

 

Εικ.10. Το 13742/02-06-1870 έγγραφο του Υπουργείου Εσωτερικών για τη χορήγηση «αδείας περιτοιχίσεως και οικοδομής» στον Κ.Π.Αγαθοκλή (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το έγγραφο αναφέρει τα εξής:

«Αριθ(μός) 13742

Ο πολίτης Κ.Π.Αγαθοκλής αναφέρει ότι ο Διευθυντής του Μηχανικού Φθιώτιδος δεν ηθέλησεν να προσδιορίση αυτώ τα αποδεικτικά της γραμμής κατά το σχέδιον Στυλίδος.- +ήτις αντίκειται εις το ειρημένον διάγραμμα.

Διαβιβάζεται προς την Διεύθυνσιν του Μηχανικού Φθιώτιδος + +παραγγειλλαμμένην να χορηγήση προς τον αναφερόμενον την άδειαν περιτοιχίσεως και οικοδομής του παραχωρηθέντος αυτώ τόπου

εφαρμόζων ακριβώς τάς κατ’ εκείνον το μέρος οικοδομικάς γραμμάς του εγκεκριμένου διαγράμματος ῥυμοτομίας εις πόλιν της Στυλίδος, μη παραβαίνοντος υπόψιν την υφισταμένην οικοδομήν η και εν τω συνημμένω αυτώ σχεδίω.

Αθήναι την 2 Ιουνίου 1870

Ο Υπουργός

Θ.Α. Ζαΐμης».

 

9. Η τροποποίηση αποσπάσματος Σχεδίου του 1907.

Με Βασιλικό διάταγμα της 5^ης Ιουνίου 1907 (ΦΕΚ 112/Α/12-05-1907) και θέμα «Περί εγκρίσεως αποσπάσματος του σχεδίου της κωμοπόλεως Στυλίδος» εγκρίθηκε τροποποίηση του Σχεδίου της Στυλίδας, αφού ελήφθη υπόψιν το υπ’ αριθμ. 44(1905) ψήφισμα του δημοτικού συμβουλίου Φαλάρων.

Το διάταγμα αναφέρει:

«Περί εγκρίσεως αποσπάσματος του σχεδίου της κωμοπόλεως Στυλίδος.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄.

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

Προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, ιδόντες το υπ’ αριθ. 44(1905) ψήφισμα του δημοτικού συμβουλίου Φαλάρων, εγκρίνομεν το υποβληθέν και διά της Ημετέρας υπογραφής περιβληθέν απόσπασμα εκ του εγκεκριμένου σχεδίου της κωμοπόλεως Στυλίδος, τροποποιούν αυτό ως δι’ ερυθρών γραμμών εν αυτώ δείκνυται.

Ο αυτός Υπουργός δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν διάταγμα.

Εν Αθήναις τη 5 Ιουνίου 1907.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Ο επί των Εσωτερικών Υπουργός

Ν.Π.ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ».

Υπουργός εσωτερικών είναι ο διατελέσας και πρωθυπουργός Νικόλαος Π. Καλογερόπουλος.

 

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ο κάτοικος Στυλίδας Πάνος Κουτσοκέρας υπήρξε αγωνιστής του 1821 και μετά την απελευθέρωση διορίσθηκε αξιωματικός της Βασιλικής Φάλαγγος. Το όνομά του συνδέεται με το λιβάδι των Δρίστελλων. Τα Δρίστελλα είχε αγοράσει από τον Οθωμανό Αχμέτ αγά ο τσέλιγκας Γεώργιος Πεπόνας, καταβάλλοντας 42.200 γρόσια. Ο Πάνος Κουτσοκέρας, ισχυριζόμενος ότι είναι το χωριό καταγωγής του, ανάγκασε το 1837 τον Γεώργιο Πεπόνα να του πουλήσει το μισό μερίδιο. Στο συμβόλαιο το μερίδιο που αγόρασε, το έγραψε στο όνομα της γυναίκας του Μαρίας Ευσταθίου Μανταροπούλας ή Λιοτύρη κατοίκου Στυλίδας αντί 6.286 δραχμών. Η κίνησή του αυτή πραγματοποιήθηκε, διότι ο ίδιος, ως αξιωματικός της Βασιλικής Φάλαγγας, ανήκε στην κατηγορία των αξιωματικών που το κράτος τους είχε παραχωρήσει σύνταξη για τη συμμετοχή τους στην επανάσταση του 1821 και όχι κτήματα (γαίες). Στην άλλη κατηγορία αξιωματικών παραχωρούνταν κτήματα (Νόμος «Περί παραχωρήσεως εθνικών γαιών εις τούς φαλαγγίτας», ΦΕΚ 1/Α/01-01-1838. Βλέπε περισσότερα στη διδακτορική διατριβή: Δημήτρης Γ. Μαλέσης, Ο ελληνικός στρατός στην πρώτη οθωνική δεκαετία (1833-1843). Πολιτική οργάνωση και πελατειακές σχέσεις, Αθήνα 1992, σελίδες 204-210).

Το 1860 τα Δρίστελλα περιήλθαν στο γιό του Πάνου Κουτσοκέρα, τον Οδυσσέα. Αυτός με συμβόλαιο του 1902 το έδωσε προίκα στον Χαράλαμπο Ευταξία, σύζυγο της κόρης του Χαρίκλειας. [βλέπε: Θωμάς Γ. Καλοδήμος, Η πρώτη έγγειος ιδιοκτησία Σαρακατσαναίων στη Φθιώτιδα, σελίδες 205-216. Άρθρο στα Πρακτικά 2^ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας (Ιστορία-Αρχαιολογία-Λαογραφία), 20-21 Σεπτεμβρίου 2003, Λαμία 2005. Για τον Πάνο Κουτσοκέρα πληροφορίες στις σελίδες 211-214.].

[2] Για το βιομηχανικό συγκρότημα του Κ.Π.Αγαθοκλή βλέπε στην ανάρτηση: “Οδηγός της Λαμίας του έτους 1875 και το βιομηχανικό συγκρότημα «Η Φθιώτις» του «Κ.Π.Αγαθοκλής και Σία» στη Στυλίδα”. Για τις αρχικές δυσκολίες λειτουργίας του εργοστασίου και τα εμπόδια από τον Δήμαρχο Φαλάρων βλέπε στην ανάρτηση: “Δύο αιτήματα για πολιτική παρέμβαση του βουλευτή και προέδρου της Βουλής Δημητρίου Χατζίσκου στο Δήμο Φαλάρων”.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γενικά Αρχεία του Κράτους: «Σχέδια νομού Φθιωτιδοφωκίδος, φάκελος 31».

2. Εθνικό τυπογραφείο.

3. Σταύρος Ελ. Καλογιάννης, Σχέδια πόλεως και δημόσιος χώρος κατά την οθωνική περίοδο: (1833-1862): ο σχεδιασμός των πόλεων μέσα από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Τόμοι Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, Ιωάννινα 2020.

 

 

Η ρυμοτομία της Λαμίας κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα (1833-1862)

Εισαγωγικά

Από τη διαδικτυακή έρευνα εντοπίσθηκαν πολεοδομικά σχέδια της Λαμίας, από τα οποία προκύπτει ο μετασχηματισμός του πολεοδομικού ιστού της πόλης κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα.

Η ρυμοτομία της Λαμίας πριν από το 1833 ήταν παρόμοια με αυτή των άλλων πόλεων της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η πόλη ήταν κτισμένη άναρχα στους πρόποδες του λόφου της Ακρολαμίας με ανατολίτικο στυλ (orientalischen stil), όπως σημειώνει ο Γερμανός ελληνιστής και πρώτος καθηγητής του «Οθωνείου Πανεπιστημίου» Αθηνών Ludwig Ross. O Ross συνόδευσε το βασιλικό ζεύγος του Όθωνα και της Αμαλίας κατά την επίσκεψή τους στη Φθιώτιδα (24-29 Σεπτεμβρίου 1843) και είδε από κοντά την πόλη (πηγή: Ludwig Ross, Reisen des Königs Otto und der Königinn Amalia in Griechenland, Erster Band, Εκδόσεις C. U. Schwetschke and Son 1848. Η αναφορά για τη Λαμία στη σελίδα 83).

Το 1835 ο George Finlay επισκέφτηκε τη Λαμία και διασώζει την πληροφορία ότι «...η πόλη εξαπλώνεται ακανόνιστα, τα σπίτια στέκουν μέσα σε κήπους σε μία απόσταση το ένα από το άλλο...» (πηγή: Νίκος Ταξ Δαβανέλλος - Γεώργιος Π. Σταυρόπουλος, Λαμία με τη γραφίδα των περιηγητών 1159-1940, Λαμία 2005, σελίδα 80).

Μετά το 1840 αρχίζει η διαμόρφωση της ρυμοτομίας της Λαμίας βάσει των νέων οικοδομικών προτύπων. Αυτά προέβλεπαν την ίδρυση πλατειών, μητροπολιτικού ναού, την διάνοιξη των οδών, κ.ά..

Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους διασώθηκε η αλληλογραφία μεταξύ της Διοίκησης Φθιωτιδοφωκίδος, της ΙΙας Διευθύνσεως Μηχανικού, της «επί των Εσωτερικών Βασιλικής Γραμματείας (το τότε Υπουργείο Εσωτερικών), αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Λαμίας, κ.ά. για το θέμα της πολεοδομικής χάραξης της βορειότερης τότε πόλης του Ελληνικού Βασιλείου. Ιδιαίτερα δύσκολη υπήρξε η ανάγνωση των σημειώσεων (Πίνακες, Υπομνήματα) επί των Σχεδίων και Διαγραμμάτων καθώς και των εγγράφων. Για το λόγο αυτό ζητείται η επιείκεια του αναγνώστη για ενδεχόμενο λάθος.

 

 

Η χρονική περίοδος των ετών 1841-1861

 

1. Η διάνοιξη του δρόμου στο σαράϊ του Χαλήλ μπεη.

Το πρώτο κρατικό έγγραφο για τη διάνοιξη νέου δρόμου στη Λαμία αφορά τη διάνοιξη δρόμου στη θέση που ήταν κτισμένο το σαράϊ του Χαλήλ μπεη. Συντάχθηκε από την ΙΙα Διεύθυνση Μηχανικού το 1841 με αριθμό 78, κατόπιν αναφοράς του Λαζάρου Παναγιώτου.

Το έγγραφο απευθύνεται στη Διοίκηση Φθιώτιδος και μεταξύ άλλων αναφέρει και τα εξής:

«...Η έκτασις εις την οποίαν ήτον οικοδομημένα διάφορα κτίρια, τα οποία εσχημάτιζον το ποτέ παλάτι Χαλίλμπεη είναι σχεδόν απέραντος, και ανήκουσαν εις ένα μόνον ιδιοκτήτην, ήθελε μεν δυσκολεύει την από την οδόν προς τα κάτω κοινωνίαν των γειτνιαζόντων κατοίκων ημπορούσε δε να κοινωνή διά των οδών αίτινες διεγράφησαν εις σχέδιον. Αλλά μη λαβόν το άνω κτήμα εις χείρας διαφόρων ιδιοκτητών της πόλης ταύτης, έπεται εξ ανάγκης να σταυρωθή εις διάφορα τεμάχια, ώστε οι αγορασταί και να οικοδομήσωσιν αναλόγως των κεφαλαίων των, και η πόλις να καλλωπισθή. όθεν φαίνεται της ανάγκης αποτέλεσμα να διατμηθή η άνω έκθεσις τουλάχιστον εις δύω μέρη της νέας οδού φερούσης από δυτικόν εις το ανατολικόν μέρος. ... Νομίζομεν λοιπόν, ανακεφαλαιώνοντες ότι ημπορεί να παραδεχθώμεν εις τούς εξής λόγους την διαγραφείσαν ήδη οδόν.

1^ον οι κατοικούντες προς το κεντρικόν δυτικόν μέρος της πόλεως ημπορούν να κοινωνώσιν εκάστης εις το κέντρον της πόλεως διά της νέας ταύτης οδού, χωρίς να διέρχωνται μεγάλην απόστασιν από το δεξιόν και αριστερόν μέρος.

2^ον αν εγκριθή η ρηθείσα οδός θέλει γίνοσιν οικοδομαί εις το εμπεριεχόμενον οικόπεδον, αίτινες θέλουν καλλοπίσει και το μέρος τούτο της πόλεως και αι οποίαι ήθελον λείψη παντελώς αποκλειομένης της εκτάσεως ταύτης πανταχόθεν.

3^ον η κατωφερής θέσις της οδού θέλει ευκολύνει την κυκλοφορίαν του αέρος και επομένως το πλάτος τεσσάρων ημίσεων μέτρων δεν θέλει είσθαι, νομίζομεν, επιβλαβές εις την υγείαν.

4^ον το υπάρχον κτίριον προς το αρκτικοανατολικόν μέρος της εκτάσεως ταύτης ενοικιάσθη ήδη παρά της επί των Στρατιωτ(ικών) Γραμματείας διά να χρησιμεύση ως στρατιωτικόν Νοσοκομείον ώστε η μη παραδοχή της οδού θέλει αποκλείσει εις το εξωτερικόν και το κατάστημα τούτο.

Νομίζομεν δε ότι είναι αναγκαίον να καθυποβληθώσιν τα έγγραφα ταύτα υπ’ όψιν της αρμοδίας Γραμματείας διά να πράξη τα περαιτέρω

Λαμία την 14 Φεβρουαρίου 1841...».

Ένα έτος αργότερα, στις 4 Μαρτίου 1842 το Δημοτικό συμβούλιο Λαμίας με την υπ’ αριθμ. 15 πράξη του γνωμοδότησε θετικά για τη διάνοιξη του δρόμου (Εικ.1αβ).

 

α

β

Εικ.1αβ. Η υπ’ αριθμ. 15 πράξη του Δημοτικού συμβουλίου Λαμίας της 4^ης Μαρτίου 1842 για τη διάνοιξη δρόμου στη θέση που υπήρχε το σαράϊ του Χαλήλ μπεη (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Ο Διοικητής Φθιώτιδος Παναγιώτης Λιδωρίκης διαβίβασε την πράξη του Δημοτικού συμβουλίου Λαμίας στην «επί των Εσωτερικών Βασιλικήν Γραμματείαν» και το έργο εκτελέσθηκε.

 

2. Σχέδιο της περιοχής «Βαμπακοπάζαρο» του έτους 1841.

Εικ.2. Απόσπασμα Σχεδίου της πόλεως Λαμίας. Δεξιά της πλατείας σημειώνονται τα 50 εργαστήρια στη θέση «Βαμπακοπάζαρο» Λαμίας (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το παραπάνω απόσπασμα του Σχεδίου (Εικ.2) αναδεικνύει τις δυσκολίες προέκυψαν κατά τη διάνοιξη των δρόμων της πόλης εξαιτίας των ιδιωτικών ιδιοκτησιών. Το Σχέδιο υπογράφει ο λοχαγός Αναστάσιος Πάνος, διευθυντής της ΙΙας Διευθύνσεως Μηχανικού. Για τον Αναστάσιο Πάνο γράφει η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία: «Πάνος Αναστάσιος αντισυντ(αγματάρχης) μηχ(ανικού), γεν(νηθείς) το 1812 εν Ιωαννίνοις, απεστρ(ατεύθη) 2 Ιουν(ίου) 1873» (πηγή: ΜΣΝΕ 5, σελίδα 472). Η πλατεία με το σύμβολο Α είναι η σημερινή πλατεία Ελευθερίας, τότε πλατεία Όθωνος.

Οι ιδιοκτήτες 50 εργαστηρίων στη θέση «Βαμπακοπάζαρο» διαμαρτύρονται ότι λόγω της εφαρμογής του Σχεδίου πόλεως κινδυνεύουν να χάσουν την μόνη ιδιοκτησία τους Σε έγγραφό τους «Προς την επί των Εσωτερικών Β(ασιλικήν) Γραμματείαν της Επικρατείας» αναφέρουν μεταξύ άλλων:

«...Οι υποφαινόμενοι ιδιοκτήται επέκεινας των 50 εργαστηρίων εις θέσιν Βαμπακοπάζαρον Λαμίας, αποκλειόμεθα πανταχόθεν εκ του Σχεδίου της Πόλεως, κινδυνεύομεν να χάσωμεν την μόνην ιδιοκτησίαν, ήτις μας θρέπτει και ήτις μας διετήρησεν άχρι τούδε Πρό του δε τεθή εις ενέργειαν το σχέδιον εις το μέρος τούτο, καθότι έπειτα ημείς μετά των πολυαρίθμων οικογενειών ημών αφανιζόμεθα, Παρακαλούμεν την Β(ασιλικήν) ταύτην Γραμματείαν, όπως ευαρεστουμένη και προνοούσα την σωτηρίαν ημών διατάξη, ώστε συμφώνως με τον σκοπόν του σχεδίου να μείνη εις την παρούσαν κατάστασιν ο παλαιός ούτος δρόμος ο φέρων από την Πλατείαν, καθώς και ο φέρων από το Τελωνείον, σχεδιασθείς πρότερον παρά του Β(ασιλικού) Μηχανικού παραλλήλως με τον νεοσυνταχθέντα ήδη δρόμον.

Προσπίπτομεν εις το έλεος της Β(ασιλικής) ταύτης Γραμματείας αναφερόμενοι ότι η αίσθησις ημών μη ούσα άδικος, δεν φέρη συνεπείας δυσκατορθώτως, αλλά μη βλάπτουσα διόλου την ευρυθμίαν του πρό του ο λόγος σχεδίου, δύναται ίσως να συγκριθή ευλογωτέρον, αφ’ ότι έγινε και γίνετε εις πολλάς παλαιάς πόλεις, όχι με μεγάλα τετράγονα αποκλείσεως πολλών ατόμων ιδιοκτησίας μικρών εκτάσεων.

Οι ευπειθέστατοι

δημητρούλης Ιατρός

Τριανταφ(υλλος) Χρηστιδης

ευσταθιος γιωργιου

Ι.Χ.Γεοργίου

Δημήτριος μάνου(?)

Στεφανος σκλυβανιοτης

κωνσταντίνος ευσταθίου

Γεωργιος Δ. παλαμίδης

Εβαγγελης διμιτριου

γιοργιος (...)

δανήλις αθανασιου

γεωργιος λασπια(?)

Νωντας ..πετριδης(?)

ρίζος μιρης

ευσταθιος τζοκαλης

ρίζος μπακογιάνης

σπύρος πετρόπουλος

θανασιος βασιλειου

Δ. Σασσιάς

Νικολαος αναραγκου(?)

γιανις νιοφοτιστος

νίκος (...)

τασιουλα χριστοδουλου

γεοργηος ποτης

δημητρης αθανασιου

Δημος πλεσηας

θανασις χριστου

Παπα βλασαρις

μαρκος βουτζης

νητσυλας αλεξιου

γεοργιος δημητριου».

Εν τέλει, το έγγραφο υπέγραψαν 31 από τους 50 ιδιοκτήτες των εργαστηρίων.

 

3. Απόσπασμα Σχεδίου της Λαμίας του έτους 1845.

Εικ.3. «Απόσπασμα σχεδίου της πόλεως Λαμίας». Η κεντρική πλατεία (Α) είναι η σημερινή πλατεία Ελευθερίας (τότε Όθωνος) (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Με ημερομηνία «Λαμία την 2 Απριλίου 1845» διασώζεται Σχέδιο της ΙΙας Διευθύνσεως Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος με τίτλο «Απόσπασμα Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» (Εικ.3). Το Σχέδιο υπογράφει ο διευθυντής λοχαγός Αναστάσιος Πάνος.

Αριστερά του Σχεδίου παρατίθεται επεξηγηματικός πίνακας:

«Πίναξ

Α: Κεντρική Πλατεία

Β: Πλατεία δι’ Εκκλησίαν

1: Στρατών Χωροφυλακής

2: Ιδιοτική Οικία παλαιά

3: Εργαστήρια νέα του Κ. Ζητουνιάτου».

Το Σχέδιο συνοδεύει το 5012 έγγραφο του Διοικητή Φθιώτιδος με ημερομηνία «Λαμία την 5 Απριλίου 1845» και θέμα «Περί γηπέδου του Αναγν(ώστου) Ζητουνιάτου προσλαμβανομένου παρά του Σχεδίου της πόλεως Λαμίας». Στο έγγραφο αναφέρεται ότι το Σχέδιο αφαιρεί ιδιοκτησία του Αναγνώστη Ζητουνιάτη για το σχηματισμό πλατείας και προτείνει την αποζημίωσή του από τον Δήμο Λαμίας (για τον Αναγνώστη Ζητουνιάτη βλέπε Υποσημείωση 1 στην ανάρτηση: Παραχώρηση στο Νικόλαο Ζητουνιάτη δικαιώματος εκμετάλλευσης δύο μεταλλείων στις περιοχές Σπαρτιάς και Πελασγίας). Ένα έτος πριν, το 1844, ο Δήμαρχος Λαμίας Γεώργιος Π. Χαλμουκόπουλος (ή Χαλμούκος) με έγγραφό του με ημερομηνία «Εν Λαμία τη 4 Φεβρουαρίου 1844» είχε δηλώσει αδυναμία καταβολής του χρηματικού ποσού, λόγω της ένδειας του δημοτικού ταμείου. Για το λόγο αυτό η Διοίκηση Φθιώτιδος ερωτά «περί του πρακτέου» το «Βασιλικόν υπουργείον επί των εσωτερικών».

Με ημερομηνία «Αθήναι τη 8 Σεπτεμβρίου 1848» και υπογραφή του υπουργού Εσωτερικών Μπενιζέλου Ρούφου της κυβέρνησης Γεωργίου Κουντουριώτη το «Βασιλικόν υπουργείον επί των εσωτερικών» απέστειλε το υπ’ αριθμ. 2698 χρηματικό ένταλμα «εκ δραχ(μών) 6» προς το Υπουργείο Στρατιωτικών και αυτό με τη σειρά του το διαβιβάζει έξι ημέρες αργότερα στην ΙΙα Διεύθυνση Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος «...διά να κρατήση το έγκλειστον και επιτρέψη των παρόντων...».

 

4. Απόσπασμα Σχεδίου της Λαμίας του έτους 1847.

Εικ.4. «Απόσπασμα του Σχεδίου Λαμίας» του 1847 (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

Με ημερομηνία «Λαμία την 19 Νοεμβρίου 1847» διασώθηκε Σχέδιο με τίτλο «Απόσπασμα του Σχεδίου Λαμίας» (Εικ.4). Κάτω δεξιά του σχεδίου καταγράφονται οι εξής ιδιοκτησίες:

«Πίναξ

α. Γήπεδον Μαμωνά

β. Γήπεδον Τασιούλα Γεωργίου

γ. Γήπεδον Χατζηκωστόπουλου

δ. Γήπεδον Χρυσάνθης Γεωργίου

ε. Γήπεδον [...] Θεοδώρου

ζ. Στρατών Χωροφυλακής

η. Εργαστήριον του Γ. Κρίτσα.».

 

5. Απόσπασμα διαγράμματος της Λαμίας με τις οικίες των Θεοδώρου Ζιάκα και Γιαννακού Μαυραδέλη του έτους 1861.

 

Εικ.5. «Απόσπασμα διαγράμματος της πόλεως Λαμίας του μέρους εκείνου ένθα κείται η οικία του Θ. Ζάκα και Γιαννακού Μαυραδέλη» του 1861 (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Με τίτλο «Απόσπασμα διαγράμματος της πόλεως Λαμίας του μέρους εκείνου ένθα κείται η οικία του Θ. Ζάκα και Γιαννακού Μαυραδέλη» διασώζεται Διάγραμμα τροποποίησης του σχεδίου της πόλης με ημερομηνία «Εν Λαμία την 15 Σεπτεμβρίου 1861» (Εικ.5). Υπογράφεται από τον προϊστάμενο της Διεύθυνσης Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος λοχαγό Παναγιώτη Έξαρχο. Γράφει γι’ αυτόν η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία: «Έξαρχος Παναγιώτης, ταγμ(ατάρχης) μηχ(ανικού) γεν(νηθείς) το 1809 εν Λεωνιδίω, απεστρ(ατεύθη) 22 Ιουλ(ίου) 1869» (πηγή: ΜΣΝΕ 3, σελίδα 404).

Στο Διάγραμμα σημειώνονται τα εξής:

«Υπόμνημα

ΑΑ οικόπεδον του Θεοδώρου Ζάκα.

ΧΨ οικίαι αυτού

ψ: οικία Γιαννακού Μαυραδέλη.

φ κήπος αυτού ή οικότοπος.

Α: τμήμα της αποτελειωθείσης δημοτικής οδού το οποίον εσφαλμένως νομίζει ο Θεόδωρος Ζάκας ότι ανήκει εις αυτόν (όρα διάγραμ(α) με κίτρινον χρώμα) και το οποίον φέρη μέτρ(α) τετρ(αγωνικά) 57, 80/00

αα αα Δημόσιος οδός ήτις αφαιρεί από του οικοπέδου του Γ. Μαυραδέλη μετρ(α) τετρ(αγωνικά) 84, 00/00

ββ ββ Δημόσιος οδός

γγ γγ ωσαύτως.

σσ: σσ: σσ: Δημοτικός ορομισθός.».

Ο Θεόδωρος Ζιάκας είναι ο γνωστός αγωνιστής του 1821 από τα Γρεβενά. Στο Διάγραμμα καταγράφεται μέρος της ακίνητης περιουσίας του στη Λαμία.

 

6. Η «τρίγωνος πλατεία» της Λαμίας.

Εικ.6. «Απόσπασμα εκ του Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» του 1856 (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Με ημερομηνία «Αθήναι, την 21 Φεβρουαρίου 1856» σώζεται «Απόσπασμα εκ του Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» (Εικ.6).

Στο απόσπασμα αυτό, το οποίο συνοδεύει έγγραφο της Διεύθυνσης Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος προς «την Νομαρχίαν του αυτού νομού», τροποποιείται ο χώρος μπροστά στο τότε Στρατιωτικό νοσοκομείο: «αβγδ τροποποίησις της έμπροσθεν του Στρατ(ιωτικού) νοσοκομείου πλατείας εις γήπεδον παραχωρηθησόμενον εις τον Δήμον Λαμίας.». Το απόσπασμα «συνετάχθη εκ του γραφείου των Δημοσίων έργων» στην Αθήνα από τον αντισυνταγματάρχη Σ. Μακατάνη. Συνοδεύεται από το εξής υπόμνημα:

«Υπόμνημα

Δ. Στρατ(ιωτικόν) νοσοκομείον.

αα αα οδός ο ρήγας φερραίος εχέτω πλάτος μέτρ. 10 ....

ββ ββ οδός έχουσα αυτή 10 μέτρ. πλάτος, δυνάμει της οικείας τροποποιήσεως από 21 Φεβρουαρίου 1856

γγ γγ οδός διάκου έχουσα πλάτος 10 μέτρ.

αβγδ Δημοτικόν οικόπεδον.».

 

Εικ.7. «Δημοτικόν οικόπεδον κείμενον προς Μεσημβρίαν του Στρατιωτ(ικού) Νοσοκομείου Λαμίας» (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Στην Εικ.7 απεικονίζεται το αναφερόμενο «Δημοτικόν οικόπεδον», το οποίο βρίσκεται βόρεια του Στρατιωτικού νοσοκομείου της Λαμίας. Φέρει ημερομηνία «Λαμία τη .. Αυγούστου 1857». Σχεδιάστηκε από τον Δ. Ιατρού σε κλίμακα 1/200.

Η «τρίγωνος πλατεία» καταργήθηκε με Βασιλικό διάταγμα της 26^ης Ιουλίου 1861 (Εικ.8). Στη θέση της επιτράπηκε η ανέγερση οικοδομών.

 

Εικ.8. Το Βασιλικό διάταγμα της 26^ης Ιουλίου 1861 «Περί καταργήσεως της εν Λαμία τριγώνου πλατείας» (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το Βασιλικό διάταγμα δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 42/Α/23-08-1861 ως εξής:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί καταργήσεως της εν τη πόλει Λαμίας τριγώνου πλατείας.

ΟΘΩΝ

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.

Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάττομεν.

Η εν τώ σχεδίω της πόλεως Λαμίας παρά τη πλατεία Όθωνος κειμένη τρίγωνος πλατεία καταργείται, και επιτρέπεται η επί της θέσεως αυτής ανέγερσις οικοδομών, κατά το υποβληθέν και φέρον την Ημετέραν επικύρωσιν διάγραμμα.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, την 26 Ιουλίου 1861.

Εν ονόματι του Βασιλέως

Η Βασίλισσα

ΑΜΑΛΙΑ.

Σ.ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ»

Το διάταγμα υπογράφει ο «Επί των Εσωτερικών Υπουργός» Χαράλαμπος Χριστόπουλος.

Ως παράρτημα στο Βασιλικό διάταγμα της 26^ης Ιουλίου 1861 είχε επισυναφθεί το «Διάγραμμα εκ του νέου Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» (Εικ.9).

 

Εικ.9. Το «Διάγραμμα εκ του νέου Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» σε κλίμακα 1/2000 (πηγή: Σταύρος Ελ. Καλογιάννης, Σχέδια πόλεως και δημόσιος χώρος κατά την οθωνική περίοδο: (1833-1862): ο σχεδιασμός των πόλεων μέσα από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Τόμος ΙΙΙ, Ιωάννινα 2020, σελίδα 262).

 

Η έγκριση του νέου Διαγράμματος καταγράφεται κάτω αριστερά από τη βασίλισσα Αμαλία:

«Εγκρίνεται

ως παράρτημα του από 26 Ιουλίου 1861

Ημετέρου Διατάγματος

Εν ονόματι του Βασιλέως

Η Βασίλισσα

Αμαλία».

Δεξιά το υπογράφει ο «Επί των Εσωτερικών Υπουργός» Χαράλαμπος Χριστόπουλος.

 

7. «Σχέδιον της Ανατολικομεσημβρινής πλευράς της πόλεως Λαμίας» του έτους 1858.

 

Εικ.10. Το «Σχέδιον της Ανατολικομεσημβρινής πλευράς της πόλεως Λαμίας» με κλίμακα 1/2.000. (πηγή: Σταύρος Ελ. Καλογιάννης, Σχέδια πόλεως και δημόσιος χώρος κατά την οθωνική περίοδο: (1833-1862): ο σχεδιασμός των πόλεων μέσα από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Τόμος ΙΙΙ, Ιωάννινα 2020, σελίδα 260).

 

Το 1858 δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 53/Α/22-11-1858 Βασιλικό διάταγμα της 1^ης Οκτωβρίου 1858 «Περί επεκτάσεως του σχεδίου της πόλεως Λαμίας». Συνοδεύεται από «Σχέδιον της Ανατολικομεσημβρινής πλευράς της πόλεως Λαμίας» (Εικ.10).

Επί του Σχεδίου σημειώνονται τα εξής :

Αριστερά:

«1. Αλαταποθήκη

2.3.4. Δημόσια Καταστήματα (η διόρθωση από το Γιώργο Σταυρόπουλο)

5. Δεξαμενή

6-7. Πηγάδια

8. Τελωνείον

9. Βρύσες

10. Αγίας Δέσποινας

11. Άγιος Νικόλαος

12. Άγιος Θεόδωρος

13. Κομμένο τζαμί (η διόρθωση από το Γιώργο Σταυρόπουλο)

14. Βρύση του Κάστρου

Γεωμετρικοί Σταθμοί».

Δεξιά:

«Εγκρίνεται ως Παράρτημα

του από 1 Οκτωβρίου 1858

Β. Διατάγματος

Εν Ονόματι του Βασιλέως

Η Βασίλισσα

Αμαλία».

Το Βασιλικό διάταγμα αναφέρει τα εξής:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί επεκτάσεως του σχεδίου της πόλεως Λαμίας.

ΟΘΩΝ

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάττομεν.

Εγκρίνομεν την επέκτασιν της πόλεως Λαμίας προς το ανατολικομεσημβρινόν αυτής μέρος, κατά το δοθέν παρά της διευθύνσεως του Μηχανικού Φθιώτιδος και Φωκίδος, και φέρον την Ημετέραν υπογραφήν διάγραμμα.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, την 1 Οκτωβρίου 1858.

Εν Ονόματι του Βασιλέως.

Η Βασίλισσα

ΑΜΑΛΙΑ

Κ. ΠΡΟΒΕΛΕΓΓΙΟΣ.»

Το Βασιλικό διάταγμα υπογράφει ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Προβελέγγιος.

Το «Σχέδιον της Ανατολικομεσημβρινής πλευράς της πόλεως Λαμίας» καθυστέρησε να εγκριθεί από το υπουργείο και να επιστραφεί προς εκτέλεση δύο έτη.

Η λαμιώτικη εφημερίδα «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ» δημοσίευσε για την υπόθεση τα εξής:

1) Στις 27 Οκτωβρίου 1856:

«-Πρό μηνών κατά διαταγήν της Κυβερνήσεως εσχεδιάσθη και το μέχρι τούδε ένεκα του φρουρίου ασχεδίαστον βοῤῥεοανατολικόν μέρος της πόλεως Λαμίας, το δε σχέδιον απεστάλει παρά της διευθύνσεως του μηχανικού εις το υπουργείον των εσωτερικών προς έγκρισιν· Έκτοτε ανυπομόνως περιμένουσιν οι πολίται το σχέδιον ίνα κτίσωσι και ανεγείρωσι τάς οικίας των εντός του σχεδίου, αλλά το σχέδιον μήτε ενεκρίθη μήτε απεστάλη εισέτι. Πολλών αι οικίαι εχαρακτηρίσθησαν ως ετοιμόῤῥοποι, η αστυνομία τους βιάζει να τάς καταδαφίσωσι, αλλά πού; εις ποίαν γραμμήν να κτίσωσιν; μήτε οι πολίται, μήτε η διεύθυνσις του μηχανικού γνωρίζει, εις τρόπον ώστε, ένεκα της ελλείψεως του σχεδίου οι πολίται ευρίσκονται εις την μεγαλητέραν αβεβαιότητα και αμηχανίαν. Όθεν παρακαλούμεν την Κυβέρνησιν και ιδίως τον Υπουργόν των εσωτερικών, ή να επικυρώση το σχέδιον και το αποστείλη ταχέως εις την εν Λαμία διεύθυνσιν του μηχανικού ίνα επ’ αυτού κτίσωσιν οι πολίται τάς οικίας των, ή να το ακυρώση διά να δύνανται ούτοι κατ’ αρέσκειαν να ανεγείρωσι τάς οικοδωμάς των. Πεπεισμένοι λοιπόν εις την υπέρ των πολιτών πατρικήν μέριμναν της Σεβ(αστής) Κυβερνήσεως, δυνάμεθα από τούδε να βεβαιώσωμε τους συμπολίτας ημών, ότι όσον ένεστι τάχιον θέλει εγκριθή το σχέδιον της πόλεως και αποσταλεί προς εφαρμογήν, και ούτω θέλουσι παύσει τα βάσανα και αι στενοχωρίαι των» (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 28/27-10-1856, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 55).

2) Στις 10 Αυγούστου 1857:

«-Το σχέδιον της πόλεως Λαμίας εισέτι δεν ενεκρίθη από το μηχανικόν τμήμα του υπουργείου των εσωτερικών, ουδέ επεστράφη ενταύθα προς εφαρμογήν. Εις μάτην οι άστεγοι πολίται γογγύζουσι, εις μάτην θρηνούσι δια την ένεκα της ελλείψεως του σχεδίου δυστυχίαν των, ημείς τούς παρηγορούμεν διαβεβαιούντες αυτούς ότι το σχέδιον θέλει έλθη άμα εμβή εις ενέργειαν το διά του πορθμού της Ευοίας διελευσόμενον και εις Στυλίδα ελευσόμενον ατμοκίνητον, διότι από ταίς πολλές σκόναις τάς οποίας φέρει επάνω του, απεκατέστη βαρύτατον και δεν δύναται να μεταφερθή δια του ταχυδρομείου· άς έχωσι λοιπόν υπομονήν.» (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 69/10-08-1857, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 69).

3) Στις 8 Φεβρουαρίου 1858:

«-Επίσης δεν ελήφθη η δέουσα και σύντονος φροντίς όπως εγκριθή και αποσταλή το σχέδιον της πόλεως Λαμίας. Το ώντι ως τινες φρονούσι, δύω έτη καθά το υπουργείον των εσωτερικών κρατεί εις τάς χείρας του το σχέδιον, ήρκουν όπως ουχί μόνον έν μικρόν σχέδιον μικράς Ελληνικής πόλεως, αλλά πολλών μεγαλουπόλεων της Ευρώπης τα σχέδια να τελειοποιηθώσι· και όμως ας πάσχωσιν οι κάτοικοι Λαμίας, διότι οι αρμόδιοι υπάλληλοι δεν ευκαιρούσι από τους μπάλους, τα θέατρα και τάς διασκεδάσεις όπως εκπληρώσωσιν το καθήκον των. Είπομεν και άλλοτε και πάλιν το λέγομεν, ο Θεός πλέον να φωτίση τούς αγαθούς αυτούς υπαλλήλους διά να λάβωσιν οίκτον εις τα δυστυχήματα τοσούτων δυστυχών οικογενειαρχών!!» (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 96/08-02-1858, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 84).

 

8. Η Πλατεία Αμαλίας (σήμερα πλατεία Πάρκου, το μεσοπόλεμο Σιταγοράς).

Το Δημοτικό συμβούλιο Λαμίας με την υπ’ αριθμ. 59 πράξη σε συνεδρίασή του στις 16 Οκτωβρίου 1860 αποφάσισε παμψηφεί να ζητήσει την ονομασία της «παρά τη οδώ του Ρήγα Φερραίου πλατείας» σε Πλατεία Αμαλίας (Εικ.11αβ).

 

α

β

Εικ.11αβ. Η υπ’ αριθμ. 59 πράξη του Δημοτικού συμβουλίου Λαμίας της 16^ης Οκτωβρίου 1860 (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

 

Εικ.12. Το Βασιλικό διάταγμα για την ονοματοδοσία της πλατείας Αμαλίας (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Στις 11 Φεβρουαρίου 1861 δημοσιεύθηκε Βασιλικό διάταγμα με θέμα «Περί ονοματολογίας της κατά την είσοδον της πόλεως Λαμίας πλατείας» (Εικ.12).

Το διάταγμα αναφέρει τα εξής:

«Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών υπουργού εγκρίνομεν όπως η Μεσημβρινή της πόλεως Λαμίας πλατεία φέρη του λοιπού το όνομα της αγαπητής Ημών συζύγου και Βασιλίσσης Αμαλίας, κατά την περί τούτου πρότασιν του δημοτικού Συμβουλίου Λαμίας.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών υπουργός δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Αθήνησιν τη 11 Φεβρουαρίου 1861».

Ακολούθησε έγγραφη κοινοποίηση του διατάγματος προς τη Νομαρχία Φθιώτιδος και Φωκίδος από τον υπουργό με θέμα «Περί την μεσημβρινήν πλευρά της πόλεως Λαμίας ονομασίας Πλατεία Αμαλίας».

Ο υπουργός στη θετική εισήγησή του προς τον Όθωνα για την ονοματοδοσία της πλατείας, μεταφέρει και τα πλεονεκτήματα της θέσης της που επικαλείται το Δημοτικό συμβούλιο Λαμίας στην πράξη του, ότι δηλαδή «..η πλατεία αύτη κειμένη εις τα πρόθυρα σχεδόν της πόλεως θέλει αποκατασταθεί δια της ισοπεδώσεως και δενδροφυτεύσεως ωραία και τερπνή εις τα όμματα του κατά πρώτον εισερχομένου εις την πόλιν ξένου...».

Μετά το Βασιλικό διάταγμα ακολούθησε μια χρονική περίοδος διαμόρφωσης της πλατείας.

 

Εικ.13. Το «Διάγραμμα Μεταρρυθμίσεως» της πλατείας Αμαλίας (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Στο «Διάγραμμα Μεταρρυθμίσεως» (Εικ.13) σημειώνονται οι εξής επεξηγήσεις:

«Υπόμνημα

Ι οικόπεδον Κ. Δήμου Λούλια Συνταγματάρχου

ΙΙ Τεμάχιον παλαιάς οδού αντιποιούμενον παρά του κυρίου οικονομικού εφόρου ως εθνικόν, εκτάσεως Β(ασιλικών) τετραγωνικών πήχεων 57.85

Λαμία την 27 Μαρτίου 1862

ο επί της εκτελέσεως του σχεδίου της πόλεως Λαμίας Μηχανικός

Λ.Πάγκαλος Υπ(ολοχα)γός»

Για τον υπολοχαγό Λεωνίδα Πάγκαλο γράφει η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία: «Πάγκαλος Λεωνίδας, ταγμ(ατάρχης) μηχ(ανικού), γεν(νηθείς) το 1824 εν Τριπόλει, απεβ(ίωσεν) 4 Οκτωβ(ρίου) 1879» (πηγή: ΜΣΝΕ 5, σελίδα 460).

Λίγους μήνες αργότερα, η λαμιώτικη εφημερίδα «ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ» άσκησε κριτική για υπερβολική δαπάνη κατά τη διαμόρφωση της πλατείας Αμαλίας:

«-Τέλος πάντων το κατόρθωσαν οι μηχανικοί μας να εξοδεύωσιν εις μάτην χιλιάδες τινές δραχμών διά την Πλατείαν “Αμαλίας” και διά την οδόν “Ρήγα” και όμως να μη γίνη τίποτε· διότι ό,τι έγινε μέχρι τούδε είναι ίσον τώ 0.-επετάξαμεν και δι’ αυτά 3-4 χιλιάδας δραχμών, αίτινες εδύναντο να μάς χρησιμεύσωσιν εις άλλα έργα και σπουδαιότερα και αναγκαιότερα.» (πηγή: ΦΩΝΉ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ, φύλλο 71/20-05-1861, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 62).

 

9. Διάγραμμα του οικοπέδου Δ.Κεμπρέκου για την ανέγερση μητροπολιτικού ναού.

Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους διασώθηκε Διάγραμμα του οικοπέδου, το οποίο είχε παραχωρήσει ο Δημήτριος Κεμπρέκος για την ανέγερση του μητροπολιτικού ναού της Λαμίας (Εικ.14). Στη θέση αυτή σήμερα βρίσκεται ο μητροπολιτικός ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

 

Εικ.14. Το «Διάγραμμα Μεταρρυθμίσεως» (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το Διάγραμμα τιτλοφορείται «Διάγραμμα οικοπέδου Δ. Κεμπρέκου, εφ’ ού αναγερθήσηται Κεντρικός Ναός εν Λαμία. θέσις πλατεία Όθωνος». Επί του Διαγράμματος σημειώνονται οι θέσεις «οικία Ζητουνιάτου», «παραπήγματα (αλαταριό) Κρίτζα», «Καφενείον Κριτζέων» και «Τυπογραφείον Οικονομίδη». Στο τυπογραφείο του Ευθυμίου Οικονομίδη εκτυπωνόταν η εφημερίδα «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ», την οποία εξέδιδε ο ίδιος.

Το Διάγραμμα περιλαμβάνει το εξής Υπόμνημα:

«Υπόμνημα

α,β,γ. κάτοψις οικοπέδου Κεμπρέκου=1^μ,036,32/100

Γ.2. Τομή κατά πλάτος

Σ.Ζ Τομή κατά μήκος

Παρατηρήσεις

1^ον η Κάτοψις και αι οριζόντιαι αποστάσεις εις τάς τομάς με Κλίμακα 1^μ=0,005.

2^ον Τα υψόμετρα εις τάς αυτάς κατατομάς με κλίμακα 1^μ=0,01.

3^ον Ουδείς παραπλήσιος του οικοπέδου εγκεκριμένος εις το Σχέδιον της πόλεως δρόμος πλήν του υπόψιν(Κ)

Λαμία 14 Νοεμβρίου 1858

Ο Μηχανικός της πλατείας Λαμίας

Χ.Σουΐδας».

Τον Μάρτιο του 1860 εκδόθηκε Βασιλικό διάταγμα με θέμα «Περί ανεγέρσεως ιερού Ναού εν Λαμία». Δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 16/Α/18-04-1860 ως εξής:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί ανεγέρσεως ιερού Ναού εν Λαμία.

ΟΘΩΝ

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν.

Ο εν Λαμία εγερθησόμενος ιερός Ναός επί της αρκτικοανατολικής πλευράς της πλατείας Όθωνος, θέλει οικοδομηθή κατά το επισυνημμένον και φέρον την Ημετέραν έγκρισιν διάγραμμα.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, τη 31 Μαρτίου 1860.

ΟΘΩΝ

Α.Γ. ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ.»

Το Βασιλικό διάταγμα υπογράφει ο υπουργός Εσωτερικών Ανδρέας Κουντουριώτης.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

1. Γενικά Αρχεία του Κράτους: «Σχέδια νομού Φθιωτιδοφωκίδος: Λαμία, φάκελος 30».

2. Σταύρος Ελ. Καλογιάννης, Σχέδια πόλεως και δημόσιος χώρος κατά την οθωνική περίοδο: (1833-1862): ο σχεδιασμός των πόλεων μέσα από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Τόμοι Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, Ιωάννινα 2020.

3. Συμπληρωματικά βλέπε: Χάρτες και πληροφορίες για την ιστορική πορεία της Λαμίας στο χρόνο.