Ο Χατζή Αβδουραχμάν αγάς και τα Λουτρά Υπάτης

Κατά τους μετεπαναστατικούς χρόνους έζησε στην Υπάτη ο Οθωμανός Χατζή Αβδουραχμάν αγάς (;-1861). Η παρουσία του στην πόλη συνδέθηκε με την πρώτη λειτουργία και εκμετάλλευση των ιαματικών λουτρών της από τον ίδιο.

Η βιογραφία του

Πληροφορίες για τον Χατζή Αβδουραχμάν αγά και τη ζωή του αντλούνται από το έργο του Γρηγόρη Περδικάρη «Η Ελλάδα των Ελλήνων». Ο Γρηγόρης Περδικάρης (1810-1883) (αγγλ. G.A.Perdicaris), Ελληνοαμερικανός με καταγωγή από τη Νάουσα, υπήρξε ο πρώτος Αμερικανός πρόξενος στο Ελληνικό βασίλειο. Περιόδευσε στις επαρχίες του νεοσύστατου κράτους και εξέδωσε τις εντυπώσεις του στα αγγλικά το 1845 στο δίτομο έργο του «The Greece of the Greeks».

 

Εικ.1. Χάρτης με την περιοδεία του Περδικάρη στη Στερεά Ελλάδα. Με τον αριθμό 21 η Υπάτη. (πηγή: G.A.Perdicaris, The Greece of the Greeks, Vol.1, New York 1845, p.II).

 

Ο Περδικάρης, μεταξύ των άλλων περιοχών, επισκέφθηκε το φθινόπωρο του 1844 και τη Φθιώτιδα. Στην Υπάτη συνάντησε τον Οθωμανό Χατζή Αβδουραχμάν αγά, από τον οποίο και φιλοξενήθηκε. Ο ίδιος του αφηγήθηκε με γλαφυρό τρόπο την προσωπική του ιστορία και την τελική κατάληξή του στην Υπάτη.

Στη συνέχεια, παρατίθεται σε ελληνική μετάφραση το τμήμα του 19^ου κεφαλαίου του βιβλίου, το οποίο αφορά την άφιξη του Περδικάρη στην Υπάτη και τη συνάντησή του με τον Χατζή Αβδουραχμάν αγά:

{…Δεξιά μας, ψηλά στους λόφους και κάτω από τούς απόκρημνους βράχους της Οίτης, είναι η πόλη της Νέας Πάτρας ή Υπάτης, αγναντεύοντας από ψηλά τον κάμπο με τα βουνά και τις θάλασσες που τον περιβάλλουν απ’ όλες τις πλευρές.

Αργά το απόγευμα μπήκαμε στην πόλη και ύστερα από αρκετή καθυστέρηση, συνεπεία της καταρρακτώδους βροχής, μας παραχωρήθηκε για κατάλυμα ένα σπίτι που για κακή μας τύχη είχε σωθεί απ’ τις μακροχρόνιες κακουχίες του τελευταίου πολέμου. Εκτός του ότι ήταν κατερειπωμένο και γεμάτο από σκόνη και μικρόβια, η εμφάνισή του ήταν απαίσια για να την ανεχθείς. Και αφού άφησα το σύντροφό μου να φιλοσοφεί πάνω στα βάσανα της ζωής, πήγα να επισκεφτώ τον κ.Αινιάνα και στην επιστροφή βρέθηκα παρέα με κάποιο άτομο, του οποίου η εμφάνιση ήταν αρκετά ιδιόμορφη. Το πρόσωπο αυτό ξεχώριζε από την τουρκοαιγυπτιακή φορεσιά του και με μία όψη που έμοιαζε να είναι έργο τυχαίου (σημείωση: η προηγούμενη πρόταση με τη διαφορετική γραμματοσειρά δεν είχε μεταφραστεί στο άρθρο των ΦΘΙΩΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ). Σ’ ένα πολύ μεγάλο στόμα προστίθεται μια πλατιά μύτη και ένα μεγάλο μούσι, αρκετό για να καλύψει το φαρδύ πηγούνι. Ακόμη και αν φαίνεται παράξενο, μου προκάλεσε έκπληξη η έκφραση της ειλικρίνειας και της φιλανθρωπίας αυτού του ανθρώπου. Είχα την εντύπωση, ότι είχα δει αυτόν τον άνθρωπο κάπου παλαιότερα, αλλά πού και πότε ήταν αδύνατο να θυμηθώ.

Μπαίνοντας στο κατάλυμά μας, άρχισε να κινείται βιαστικά. Έδιωξε με τις κλωτσιές το σκυλί της οικογένειας κάτω, οδήγησε τα παιδιά, που ήταν λερωμένα, σε ένα από τα δωμάτια, έβαλε τις κοπέλες στη δουλειά και σε διάστημα λίγων λεπτών η σκόνη και η ακαταστασία μετατράπηκαν σε καθαριότητα και τάξη. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτά. Κάλεσε στο γεύμα και εκείνους που μας υπηρετούσαν, για να μάς ευχαριστήσει περισσότερο.

Ενώ ήταν στο τραπέζι και έδινε τη μάχη με τα 10 δάχτυλά του, στο ελεύθερο στυλ της Ανατολής, δεν μπορούσα να αντέξω άλλο στον πειρασμό για να ερευνήσω την ιστορία του. Άρχισα τις έρευνές μου ρωτώντας το όνομά του.

-«Το όνομά μου», είπε, «είναι Χατζή Αβδουραχμάν Αγάς».

-«Είναι δικό σου το σπίτι αυτό;»

-«Όχι, είναι του πατέρα του βαφτιστικού μου (του κουμπάρου μου)».

-«Αλλά αφού είσαι Τούρκος, όπως φαίνεται απ’ τ’ όνομά σου, πώς μπορείς να μιλάς για βαφτιστήρια;»

-«Αρκετά παράξενο», είπε, «αλλά εδώ δεν είμαστε τόσο σχολαστικοί και, αν και είμαι Τούρκος, έχω πιο πολλά βαφτιστήρια παρά παιδιά».

-«Δεν έχεις λοιπόν γεννηθεί σ’ αυτό το μέρος».

-«Όχι. Γεννήθηκα στην Αίγυπτο».

-«Και τι, στ’ όνομα του Χάους και του Μωάμεθ, σ’ έχει φέρει μεταξύ των Χριστιανών;»

-«Τα γνωρίσματα των καιρών. Ο πατέρας μου», συνέχισε ο Αβδουραχμάν Αγάς, με το χέρι στη γενειάδα του, «προκάλεσε τη δυσαρέσκεια του Μωχάμετ Άλη και καθώς οι διώξεις του Αιγύπτιου σατράπη επεκτείνονταν και στα νεότερα μέλη της οικογένειάς μας, ήμουν αναγκασμένος να φύγω. Με άδεια τσέπη αλλά γεμάτη την καρδιά, επισκέφτηκα τις κυριότερες πόλεις της Τουρκίας και ύστερα από κάμποσες ατυχίες, που δεν αξίζει τον κόπο να αναφερθούν εδώ, βρήκα καταφύγιο κάτω από τη σκέπη του μεγαλόψυχου Αμπαλομπούτ, στον οποίο ήμουν γνωστός εξ ακοής και ο οποίος με δέχθηκε φιλικά. Σε λίγο διάστημα μετά την άφιξή μου, διορίστηκα προϊστάμενος (λιμενάρχης) στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης (Σημείωση Περδικάρη: ήταν εκεί που τον είχα δει) και μέσα σε λίγους μήνες οι υπηρεσίες πού πρόσφερα είχαν τόσο εκτιμηθεί, ώστε έγινα ένας από τους κυριότερους υπαλλήλους του βεζύρη. Το να κερδίσεις την εύνοια του πασά λέγεται ότι είναι μεγάλη τύχη. Αυτό αποδείχτηκε το λιγότερο για μένα· επειδή πραγματικά ακούστηκε ότι έχω την εύνοια του Αμπαλομπούτ, η τύχη άρχισε να μού χαμογελά. Χρήματα άφθονα και αστραφτερά όπλα, όμορφες σκλάβες και υπέροχα άλογα ήταν όλα δικά μου. Τα τραγούδια των Ελλήνων σκλάβων και η επαφή με τους ζωηρούς Άραβες, αναζωογόνησαν το χαρέμι και τους στάβλους μου. Τα όνειρά μου για ευτυχία και δόξα πραγματοποιήθηκαν όλα.

»Αλλά η τύχη ενός Οσμανλή είναι μια άστατη κυρία και η δική μου αποδείχτηκε άστατη νεράιδα. Τον καιρό που ο Αμπαλομπούτ πασάς διατάχθηκε να κινηθεί εναντίον των Ελλήνων επαναστατών, ανέλαβα τη διεύθυνση του στολίσκου του κι ένα μήνα μετά τον διορισμό μου, έχοντας τη θέση του μεγάλου ναυάρχου, συγκρούστηκα με τον Μιαούλη και τον κυνήγησα. Αλλά η τύχη στράφηκε εναντίον μου και το μόνο που απόμεινε να κάνω ήταν να σώσω το τομάρι μου και την αξιοπρέπεια του μεγάλου ναυάρχου. Έτσι ετοιμαζόμουν για το πρώτο ακρωτήριο που έβλεπα και έχοντας αποτύχει να το προσεγγίσω με την κορβέτα μου, κολύμπησα μέχρι την ξηρά, με μοναδικά απομεινάρια τη ζωή μου και την τιμή μου. Τώρα στην ξηρά δεν ήμουν ασφαλής, ούτε από τον Αμπαλομπούτ, ο οποίος είχε χάσει ένα στολίσκο, ούτε από τους Έλληνες, που είχαν κερδίσει μια κορβέτα και τέσσερα μπρίκια. Με μια λέξη, για άλλη μια φορά ξεπέρασα τα εμπόδια της ζωής και αναγκασμένος από τις μεγάλες στερήσεις, πήγα ινκόγκνιτο στο στρατόπεδο των Τούρκων, όπου κέρδιζα τα προς το ζείν, ακολουθώντας το ταπεινωτικό, αλλά ασφαλές, επάγγελμα του πλανόδιου πωλητή.

»Κάτω απ’ αυτές τις περιστάσεις, επισκέφτηκα για πρώτη φορά το Πατρατζίκι ή Υπάτη. Και όπως φαίνεται παράξενο, γρήγορα έγινα ένας από τους ισχυρούς της πόλης, συνδεόμενος με μια κυρία, η οποία πίσω απ’ το χέρι της μου έδινε την περιουσία της. Η Υπάτη και γενικότερα ολόκληρη η χώρα, αυτόν τον καιρό βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση, σε πόλεμο υπέρ πίστεως και εξοντώσεως. Αλλά είχα γνωρίσει καλά τον κόσμο ώστε να ξέρω ότι οι πόλεμοι για την πίστη είναι πόλεμοι για το πιλάφι! Και έχοντας πεθάνει μια φορά εξαιτίας της Τουρκίας, αποφάσισα να τους αφήσω να καυγαδίσουν και να μείνω με το μέρος των νικητών.

»Έμεινα με τους Τούρκους όσον καιρό ήταν κυρίαρχοι αυτού του τόπου, αλλά όταν παραδόθηκαν στους Έλληνες ήμουν ο πρώτος που ύψωσε τη βασιλική σημαία και ο πρώτος που επευφήμησε τις λευκές και μπλε γραμμές της. Είμαι ο μόνος Τούρκος υπήκοος του βασιλιά Όθωνα, ο οποίος παραμένει ανάμεσα στους χριστιανούς χωρίς να κινδυνεύει η περιουσία του ή οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Απολαμβάνω τέτοιας δημοτικότητας όσο λίγοι από τους Έλληνες. Και αν και έχω χάσει ένα μέρος από την περιουσία μου, μου μένουν αρκετά για να ζήσω και να μπορώ να φιλοξενώ, πράγμα το οποίο για μένα είναι πάθος (Σημείωση Περδικάρη: ο Χατζή Αβδουραχμάν Αγάς μιλούσε τα νέα ελληνικά× και στον απρόσεκτο τρόπο ομιλίας του πρόσθεσε όλη τη ζωηράδα και τη γοητεία που μπορεί να δώσουν οι εκφραστικές κινήσεις. Κάθε παράξενο χαρακτηριστικό της ασυνήθιστης όψης του τονίστηκε ιδιαίτερα και συχνά ένας ελιγμός των χειλιών του ή ένα κλείσιμο του ματιού μετέδιδε έναν ολόκληρο κόσμο μηνυμάτων χαράς ή αστείων. Η αφηγηματικότητά του ήταν μια σπάνια απόλαυση, αλλά υπερβολικά εξωτική ώστε να μπορεί να τον μιμηθεί κανένας. Το να είσαι Τούρκος και μ’ όλα αυτά προνομιούχος μεταξύ των Ελλήνων, τούτο αποτελεί από μόνο του απόδειξη της διανοητικής και μαζί της ηθικής δύναμης του χαρακτήρα του. Δεν είναι μόνο πρότυπο ανθρώπου, αλλά και ένας διανοούμενος. Και για έναν Τούρκο, για έναν άνθρωπο του οποίου η μόρφωση περιοριζόταν στην ανάγνωση του Κορανίου, αυτό είναι ένα μεγάλο θαύμα)……}.

Το προσωνύμιο Χατζή [αραβ. حُجِّي (ḥajji)] στο όνομα του Αβδουραχμάν υποδηλώνει ότι μία φορά τουλάχιστον στη ζωή του επισκέφθηκε για προσκύνηση τη Μέκκα, ιερό τόπο των μουσουλμάνων. Το χρονικό διάστημα της διαμονής του στην Υπάτη προσδιορίζεται μέσω των γραπτών πηγών από το 1844 έως και το 1861. Σύμφωνα όμως με τα λεγόμενά του, εγκαταστάθηκε νωρίτερα στην Υπάτη. Συνδέθηκε με μία κυρία (στο αγγλικό κείμενο αναφέρεται allying myself to a lady), η οποία εκτός από το χέρι της, του έδωσε και την περιουσία της. Ήταν ήδη εγκατεστημένος στην πόλη το 1833 κατά την είσοδο των βασιλικών στρατευμάτων. Τα υποδέχθηκε υψώνοντας την ελληνική σημαία. Το 1844 φιλοξένησε τον Αμερικανό πρόξενο Περδικάρη. Ανέλαβε τη λειτουργία και εκμετάλλευση των Λουτρών της Υπάτης έως το θάνατό του, τον Απρίλιο του 1861. Η λαμιώτικη εφημερίδα Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ δημοσίευσε ως εξής την είδηση του θανάτου του:

«-Πρό τινων εβδομάδων απεβίωσεν εν Υπάτη ο γνωστός Οθωμανός, Χατζή Αβδουραχμάνης, ο γνωστός ως επιστάτης των Λουτρών· Ο Οθωμανός ούτος κατήγετο από την εν Αλεξανδρεία αραβικήν φυλήν. Κατά την επανάστασιν ήλθεν εις Υπάτην και αποκατασταθείς έμενε, και μετά την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν της Ελλάδος εις την αυτήν πόλιν. Ο Χατζή Αβδουραχμάνης, εκτός τινων ελαττωμάτων, τα οποία είχεν, ως άνθρωπος, είχε και πολλά προτερήματα. Πρό πάντων ήτο φιλόξενος, ευπροσήγορος και πρόθυμος εις εκτέλεσιν πάσης παραγγελίας των φίλων του. Αποβιώσας ο Χατζή Αβδουραχμάνης άφησε δύω υιούς, τον Ιβραΐμην, και τον Σκέντερ. Οι νέοι ούτοι εισί μορφωμένοι Ελληνικώς, διότι εξεπαιδεύθησαν εις τα Ελληνικά σχολεία, και ως γεννηθέντες εν τη Ελλάδι και ανατραφέντες μεταξύ των Ελλήνων, απέκτησαν όλας τάς ιδιότητας, τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων και είναι πραγματικοί Έλληνες.». (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 261/13-05-1861, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 348).

 

Η εκμετάλλευση των Λουτρών

Οι πρώτες προσπάθειες για την αξιοποίηση των Λουτρών της Υπάτης άρχισαν αμέσως μετά τη γνωστοποίηση από τον Λάνδερερ της χημικής σύστασης των θερμών υδάτων και τις θεραπευτικές τους ιδιότητες.

Τον Μάϊο του 1840 οι κάτοικοι της Υπάτης κατασκεύασαν με προσωπική τους εργασία αμαξωτή οδό μέχρι τα Λουτρά, ευελπιστώντας ότι η κυβέρνηση θα κατασκεύαζε υποδομές για τη λειτουργία τους. Γράφει η αθηναϊκή εφημερίδα ΑΙΩΝ:

«ΑΥΤΟΘΕΝ. Πρό δύω περίπου μηνών οι κάτοικοι της Υπάτης επεχειρίσθησαν την κατασκευήν αμαξωτής οδού διά προσωπικής εργασίας, από την πόλιν μέχρι των θερμών υδάτων, επί τη πεποιθήσει, ότι και η Κυβέρνησις θέλει κατασκευάσει το απαιτούμενον κατάστημα, όπως ευρίσκουσιν εντελή ανάπαυσιν οι κατ’ έτος συρρέοντες εις τα ειρημμένα ύδατα, διά να ωφελήσωσι την υγείαν των από την ιδιότητα των υδάτων.». (πηγή: ΑΙΩΝ, φύλλο 176/03-07-1840, σελίδα 3.

Το 1841 η ίδια εφημερίδα επανέρχεται με νέο άρθρο της:

«ΥΠΑΤΗ, 24 Φεβρουαρίου. Του Κ.Λάνδερερ η περί των θερμών υδάτων εις Υπάτην πραγματεία αρκεί να πείση πασ(α)ένα περί της προκυπτούσης εκ τούτων ωφελείας εις τούς πάσχοντας, και περί της ιδιότητός των, συντελούσης επιτυχημένως εις πάθη, άτινα συνήθως καταθλίβουν τινάς εκ της κοινωνίας μας.

Αλλά το πολύτιμον τούτο φυσικόν δώρον χρήζει τεχνητών τινων προσθηκών, ως της ανεγέρσεως καταστήματος διά την ευκολίαν και ανάπαυσιν των προσερχομένων, και την προφύλαξίν των από την επήρειαν της ατμοσφαίρας, ήτις εσθότε καθίσταται επικίνδυνος εις τούς λουομένους εξερχομένους εκ του λουτρού με προδιατεθειμένον σώμα. Είχομεν πληροφορηθή, ότι προσδιωρίσθη πίστωσις εκ Δραχμών 10,000. Ο Βασιλεύς επισκεφθείς αυτοπροσώπως τα θερμά ταύτα ύδατα και σταθμίσας τάς επί τούτω παρατηρήσεις του Διοικητού Φθιώτιδος, εθεώρησεν αναγκαίαν την επαύξησιν του ποσού διά την ανέγερσιν του καταστήματος. Αλλ’ εν ώ η της Α.Μ. ευαρέσκεια εκηρύχθη, ως πληροφορούμεθα, ούτως, η επί των Εσωτερικών Γραμματεία, εις ήν υπάγεται το αντικείμενον τούτο, αγνοούμεν διά τί, αναβάλλει τάς διαταγάς της διά την επιχείρησιν των εργασιών τούτων.

Ο της Υπάτης μάλιστα Δήμος, αισθανόμενος τάς ηθικάς και υλικάς ανάγκας τάς οποίας θέλει απολαύει, επροσπάθησε να καταστήση την μέχρι των λουτρών οδόν αμαξωτήν, ενδόσας και εις τάς συνεχείς προτροπάς του Διοικητού Φθιώτιδος, πεπεισμένου περί της πραγματοποιήσεως της περί επαυξήσεως του ποσού των Δραχ. 10000 Βασιλικής ευαρεσκείας.

Θεωρούντες δε ήδη την εποχήν εγγίζουσαν διά την χρήσιν των λουτρών, αποτεινόμεθα προς τον επί των Εσωτερικών Γραμματέα, όπως συναισθανόμενος την ανάγκην της όσον ούπω ανεγέρσεως του καταστήματος, επιταχύνει την έκδοσιν των διαταγών, παρατηρούντες εις αυτόν, ότι η Ελληνική κοινωνία, περιοριζομένη εις ολίγας ψυχάς, κήδεται της υγείας των πασχόντων μελών της, και αναμένει δραστηριότητα εις αντικείμενα, συντελούντα εις την διατήρησιν της ζωής.

Ταύτα προς το παρόν. Άλλοτε δέ θέλομεν επανέλθει να ομιλήσωμεν διεξοδικώτερα, οδηγούμενοι από τάς παρουσιασθησομένας περιστάσεις. Κ.». (πηγή: ΑΙΩΝ, φύλλο 244/09-03-1841, σελίδες 2-3).

Το επόμενο έτος 1842 δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 15/Α/06-07-1842 πρόσκληση ενδιαφέροντος από τις Βασιλικές Γραμματείες Εσωτερικών και Οικονομικών, τα τότε Υπουργεία Εσωτερικών και Οικονομικών, για την ανέγερση καταστήματος:

«ΔΗΛΟΠΟΙΗΣΙΣ

Περί ανεγέρσεως καταστήματος λουτρών εις τα ιαματικά ύδατα της Υπάτης.

ΑΙ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ Β ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΙ

Δ η λ ο π ο ι ο ύ ν,  ό τ ι

Κατά συνέπειαν Β.Διατάγματος από 9(21) Ιουνίου ε.ε. παραχωρείται εις εργολάβους το δικαίωμα του να αναγείρωσιν ιδία δαπάνη κατάστημα λουτρών εις τα ιαματικά ύδατα της Υπάτης και να νέμωνται ούτοι εις ωρισμένου χρόνου διάστημα τα εκ των λουομένων εις το κατάστημα τούτο ωφελήματα υπό τους εξής όρους.

Α΄. Η οικοδομή θέλει ανεγερθή κατά το εις το γραφείον της επί των Εσωτερικών Γραμματείας παρακατατεθειμένον σχέδιον, του οποίου οι εργολάβοι δύνανται να λάβουν γνώσιν και θέλει αποπερατωθή εντός 18 μηνών από της ημέρας, καθ’ ήν κλεισθή το περί παραχωρήσεως συμφωνητικόν.

Β΄. Η δαπάνη διά την οικοδομήν του καταστήματος δεν θέλει είσθαι ολιγωτέρα των 32 τριάκοντα δύο χιλιάδων δραχμών, ο δε επί τούτω διορισθησόμενος μηχανικός θέλει επιτηρεί, ώστε η οικοδομή να γένη στερεά και σύμφωνος με το σχέδιον.

Γ΄. Οι εργολάβοι θέλουν νέμεσθαι άνευ τινός τέλους τάς εκ των λουομένων εις τα λουτρά ωφελείας καθ’ όλην την διάρκειαν του συμφωνηθησομένου καιρού, αρχομένου από της ημέρας, καθ’ ήν αποπερατωθή η οικοδομή.

Παρελθούσης δε της συμφωνηθησομένης διαρκείας το κατάστημα θέλει μεταβαίνει από τους εργολάβους εις την κυριότητα του δημοσίου άνευ τινός αποζημιώσεως και εις καλήν κατάστασιν.

Δ΄. Δεν επιτρέπεται εις τους εργολάβους να λαμβάνουν από τους λουομένους, πλειότερον της μιάς και ημίσειας δραχμής διά πάσαν λούσιν· εξαιρούνται δε της πληρωμής ταύτης οι διά τακτικών αποδεικτικών των αρμοδίων αρχών αποδεδειγμένοι ενδεείς, οίτινες θέλουν λούεσθαι εις την δι’ αυτούς προσδιορισθησομένην γενικήν δεξαμενήν.

Ε΄. Οι απλοί στρατιώται, οι ναύται του Β.ναυτικού και οι υπαξιωματικοί θέλουν πληρόνει δι’ εκάστην λούσιν 40 λεπτά.

ΣΤ΄. Πάς Έλλην ή ξένος έχει το δικαίωμα να λούεται εις το κατάστημα των λουτρών εκπληρών τούς εις το άρθρ. Δ΄. οριζομένους όρους και οι εργολάβοι δεν δύνανται εφ’ οιαδήποτε προφάσει να εμποδίζωσι την χρήσιν των λουτρών εις κανένα.

Ζ΄. Υποχρεούνται οι εργολάβοι να διατηρώσι την προσήκουσαν καθαριότητα εις το κατάστημα και να επιτηρώσιν ώστε το ιαματικόν ύδωρ να μη στερήται της δυνάμεώς του αναμιγνυόμενον μετ’ άλλων υδάτων, εξατμιζόμενον ή ψυχραινόμενον περισσότερον του δέοντος.

Η΄. Οι εργολάβοι δεν έχουν το δικαίωμα να ζητώσιν ουδεμίαν αποζημίωσιν διά το λαμβανόμενον προς χρήσιν πόσεως ιαματικόν ύδωρ.

Θ΄. Άμα αποπερατωθή η οικοδομή, ο Διοικητής και ο Οικονομικός επίτροπος Φθιώτιδος μετά του αρμοδίου μηχανικού και του Δημάρχου Υπάτης θέλουν επισκεφθή το κατάστημα και συντάξει πρωτόκολλον διά του οποίου να βεβαιούται εάν η οικοδομή έγεινεν ή όχι εντελής και κατά το μνησθέν σχέδιον. Το πρωτόκολλον τούτο θέλει πεμφθή εις την επί των Εσωτερικών Γραμματείαν.

Η ιδία επιτροπή θέλει επισκέπτεσθαι το κατάστημα εις το τέλος εκάστου έτους και προσδιορίζει διά πρωτοκόλλου τάς επισκευάς, αι οποίαι πρέπει να γένουν από τον εργολάβον προς διατήρησιν του καταστήματος και την ως έγγιστα απαιτουμένην δι’ αυτάς δαπάνην.

Ι΄. Εάν το κατάστημα δεν ήθελεν αποπερατωθή εντελώς και κατά το σχέδιον εντός της ρηθείσης προθεσμίας των 18 μηνών, και εάν προτραπέντες οι εργολάβοι δεν επισπεύσωσι την αποπεράτωσίν του εντός νέας προθεσμίας, ήτις δεν ημπορεί να ήναι μακρυτέρα των δύω μηνών, υποβάλλονται οι εργολάβοι εις πρόστιμον χιλίων δραχμών εις όφελος του εν Αθήναις πολιτικού νοσοκομείου και χορηγείται εις αυτούς νέα τρίμηνος προθεσμία, μετά την λήξιν της οποίας, εάν το κατάστημα δεν αποπερατωθή εντελώς το δημόσιον έχει το δικαίωμα να αναλαμβάνη την αποπεράτωσιν του έργου δαπάνη των εργολάβων· το αυτό δικαίωμα επιφυλάττεται εις το δημόσιον και οσάκις οι εργολάβοι αρνούνται ή αναβάλλουν την εκτέλεσιν των ενιαυσίων επισκευών κατά το άρθρ. Θ΄. υποβαλλόμενοι και ενταύθα εις πρόστιμον πεντακοσίων δραχμών.

ΙΑ΄. Θέλουν παραχωρηθή εις τούς εργολάβους προς την μίαν πλευράν των λουτρών και 60 τουλάχιστον βήματα μακράν αυτών κατ’ εκλογήν των ιδίων εργολάβων εθνική γή εκ στρεμμάτων 150 κατ’ εκτίμησιν επί δεκαετεί πιστώσει δι’ ανέγερσιν ξενοδοχείου και δενδροφυτείας προς χρήσιν των φοιτώντων εις τα λουτρά.

Επιφυλάττεται δε εις το δημόσιον το δικαίωμα του να λάβη εις την κυριότητά του μετά την λήξιν της συμφωνημένης διά την χρήσιν του καταστήματος διαρκείας, την ρηθείσαν γήν εις την οποίαν επαραχώρησεν αυτήν τιμήν, τά δε ανεγερθησόμενα επ’ αυτής οικοδομήματα και εμφυτευθησόμενα δένδρα κατ’ εκτίμησιν γενησομένην διά πραγματογνωμόνων διοριζομένων του μέν ενός εκ μέρους του οικονομικού επιτρόπου Φθιώτιδος, του δε ετέρου εκ μέρους των εργολάβων, του δε τρίτου εν περιπτώσει διαφωνίας από τον Πρόεδρον του πρωτοδικείου Λαμίας.

ΙΒ΄. Οι εργολάβοι οφείλουν να εξασφαλίσουν το κατάστημα δι’ ενδεχόμενην πυρκαϊάν εις την πυρασφαλιστικήν εταιρίαν.

ΙΓ΄. Η ανέγερσις του καταστήματος, περί ού πρόκειται, θέλει παραχωρηθή εις τον εργολάβον ή εργολάβους, οίτινες ήθελον κάμει συμφερωτέραν προσφοράν ως προς την διάρκειαν του καιρού της χρήσεως του καταστήματος, ήτοι ως προς την εποχήν, καθ’ ήν αναδέχονται να παραδώσουν αυτό εις την κυριότητα του δημοσίου.

ΙΔ΄. Αι προσφοραί θέλουν γίνεσθαι εγγράφως και διευθύνεσθαι εσφράγιστοι εις τον διοικητήν Αττικής ή και απ’ ευθείας εις μίαν των ρηθεισών Γραμματειών εντός 30 ημερών από της δημοσιεύσεως της παρούσης δηλοποιήσεως διά της εφημερίδος της Κυβερνήσεως και διά του Ταχυδρόμου· μετά τας τριάκοντα ημέρας πάσα προσφορά είναι απαράδεκτος.

Αι προσφοραί θέλουν διαλαμβάνει ρητώς το ποσόν της δαπάνης, την διάρκειαν του καιρού της χρήσεως του καταστήματος και το όνομα αξιοχρέου εγγυητού διά τε την έγκαιρον αποπεράτωσιν του καταστήματος, διά την ενιαύσιον ανήκουσαν επισκευήν αυτού και διά την εν καλή καταστάσει παράδοσίν του εις το δημόσιον μετά την λήξιν της συμφωνηθησομένης προθεσμίας.

ΙΕ΄. Αι προσφοραί θέλουν ανοιχθή εις το ενταύθα διοκητήριον δημοσίως ενώπιον του Διοικητού και του Οικονομικού επιτρόπου Αττικής.

Διά την πράξιν ταύτην θέλει συνταχθή πρωτόκολλον εις το οποίον θέλει σημειωθή η προσφορά ενός εκάστου και θέλει διακριθή εκείνη, ήτις είναι συμφερωτέρα ως προς την διάρκειαν της χρήσεως του καταστήματος. Το πρωτόκολλον τούτο θέλει καθυποβληθή εις τάς ρηθείσας δύω Γραμματείας, εις τας οποίας ανήκει να παραδεχθώσιν ή ν’ απορρίψωσι την προσφοράν εντός 10 ημερών. Εις την πρώτην περίστασιν θέλει συνταχθή παρά του διοικητού και οικονομικού επιτρόπου μετά των εργολάβων το ανήκον συμβολαιογραφικόν έγγραφον.

ΙΣΤ΄. Εάν εκ των συμφερωτέρων προσφορών δύω ή και πλειότεραι συμπέση να μη διαφέρωσιν απ’ αλλήλων θέλει γίνεσθαι εκ νέου συναγωνισμός επίσης δι’ εγγράφων προσφορών μόνον μεταξύ των τελευταίων τούτων προσφερτών και εντός 15 ημερών, αφ’ ης ηνεώχθησαν αι πρώται προσφοραί.

Εν Αθήναις, την 17 Ιουνίου 1842.

Ο επί των Εσωτερικών Γραμματεύς

Δ.ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ.

Ο επί των Οικονομικών Διευθυντής

Γ.Κ.ΤΙΣΑΜΕΝΟΣ.».

Δυστυχώς όμως δεν υπήρξαν ενδιαφερόμενοι εργολάβοι και οι εγκαταστάσεις δεν κατασκευάσθηκαν.

Το 1848 δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 14/Α/14-05-1848 νόμος, με τον οποίο διοριζόταν ιατρός στα Λουτρά Υπάτης με μηνιαίο μισθό 150 δρχ.:

«ΝΟΜΟΣ ΠΔ΄

Περί διορισμού κατ’ έτος δύω επιστημόνων ιατρών εις τα θερμά λουτρά Κύθνου και Υπάτης.

ΟΘΩΝ

ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.

Ψηφισάμενοι ομοφώνως μετά της Βουλής και της Γερουσίας εκυρώσαμεν και διατάττομεν·

Εις τα θερμά λουτρά της Υπάτης και Κύθνου θέλουν διορίζεσθαι κατ’ έτος δύω επιστήμονες ιατροί, διά να φροντίζωσι περί της καταλλήλου χρήσεως των λουτρών, και να συλλέγωσιν επιστημονικάς παρατηρήσεις περί της ενεργείας αυτών. Των ιατρών δε τούτων η μέν υπηρεσία διαρκεί εφ’ όσον εις τα λουτρά αυτά φοιτώσιν ασθενείς, η δε μισθοδοσία ή αμοιβή ενός εκάστου προσδιορίζεται εις δραχμάς 150 κατά μήνα, ενόσω διαρκεί η υπηρεσία των.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει τον παρόντα Νόμον.

Εν Αθήναις, την 17 Απριλίου 1848.

ΟΘΩΝ.

Ο Υπουργός Λ.Ι.ΚΡΕΣΤΕΝΙΤΗΣ.

Εθεωρήθη και ετέθη η μεγάλη σφραγίς του Κράτους.

Εν Αθήναις, την 2 Απριλίου 1848.

Ο επί της Δικαιοσύνης Υπουργός

Δ.Ι.ΚΡΕΣΤΕΝΙΤΗΣ.»

Η αντιοθωνική εξέγερση που ακολούθησε με επίκεντρο τη Φθιώτιδα, δεν επέτρεψε τη χρήση των Λουτρών από λουομένους. Αυτό προκύπτει από την επιστολή του Χατζή Αβδουραχμάν αγά στην εφημερίδα ΑΙΩΝ που θα δημοσιευθεί στη συνέχεια.

Τον Αύγουστο του 1848 απαντά η πρώτη μνεία εκμετάλλευσης των Λουτρών από τον Χατζή Αβδουραχμάν αγά. Απαντώντας σε επιστολή της αθηναϊκής εφημερίδας ΑΙΩΝ για την ανανέωση της συνδρομής του, προφανώς υπήρξε συνδρομητής της, δηλώνει προσωρινή αδυναμία καταβολής της εξαμηνιαίας συνδρομής. Παρακαλεί για τη συνέχιση της αποστολής του φύλλου, υποσχόμενος την αποστολή σύντομα των 24 δρχ., που αντιστοιχούσαν σε ετήσια συνδρομή. Τονίζει την μεγάλη ευχαρίστηση που νοιώθει, όταν ακούει να του διαβάζουν την εφημερίδα, προφανώς επειδή δεν γνώριζε ο ίδιος να διαβάζει ελληνικά. Ως αιτία της αδυναμίας πληρωμής επικαλείται την ένδειά του εξαιτίας των εξόδων για την κατασκευή καλυβών κ.λπ. στα λουτρά για τη διευκόλυνση των λουομένων. Λόγω όμως των πολιτικών γεγονότων του Μαΐου 1848 (αντιοθωνική εξέγερση και καταστροφή της Υπάτης) δεν λειτούργησαν τα Λουτρά και ο Χατζή Αβδουραχμάν αγάς δεν εισέπραξε χρήματα διότι δεν υπήρξαν λουόμενοι.

Το «κατ’ έτος» που αναφέρει στην επιστολή του, υποδηλώνει ότι και προ του 1848 ο Χατζή Αβδουραχμάν αγάς εκμεταλλευόταν τα Λουτρά. Πάντως το φθινόπωρο του 1844 δεν έκανε καμία νύξη για εκμετάλλευση των Λουτρών στον Περδικάρη. Πιθανώς η εκμετάλλευσή τους άρχισε μετά το 1844.

Η επιστολή στην εφημερίδα ΑΙΩΝ αναφέρει τα εξής:

«ΚΥΡΙΕ ΣΥΝΤΑΚΤΑ ΤΟΥ ΑΙΩΝΟΣ.

Εν Υπάτη την 27 Αυγούστου 1848.

Προ ολίγων ημερών έλαβον επιστολήν Σας, δι’ ής ειδοπoιήθην, ότι, επειδή λήγει η εξάμηνος συνδρομή μου εις τον Αιώνα, ν’ ανανεώσω αυτήν διά της προπληρωμής, αν επιθυμώ να λαμβάνω και εις το εξής το φύλλον. Τούτο το εγνώριζα, και πρίν με ειδοποιήσετε.

Κύριε Συντάκτα! Κατά μέγα μέρος Σάς είναι γνωστά τα δυστυχήματα, τα οποία υπέστημεν ημείς οι κατοικούντες τον δυστυχή τούτον τόπον. Εις ταύτα προσετέθη εις εμέ και το εξής. Κατ’ έτος ανεγείρω καλύβας κ.λ.π. εις τα ενταύθα λουτρά διά τους προς ίασιν προσερχομένους· το ίδιον έπραξα και εφέτος· αλλ’, επειδή ένεκεν των περιστάσεων, δεν ήλθε κανείς, εξετέθην εις έν μάταιον έξοδον, χωρίς να ωφεληθώ παντάπασιν.

Εκ τούτων παρατηρείτε, ότι, την σήμερον αν και δεν ήμαι εις κατάστασιν να προπληρώσω αμέσως την νέαν εξάμηνον, ούχ ήττον Σας παρακαλώ να εξακολουθήτε να μοί στέλνετε το φύλλον, και Σάς υπόσχομαι ως καλός  Ο σ μ α ν λ ή ς  όχι μόνον μετ’ ού πολύ να Σάς στείλω τάς 24 Δραχμάς διά την β΄ εξαμηνίαν, αλλά προσέτι και ότι έχω αμετάτρεπτον επιθυμίαν του να λαμβάνω τον Αιώνα, ενόσω ζώ, διότι αισθάνομαι την μεγαλητέραν ευχαρίστησιν, όταν ακούω να τον αναγινώσκουν.

Αν και έχετε δίκαιον να μην δίδετε πολλήν πίστιν εις τοιαύτας υποθέσεις, επεθύμουν να θεωρήσετε την ιδικήν μου ως μίαν εξαίρεσιν του γενικού κανόνος, διότι, ως γνωρίζετε, και οι γενικώτεροι τούτων έχουν τάς εξαιρέσεις των.

Όλος πρόθυμος

ΧΑΤΣΗ ΑΒΔΟΥΡΑΧΜΑΝΗΣ.». (πηγή: ΑΙΩΝ, φύλλο 900/02-09-1848, σελίδα 4).

Το 1849 ο ΑΙΩΝ δημοσιεύει αγγελία του Χατζή Αβδουραχμάν αγά για τη λειτουργία των Λουτρών. Η πολιτική κατάσταση ομαλοποιήθηκε και προφανώς η συνδρομή του στην εφημερίδα ανανεώθηκε.

Η αγγελία αναφέρει ότι επειδή δεν κατασκευάσθηκαν μόνιμες εγκαταστάσεις στο χώρο των Λουτρών, ο Χατζή Αβδουραχμάν αγάς «ανεδέχθη» την κατασκευή πρόχειρων παραπηγμάτων. Το «ανεδέχθη» πιθανώς υποδηλώνει ότι ο Δήμος Υπάτης με απευθείας ανάθεση, του ανέθεσε τη λειτουργία και εκμετάλλευση των Λουτρών. Οι λουόμενοι θα μπορούν να προμηθευτούν και τρόφιμα από τον Χατζή Αβδουραχμάν αγά, ενώ η στρατιωτική δύναμη που θα βρίσκεται εγκαταστημένη εκεί όλο το καλοκαίρι θα τους προστατεύει.

Η αγγελία αναφέρει επί λέξει τα εξής:

«Ο υποφαινόμενος αναλαμβάνων κατ’ έτος την ανέγερσιν των παραπηγμάτων εις τα Λουτρά της Υπάτης, μη ανεγερθέντων εισέτι τακτικών καταστημάτων, γνωστοποιώ διά της παρούσης μου, ότι και εφέτος ανεδέχθη την εργασίαν ταύτην, ήτις εντός της 25 οδεύοντος μηνός περαιούνται εντελώς.

Συγχρόνως ειδοποιώ τούς προσελευσομένους εις τα Λουτρά, ότι θέλουσιν ευρεί αυτού την αναγκαίαν περιποίησιν, άφθονα τα τρόφιμα και λοιπά αναγκαία και τον υποφαινόμενον περιπλέον ένθερμον ικέτην προς τον Αλάχ υπέρ της επιτυχίας του σκοπού των.

Ικανή επί τέλους στρατιωτική δύναμις θέλει ως πάντοτε, διαμένει εις τα Λουτρά καθ’ όλον το θέρος.

Εν Υπάτη, την 10 Μαΐου 1849.

ΧΑΤΖΗ ΑΒΔΟΥΡΑΧΜΑΝΗΣ.». (πηγή: ΑΙΩΝ, φύλλο 963/14-05-1849, σελίδα 2).

Το 1850 ο ΑΙΩΝ δημοσιεύει και πάλι αγγελία για τη λειτουργία των Λουτρών:

«Κοινοποιείται εις το Κοινόν, ότι ο Χατσή Απτουραχμάνης προτίθεται και εφέτος να κατασκευάση τα αναγκαία παραπήγματα και παραπετάσματα επί των εν Υπάτη θερμών λουτρών, τα οποία θέλει παραχωρεί εις τούς προσερχομένους επί μετρία αμοιβή. Τα παραπήγματα  ταύτα, τα οποία αναπληρούν την έλλειψιν τακτικού καταστήματος, θέλουν γίνει εφέτος στερεώτερα και ασφαλέστερα, ώστε να χρησιμεύωσι και διά κατοικίαν. Ο ίδιος ο Χατσή Απτουραχμάνης θέλει φροντίσει εγκαίρως να προμηθεύση όλα τα αναγκαία τρόφιμα, υποσχόμενος να τα παραχωρή εις τούς λουομένους με μετρίαν τιμήν.

Χρήσιν των λουτρών δύναται να γίνη από α΄ Ιουλίου. Όθεν, όσοι επιθυμούν να προσέλθουν εις αυτά, θέλουσιν εύρει όλας τάς ευκολίας σχετικώς με την κατάστασιν της επαρχίας μας, ασφάλειαν και άκραν περιποίησιν από τον ιδιοκτήτην των παραπηγμάτων Χατσή Απτουραχμάνην.». (πηγή: ΑΙΩΝ, φύλλο 1064/17-05-1850, σελίδα 4).

Τα έτη 1851, 1852 και 1853 ο ΑΙΩΝ δεν δημοσίευσε αγγελία χρήσης των Λουτρών.

Το 1854 ο Χατζή Αβδουραχμάν αγάς επανήλθε με νέα αγγελία:

«ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΙΣ.

Τα εν Υπάτη αξιόλογα θερμά Λουτρά τίθενται και εφέτος εις ενέργειαν υπό την διέυθυνσιν του Κυρίου Χατσή Απτουραχμάνη.

Όσοι επιθυμούν να προσέλθον ας είναι βέβαιοι ότι θέλουν εύρει ως πάντοτε την δέουσαν περιποίησιν και όλα τα αναγκαία με μετρίαν τιμήν.

Λαμία, 5 Ιουνίου 1854.». (πηγή: ΑΙΩΝ, φύλλο 1473/30-06-1854, σελίδα 4).

Ο ΑΙΩΝ δεν κυκλοφόρησε από τις 4 Σεπτεμβρίου 1854 έως τις 24 Ιανουαρίου 1857. Για το χρονικό αυτό διάστημα, από έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε άλλες εφημερίδες της εποχής (ΑΘΗΝΆ, ΕΛΠΙΣ, ΠΡΩΪΝΟΣ ΚΗΡΥΞ), δεν εντοπίσθηκε αγγελία λειτουργίας των Λουτρών από τον Χατζή Αβδουραχμάν αγά.

Το 1856 η αγγελία λειτουργίας των Λουτρών δημοσιεύθηκε στη λαμιώτικη εφημερίδα ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, η οποία άρχισε να κυκλοφορεί από τις 21 Απριλίου του ιδίου έτους. Το νέο στοιχείο στην αγγελία είναι η αναφορά του Χατζή Αβδουραχμάν αγά για έκπτωση στην τιμή ή ακόμη και δωρεάν χρήση των Λουτρών από τους απόρους αρκεί να προσκομίσουν αποδεικτικό στοιχείο που να τεκμηριώνει την κακή οικονομική τους κατάσταση. Γράφει Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ:

«ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΙΣ

Τα εν Υπάτη περίφημα Θερμά Λουτρά τίθεντε και εφέτος εις πλήρη ενέργειαν, ο δε γνωστός χατζή Αβδουραχμάνης ανέλαβε την διεύθυνσίν των κατασκευάσας δι’ εξόδων του επί μέν της Λεκάνης παραπετάσματα διά τάς Κυρίας και Κυρίους, έξωθεν δε αυτής τα αναγκαία προς έκδυσιν παραπήγματα, και διάφορα οικήματα προς χρήσιν των προτιμώντων να μένωσι διαρκώς αυτόθι, τα οποία θέλει παραχωρεί, επί μετρία πληρωμή.

Ο ίδιος χατζή Αβδουραχμάνης αναδέχεται την προμήθειαν των αναγκαίων τροφίμων δι’ εκείνους, όσοι ήθελον ευαρεστηθή να τον τιμήσωσι με την εμπιστοσύνην των.

Διαβεβαιοί προσέτι τους έχοντας ανάγκην των Λουτρών, αλλά δυσκολευομένους να προσέλθωσιν ένεκα ενδείας ότι χαρίζει τα δικαιώματά των εν μέρει ή και καθ’ ολοκληρίαν, όταν επίσημόν τι αποδεικτικόν ποιστοποίηση την ένδειάν των.

Χάρις τώ Θεώ εν τώ Δήμω Υπάτης επικρατεί πρό πολλού πλήρης ασφάλεια, μ’ όλα ταύτα ελήφθη φροντίς να σταθμεύση εις τα Λουτρά ανάλογος Φρουρά.

Έναρξις γίνεται από την 25 Μαΐου ε.ε.

Ταύτα δημοσιεύομεν κατ’ αίτησιν του Διευθηντού των Λουτρών Χατζή Αβδουραχμάνη.

Εν Λαμία την 10 Μαΐου 1856.». (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 5/19-05-1856, σελίδα 4, ψηφιακός σελιδοδείκτης 11).

Στο φύλλο της 1^ης Σεπτεμβρίου 1856 ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ επανέρχεται με μακροσκελές άρθρο για τα Λουτρά Υπάτης. Στο άρθρο αναφέρεται και η εκμετάλλευσή τους από τον Χατζή Αβδουραχμάν αγά: αρχικά οι λουόμενοι διέμεναν στα γύρω χωριά και κάθε πρωί μετέβαιναν στη λίμνη όπου ελάμβαναν το λουτρό τους. Βλέποντας αυτό ο Χατζή Αβδουραχμάν αγάς «συνέστησεν εκεί μικρόν παράπηγμα εν είδει καφενείου, όπως οι λουόμενοι αναπαύονται προς μικρόν εν αυτώ μετά το λουτρόν, και λαμβάνωσι ποτόν τι· βαθμηδόν δε κατεσκεύασε πλείονα εκ ξύλων παραπήγματα, εν οίς και διαρκώς διέμενον οι λουόμενοι, και ούπω μέχρι της σήμερον γίνεται.». Όμως τα παραπήγματα, κατασκευασμένα από λεπτές σανίδες, ήταν ευάλωτα στον άνεμο και με κενά ανάμεσά τους. Το ίδιο και οι καλύβες από κλαδιά που κατασκεύαζε ο ίδιος στο άκρο της λίμνης για να αλλάζουν οι λουόμενοι, οι οποίοι όμως, όταν έβγαιναν από τη λίμνη, διήνυαν αρκετή απόσταση μέχρι να μπουν στις καλύβες. Αυτό είχε ως συνέπεια να εκτίθενται στον ψυχρό αέρα και να κινδυνεύουν με πυρετούς, καταρροή, ρευματισμούς κ.λ.π.. Στη συνέχεια ο συντάκτης του άρθρου, για την αποφυγή όλων αυτών των δυσάρεστων καταστάσεων, προτείνει τη συστηματική εκμετάλλευση των Λουτρών με τη δημιουργία μονίμων εγκαταστάσεων.

Το άρθρο καταλαμβάνει το πρωτοσέλιδο, τη δεύτερη σελίδα και μικρό μέρος της τρίτης σελίδας της εφημερίδας.

Γράφει ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ:

«ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΝ ΥΠΑΤΗ ΘΕΡΜΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΛΟΥΤΡΩΝ.

Τα θερμά της Υπάτης ύδατα αναβλύζουσι κατά το μέσον περίπου πεδιάδος, μεταξύ Οίτης και Όθρυος εξαπλουμένης, επί λοφοπεδίου, εκ τιτανωδών μεν στρωμάτων σχηματιζομένου, ολίγα δε τινα μέτρα υπερέχοντος την της λοιπής πεδιάδος επιφάνειαν, και σχηματίζουσι λίμνην, 30 περίπου μέτρων περιφέρειαν έχουσαν·εις το μέσον αυτής υπάρχει χωνοειδές χάσμα βαθύτατον (80 περίπου μέτρων) εξ ού αναβλύζει διά μιάς μεγάλης και 2 μικρών πηγών το ύδωρ· περί τα χείλη του κρατήρος αυτού υπήρχεν άλλοτε τείχος, ού σώζεται μόνον το τριτημόριον, κατά το βορειοανατολικόν μέρος εισέτι διακρινόμενον διά των χειρών και ποδών του ανερευνώντος λουομένου, πέριξ δε των χειλέων του κρατήρος αυτού λούονται οι πλείστοι· το ύδωρ δεν είναι διαυγές, αλλ’ αιθαλόχρουν, υπόξινον την γεύσιν μετ’ ολίγης δριμύτητος, χλιαρόν μάλλον παρά θερμόν (έχει δηλ. θερμοκρασίαν 3-4 βαθμών περίπου μικροτέραν της μέσης του ανθρωπίνου σώματος), εις την επιφάνειαν αυτού αναβλύζουσι φυσαλίδες αερίων (άτινα πιθανώς είναι ανθρακικόν οξύ και υδροθειομένον αέριον). Η χημική αυτού σύνθεσις δεν είναι εισέτι θετικώς γνωστή, φαίνεται όμως αριδήλως ότι υπερτερεί πολύ εν αυτώ το θείον, ως υδροθειωμένον αέριον, το ανθρακικόν οξύ, και τα ουδέτερα άλατα.

Τα ύδατα ταύτα, όντα κατ’ εποχάς προγενεστέρας εν χρήσει, όπως τούτο εξάγεται εκ του εισέτι περι τα χείλη του κρατήρος υποφαινομένου αρχαίου κυκλικού τείχους, είχον λησμονηθή κατ’ ολίγον, ώστε επί τουρκοκρατείας εις παντελή υπήρχον αχρηστίαν· και μετά την απελευθέρωσιν αυτήν της Ελλ(άδος). πολλά παρήλθον έτη χωρίς ουδείς να επιστήση την προσοχήν του επ’ αυτών. Πρώτη δε η εν Ελλάδι υπό της Γαλλίας αποσταλείσα εταιρεία των φυσιοδιφών, εξετάσασα μεταξύ άλλων και τα ύδατα ταύτα, εξέφρασε προς τινας των κατοίκων την ιδέαν, ότι δύνανται να χρησιμεύσωσι προς θεραπείαν παθών τινων· ιδέαν, ήν εκ των εν Ελλάδι ιατρών πρώτος ο αρχίατρος της Α.Μ. Κ.Βερν. Ροέζερ επισκεφθείς την λίμνην, επιβεβαίωσε και διεκήρυξεν· έκτοτε ήρξαντο να φοιτώσι πάσχοντές τινες κατά πάν θέρος, μετ’ ου πολύ δε ο αρχιφαρμακοποιός της Α.Μ. Κ.Ξαυέρ Λάνδερερ, επισκεφθείς τα ύδατα επιτοπίως, και αναλύσας αυτά χημικώς, έγραψεν ολίγιστά τινα και μετά πλείστης συντομίας περί των φυσικών, χημικών και θεραπευτικών ιδιοτήτων αυτών. Και τότε μέν οι προσερχόμενοι πάσχοντες ενοικίζοντο εις τα πλησίον χωρία, και πάσαν πρωΐαν, μεταβαίνοντες εις την λίμνην, ελάμβανον εν υπαίθρω όλως το λουτρόν, και ανεχώρουν· κατόπιν δε ο εξ Υπάτης Χαντζή Αβδούρ Αχμάνης συνέστησεν εκεί μικρόν παράπηγμα εν είδει καφενείου, όπως οι λουόμενοι αναπαύονται προς μικρόν εν αυτώ μετά το λουτρόν, και λαμβάνωσι ποτόν τι· βαθμηδόν δε κατεσκεύασε πλείονα εκ ξύλων παραπήγματα, εν οίς και διαρκώς διέμενον οι λουόμενοι, και ούπω μέχρι της σήμερον γίνεται. Αλλά τα παραπήγματα ταύτα, εκ σανίδων λεπτών κατασκευαζόμενα, χαίνουσι πανταχόθεν, ώστε ο άνεμος, όστις συνηθέστατα επικρατεί κατά την θέσιν εκείνην, ουκ ολίγον κίνδυνον παρέχει τοίς φοιτηταίς. Πλήν τούτου εις έν της λίμνης άκρον οικοδομούνται παρ’ αυτού καλύβαι εκ κλάδων, όπως οι λουόμενοι εκδύωνται και ενδύωνται εν αυταίς, αλλ’ αύται ουδόλως δύνανται να προφυλάξωσι τον θερμόν εκ του λουτρού εξερχόμενον από της του αέρος επιβλαβούς επηρείας· η δε του λουτρού χρήσις γίνεται εν υπαίθρω, ώστε ο λουόμενος, ου μόνον την κεφαλήν δι’ όλου του λουτρού εκτεθειμένην εις τον ήλιον και τον αέρα, αλλά και εξερχόμενος της λίμνης, έχει ανάγκην να κάμη αρκετά βήματα, ίνα εισέλθη εις την καλύβην, όπως επενδυθή κατά το διάστημα αυτό ουκ ολίγον υποφέρει, θερμός έτι εκ του λουτρού εξερχόμενος εις την οπωσδήποτε ψυχράν ούσαν ατμοσφαίραν. Ένεκα των ελλείψεων αυτών ολίγιστοι των φοιτητών διαφεύγουσι νόσους, εκ ψύξεως προερχομένας, και ιδίως διαλείποντας πυρετούς, ρευματικούς πόνους, καταῤῥους κτλ. Και μ’ όλας όμως τάς ελλείψεις ταύτας πλείστοι συῤῥέουσιν εκ τε των περιχώρων και εξ άλλων επαρχιών, διαφόρους πάσχοντες νόσους, ιδίως δε δερμικάς, αφροδισίους, ελαφρούς ρευματισμούς κτλ. Και οι πλείστοι εξ αυτών εντελώς ιώνται, ή μεγίστην βλέπουσιν ωφέλειαν, ολιγιστοί δε επιστρέφουσιν όπως ήλθον.

Επειδή η θερμοκρασία του ύδατος δεν είνε μεγάλη, δεν επιφέρει το λουτρόν συμφόρησιν μεγάλην εις τα εσωτερικά όργανα ουδέ προκαλούνται άφθονοι ιδρώτες, ούτε η ατονία γίνεται επαισθητή, επομένως άπαντες σχεδόν λαμβάνουσι δύο λουτρά καθεκάστην, δυνάμενοι μάλιστα να διαμένωσιν εκάστοτε ολόκληρον ώραν εν αυτοίς· πλεονέκτημα τούτον μέγιστον! διότι διά της χρονιωτέρας ταύτης εν τώ λουτρώ διαμονής γίνεται μεγίστη η αποῤῥόφησις υπό του σώματος των εν τοίς ύδασι περιεχομένων ιαματικών στοιχείων. Εκτός δε τούτου μεγίστην επιφέρει το ύδωρ αυτό ωφέλειαν διά της εσωτερικής χρήσεως, διότι υπόξινον και ευάρεστον την γεύσιν όν, δύναται να ποθή αφθόνως, ώστε άφθονα μέν τα εν αυτώ στοιχεία αποῤῥοφώνται υπό του σώματος, διά δε των εν αυτώ διαλυτικών αλάτων ενεργεί επί του ήπατος και του λοιπού πεπτικού σωλήνος το μέν ως ελαφρόν υπακτικόν, επάγον 2-3 καθεκάστην κενώσεις μετρίας συστάσεως και χολώδεις, το δε ως διαλυτικόν χρονίων εμφράξεων και ως διορθωτικόν της κράσεως του αίματος.

Κατά της λίμνης τάς άκρας καθιζάνουσιν εκ του αποσυνθετομένου ύδατος γεώδη μόρια, πηλόν τεφρόχρουν και λιπαρότατον αποτελούντα· τον πηλόν τούτον επιχρίουσιν οι λουόμενοι επί τα πάσχοντα του δέρματος μέρη, οίον εξανθήματα διάφορα, όγκους κτλ. Και τηρούσιν ούτον εφ’ ικανήν ώραν επικεχρισμένον· και της χρήσεως δε ταύτης η ωφέλεια επιγίγνεται μεγάλη και πασιφανής· είδον εγώ εν ολίγοις ημέραις εξαλειφόμενα, ως εκ μαγείας, διάφορα του δέρματος εξανθήματα, ή κηλίδας εξ επουλωθέντων ήδη εξανθημάτων· είδον μεταξύ άλλων άνθρωπον ελεφαντιώντα, εις αρίστην περιγενόμενον κατάστασιν μετά την χρήσιν 40 λουτρών, συνοδευομένην και υπό της του πηλού τοπικής επιχρίσεως, ενώ πρίν, κατά την ομολογίαν του, έφερε πλείστα επί του δέρματος και μεγάλα φύματα.

Απέχω του να γράψω ως ιατρός, διότι ακριβής επιστημονική περί των λουτρών αυτών πραγματεία, και λεπτομερής έκθεσις περί της ενεργείας και χρήσεως αυτών και περί των νοσημάτων, εις ά ωφελούσιν, είναι έργον επιμελούς και αόκνου παρατηρήσεως ουχί ημερών, ουδέ μηνών, αλλά σειράς ετών ολοκλήρου· είναι έργον ιατρού, επί πολλά έτη προσκολληθησομένου, και αποκλειστικώς ασχοληθησομένου εις την σπουδήν της φύσεως και ενεργείας των υδάτων αυτών, και εις την επιμελή συλλογήν των εξ αυτών ιαθησομένων νόσων· είναι έργον τέλος, όπερ δεν κατορθούται εν τοίς αφράκτοις του Χαντζή Αβδούρ Αχμάνη παραπήγμασιν, αλλ’ εν καταστήματι, καθ’ όλους τούς κανόνας τής υγιεινής ιδρυθησομένω, εις το οποίον οι πάσχοντες ανέτως και ανεπηρέαστοι από των μεταβολών της ατμοσφαίρας να κάμνωσιν χρήσιν του όσον απλουστάτου μέν και επωφελούς, αλλά τοσούτον δραστηριοτάτου και επισφαλεστάτου αυτού της θεραπευτικής μέσου. Γράφω ως εις εκ των κατά το ενεστώς έτος φοιτησάντων εις τα λουτρά της Υπάτης, ως φοιτητής απλούς, αλλ’ όμως προτιθέμενος, και δυνάμενος οπωσούν, να παρατηρήση ακριβέστερον των άλλων, να μελετήση τάς αρετάς των υδάτων αυτών, να γνωρίση τάς κατά την χρήσιν αυτών υπαρχούσας ελλείψεις, και να ανεύρη το κατ’ αυτόν κατάλληλον της διορθώσεως και χρησιμοποιήσεως μέσον. Ιδού λοιπόν εν γένει οποίας ιδέας επορίσθην εκ των ερευνών μου αυτών, 1)  τα  της  Υπάτης  θερμά  ύδατα  εισίν  αξιολογώτατα  φυσικά  θειούχα  λουτρά,  και δύνανται να διακριθώσιν ου μόνον μεταξύ των Ελλάδι και Τουρκία του αυτού είδους υδάτων, αλλά και μεταξύ των εν απάση τη Ευρώπη, 2) ένεκα των φυσικών και χημικών αυτών ποιοτήτων αι ιαματικαί ενέργειαί των εισίν εκτεταμέναι και αφιλονείκητοι, 3) ωφελούσιν ιδίως επί των χρονίων παθημάτων του δέρματος, επί των συφιλίδων, των χρονίων φλογιστικών νόσων του στήθους και της κοιλίας, των εμφράξεων του σπληνός και ήπατος, των αιμοῤῥοΐδων, των ελαφρών ρευματισμών κλ. 4) η εξ αυτών όμως ωφέλεια ελαττούται, και αι αρεταί των παραγνωρίζονται, ένεκα της κατά την χρήσιν αυτών εντελούς ελλείψεως πάσης προφυλάξεως, και ιατρικής καθοδηγήσεως, και 5) κατάστημα ιδρυόμενον εκείσε κατάλληλον, μετά ιατρού επιστήμονος, δύναται να εκατονταπλασιάση την ωφέλειαν, ν’ αυξήση μεγίστως τον αριθμόν των φοιτητών, και ούτω να παράσχη μεγίστην μέν ευεργεσίαν εις την πάσχουσαν ανθρωπότητα, ου σμικρόν δε κέρδος εις τον οικοδομήσαντα.

Ήδη θέλω εκθέσει τας περί ανεγέρσεως του καταλλήλου καταστήματος σκέψεις μου, και δώσει ιδέαν σύντομον περί του αρμοδιωτέρου σχεδίου, το οποίον συνέλαβον εν τώ νώ, ουχί τόσον κατά μίμησιν άλλων τοιούτων καταστημάτων, όσον οδηγούμενος υπό των φυσικών και ιαματικών ιδιοτήτων των υδάτων αυτών, και προσπαθών να συμβιβάσω τάς απολύτους των προσερχομένων ανάγκας μετά των ενόντων μέσων, ώστε τα λουτρά ταύτα, και τοι καλλιεργούμενα, να διαμείνωσι προσιτά προς πανταδήποτε προσερχόμενον και πλούσιον και πτωχόν, και

1) Το κατάστημα να οικοδομηθή επί της λίμνης, ουχί μακράν αυτής, διότι, αν, χάριν του ποσίμου ύδατος, οικοδομηθή εις τον προς δυσμάς υπάρχοντα πλάτανον, όστις απέχει της λίμνης 1[4 περίπου της ώρας, είναι κατ’ εμέ όλως περιττή η ανέγερσίς του, διότι δεν δύναται ο λουόμενος από του λουτρού να διευθύνηται αμέσως εις την κλίνην του, όπερ είναι ο ουσιωδέστερος όρος των θερμών λουτρών, ενώ ιδρυομένου του καταστήματος επί της λίμνης, ευχερέστατα και δι’ ελαχίστης δαπάνης κατασκευάζεται υδραγωγείον, κομίζον άφθονον ύδωρ από της Οίτης τάς υπωρείας.

2) Να γείνη τετράγωνον, περιλαμβάνον εις το κέντρον αυτού την λίμνην, με δύο οῤῥοφάς, ών η μεν πρόσγειος να περιέχη δωμάτια προς κατοικίαν των υπαλλήλων του καταστήματος και του στρατιωτικού αποσπάσματος, αίθουσαν ξενοδοχείου και καφενείου, ενοικιαζομένας εις τον βουλόμενον να αναλάβη τα έργα του ξενοδόχου, μαγειρείον, και δωμάτια διά τούς απόρους, των φοιτητών και τούς χωρικούς· η δε άνω να περιλαμβάνη δωμάτια 40, ών τα μέν 20 να ήναι χωρητικότητος 4 κλινών τα δε 10 2 κλινών, και τα άλλα μιάς κλίνης· ούτω δε συμβιβάζονται τα οικογενειακά συμφέροντα, ή αι ατομικαί διαθέσεις μετά του βαλαντίου εκάστου, διότι οικογένειά τις, φέρ’ ειπείν δεν θέλει να συγκατοικήση μετ’ άλλων εν τώ δωματίω, λαμβάνει έν δωμάτιον 4 κλινών μόνη είς ανήρ, δεν επιθυμεί να συγκατοικήση μετ’ άλλων, λαμβάνει μόνος δωμάτιον μιάς κλίνης, αλλ’ όμως πληρώνει τριπλάσιον ή διπλάσιον παρά αν συγκατώκει μετ’ άλλων εις δωμάτιον 4 κλινών, όπερ ευχαρίστως θέλει κάμει άλλος, μετρίας ών καταστάσεως κτλ. Εννοείται δε ότι έκαστον δωμάτιον δέον να μη ή γυμνόν, αλλά να περιέχη τα απολύτως αναγκαία έπιπλα, οίον κλίνας, τράπεζαν, καθίσματα, λύχνον, νιπτήρα, κτλ. Τα δωμάτια εκάστης των πλευρών να συγκοινωνούν διά διαδρόμου, εις ού το μέσον να υπάρχη κλίμαξ σκεπαστή, φέρουσα κάτω εις τούς λουτήρας.

3) Το προς χρήσιν των λουτρών ύδωρ να μη διοχετεύηται εις χωριστούς δι’ έκαστον λουόμενον λουτήρας, διότι άκραν έχον εκ φύσεως φύσεως την θερμοκρασίαν, και τα κυριωδέστερα ενερητικά του στοιχεία εις αεροειδή κατάστασιν, ως το υδροθειωμένον αέριον και το ανθρακικόν οξύ, θέλει αποψύχεσθαι μεν τάχιστα, απομονούμενον και μη συγκοινωνούν μετά της όλης λίμνης, αποβάλλει δε, ιστάμενον εν τώ λουτήρι, τα εν εαυτώ ελαφρά και αεροειδή στοιχεία· ένεκα τούτου νομίζω καλλιτέραν και λυσιτελεστέραν την από κοινού λούσιν των πασχόντων, διαιρουμένης της λίμνης εις τμήματα, άπερ μέχρι μέν της επιφανείας του ύδατος να χωρίζωνται διά κιγκλίδων μόνο, άνωθεν δε του ύδατος διά στερεού χωρίσματος. Εις την μίαν πλευράν να λούονται από κοινού οι άνδρες, εις την αντίθετον αι γυναίκες, εις την τρίτην πλευράν να γείνωσι διαιρέσεις, 5 μέν δια γυναίκας και 5 διά άνδρας, επιθυμούντας να λούονται κατ’ ιδίαν (εννοείται δε, ότι αι διαιρέσεις αύται θα χωρίζωσι μόνον υπέρ την επιφάνειαν του ύδατος, ενώ το ύδωρ θα συγκοινωνή κάτωθεν, χωριζόμενον το πολύ πολύ διά κιγκλίδων)· εις την τετάρτην τέλος πλευράν να γείνωσιν εκατέρωθεν μέν δύο μεγάλα δωμάτια προς λούσιν των απόρων και χωρικών, των πληρωνόντων ευτελή ποσότητα, και κατοικούντων εις την πρόσγειον οῤῥοφήν, ή εκτός εις καλύβας, υπ’ αυτών κατασκευαζομένας, εις δε το κέντρον της πλευράς αυτής δύο ή τρία μικρά δωμάτια διά τούς πάσχοντας νόσους του δέρματος κολλητικάς, ή υπόπτους, οίον ψώραν, κνέος (κασσίδαν) λώβαν, σπειρόκωλον κτλ. Το εις τα τελευταία ταύτα δωμάτια εισερχόμενον ύδωρ να μη συγκοινωνή με το των άλλων, αλλ’ εισερχόμενον αδιακόπως, όπως διατηρείται η θερμοκρασία του, να εξέρχηται προς τα εκτός δι’ ιδιαιτέρων σωλήνων· κατάλληλον όθεν είνε να γείνωσι τα μονωτήρια ταύτα δωμάτια κατά το κέντρον της πλευράς εκείνης, εξ ής θέλει εκρέει της λίμνης όλης το ύδωρ.

4) Τα ρηθέντα ταύτα τμήματα των λουτρών να γείνωσιν περιπεφραγμένα καλώς και σκεπασμένα, να φθάσωσιν από του άκρου της λίμνης μέχρι του κρατήρος, όπου θέλουσι γείνη κιγκλίδες εν τω ύδατι, ίνα μη τις των λουομένων εξολισθήση εις τον κρατήρα και πνιγή· εν τώ ύδατι να γείνωσιν έδραι εκ λίθου διαφόρου ύψους, διά να κάθηνται οι λουόμενοι ανέτως επ’ αυτών εις δε το χείλος της λίμνης να υπάρχη ισομέγεθες με το τμήμα της δεξαμενής πάτωμα, κάλλιστα περιπεφραγμένον, ίνα επ’ αυτού εκδύωνται και ενδύωνται οι λουόμενοι καταβαίνοντες μέν εξ αυτού εις την λίμνην διά κλίμακος, εξερχόμενοι δε αυτού διά θύρας αγούσης εις την προς τα δωμάτια φέρουσιν κλίμακα· εις το πάτωμα δε τούτο δύναται ο βουλόμενος εκ των λουομένων να στήση πρόχειρον τινα κλίνην όπως κατακλίνηται αμέσως επ’ αυτής μετά το λουτρόν, μέχρις εφιδρώσεως, αν ένεκα θεραπευτικών λόγων υπαγορεύηται το τοιούτον υπό του ιατρού.

5) Μικρός τις διάδρομος μεταξύ των τμημάτων αυτών να άγη πλησίον του κρατήρος, όπως εκείθεν αρύηται ύδωρ εκάστην πρωίαν διά την εσωτερικήν των πασχόντων χρήσιν.

6) Να διορισθή ιατρός, εξετάζων και καθοδηγών τούς προσερχομένους εις την χρήσιν των λουτρών, κρατών δε λεπτομερείς ιστορίας των νόσων, της καταστάσεως αυτών κατά την άφιξιν του πάσχοντος, τάς επιγιγνομένας ή μη επί τα κρείττω ή επί τα χείρω μεταβολάς αυτών εκάστην ημέραν κτλ. και δίδων εις το τέλος του θέρους γενικήν στατιστικήν και επιστημονικήν έκθεσιν.

7) Να παρακληθή τις των εν Ευρώπη διασήμων χημικών, ίν’ αναλύση αποσταλησόμενον ύδωρ εκ της λίμνης αυτής, και ούτω γνωσθώσιν ακριβώς αί τε χημικαί και θεραπευτικαί αυτού ιδιότητες (όπως εγένετο τούτο διά τα ύδατα της εν Κύθνω πηγής του Κακάβου, υπό του περιωνύμου χημικού του Μονάχου Κ.Λιέβιχ).

8) Να συσταθή υδραγωγείον, όπερ να μεταφέρη παρά τώ καταστήματι ύδωρ άφθονον και πόσιμον εκ πηγής τινος, των εν ταίς υπωρείαις της Οίτης ουσών.

9) Να γείνη, ει δυνατόν, προς πλείονα ευκολίαν της συγκοινωνίας αμαξωτή η από Στυλίδος και Λαμίας μέχρις Υπάτης οδός, διερχομένη έξωθεν του καταστήματος.

10) Να δενδροφυτευθώσιν εκ των πέριξ του καταστήματος όσα μέρη είναι επιδεκτικά βλαστήσεως δένδρων μεγάλων, και ιδίως το προς το βορειοδυτικόν της λίμνης υπάρχον ήδη κατάφυτον από λίγους (καναπίτσας) μέρος, όπερ νομίζω επιδεκτικώτατον καλλιεργείας, διότι τα κάτωθεν της λίμνης μέρη μέχρι μικρού τινος διαστήματος εισι τιτανώδη όλως και ανεπίδεκτα καλλιεργείας.

Ταύτα είναι όσα εγώ νομίζω ικανά προς σύστασιν καταλλήλου καταστήματος, αυξήσαντος κατά μέγιστον λόγον την τε των υδάτων αυτών αρχίσασαν ήδη υπόληψιν και των φοιτητών την πληθύν. Πιστεύω εν πεποιθήσει, ότι τοιούτου καταστήματος ανεγειρομένου, θέλουσι προσέρχεσθαι κατ’ έτος τοσούτοι πάσχοντες, ώστε ου μόνον τα έξοδα και τούς τόκους των χρημάτων να παρέχωσιν, αλλά και ωφέλειαν ου σμικράν, εις τον επιχειρήσοντα την φιλάνθρωπον συγχρόνως ταύτην και επικερδή επιχείρησιν. Ελπίζω δε ότι η Σεβ. Κυβέρνησις θέλει λάβει πρόνοιαν τινα υπέρ της καλλιεργείας ενός των λαμπροτέρων και ευγενεστέρων της Φθιώτιδος προϊόντων, και ή θέλει επιχειρήσει αυτή την ανέγερσιν του ουσιώδους αυτού φιλανθρωπικού καταστήματος, ή θέλει διευκολύνει και υποστηρίξει γενναίον τινα κεφαλαιούχον, ή φιλοκερδή τινα εταιρείαν εις την εθνοφελή ταύτην επιχείρησιν, ήτις ου μόνο θέλει γείνη πρόξενος μεγάλης ωφελείας εις πλείστους πάσχοντας αδελφούς, αλλά και την εθνικήν φιλοτιμίαν ουκ ολίγον θέλει ικανοποιήση, και τα εν τη Φθιώτιδι αναβλαστάνοντα ήδη του πολιτισμού σπέρματα θέλει αρδεύσει διά της ένεκα των λουτρών γενησομένης κατ’ έτος συνεπιμιξίας.

Δ.***» (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 20/01-09-1856, σελίδες 1, 2 & 3, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 38 & 39).

Τα επόμενα έτη 1857 και 1858 πιθανώς ο Χατζή Αβδουραχμάν αγάς δημοσίευσε και πάλι αγγελία για τη χρήση των Λουτρών. Ελλείπουν όμως τα φύλλα της εφημερίδας ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ των μηνών Απριλίου, Μαΐου και Ιουνίου σε ψηφιακή μορφή και επομένως δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί έρευνα.

Το 1859 δημοσιεύεται και πάλι στην εφημερίδα ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ αγγελία από τον Χατζή Αβδουραχμάν αγά:

«ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΙΣ

Ο Χατζιαμπδουραχμάνης, διευθυντής των λουτρών Υπάτης ειδοποιεί το κοινόν, ότι τα παρ’ αυτού διευθυνόμενα λουτρά εισίν εις πλήρην ενέργειαν από τάς 10 του τρέχοντος.

Οι πένητες, όσοι παρουσιάσωσι πιστοποιητικόν της δημοτικής αρχής των, επικυρωμένον από την διοικητικών αρχών, απαλλάτονται πάσης πληρωμής δικαιωμάτων των λουτρών.

Ο Χατζιαμπτουραχμάνη πεποιθώς, ότι θέλει τιμηθή εφέτος από πολλούς και διαφόρων τάξεων πολίτας, ένθεν μέν διά την γνωστήν ήδη Ιαματικότητα των λουτρών ένθεν δε διά την υπάρχουσαν σταθεράν ασφάλειαν, εφιλοτιμήθη και επέφερεν ικανήν βελτίωσιν εις τάς διά παραπηγμάτων κατοικίας, και εις την προμήθειαν όλων των τροφίμων, τα οποία θέλουσιν ευρή άφθονα, όσοι τυχόν ζητήσωσι την θεραπείαν των εις τα παρ’ αυτού διευθυνόμενα λουτρά της Υπάτης.». (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 160/16-05-1859, σελίδες 3 & 4, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 155 & 156).

Το 1860 η αγγελία χρήσης των Λουτρών δημοσιεύεται στην νεοκδοθείσα λαμιώτικη εφημερίδα ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ. Πιθανώς ο Χατζή Αβδουραχμάν αγάς έγινε συνδρομητής στη συγκεκριμένη εφημερίδα λόγω της φθηνότερης συνδρομής. Η συνδρομή ανερχόταν σε 20 δρχ./έτος ή 10 δρχ./εξάμηνο για τη ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ ενώ για την εφημερίδα ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ 24 δρχ/έτος ή 12 δρχ./εξάμηνο.

Γράφει η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ:

«ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΙΣ.

Την α΄ του επιόντος μηνός Μαίου αρχίζει η χρήσις των μεταλλικών υδάτων της Υπάτης.

Ο Χατζή Μπαπάς Αβδουραχμάνης θέλει προσφέρει προς τους προσερχομένους πάσαν ευκολίαν προς άνετον κατάλυσιν, και προς προμήθειαν των τροφίμων.

Οι αποδεδειγμένως πένητες, οι φέροντες πιστοποιητικόν της Δημοτ. Αρχής της μονίμου κατοικίας των, και οι εξυπηρετούντες στρατιώται απαλλάσονται της πληρωμής.

Υπάτη την 20 Απριλίου 1860.

Χατζή Αβδουραχμάνης.

Σ.Σ. Ο Χατσή Μπαπάς Αβδουραχμάνης είναι γνωστός διά την φιλοφροσύνην του και τάς περιποιητικάς διαθέσεις του. Δεν έχομεν δε ουδεμίαν αμφιβολίαν ότι και διά τάς οποίας ο ειρημένος δίδει πάντοτε ευκολίας, η συρροή εις τα θερμά λουτρά της Υπάτης εφέτος θέλει είσθαι μεγάλη.». (πηγή: ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ, φύλλο 16/23-04-1860, σελίδες 2 & 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 8).

Πράγματι η κοσμοσυρροή στα Λουτρά υπήρξε αυξημένη, γι’ αυτό σε επόμενο φύλλο της η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ προτρέπει την κατασκευή μονίμων εγκαταστάσεων και προτείνει «να γείνη απόπειρα ιδιωτικού συναγωνισμού». Σε περίπτωση αποτυχίας αυτών των προσπαθειών, ως τελική λύση η εφημερίδα προτείνει να «αναλάβη το δημόσιον την ανέγερσιν καταστημάτων».

Γράφει η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ:

«Κατ’ έτος εξακολουθούσι συῤῥέοντες άπειροι άνθρωποι εις τα εν Υπάτη θερμά ύδατα, η χρήσις των οποίων απεδείχθη λίαν ωφέλιμος και σωτηριωδεστάτη.

Η συῤῥοή αύτη επαυξάνει, καθ’ όσον οι εκ της επαράτου ληστείας φόβοι εξέλιπον, η δ’ ασφάλεια απεκατέστη πληρεστάτη· αλλ’ είναι ανάγκη τέλος πάντων να λάβη πρόνοιαν η Κυβέρνησις όπως αποκατασταθώσι τα θερμά ταύτα ύδατα χρησιμώτερα διά της ανεγέρσεως καταστημάτων. Τουλάχιστον πρέπει να γείνη απόπειρα ιδιωτικού συναγωνισμού, διότι η υπάρχουσα κατάστασις δεν δύναται να παρέξη εγγυήσεις εις τούς πάσχοντας ότι ακινδύνως δύνανται να κάμωσι χρήσιν των λουτρών εκτιθέμενοι εις την επήρειαν της πολλάκις πλείστας μεταβολάς λαμβανούσης ατμοσφαίρας.

Αλλ’ αν το μέτρον τούτο αποτύχη, ας αναλάβη το δημόσιον την ανέγερσιν καταστημάτων, διότι είναι σκληρόν ομολογουμένως ν’ αποστερείται η ανθρωπότης ενός ιαματικού μέσου, το οποίον η φύσις εδωρήσατο, ημείς δε καταφρονούμεν·εκτός δε τούτου το δημόσιον εξασφαλίζει ένα πόρον όστις υπόσχεται αναλόγους ωφελείας απέναντι της δαπάνης εις ήν θα υποβληθή· δεν εννοούμεν άρα τον λόγον της αναβολής και ευχόμεθα ο νύν Υπουργός των Εσωτερικών να λάβη την δέουσαν φροντίδα διά το κοινωφελές τούτο έργον.». (πηγή: ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ, φύλλο 26/09-07-1860, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 13).

Σε επόμενο φύλλο της η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ κάνει έκκληση για την κατασκευή δρόμου:

«…2]. Επειδή οι προσερχόμενοι εις τα Λουτρά της Υπάτης αναγκάζονται να διημερεύωσι εν μέσω του καύσωνος εις τα εκείσε άθλια παραπήγματα με βλάβην της υγείας αυτών, διετάχθη ο Δήμαρχος επισήμως, τη συνενοήσει Μηχανικού, να υποβάλη εις την επιψήφισιν του Δημοτικού Συμβουλίου κατάλληλον αμαξωτήν οδόν από Υπάτης εις Λουτρά και ετέραν από Μηξάταις εις Λουτρά, ώστε οι φοιτώντες εις τα Λουτρά δύνανται να διαμένωσι διαρκώς είς τε την Υπάτην και εις το χωρίον Μηξάταις, και μόνον διά την χρήσιν των Λουτρών να καταβαίνωσι, και κατόπιν να επανέρχωνται εις τάς αναπαύσεις των διά των αμαξών…». (πηγή: ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ, φύλλο 49/10-12-1860, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 42).

Τον Απρίλιο του 1861 ο Χατζή Αβδουραχμάν αγάς απεβίωσε. Τρεις μήνες περίπου μετά το θάνατό του, ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ δημοσίευσε στη στήλη «ΔΙΑΦΟΡΑ» άρθρο για τις πραγματοποιηθείσες εργασίες καθαρισμού της λεκάνης των Λουτρών και τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις:

«Η επενεχθείσα εφέτος βελτίωσις εις τα λουτρά της Υπάτης ήτον επόμενον να προσελκύση πολλούς εκ διαφόρων μερών του κράτους και εξ αυτής της επαρχίας Φθιώτιδος, οίτινες συνέρρευσαν εις τα ειρημένα Λουτρά, και ωφεληθέντες μεγάλως ευχαριστήθησαν διότι ο καθαρισμός της Λεκάνης, ήτις προ αμνημονεύτων χρόνων ήτο πλήρης βορβόρου, ξύλων και πετρών, η κατασκευή των παρά την Λεκάνην Λουτήρων, η ανέγερσις νέων, ευρυχώρων, και όσον ένεστι φιλοκάλων παραπηγμάτων προς κατοικίαν των λουομένων, η προμήθεια όλων σχεδόν των αναγκαίων προς τροφήν, η προσφερομένη προθύμως υπηρεσία, και τέλος η αξιόλογος διεύθυνσις ευχαριστούσι πάντας, όσοι προσέρχονται εις τα ειρημένα Λουτρά.

Εκτός όλων τούτων των πλεονεκτημάτων εφάνη προσέτι και ο κρατήρ της Λεκάνης, εφ’ ού αύτη, ως εῤῥέθη, εκαθαρίσθη καλώς, και ανεκαλύφθησαν πλάκες επί του στομίου του κρατήρος, έχουσαι επιγραφάς αρχαίας, αίτινες αναγινωσκόμεναι δύνανται να συνδράμωσι τα μέγιστα την επιστήμην προς καλυτέραν διάγνωσιν της χρήσεως, ήν οι αρχαίοι έκαμον των ειρημένων Λουτρών και των εξ αυτών ωφελειών.

Ο Κύριος Νομάρχης Φθιωτιδοφωκίδος άμα πληροφορηθείς περί της ευρέσεως τοιούτων επιγραφών διέταξε τον Νομοϊατρόν Κύριον Χρυσοχόου διά να αναγνώση, ει δυνατόν, τάς ειρημένας επιγραφάς· εκ της κατωτέρω όμως δημοσιευμένης αναφοράς του ειρημένου ιατρού προς την Νομαρχίαν εξάγεται ότι δεν ανεγνώσθησαν μέν αι επιγραφαί, καθ’ ό κεκαλυμμέναι από απολιθώσεις, μόλα ταύτα δι’ αυτής περιγράφεται η αρχαία κατασκευή του Κρατήρος. Φρονούμεν όμως ότι και το Υπουργείον και η διοικητική αρχή έχουσι καθήκον να λάβωσι σπουδαιοτέραν πρόνοιαν, όπως διά χημικής τινος αναλύσεως των επί των επιγραφών απολιθώσεων, κατορθώσωσι την ακριβή ανάγνωσιν των επιγραφών· αλλ’ εννοείται ότι ταύτα πρέπει να γίνη εις εποχήν κατάλληλον, ότε παύει και η χρήσις των Λουτρών, διότι η εργασία αύτη, ήτις βεβαίως απαιτεί ικανόν χρόνον, ικανήν επασχόλησιν, γενομένη εις την εποχήν ταύτην, ότε πλήθος πολιτών περιμένωσι να λουσθώσι, δεν ενεργείται καταλλήλως, διότι είναι ανάγκη να κενωθή εντελώς η Λεκάνη και επί ημέρας να μείνη κενή, όπως δυνηθώσιν οι αρχαιολόγοι να εργασθώσι και αναγνώσωσι τάς ειρημένας επιγραφάς.

Ιδού και η αναφορά του Νομοϊατρού Κυρίου Π. Χρυσοχόου προς την Νομαρχίαν.

Προς την Β. Νομαρχίαν Φθιώτιδος και Φωκίδος.

Κύριε Νομάρχα.

Ευθύς μετά την πληροφορίαν ήν έλαβον, ότι εν τοίς ύδασι της λεκάνης των ιαματικών υδάτων Υπάτης υπάρχουσιν επί μαρμάρου επιγραφαί, συνέλαβον την ιδέαν, ότι αύτοι ήθελον είσθαι λίαν περίεργοι, και ότι πιθανώς να υπάρχωσι μετ’ άλλων χαρακτήρα αρχαιότητος εχόντων· μετά σπουδής μετέβην ίνα εκκενώσω το ύδωρ της λεκάνης καθ’ ήν ώραν ουδείς ελούετο κατά ημετέραν διαταγήν.

Ιδού δε, Κύριε Νομάρχα, τα αναφανέντα και χαρακτήρα αρχαιότητος έχοντα.

Ο κρατήρ, δι’ ού αναβρύει το αξιόλογον και σπάνιον ιαματικόν αυτό ύδωρ έχει σχήμα ελλειψοειδές ολίγον προς Μ(εσημβρίαν). ανώμαλον, έχον βαθύτερα τα χείλη εν μέρει προς Μ(εσημβρίαν). και καθολοκληρίαν προς Α(νατολάς)..

Προς την Β(ορείαν). επί του χείλους του κρατήρος, προς την Δ(υτικήν). και κατά το τρίτον προς την Μ(εσημβρινήν). πλευράν επί του χείλους αυτού υπάρχει τοίχος αρχαίος εν είδη αρχαίου Π. διά λελαξευμένων λίθων μεγάλων τετραγώνων, πεντήκοντα περίπου εκατοστομέτρων αποτελούντων το πλάτος. Ο προς Δ(υσμάς). τοίχος είναι μακράν του χείλους του κρατήρος έν και ήμισυ μέτρον περίπου, και από του τοίχου τούτου προς τον κρατήρα διακρίνονται διά των ποδών εντός του ύδατος προχωρούντες τρείς βαθμίδας, οι οποίαι αν διά προσθετών λίθων ήναι κατασκευασμέναι ή επί βράχου λελαξευμέναι είναι δύσκολον ναδιαγνωσθή, ένεκα της απολιθωμένης τιτάνου του ύδατος. Το μήκος δε του τοίχου προς την Β(ορείαν). πλευράν του κρατήρος έχει μήκος 12 σχεδόν μέτρων, του προς την Δ(υτικήν) πλευράν έχει τέσσαρα περίπου, και του προς την Μ(εσημβρινήν). 2 περίπου μέτρων. Εις τον τοίχον της Β(ορείας). πλευράς, ως και εις το της Δ(υτικής). Μ(εσημβρινής). υπάρχουσι χωρίσματα κανονικά κατά πλάτος του τοίχου, δι’ ών πιθανώς ή το ύδωρ εξήρχετο προς τους λουτήρας, ή ήτο το όριον της διαιρέσεως των λουτήρων έξωθεν του τοίχους κειμένων.

Προς το άκρον του τοίχου της Β(ορείας) πλευράς του κρατήρος, το προς Α(νατολάς). κλίνον κα σχηματίζον γωνίαν, υπάρχει εν τη γωνία ορθογώνιος λίθος επί την επιφάνειαν του οποίου υπάρχουσι τα εν παραρτήματι και σχεδόν προσόμοια τώ σχήματι γράμματα Ελληνικά, μη κιονηδόν γεγραμμένα. Των γραμμάτων τούτων ο τρόπος της γλυφής, κατ’ εμέ, εμφαίνων εποχήν των Ελλήνων Ρωμαϊκήν, ιδίως επί Αυγούστου, διότι εν παραδείγματι το άλφα εκ της αρχαιοτάτης εποχής μέχρι της εποχής των Ρωμαίων ηκολούθησε τάς εξής γραφάς . . . . .

Πολλά της αρχαίας ταύτης επιγραφής γράμματα εισί σποράδην δυσδιάγνωστα, ένεκα της επ’ αυτών απολιθώσεως της τιτάνου του ύδατος μετά της ψάμου, ως και ολόκληρον το τέλος της επιγραφής. Εις την επιγραφήν ταύτην αναφέρεται το όνομα της Αφροδίτης και τινων Λαοδικών τα ονόματα.

Δεν ηθέλησα να εγγίξω την επικαλύπτουσαν τα γράμματα απολίθωσιν, ήτοι διά χημικών μέσων να δοκιμάσω να διαλύσω την τίτανον σκληρώς απολιθωμένην ούσαν, μέχρι νεωτέρας διαταγής του Υπουργείου, διά να εξαχθή τελεία έννοια της επιγραφής.

Εν Λαμία την 20 Ιουνίου 186(1).

Ευπειθέστατος ο Νομοϊατρός

Π.Μ.Χρυσοχόος

Τα επί μαρμάρου ορθογωνίου εις την γωνίαν του προς την Β(ορείαν) πλευράν χείλους του κρατήρος αρχαίου τοίχοι εν τη λεκάνη των εν Υπάτη Ιαματικών υδάτων ευρεθέντα Ελλ. γράμματα αρχαία, πολλά των οποίων η τίτανος μετά της ψάμμου των υδάτων απολιθωθείσα καλύπτει και καθιστά λίαν δυσδιάγνωστα, αλλά αναμφίβολα τα διά στιγμών επ’ αυτών σημειωμένα εισί τα ακόλουθα.

. . . .  α β, ρ, ο-ι - - -

-σ κ η ν α ι ς=π ο ι- - -

- - ν ε ω τ ε ρ ο υ  δ α - -

- - κ ι σ ω ν α – ο π α σ - -

κ λ ε α ς  ε - - Α φ ρ ο δ ι τ - -

ρ α τ α  --- --- --- ---  α λ ι –

α ζ ε - - - - ι η γ ο υ –

δ ρ ε ο υ  ι α ι τ ε ο θ ε  --- ---

- χ ι β ο - - α ο δ ι κ α - -

Ν - - ι ο ς  Δ α φ ν ο ς  Δ - -

- Ν α π ο κ α λ α ι σ τ ρ –

- - -  λ α ι σ  -  π ε σ

- - - -  κ α  - - -  β ρ

- - - - - - - - -

- - - - -  ο α μ  - -». (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 268/01-07-1861, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 362).

Τέλος, στις 29 Ιουλίου της ίδιας χρονιάς η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ δημοσιεύει την είδηση διορισμού του ιατρού Ιωάννη Ζωγραφίδη στα Λουτρά Υπάτης με την επισήμανση ότι θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την βελτίωση των συνθηκών χρήσης των Λουτρών.

Γράφει στη στήλη «ΔΙΑΦΟΡΑ»:

«Έχομεν θησαυρούς τους οποίους δεν εκαλλιεργήσαμεν διά να ωφεληθώμεν. Είς εκ των θησαυρών ούς έχει η πατρίς μας είναι και τα θερμά ύδατά της, τα μεταλλικά, δωρηθέντα υπό του θεού προς παρηγορίαν των πασχόντων, ως καταφυγή των ιατρών. Η πατρίς μας, πλουσία μεταλλικών υδάτων, έχουσα κλίμα ευκραές, ήθελε προσελκύσει απείρους ξένους αν αι κατά καιρούς κυβερνήσεις ελάμβανον πρόνοιάν τινα προς ακριβή εξέτασιν της ποιότητος και χρησιμότητός των και προς άνετον βίον των εκεί χάριν βελτιώσεων της υγείας μεταβαινόντων, αν διευκόλυνε τα μέσα της μεταβάσεως, και αν απ’ αρχής διώριζεν ιατρούς τακτικώς μισθοδοτουμένους, και υποχρεωμένους να κάμνωσι τακτικάς παρατηρήσεις και εκθέσεις περί της ωφελιμότητός των. Τίποτε εξ όλων τούτων δεν επεχειρίσθη καμμία Κυβέρνησις σπουδαίως και οι θησαυροί μας ούτοι κείνται μέχρι τούδε τεθαμμένοι, δυνάμεθα να είπωμεν. Ελπίζομεν ότι η ενεστώσα Κυβέρνησις ήρχισε σπουδαίως να σκέπτεται περί του αντικειμένου τούτου, διότι κατ’ αυτάς διώρισε τακτικόν ιατρόν εις τα λουτρά Υπάτης τον νοήμονα ιατρόν κύριον Ιωάννην Ζωγραφίδην, όστις κατά το παρελθόν έτος εξ οικείας προαιρέσεως επιεκέπτετο και εκάστην τους εκεί μεταβάντας και συνήθροισε…πρατηρήσεις περί της ωφελιμότητος, άς δι’ εκθέσεώς του μακράς διεβ΄βιασεν εις την Κυβέρνησιν. Δεν γνωρίζομεν τι ως προς άλλα λουτρά έπραξεν, αλλ’ ενταύθα εξησφάλισε τους πασχοντας δούς αυτοίς ιατρόν κάτοχον της επιστήμης, όστις δύναται να συμβουλεύση αυτούς περί της καταλλήλου χρήσεώς των. Δεν αρκεί όμως μόνος ο διορισμός ιατρού. Πρέπει να κατασταθή η μετάβασις ευχερής δι’ αμαξωτών δρόμων από των παραλίων μέχρις εκεί και από εκεί μέχρι των πλησιεστέρων χωρίων, ένθα ευρίσκει τις κατά το μάλλον ή ήττον κατοικίαν υγιεινήν, τα προς τροφήν αναγκαία και κλίμα τερπνόν, ενώ εκεί μένων εκτίθεται εις τον καύσωνα της ημέρας κα ιτην δρόσον της νυκτός, διότι είναι τεθαμμένος εντός καλύβης κακώς κατασκευασμένης ομίας με εκείνας τάς οποίας κατεσκεύαζον οι πρωτόπλαστοι, διότι τα μέσα της ζωής δυσκόλως δύναται να τα προμηθευθή κα ιδιότι το κλίμα δεν είναι παντάπασιν συντελεστικόν εις την υγείαν.». (πηγή: ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ, φύλλο 81/29-07-1861, σελίδες 1 & 2, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 78 & 79).

Ο διορισμός του ιατρού δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 44/Α/24-08-1861 στη στήλη «Αγγελίαι αφορώσαι την δημόσιον υπηρεσίαν» ως εξής: «Διά Β.Διατάγματος από 2 Ιουλίου διωρίσθη ιατρός εις τα λουτρά της Υπάτης ο Ι.Χ.Ζωγραφίδης, η δε υπηρεσία του θέλει διαρκεί από 1 Μαΐου μέχρι τέλους Σεπτεμβρίου.».

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

1. Εφημερίδα ΑΙΩΝ.

2. Εφημερίδα ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ.

3. Εφημερίδα ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ.

4. Εθνικό Τυπογραφείο.

5. G.A.Perdicaris, The Greece of the Greeks, Volume 1, New York 1845, pp. 213-220.

6. Κων. Ι. Κοτσίλης-Ιωάννα Κ. Κοτσίλη, Η Ελλάδα των Ελλήνων από τον G.A.Perdicaris, Α.Μ. μετέπειτα Προξένου των ΗΠΑ στην Αθήνα, Νέα Υόρκη 1845 (Τόμος Ι, Κεφ. 19-22, Υπάτη-Λαμία-Θερμοπύλες και Διάκος). Άρθρο στην περιοδική έκδοση ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6 (1985), σελίδες 55-73.