Ο λήσταρχος Αναστάσιος Καλαμάτας στα Τρία ποτάμια και η αιματηρή συμπλοκή με οροφύλακες και κατοίκους του Τσερνοβιτίου το 1852

            Εισαγωγή

Ο Αναστάσιος Καλαμάτας από τη Σπερχειάδα ήταν ο πιο γνωστός λήσταρχος στη Φθιώτιδα την περίοδο 1834-1853. Η συμμορία του ήταν συνήθως πολυπληθής και δρούσε στην περιοχή. Όταν κινδύνευε από τα ελληνικά αποσπάσματα μετέβαινε στην τότε οθωμανοκρατούμενη Θεσσαλία. Κατά καιρούς η δράση του παρουσίαζε έξαρση. Τον Νοέμβριο του 1844 με το Βασιλικό διάταγμα «Περί αμνηστείας εις άτομα ληστών» (ΦΕΚ 33/Α/10-11-1844) δόθηκε αμνηστία στους ληστές Καλαμάτα, Γιαταγάνα και Καταρραχιά. Παρ’ όλα αυτά το 1848 η συμμορία του Καλαμάτα δρούσε και πάλι στη Φθιώτιδα. Η εφημερίδας Η ΕΛΠΙΣ κυκλοφόρησε ειδικό δισέλιδο φύλλο χωρίς αρίθμηση την πρωτοχρονιά του 1852, στο οποίο καταγράφεται η εμπειρία του διανομέα της εφημερίδας από τη συνάντηση και διαβίωσή του με τη συμμορία του Καλαμάτα «προς το μέρος της Υπάτης» (εφημερίδα Η ΕΛΠΙΣ, φύλλο χωρίς αρίθμηση του νέου έτους 1852, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 235 & 236).

Η δράση του Καλαμάτα συνεχίσθηκε έως τον θάνατό του τον Αύγουστο του 1853. Ο ληστής Μήτρος Κροκίδας, μέλος της συμμορίας, σε κατάθεσή του ενώπιον του αντιεισαγγελέα Πρωτοδικών Λαμίας Ν.Παρασκευόπουλου ισχυρίσθηκε, ότι πυροβόλησε τον Καλαμάτα την ώρα που κοιμόταν (βλέπε την κατάθεση του Μήτρου Κροκίδα στην ανάρτηση: Φόνος του ιερέα Ροβολιαρίου Παπανικόλα Γιαννιτσιώτη από ληστή το 1853). Την είδηση του θανάτου του Καλαμάτα δημοσίευσε η εφημερίδα ΑΙΩΝ αναφέροντας όμως ότι τον σκότωσε ο Παναγιώτης Χαρμπής: «-ΛΑΜΙΑ, 31 Αυγούστου. Ταύτην την στιγμήν μάς ήλθεν η είδησις περί του φόνου του κακούργου Καλαμάτα, επί του Οθωμανικού, από τον φιλόπατριν Έλληνα Παναγιώτην Χαρμπήν, Κολτσήν του Δερβεναγά» (εφημερίδα ΑΙΩΝ, φύλλο 1388/02-09-1853, σελίδα 4).

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο γιος του λήσταρχου Αναστάσιου Καλαμάτα, Βελισάριος Καλαμάτας, συνέβαλε στην εξόντωση του λήσταρχου Τσουλή το 1895 όντας καταδότης του στο απόσπασμα και πρώην ληστής και ο ίδιος (βλέπε Εικ. 12 και Εικ.13 στην ανάρτηση: Η εξόντωση του λήσταρχου Γιάννη Τσουλή και των συντρόφων του μέσα από τον τύπο της εποχής).

 

Το αιματηρό επεισόδιο στο Τσερνοβίτι

Στις 25 Φεβρουαρίου 1852 ο Αναστάσιος Καλαμάτας με τη συμμορία του εισέβαλε στο Ελληνικό έδαφος και λημέριασε στα Τρία ποτάμια (Εικ.1). Ακολούθησε αιματηρή συμπλοκή με στρατιώτες της Οροφυλακής και κατοίκους του Τσερνοβιτίου.

 

 

Εικ.1. Στο βάθος χαμηλά τα Τρία ποτάμια όπου λημέριασε ο λήσταρχος Αναστάσιος Καλαμάτας. Οι λόφοι από δεξιά, όπως φαίνεται η φωτογραφία, είναι: στ’ Κοντοβά τα ταμπούρια, η Μαυρικοπούλα, η ψηλότερη Μαυρίκα και αριστερά το Αρκουδοπούρνι. Την εποχή αυτή η γραμμή των μεθορίων διέρχονταν από αυτούς τους λόφους (πηγή: Ομάδα Palaiokerasia Fthiotidas).

 

 

Εικ.2α. Ο λιθοσωρός είναι ότι απέμεινε σήμερα από το ελληνικό φυλάκιο. Δεξιά πίσω από τον έλατο διακρίνεται ο λόφος Μαυρίκα. (πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου).

 

 

 

Εικ.2β. Ο λόφος Μαυρίκα (1.557 μέτρα υψόμετρο). (πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου).

 

Η είδηση της συμπλοκής δημοσιεύθηκε στις αθηναϊκές εφημερίδες ΑΙΩΝ, ΑΘΗΝΆ και ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ καθώς και στην εφημερίδα Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ της Σμύρνης.

Ο ΑΙΩΝ κάλυψε λεπτομερώς το γεγονός σε δύο φύλλα του. Η ΑΘΗΝΆ το κάλυψε περιληπτικά, αναφέροντας όμως το Τσερνοβίτι ως Στροβίνι προφανώς από λάθος μεταφορά του ονόματος ή δυσανάγνωστου χειρογράφου. Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ αναμεταδίδει την είδηση από την ΑΘΗΝΆ καταγράφοντας κι αυτή λανθασμένα το Τσερνοβίτι ως Στροβίνι. Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ μεταδίδει περιληπτικά την είδηση.

Η είδηση μεταδόθηκε ως εξής:

1) ΑΙΩΝ:

Στο φύλλο της 1^ης Μαρτίου 1852 έγραψε ότι ο Αναστάσιος Καλαμάτας από το λημέρι του στα Τρία ποτάμια έστειλε τέσσερις ληστές της συμμορίας του προς το Τσερνοβίτι για ανίχνευση. Έγιναν αντιληπτοί από βοσκούς, οι οποίοι φώναξαν «Κλέφτες!». Τις φωνές άκουσαν έξι στρατιώτες του παρακείμενου σταθμού εκ των οποίων οι τέσσερις πυροβολώντας κινήθηκαν κατά των ληστών. Οι ληστές οπισθοχώρησαν παρασύροντας τους στο λημέρι τους, του οποίου οι στρατιώτες αγνοούσαν την ύπαρξη. Από εκεί δέχτηκαν τα ομαδικά πυρά των υπολοίπων ληστών. Επιτόπου έπεσαν νεκροί τρείς στρατιώτες. Ο τέταρτος και οι άλλοι δύο από τον παρακείμενο σταθμό καταδιωκόμενοι στα ρέματα και τις χαράδρες του Τσερνοβιτίου, πότε κρυμμένοι στους θάμνους και πότε δεχόμενοι πυρά από τους ληστές, έφτασαν μετά από 8 ώρες στη Στυλίδα «κατεξεσχισμένοι» από τα πουρνάρια, κ.ά..

Στο επόμενο φύλλο της 5^ης Μαρτίου 1852 η εφημερίδα επανέρχεται με περισσότερες λεπτομέρειες: η εισβολή των 70 ληστών με επικεφαλής τον Καλαμάτα στο Ελληνικό έγινε στις 25 Φεβρουαρίου. Κρύφτηκαν στα Τρία ποτάμια και στάλθηκαν τέσσερις ληστές από τον Καλαμάτα προς το σταθμό της Οροφυλακής του Τσερνοβιτίου. Όταν τούς είδαν οι βοσκοί, ειδοποίησαν τον επικεφαλής του σταθμού. Ο σταθμάρχης Αθανάσιος Φούκας πήρε μαζί του τέσσερις στρατιώτες και 5-6 κατοίκους του Τσερνοβιτίου νομίζοντας ότι οι ληστές ήταν μόνοι τους. Τους κυνήγησαν μέχρι τα Τρία ποτάμια. Εκεί δέχτηκαν τα ομαδικά πυρά από την υπόλοιπη συμμορία του Καλαμάτα, «τούς έβαλεν εις την μέσην» κατά την εφημερίδα. Επιτόπου έπεσαν νεκροί οι στρατιώτες:

-Κώστας Ιωάννου, γιός του Αληφτίρα από το χωριό Νίσβαρι (από το 1927  Κοκκινοχώρι Ναυπακτίας).

-Γεώργιος Δημητρόπουλος, πρώτος εξάδελφος του προηγουμένου, από το ίδιο χωριό.

-Ευθύμιος Κίτσου «από το Οθωμανικόν», δηλαδή ομογενής από τον αλύτρωτο ελληνισμό της εποχής, πιθανώς από τη Θεσσαλία.

Ανήκαν όλοι στον Α΄ λόχο του ΣΤ΄ Τάγματος της Οροφυλακής που είχε έδρα το Τσερνοβίτι.

Μετά βίας και κινδύνου σώθηκε ο σταθμάρχης Αθανάσιος Φούκας και ο άλλος στρατιώτης. Μετά τη σύγκρουση και το φόνο των στρατιωτών η συμμορία του Καλαμάτα αποσύρθηκε στο Τουρκικό στη θέση Παλαιομονάστηρο.

2) ΑΘΗΝΆ:

Στο φύλλο της 4^ης Μαρτίου 1852 έγραψε ότι στις 26 Φεβρουαρίου ο αρχιληστής Καλαμάτας με 70 ληστές εισήλθε στο Ελληνικό κοντά στο χωριό Στροβίνι (Τσερνοβίτι) και συγκρούστηκε με μεταβατικό απόσπασμα που περιπολούσε. Από τη σύγκρουση σκοτώθηκαν τέσσερις στρατιώτες, τρείς τραυματίσθηκαν και ένας κατάφερε να σωθεί «φεύγων». Από τους ληστές δεν έπαθε κανείς τίποτα.

3) Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ:

Στο φύλλο της 14^ης Μαρτίου αναμεταδίδει την είδηση από την ΑΘΗΝΆ.

4) Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ:

Στο φύλλο της 1^ης Μαρτίου μεταδίδει περιληπτικά ότι στο Δήμο Φαλάρων εισέβαλαν 70 ληστές, συνάντησαν και συγκρούστηκαν με στρατιωτικό απόσπασμα σκοτώνοντας τέσσερις στρατιώτες.

Αναλυτικά η είδηση μεταδόθηκε ως εξής στις γραπτές πηγές:

1. ΑΙΩΝ

α) Φύλλο 1238 της 1^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 3:

«Ληστρικά

Κατά τάς από 21 και 23 πληροφορίας από Δερβέν Καρυά, αι εις το Οθωμανικόν υποθαλπόμεναι ληστρικαί συμμορίαι του Καλαμάτα, Κυριάκου, Αρβανίτου, Ζάχου κ.λ.π. έκαμνον τον κύκλον αυτών αρχόμεναι από της δυτικής πλαυράς, ήτοι από Λακρέσι, Θραψίμι, Καΐτσα, Δρανίστα και λοιπά χωρία, και καταντώσαι προς την Ανατολικήν πλευράν κατά το μέρος της Γούρας· εκείθεν δε εις Αλμυρόν, και τανάπαλιν. Αναντιρρήτως ο τοιούτος των ληστών κύκλος εγίνετο εν γνώσει των Οθωμανικών αρχών· μάλιστα δε η μετά του Δερβέναγα των Αγράφων συνεννόησις του ληστάρχου Καλαμάτα ουδεμιάς ήτο επιδεικτική αμφιβολίας. Προς τον λήσταρχον αυτόν ο έτερος αρχιληστής Κυριάκος, συνοδευόμενος υπό 6 οπαδών του και ενός Αλβανού, έφερε τη 20 Φεβρουαρίου γράμμα του Δερβέναγα Αγράφων. Ο Καλαμάτας τότε, ευρισκόμενος με 11 οπαδούς του, ήτο κατά την περιφέρειαν του χωρίου Θραψίμι, όθεν τη 21 Φεβρουαρίου ανεχώρησε. Ποίας δε το γράμμα αυτό διελάμβανε οδηγίας εις τον Καλαμάταν, αποδεικνύεται εκ των κατωτέρω γεγονότων.

Συγκεντρωθέντες οι λησταί μέχρι των 70, εισέβαλον εις το Ελληνικόν κατά τα ανατολικά μεθόρια, και εις τον λόγκον, άνωθεν του Τσιρνοβικίου κατά τον δήμον Φαλάρων, ελημερίαζον. Εξ αυτών πέντε είχον σταλή, ως φαίνεται, διά να κατασκοπεύσωσι τον τόπον. Αυτούς ιδόντες οι ποιμένες, εφώναξαν Κλέπται!! Και την φωνήν τούτων ακούσαντες οι πλησίον σταθμεύοντες 6 στρατιώται, εκίνησαν ευθύς 4 εκ αυτών εναντίον των. Οι λησταί τουφεκιζόμενοι απεσύροντο μ’ όλην την αδιαφορίαν. Άμα δε έφθασαν οι στρατιώται εις το λημέρι των πολλών ληστών, το οποίον ηγνόουν, ετουφεκίσθησαν διά μιάς παρ’ όλων· και οι μέν τρείς έπεσον ευθύς εις τον τόπον, ο δε τέταρτος, ως και οι έτεροι δύω στρατιώται του σταθμού, καταδιωκόμενοι μέχρι τριών ωρών εις τα ρεύματα του Τσιρνοβικίου, μόλις, πότε κρυπτόμενοι και πότε τουφεκιζόμενοι, έφθασαν εις την Στυλίδα μετά 8 ώρας, κατεξεσχισμένοι. Ποίαν δε έλαβον διεύθυνσιν οι λησταί, αγνοείται· βέβαιον δ’ είναι, ότι και η δημοσία δύναμις και οι φέροντες όπλα χωρικοί εκινήθησαν ευθύς κατ’ αυτών, και είθε επιτύχωσι τα ίχνη των και την καταστροφήν των.

Καταλαμβάνει τις ήδη, τί εσήμαινεν η επί δύω περίπου μήνας φανερά υποδοχή και υπόθαλψις των ληστών παρά των μεθορίων Οθωμανικών Αρχών, και ποίας το προς τον λήσταρχον Καλαμάταν γράμμα του Δερβέναγα των Αγράφων περιείχεν οδηγίας. Πολύν δεν απαιτείται να έχη νούν οποιοσδήποτε, διά να γνωρίση την φιλοσοφίαν, ήτοι το πνεύμα της περιστάσεως ταύτης.

Γνωστόν είναι, ότι η Ελληνική Κυβέρνησις απεύθυνεν εκάστοτε προς την Οθωμανικήν πικρά παράπονα και παρατηρήσεις κατά των μεθορίων Αρχών αυτής, ως μη καταδιωκουσών, αλλά μάλλον χορηγουσών άσυλον και προστασίαν εις τούς παρά του Ελληνικού στρατού αποδιωκομένους ληστάς. Δυστυχώς η Οθωμανική Κυβέρνησις εξηγόραζε καιρόν, πότε υποκρινομένη άγνοιαν των διατρεχόντων, και πότε υποσχομένη την σύμφωνον σύμπραξίν της. Ούτως η μεταξύ των δύω Κυβερνήσεων αλληλογραφία επί του προκειμένου κατήντησεν αδιέξοδος, η δ’ ενταύθα Οθωμανική Πρεσβεία προεχώρησε μάλιστα και εις τον όλως γελοίον ισχυρισμόν γράψασα πρός την Κυβέρνησιν ημών, ότι ουδεμία συμμορία ληστρική, ουδείς ληστής εκ των από της Ελλάδος καταδιωχθέντων, υπάρχει εις το Οθωμανικόν. Αλλά δεν ήρκει τούτο· ο ψευδής ούτος ισχυρισμός έπρεπε να περιβληθή και με υπόστασίν τινα. Διά τον λόγον δ’ αυτόν ωδηγήθησαν αι παρά τοις Μεθορίοις Οθωμανικαί Αρχαί, και αύται ωδήγησαν τούς ληστάρχας, να λείψωσι προς καιρόν από το Οθωμανικόν, διά να βεβαιωθή ούτως ως αληθής ο ανωτέρω σημειωθείς ισχυρισμός.

Ιδού όλη η φιλοσοφία και όλον το μυστήριον της νέας εισβολής των ληστών συσσωματωμένων.

Δεν υπήρχον εις το Οθωμανικόν οι από της Ελλάδος καταδιωχθέντες λησταί·έστω·αλλά που υπήρχον; εις τους ουρανούς ίσως αναληφθέντες· πόθεν δ’ εισέβαλον και πάλιν; από του ατλαντικού ίσως διά της αεροβατικής του Πετέν. Ολίγη αιδώς και ολίγη συνείδησις ήτο αναγκαία, διά να μην εμπαίζηται η αλήθεια διά τοιαύτης κυνικής αναιδείας. Αμφιβολία δεν είναι, ότι μετ’ ου πολύ οι λησταί, απέναντι των ετοίμως ληφθέντων μέτρων, ή καταστρέφονται εντός του Ελληνικού, ή αποσύρονται και πάλιν· πού δέ θέλουσιν αποσυρθή; εις το Τουρκικόν αναντιρρήτως, όπου και αύθις της αυτής θέλουσι τύχει υποδοχής. Ιδού νέος τρόπος, αλλά αισχρός και δόλιος τρόπος, του πολεμείν την Τουρκίαν κατά τής Ελλάδος. Αλλ’, άν και η Ελλάς βιασθή ποτε να παραδεχθή το είδος αυτό του πολέμου, τί μέλλει γενέσθαι τότε; «ποίος, κατά την κοινήν παροιμίαν, θέλει κλαύσει την μάνα του περισσότερον;»

Εάν υπήρχεν εισέτι Υπουργός επί των Εξωτερικών ο Λόρδος Πάλμερστων, ηθέλαμεν τώ προτείνει την ανάγκην του να έχη ένα ανταποκριτήν εις το Δερβέν Καριά των Μεθορίων, αντί του να συμβουλεύηται μερικά των Αθηνών φύλλα και τους περί ληστειών Φιλιππικούς του βήματος.».

β) Φύλλο 1239 της 5^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 2:

«Περί της νέας ληστρικής επιδρομής του Καλαμάτα κατά τα Ανατολικά Μεθόρια μάς γράφουσι και από 28 Φεβρουαρίου λεπτομερέστερον, ως ακολούθως.

Οι εις το Οθωμανικόν συγκεντρωμένοι και περιθαλπόμενοι λησταί εισέβαλον τη 25 του παρόντος μηνός περί τούς 70. Επί κεφαλής αυτών ήτο ο Καλαμάτας, όστις υπεκρύφθη εις τά Τρία Ποτάμια, και έστειλε τέσσαρας εκ τής συμμορίας του εις τον σταθμόν του Τσιρνοβικίου. Αφ’ είδον αυτούς οι βουκόλοι, έδοσαν είδησιν εις τον σταθμάρχην, όστις εξήλθεν εναντίον των με 4 στρατιώτας και άλλους 5-6 πολίτας, νομίζων, ότι ήσαν μόνοι ούτοι οι τέσσαρες·εκυνήγησεν αυτούς έως εις τα Τρία Ποτάμια. Εκεί εξήλθεν η μεγάλη συμμορία του Καλαμάτα, τούς έβαλεν εις την μέσην και μετά βίας και κινδύνου εσώθη ο σταθμάρχης Αθανάσιος Φούκας και εις έτερος στρατιώτης· οι άλλοι τρείς εκ των στρατιωτών εφονεύθησαν, ονομαζόμενοι Κώστας Ιωάννου, υιός του Αληφτίρα, από Νίσβαρι, Ευθύμιος Κίτσου από το Οθωμανικόν, και Γεώργιος Δημητρόπουλος, πρώτος εξάδελφος του πρώτου, από Νίσβαρι. Μετά τον φόνον των στρατιωτών απεσύρθη πάλιν η ειρημένη συμμορία του Καλαμάτα εις το Τουρκικόν από την θέσιν Παλαιομοναστήριον.

Οι φονευθέντες στρατιώται ανήκουσιν εις τον Α΄ λόχον του ΣΤ΄ Τάγματος της οροφυλακής.».

2.ΑΘΗΝΆ

Φύλλο 1846 της 4^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 2:

«-Την 26 Φβρίου εισήλθεν εντός των ελληνικών ορίων ο αρχιληστής Καλαμάτας μετά 70 οπαδών του, και ετοποθετήθη πλησίον του χωρίου Στροβίνι του δήμου Φαλάρων της Φθιώτιδος. Εκεί δε πλησίον συγκρούσεως γενομένης μετά τινος περιπολούντος Μεταβατικού αποσπάσματος εφονεύθησαν τέσσαρες στρατιώται, άλλοι τρείς επληγώθησαν και μόλις είς εσώθη φεύγων. Εκ των ληστών ουδείς έπαθεν. Εντεύθεν βλέπουσιν οι αναγνώσταί μας, ότι νέα δεινά περιμένουσι τούς κατοίκους των επαρχιών, εκτεθειμένους όντας εις την διάκρισιν των ληστών.».

3. Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ

Φύλλο 682 της 14^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 3:

«-Την 26 Φεβρουαρίου εισήλθεν εντός των ελληνικών ορίων ο αρχιληστής Καλαμάτας μετά 70 οπαδών του, και ετοποθετήθη πλησίον του χωρίου Στροβίνι του δήμου Φαλάρων της Φθιώτιδος. Εκεί δε πλησίον συγκρούσεως γενομένης μετά τινος περιπολούντος Μεταβατικού αποσπάσματος εφονεύθησαν τέσσαρες στρατιώται, άλλοι τρείς επληγώθησαν και μόλις είς εσώθη φεύγων. Εκ των ληστών ουδείς έπαθεν. Εντεύθεν βλέπουσιν οι αναγνώσταί μας, ότι νέα δεινά περιμένουσι τούς κατοίκους των επαρχιών, εκτεθειμένους όντας εις την διάκρισιν των ληστών.».

4. Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Φύλλο 215 της 1^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 3:

«-Εις την Φθιώτιδα, εις τον δήμον Φαλάρων, εισέβαλον εβδομήκοντα περίπου λησταί, και συναντήσαντες καθ’ οδόν έν στρατιωτικόν απόσπασμα, συνεκρούσθησαν μετ’ αυτού και εφόνευσαν τέσσαρας στρατιώτας.».

 

 

ΠΗΓΕΣ

1. Εφημερίδα ΑΙΩΝ, φύλλο 1238/01-03-1852, σελίδα 3.

2. Εφημερίδα ΑΙΩΝ, φύλλο 1239/05-03-1852, σελίδα 2.

3. Εφημερίδα ΑΘΗΝΆ, φύλλο 1846/04-03-1852, σελίδα 2.

4. Εφημερίδα Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ, φύλλο 682/14-03-1852, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 22.

5. Εφημερίδα ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, φύλλο 215/01-03-1852, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 435.