Τσερνοβίτι: Μετεπαναστατικοί χρόνοι

Τη Μεγάλη Τρίτη 28 Μαρτίου 1833 (Ιουλιανό ημερολόγιο) οι Οθωμανοί υποστέλλουν την ημισέληνο από το κάστρο του Ζητουνίου και αναχωρούν για το Δομοκό. Εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης την πόλη παρέλαβαν ο Γραμματέας (υπουργός) των Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Παιδείας Ιακωβάκης Ρίζος-Νερουλός και ο Αντισυνταγματάρχης Αλβέρτος, επικεφαλής των βαυαρικών στρατευμάτων. Η τελική ρύθμιση των ελληνοτουρκικών συνόρων προς το αρκτικό σημείο είχε γίνει στις 14 Δεκεμβρίου 1832 στη γραμμή Παγασητικού-Αμβρακικού.

Το Τσερνοβίτι ήταν τότε ένα από τα παραμεθόρια χωριά της Ανατολικής Φθιώτιδας. Η οροθετική γραμμή διερχόταν λίγο βορειότερα. Ακόμη και σήμερα διασώζονται ερείπια των συνοριακών φυλακίων (καζάρμες). Αναφέρεται ότι υπήρχαν 31 ελληνικοί σταθμοί κατά μήκος των συνόρων της γραμμής Παγασητικού-Αμβρακικού[1]. Στην περιοχή του Τσερνοβιτίου, σύμφωνα με τα πρακτικά της οροθετικής γραμμής, φαίνεται ότι υπήρχαν:

«καλύβαι εις Μπομπόκα αναλόγως των αναγκών,

καλύβαι εις Λούτζαν,                »        »        »        ,

καλύβαι εις Αρκουδουπούρνο     »      »        »        ,

Στρατών Δριστύλων»[2]

Στο χάρτη της Εικ.1 απεικονίζεται η οροθετική γραμμή. Συντάχθηκε το 1834 με βάση το σχετικό πρωτόκολλο του 1830, όπως επικυρώθηκε το 1832 από τους αξιωματικούς της επιτροπής χάραξης (ο Γάλλος αντισυνταγματάρχης J.Barthélemy, ο Άγγλος συνταγματάρχης G.Baker και ο Ρώσος συνταγματάρχης A. de Scallon. Από ελληνικής πλευράς συμμετείχε ο στρατηγός Γιαννάκης Στάϊκος, ενώ από οθωμανικής ο Hussein Bey). Διακρίνονται τα παραμεθόρια χωριά της ανατολικής Φθιώτιδας Λογγίτσι (Longitza), Νίκοβα (Nicova) στη θέση Παλιονίκοβα, Αχλάδι (Achladi), Γαρδίκι (Gardiki) και ο οικισμός Μαυρίκα (Mavrika).

Το Τσερνοβίτι εντοπίζεται στους παρακάτω μετεπαναστατικούς χάρτες (η θέση του επισημαίνεται με κύκλο):

→ Στο τρίτο φύλλο του οκτάφυλλου δίγλωσσου (γαλλικά-ελληνικά) χάρτη του Βασιλείου της Ελλάδος αφιερωμένου στον Όθωνα (Εικ.2α,β). Συντάχθηκε το 1838 από το Γερμανό Φερδινάνδο Αλδενχόβεν. Ως βάση χρησιμοποιήθηκαν παλαιότεροι χάρτες των Leake, Lapie, του αυστριακού επιτελείου και διάφορα οδοιπορικά σχέδια της περιηγητικής παράδοσης.

→ Σε χάρτη που εκδόθηκε το 1854 στην Αθήνα, υπό την επιμέλεια του Υπουργού Στρατιωτικών αντιστρατήγου Σπυρίδωνος Σπυρομήλιου (Εικ.3).

→ Σε δύο χάρτες του 1853 και 1856 (αναφέρεται ως Tzernoviti) [ευχαριστούμε τον κ.Πέτρο Μεχτίδη για την υπόδειξη του ιστοτόπου].

→ Σε χάρτη που σχεδιάσθηκε από τον Γ.Κατελούζο και εκδόθηκε στο Βουκουρέστι το 1867 (Εικ.4).

→ Στο δεύτερο φύλλο χάρτη αυστριακής σειράς 1:300.000 (πριν το 1882), διαστάσεων 50Χ48 εκατ. Απεικονίζεται η συνοριακή γραμμή και τα τριγωνομετρικά σημεία που την ορίζουν στα ορεινά. Η έμφαση της γραμμής με κόκκινο χρώμα είναι πρόσθετη. Το Τσερνοβίτι (Cernoviti) επισημαίνεται μέσα σε πράσινο κύκλο (Εικ.5α,β).
       → Σε χάρτη της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Σχεδιάστηκε κατά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα (1881) [ευχαριστούμε τον κ.Πέτρο Μεχτίδη για την υπόδειξη του ιστοτόπου].

→ Σε χάρτη του H.Kiepert. Σχεδιάστηκε μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα (1881) (Εικ.7α,β).
        → Σε οθωμανικό χάρτη του 1901 που εντοπίσθηκε από διαδικτυακή έρευνα στη σελίδα Harvard University Library (Εικ.8α). Το Τσερνοβίτι ταυτίσθηκε στον οθωμανικό χάρτη λαμβάνοντας υπόψιν αντίστοιχους χάρτες της ίδιας εποχής, στους οποίους αναγράφεται με λατινικούς χαρακτήρες. Αναφέρεται στην οθωμανική τουρκική γραφή ως. Για την ερμηνεία απευθυνθήκαμε στον ιστορικό Δημήτρη Λούπη, συνεργάτη του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Λούπη: «Το τοπωνύμιο αναφέρεται στο χάρτη ως Τσερνοβίτι. Πιθανολογώ ότι είναι σλαβικής προέλευσης. Πάντως δεν είναι τουρκικό ή οθωμανικό.  چرنوویتی σε μεταγραφή είναι Çernōvītī» [ευχαριστούμε θερμά τον Δημήτρη Λούπη για την  προθυμία και άμεση ανταπόκρισή του στο ηλεκτρονικό μας μήνυμα (e-mail)].

→ Σε χάρτη που δημοσιεύθηκε από τον Ι.Βορτσέλα (1907) (Εικ.9).

Το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χωριού παρέμεινε το ίδιο και μετά την απελευθέρωση. Τα τσιφλίκια πουλήθηκαν από τους Οθωμανούς ιδιοκτήτες τους σε πλούσιους Έλληνες. Οι γηγενείς κάτοικοι, κατατρεγμένοι και πάμφτωχοι από τον πόλεμο, δεν διέθεταν την οικονομική επιφάνεια να τα αγοράσουν. Την ευκαιρία εκμεταλλεύτηκαν πλούσιοι ομογενείς, κυρίως από Βόρειο Ήπειρο (Κορυτσά, Αργυρόκαστρο) και Κωνσταντινούπολη κι έγιναν οι νέοι μεγαλοϊδιοκτήτες της φθιωτικής γης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το τσιφλίκι του Αχινού με τον ελαιώνα του: οι νέοι ιδιοκτήτες του, αδελφοί Σκουμπουρδή από το Αργυρόκαστρο, το αγόρασαν από το Μουσταφάμπεη.

Τα κεφαλοχώρια εντάχθηκαν κανονικά στο νέο ελληνικό κράτος[3]. Στον Κατάλογο των Χωριών της Επαρχίας Ζητουνίου «εκείθε του Σπερχειού ποταμού»[4] αναφέρονται 7 κεφαλοχώρια. Δεν αναφέρεται το Τσερνοβίτι. Η μη αναφορά του οφείλεται είτε σε άγνοια, είτε σε αμέλεια του συντάκτη του καταλόγου.

Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αρχίζει σιγά-σιγά να οργανώνεται. Με το ΦΕΚ 2/1837 δημιουργούνται στη Φθιώτιδα 15 δήμοι. Το Τσερνοβίτι αναφέρεται ως χωριό του δήμου Φαλάρων.

Παραμένει στο δήμο Φαλάρων και μετά τη Βασιλική Απόφαση της 27-11-1840, με την οποία οι 15 δήμοι της Φθιώτιδας συγχωνεύονται σε 10. Στον νόμο ΔΝΖ΄/14-2-1912 (ΦΕΚ 58 &59/1912) αναφέρεται ως χωριό του δήμου Φαλάρων.

Με το διάταγμα της 29-8-1912, (ΦΕΚ 261/1912) αναγνωρίζεται ως έδρα κοινότητας (Κοινότης Τσερνοβιτίου).

Με το διάταγμα της 9-9-1927, (ΦΕΚ 206/1927) μετονομάζεται σε Παλαιοκερασέα. Το 1928 αναφέρεται ως έδρα κοινότητας με ταχυδρομικό γραφείο και σχολείο[5].

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Λέλης Γ., Πρακτικά οροθετικής γραμμής (1832) του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Προσκήνιο Παρασκήνιο, Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας (Ιστορία-Αρχαιολογία-Λαογραφία), 4, 5 & 6 Νοεμβρίου 2005, Λαμία 2007, σελίδες 282-340.

[2] Βλέπε: Λέλης Γ., Πρακτικά οροθετικής γραμμής (1832) του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Προσκήνιο Παρασκήνιο, Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας (Ιστορία-Αρχαιολογία-Λαογραφία), 4, 5 & 6 Νοεμβρίου 2005, Λαμία 2007, σελίδα 319.

[3] Για το θέμα βλέπε : Μακρής Ι., Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των χωριών της επαρχίας Ζητουνίου, ΦΧ 19 (1998), σελίδες 27-35.

Επίσης: Μακρής Ι., Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των χωριών της επαρχίας Ζητουνίου κατά τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια (1833-1840 μ.Χ. περίπου), σύμφωνα με τα πρακτικά της Μικτής Ελληνοτουρκικής Δικαστικής Επιτροπής, Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας, 3-4 Νοεμβρίου 2001, Λαμία 2002, σελίδες 141-153.

[4] Γ.Α.Κ., Πρακτικά Μικτής Επιτροπής, Β΄ Κτήματα Φθιώτιδας, φ. 68^ος.

[5] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΘ΄, σελίδα 415.

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Εικ.1 Χάρτης οροθετικής γραμμής των συνόρων του ελληνικού κράτους.

 Εικ.2α Χάρτης του 1838.

 Εικ.2β Λεπτομέρεια του χάρτη της Εικ.2α.

 Εικ.3 Χάρτης του 1854.

 Εικ.4 Χάρτης του 1867.

 Εικ.5α Χάρτης πρo του 1882.

 Εικ.5β Λεπτομέρεια του χάρτη της Εικ.5α.

Εικ.6α Χάρτης της περιοχής του Βόλου και της βορειοανατολικής Φθιώτιδας της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (1881).

Εικ.6β Λεπτομέρεια του χάρτη της Εικ.6α.

 Εικ.7α Χάρτης μετά το 1881.

 Εικ.7β Λεπτομέρεια του χάρτη της Εικ.6α.

 Εικ.8α. Οθωμανικός χάρτης περιοχής Θεσσαλίας του 1901-1902.

Εικ.8β. Λεπτομέρεια του οθωμανικού χάρτη της  Εικ.7α. Στον γαλάζιο κύκλο το Τσερνοβίτι, από κάτω του με μαύρη γραμμή ο Βελλάς ποταμός ενώνεται με το ρέμα της Πλατάνας.

 Εικ.9. Χάρτης της Φθιώτιδας του Ι.Βορτσέλα (1907).

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικ.1,2αβ,5αβ: Λιβιεράτος Ε., Χαρτογραφικές Περιπέτειες της Ελλάδας 1821-1919, Με αφορμή ένα χειρόγραφο του Κωνσταντίνου Νίδερ (1898), Αθήνα 2009.

Εικ.3,4,7αβ: Κατάλογος Έκθεσης «Χαρτογραφώντας τη Μακεδονία (1870-1930)», ΛΘ΄ ΔΗΜΗΤΡΙΑ, Θεσσαλονίκη 12 Νοεμβρίου-3 Δεκεμβρίου 2004. (Στα πλαίσια του εορτασμού των 100 χρόνων από το θάνατο του Παύλου Μελά).
Εικ.6α,β: Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού.
Εικ.8α,β:  Harvard University Library.: Turkey. Erkânıharbiye-yi Umumiye. Rumeli-i şahane haritası. [Dersaadet] : Erkân-ı Harbiyye-i Umumiyye da'iresi beşinci fen şubesi matbaası, 1317 [1901/1902].

توركيه. اركان حربيۀ عموميه. روم ايلى شهانه خريطه سى. [در سعادت] : اركان حربيۀ عموميه دائره سى بشنجى فن شعبه سى مطبعه سى.

Harvard Map Collection, Harvard University Library, Cambridge, Mass.

Εικ.9: Βορτσέλας Ι., Φθιώτις η προς Νότον της Όθρυος ήτοι Απάνθισμα Ιστορικών και Γεωγραφικών Ειδήσεων από των Αρχαιοτάτων Χρόνων μέχρι των Καθ΄ημάς, Εν Αθήναις 1907.

Τσερνοβίτι: Ο Εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας. Τσερνοβιώτες αγωνιστές του 1821

Στη Στερεά Ελλάδα η ισχυρή κλεφταρματολική παράδοση και η ύπαρξη οπλαρχηγών με τόλμη και υψηλό φρόνημα (Οδυσσέας Ανδρούτσος, Δήμος Σκαλτσάς, Πανουργιάς, Βασίλης Μπούσγος, Δυοβουνιώτης, Αθανάσιος Διάκος, Κομνάς Τράκας, Παπαντρέας, κ.ά.) επέτρεψαν την εξέγερση και επιτυχία της Επανάστασης του 1821. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή του Οδυσσέα Ανδρούτσου (22 Μαρτίου 1821) προς τους Γαλαξιδιώτες: «Εγώ είμαι στο ποδάρι με τα παλληκάρια μου».

Η τεκμηρίωση για την ατομική συμμετοχή στον αγώνα πραγματοποιείται μέσα από το Αρχείο Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία, τη Βιβλιοθήκη της Βουλής και τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Οι κατάλογοι των αγωνιστών δημιουργήθηκαν μετά το τέλος της επανάστασης. Εκεί αναγράφονται τα ονόματα των αγωνιστών και τα σώματα των οπλαρχηγών, με τα οποία πολέμησαν.

Στην έρευνα για ανεύρεση αγωνιστών του 1821 με καταγωγή από το Τσερνοβίτι, καθοριστικό ρόλο έπαιξε η αποστολή του «Ονομαστικού Καταλόγου αριστούχων προς χρήσιν της διανομής των αριστείων» από το διαχειριστή του Ιστολογίου ΑΡΧΑΝΙ, τον οποίο και ευχαριστούμε ιδιαίτερα. Ο κατάλογος προέρχεται από την ψηφιοποιημένη συλλογή των Γενικών Αρχείων του Κράτους.

Στον κατάλογο περιέχονται 217 ονοματεπώνυμα κατοίκων της Φθιώτιδας, όπως αναφέρεται στο διαβιβαστικό έγγραφο του Υπουργείου Στρατιωτικών προς τον Δρόσο Μανσόλα. Αποτελούν μέρος των χιλιάδων Φθιωτών που συμμετείχαν στην Επανάσταση του 1821. Σ’ αυτούς απονέμεται «Αριστείον» για τη συμμετοχή τους στον Αγώνα[1]. Φέρει ημερομηνία «Αθήναι την 18 Μαΐου 1844» και υπογράφεται από τον Υπουργό Στρατιωτικών Π. Ρόδιο[2]. Κάτω από την υπογραφή του Υπουργού υπάρχει η στρογγυλή κρατική σφραγίδα, η οποία περιέχει το εθνόσημο. Το εθνόσημο περιβάλλει η επιγραφή Η ΕΠΙ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜ[ΑΤΕΙΑ] ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤ[ΕΙΑΣ]. Μεταξύ των Φθιωτών περιλαμβάνονται και τα ονοματεπώνυμα οκτώ κατοίκων του Τσερνοβιτίου (Εικ.1-4):

Α/Α	Είδος αριστείου	Ονοματεπώνυμο	Διαμονή
			Χωρίον	Δήμος	Επαρχία
. .	. .	. .	. .	. .	. .
160	Σιδηρούν	Παππαδημήτρης Ιερεύς	Τσερνοβίτι	Φαλάρων	Φαλάρων
. .	. .	. .	. .	. .	. .
163	Σιδηρούν	Αναγνώστης Σπαρτιώτης	Τσερνοβίτι	Φαλάρων	Φαλάρων
164	Σιδηρούν	Δημήτριος Βασόπουλος	Τσερνοβίτι	Φαλάρων	Φαλάρων
165	Σιδηρούν	Δημήτριος Τσατσούλας	Τσερνοβίτι	Φαλάρων	Φαλάρων
166	Σιδηρούν	Αναγνώστης Μπακαλιανός	Τσερνοβίτι	Φαλάρων	Φαλάρων
167	Σιδηρούν	Κωνσταντής Μπαλδάς	Τσερνοβίτι	Φαλάρων	Φαλάρων
168	Σιδηρούν	Γιάννης Κωνσταντίνου	Τσερνοβίτι	Φαλάρων	Φαλάρων
169	Σιδηρούν	Αντώνιος Νικολάου	Τσερνοβίτι	Φαλάρων	Φαλάρων
. .	. .	. .	. .	. .	. .

Για τα αναγραφόμενα ονοματεπώνυμα πρέπει να σημειωθούν τα εξής:

-Τα Αναγνώστης Σπαρτιώτης, Δημήτριος Βασόπουλος, Δημήτριος Τσατσούλας, Γιάννης Κωνσταντίνου και Αντώνιος Νικολάου σήμερα είναι άγνωστα. Ο Παππα-Δημήτρης ήταν ο ιερέας του χωριού. Δεν αναφέρεται το επώνυμό του παρά μόνο η ιερατική του ιδιότητα. Το επώνυμο Σπαρτιώτης φανερώνει τόπο καταγωγής τη γειτονική Σπαρτιά. Τα Κωνσταντίνου και Νικολάου είναι πατρώνυμα, τα οποία καθιερώθηκαν αργότερα ως επώνυμα κατά τη συνήθεια της εποχής.

-Από λάθος του γραφέα αντί του ορθού Μπακαλιάνος αναγράφεται Μπακαλιανός. Επίσης Μπαλδάς αντί Μπαλτάς.

Ο Αναγνώστης Ιωάννου Μπακαλιάνος γεννήθηκε το 1799 ή το 1801. Το 1821 ήταν 22 ή 20 ετών. Ψήφισε στις εκλογές το 1856 και 1865. Το 1879 δεν ψηφίζει, προφανώς, ως αποβιώσας.

Ο Κωνσταντής Μπαλτάς γεννήθηκε το 1790. Το 1821 ήταν 30 ετών. Ψήφισε στις εκλογές του 1856. Έκτοτε δεν εμφανίζεται στους εκλογικούς καταλόγους.

Εκτός από τα ονοματεπώνυμα αυτά, από έρευνα στην ιστοσελίδα των Γενικών Αρχείων του Κράτους εντοπίσθηκε «Ονομαστικός κατάλογος στρατιωτών του Σώματος Εθνοφυλακής του τμήματος Λαμίας που έχουν δικαίωμα απονομής των σιδηρών εθνοσήμων». Ανάμεσα στα 115 ονοματεπώνυμα εντοπίσθηκε ένα ονοματεπώνυμο στρατιώτη κατοίκου Ραχών με καταγωγή το Τζιρνοβίτι. Ο ενδιαφερόμενος είναι υποψήφιος προς απονομή σιδηρού αριστείου για τη συμμετοχή του στον Αγώνα (Εικ.5):

Ονομαστικός κατάλογος στρατιωτών του Σώματος Εθνοφυλακής του τμήματος Λαμίας που έχουν δικαίωμα απονομής των σιδηρών εθνοσήμων

Α/Α	Αριθμός ανά Σώμα	Στρατιώτες των Σωμάτων	Όνομα και Επώνυμον	Βαθμολογία	Παρατηρήσεις: Πατρίς και Διαμονή
. .	. .	. .	. .	. .	. .
30	30	........	Τριαντάφυλλος Χορμάζος	Στρατιώτης	Τζιρνοβίτι, διαμονή Ράχες
. .	. .	. .	. .	. .	. .

Ο Τριαντάφυλλος Χορμάζος [Κορμάζος] κατάγεται από το Τσερνοβίτι αλλά το 1844 διαμένει στις Ράχες.

*        *        *

Η γεωγραφική θέση της Φθιώτιδας αποτελούσε το φυσικό πέρασμα των σουλτανικών στρατευμάτων, που κατέβαιναν από τη Θεσσαλία με προορισμό την Αττικοβοιωτία, την Εύβοια και την Πελοπόννησο. Η περιοχή δοκιμάσθηκε από σκληρές πολεμικές αναμετρήσεις. Οι τοπικοί οπλαρχηγοί έδωσαν αρκετές μάχες με σκοπό την ανάσχεση των τουρκικών δυνάμεων και την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη φθορά τους.

Στις αρχές του 1821 πραγματοποιείται η επέλαση των Ομέρ Βρυώνη (Τουρκαλβανός) και Κιοσέ Μεχμέτ (Τούρκος). Ακολουθεί ο ηρωϊκός και οδυνηρός θάνατος του Αθανασίου Διάκου στη Λαμία (τότε Ζητούνι, τουρκ. Zeitun ή Izdin).

Αποτέλεσμα της αναστάτωσης που προκλήθηκε από τα πολεμικά γεγονότα του πρώτου έτους, είναι η αιχμαλωσία άμαχου πληθυσμού της Φθιώτιδας. Ανάμεσα στους αιχμαλώτους ήταν κι ένα επτάχρονο παιδί από το Τσερνοβίτι: ο Πανταζής Σαζενογεωργάκης. Σε πίνακα Ελλήνων αιχμαλώτων των επαρχιών Φθιώτιδος και Λοκρίδος (Εικ.6), που συντάχθηκε το 1837 από το Διοικητή Φθιώτιδος Αδάμ Δούκα, σε σύνολο 119 αιχμαλώτων αναφέρεται με αύξοντα αριθμό 101 ο Πανταζής Σαζενογεωργάκης ετών 7 από το Τσερνοβίτι[3]. Αιχμαλωτίσθηκε το 1821 και το 1837 βρισκόταν στο γειτονικό Αλμυρό στη δούλεψη του υιού του Σαΐταγα (Εικ.7). Ο Σαΐταγας ήταν ο Αγάς του Αλμυρού την εποχή αυτή. Ο μικρός Πανταζής από το Τσερνοβίτι πουλήθηκε από τους Οθωμανούς στρατιώτες στο Σαΐταγα από τον οποίο δόθηκε ως υπηρέτης στο γιό του, πιθανότατα λόγω του νεαρού της ηλικίας. Το 1837 ο Αλμυρός ανήκε στην Οθωμανική επικράτεια. Τα σύνορα του νεότευκτου ελληνικού κράτους βρισκόταν λίγο βορειότερα της Σούρπης. Το όνομα Πανταζής είναι βαπτιστικό. Απαντά σε ψηφοφόρο του Τσερνοβιτίου στον εκλογικό κατάλογο του 1879 (Κούτρας Πανταζής). Το Σαζενογεωργάκης ίσως ήταν Σαϊνογεωργάκης. Το Σαΐταγας μεταγράφεται ως Σαΐντ ο Αγάς. Το όνομα Σαΐντ είναι αραβικό (στα αραβικά سيد). Στα ελληνικά σημαίνει Κύριος, Άρχοντας. Οι Οθωμανοί το δανείσθηκαν από τους Άραβες.

Την άνοιξη του 1822 ο Μαχμούτ πασάς (Δράμαλης, καταγόμενος δηλαδή από τη Δράμα), ξεκινώντας από τη Λάρισα με σκοπό την κατάπνιξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο, πέρασε από τη Φθιώτιδα. Ο στρατός του ήταν πολυπληθέστατος: 30.000 άνδρες με 18.000 άλογα, 30.000 μουλάρια ως μεταγωγικά, 500 καμήλες και 6 κανόνια. Η στρατιωτική αυτή δύναμη ήταν πρωτόγνωρη για την εποχή της. Οι Έλληνες με τις λιγοστές δυνάμεις τους αδυνατούσαν να τον αντιμετωπίσουν. Στη Ρούμελη περιορίσθηκαν σε κλεφτοπόλεμο και αγώνα φθοράς. Το Μάϊο του 1822 έγινε μάχη κοντά στο Τσερνοβίτι με τμήμα της στρατιάς του Δράμαλη, που είχε επικεφαλής τους Τουρκαλβανούς Χατζημουχταραίους. Ο καπετάνιος Φίλων Δούκας τους πολέμησε γενναία και τους συνέλαβε όλους αιχμαλώτους[4]. Ο Φίλων Δούκας ήταν τοπικός οπλαρχηγός. Το 1842 τον συναντούμε υπολοχαγό της Βασιλικής φάλαγγας με τόπο μόνιμης κατοικίας τη Στυλίδα. Τότε αιχμαλωτίσθηκαν τρεις κάτοικοι του Αχινού (αύξοντες αριθμοί στον πίνακα: 29, 30, 31) και ένας από τους Μύλους (αύξων αριθμός στον πίνακα: 32) (Εικ.8).

Τέλη Μαΐου 1823 πραγματοποιείται η εισβολή του Γιουσούφ πασά Περκόφτσαλη με 6.000 στρατό και του Σαλίχ πασά της Ανδριανουπόλεως με 4.000. Ο Γιουσούφ πασάς Περκόφτσαλης, φρούραρχος της Δοβρουτσάς, ήταν Τουρκαλβανός. Ορίσθηκε την 1^η Φεβρουαρίου 1823 σερασκέρης (τουρκ. Serasker), για την κατάκτηση του Μοριά στη θέση του Δράμαλη. Μπρος στην επέλασή τους, μεγάλο μέρος των γυναικοπαίδων της Φθιώτιδας μετακινήθηκε προς τα ορεινά. Ειδικά ο Περκόφτσαλης απ’ όπου περνούσε, σκορπούσε την καταστροφή. Τη χρονιά αυτή έχουμε και τους περισσότερους αιχμαλώτους από την Ανατολική Φθιώτιδα. Από τους Μύλους αιχμαλωτίσθηκαν τέσσερεις κάτοικοι (αύξοντες αριθμοί στον πίνακα: 68, 69, 70, 72), από τον Αχινό ένας (αύξων αριθμός στον πίνακα: 71), από το Γαρδίκι (σήμερα Πελασγία) δύο (αύξοντες αριθμοί στον πίνακα: 74 και 75) και από τη Βρύνενα δύο (αύξοντες αριθμοί στον πίνακα: 76 και 78) (Εικ.7).

Το Τσερνοβίτι, όπως και τα περισσότερα χωριά της περιοχής, κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 ερήμωσε.

Σύμφωνα με μαρτυρία του Αλέξανδρου Δ. Αλεξόπουλου «οι Τούρκοι ανέβαιναν προς τα βουνά μέσα από το ποτάμι (Βελλάς). Οι κάτοικοι των χωριών, και του δικού μας, είχαν κρυφτεί σε σπηλιές και σε γκρεμούς για να γλυτώσουν τη σφαγή. Οι Τούρκοι, όποιον έβρισκαν τον σκότωναν. Κάποιος Αλεξόπουλος δεν ήξερε για τους Τούρκους και κατέβαινε προς τα κάτω. Οι χωριανοί του φώναζαν να γυρίσει πίσω αλλά αυτός δεν άκουσε. Οι Τούρκοι όταν τον βρήκαν τον σκότωσαν. Πήγαν στο παλιό χωριό (Τσερνοβίτι) και έκαψαν όλα τα σπίτια, εκτός από ένα σπίτι Χαδέϊκο». Η μαρτυρία μεταφέρθηκε από τον παππού του Αλέξανδρο Δ. Αλεξόπουλο (1892-1984), όπως την άκουσε από το δικό του παππού Αλέξανδρο Δ. Αλεξόπουλο (1845-;). Συμπληρώνεται από άλλη μαρτυρία των αδελφών Μαρίας Γ. Αρμυριώτη (1922-2007) και Δέσποινας Δ. Αλεξοπούλου (1914-1997), όπως τις άκουσαν από τη γιαγιά τους: «οι Τούρκοι ανέβαιναν προς το παλιό χωριό. Στο δρόμο φώναζαν γυναικεία ονόματα για να ξεγελαστούν οι γυναίκες και να βγουν από τις κρυψώνες τους: –Έλα Μαρία, έλα Ελένη, φώναζαν. Κάποιος Τούρκος είχε σουβλίσει με το σπαθί ένα μωρό. Το σήκωνε ψηλά και φώναζε κι αυτός γυναικεία ονόματα για να βγεί από την κρυψώνα η μάνα του παιδιού. Οι γυναίκες όμως φοβόταν πάρα πολύ και δεν έβγαιναν». Διαπιστώνεται ότι οι Οθωμανοί επιδρομείς γνώριζαν ελληνικά. Αυτό σημαίνει ότι ήταν μουσουλμάνοι αλβανικής καταγωγής (Τουρκαλβανοί), οι οποίοι γνώριζαν και την ελληνική γλώσσα.

Τα φρικιαστικά αυτά γεγονότα, συνέβησαν κατά την επαναστατική περίοδο. Οι συγκλονιστικές αυτές μαρτυρίες τεκμηριώνονται:

1)από την εποχή που έζησε ο Αλέξανδρος Δ. Αλεξόπουλος (1845-;). Τα γεγονότα της επανάστασης ήταν ακόμη πολύ νωπά.

2)η ορεινή περιοχή της Ανατολικής Φθιώτιδας δεν κατακτήθηκε κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Επομένως επιδρομή οθωμανικών στρατευμάτων πραγματοποιήθηκε μόνο κατά διάρκεια της επανάστασης. Εξάλλου η περιοχή το 1897 εκκενώθηκε από τον άμαχο πληθυσμό (βλέπε: Πέμπτη 7 Μαΐου 1897: οι Οθωμανοί προ των πυλών (ante portas) της Λαμίας) και

3)από την αιχμαλωσία του επτάχρονου Πανταζή Σαζενογεωργάκη από το Τσερνοβίτι το 1821.

Επιδρομή Οθωμανών στρατιωτών στην Ανατολική Φθιώτιδα (Πελασγία) το 1821 και σφαγή αμάχου πληθυσμού στις εκβολές του Βελά ποταμού στον Αχινό αναφέρεται και στη διεύθυνση: http://gov.exnet.gr/el/nomo-fthiotida/dimo-pelasgia/472-istoria-politismo.html.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Μετά το πέρας των πολεμικών επιχειρήσεων, η ελληνική κυβέρνηση με νομοθετική ρύθμιση, θεσπίζει τα Αριστεία προς τιμήν των αγωνιστών. Η χορήγησή τους συνοδευόταν και από προνόμια (τιμητικές θέσεις στις επίσημες τελετές, ελευθερία οπλοφορίας, κ.λ.π.).

Στις 20 Μαΐου 1834, με Βασιλικό Διάταγμα «Προς αναγνώρισιν των εκδουλεύσεων προς την Πατρίδα όλων των αξιωματικών, υπαξιωματικών και στρατιωτών των κατά ξηρά και θάλασσα Ελληνικών στρατευμάτων» απονεμήθηκε στον καθένα από αυτούς «αριστείον» (μετάλλιο). Στη μία όψη το μετάλλιο έφερε τον ελληνικό θυρεό με το σταυρό ενώ στην άλλη την επιγραφή: «Όθων Βασιλεύς της Ελλάδος τοις γενναίοις της πατρίδος προμάχοις» (Eικ. 9). Το αριστείο (μετάλλιο) ήταν ασημένιο για τους αξιωματικούς, χάλκινο για τους υπαξιωματικούς και σιδερένιο για τους στρατιώτες. Κρεμόταν στο αριστερό μέρος του στήθους με κυανή ταινία. Το διάταγμα καθόριζε επίσης τους δικαιούχους, τους περιορισμούς ως προς την απονομή, τα προνόμια των κατόχων αλλά και τις περιπτώσεις αφαίρεσής του. Το μετάλλιο που συνόδευε το αριστείο, χαρακτηρίζεται άλλοτε ως εθνόσημο και άλλοτε ως νομισματόσημο σε συνάρτηση με τη χρονική περίοδο και το σχετικό διάταγμα που προσδιόριζε τις λεπτομέρειες της απονομής του.

Το 1835 θεσπίζεται νέο διάταγμα, συμπληρωματικό του προηγουμένου, με το οποίο καθορίζεται ο τρόπος σύνταξης και αποστολής στη Γραμματεία των Στρατιωτικών των ονομαστικών καταστάσεων των αγωνιστών για να προωθηθούν στη συνέχεια στην αρμόδια επί των Αριστείων επιτροπή. Ακολουθούν συμπληρωματικά διατάγματα με τροποποιήσεις ως προς το σχήμα και τη μορφή του Αριστείου (διάταγμα 18/30.9.1835) καθώς και αποφάσεις ως προς τα αργυρά (17.2.1835), τα χάλκινα (16.5.1836),τα σιδερένια (19.11.1836), τη χορήγηση συνοδευτικών διπλωμάτων (5.4.1836) και τέλος νέο διάταγμα με ορισμό Αναθεωρητικής Επιτροπής επί των Αριστείων για επανεξέταση των αργυρών μεταλλίων. Η επί των Αριστείων Επιτροπή καταργήθηκε (8/20.5.1836) με την ανάληψη δράσης από την Αναθεωρητική Επιτροπή και την επί των Στρατιωτικών Γραμματεία–ολοκλήρωση της διαδικασίας έγκρισης και αποστολής των Αριστείων στους δικαιούχους.

Το 1838, αποφασίστηκε να διατηρούν το μετάλλιο αυτό τα μέλη της οικογένειας εκείνου στον οποίο είχε απονεμηθεί, μετά τον θάνατό του, χωρίς όμως να έχουν το δικαίωμα να το φέρουν ούτε και να απολαμβάνουν τα αντίστοιχα προβλεπόμενα προνόμια.

Μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, η σχετική αρμοδιότητα μεταφέρθηκε στο Υπουργείο (πρώην Γραμματεία Στρατιωτικών) χωρίς τη μεσολάβηση Επιτροπών.

[2] Ο Παναγιώτης Ρόδιος διορίσθηκε Υπουργός Στρατιωτικός με διάταγμα που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 9/Α/11-4-1844:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί διορισμού Υπουργού επί των Στρατιωτικών

ΟΘΩΝ

ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

            Λαβόντες υπ’ όψιν το άρθρον 24 του Συντάγματος, διορίζομεν τον υποστράτηγον Κ.Π.Γ.Ρόδιον Πέτρον Ημέτερον Υπουργόν επί των Στρατιωτικών.

Ο Πρόεδρος του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου να ενεργήση το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, την 30 Μαρτίου 1844.

ΟΘΩΝ

                                                                                    Α. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ»

(Πηγή: ΕΘΝΙΚΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ)

[3] Νικολάου Γ., Ανέκδοτος «Πίναξ των εν αιχμαλωσία στεναζόντων ελλήνων των επαρχιών Φθιώτιδος και Λοκρίδος» του 1837, Φθιωτικά Χρονικά 15 (1994), σελίδα 22.

[4] Σκούρας Γ., Η νίλα του Δράμαλη άρχισε από τη Φθιώτιδα. Ο Δράμαλης δεν πέρασε «αντουφέκηγος». Α΄ Συνέδριο Φθιωτικών Ερευνών. Γλώσσα-Ιστορία-Λαογραφία. Λουτρά Υπάτης 27-29 Απριλίου 1990. Πρακτικά, Λαμία 1993, σελίδα 218.

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Εικ.1: Η αρχή του καταλόγου (πηγή: http://arxeiomnimon.gak.gr/cache/image/7bcddf2e0d9a28f6/1253574.w.1200.jpg)

 Εικ.2: Τμήμα του καταλόγου με ονόματα κατοίκων του Τσερνοβιτίου (πηγή: http://arxeiomnimon.gak.gr/cache/image/7bcddf2e0d9a28f6/1253581.w.1200.jpg)

 Εικ.3: Τμήμα του καταλόγου με ονόματα κατοίκων του Τσερνοβιτίου (πηγή: http://arxeiomnimon.gak.gr/cache/image/7bcddf2e0d9a28f6/1253582.w.1200.jpg)

Εικ.4: Το τέλος του καταλόγου με την υπογραφή του Υπουργού Στρατιωτικών Παναγιώτη Ρόδιου (πηγή: http://arxeiomnimon.gak.gr/cache/image/7bcddf2e0d9a28f6/1253583.w.1200.jpg)

 Εικ.5: Ονομαστικός κατάλογος με τον Τριαντάφυλλο Κορμάζο (πηγή: http://arxeiomnimon.gak.gr/storage/files/image/cache/image/1652569bafa26f65/7717126.w.1200.jpg)

 Εικ.6: «Πίναξ των εν αιχμαλωσία στεναζόντων ελλήνων των επαρχιών Φθιώτιδος και Λοκρίδος»: η αρχή και το τέλος του πίνακα (Από: Νικολάου Γ., Ανέκδοτος «Πίναξ των εν αιχμαλωσία στεναζόντων ελλήνων των επαρχιών Φθιώτιδος και Λοκρίδος» του 1837, Φθιωτικά Χρονικά 15 (1994), σελίδα 24).

 Εικ.7: Πίνακας με αιχμαλώτους από Ανατολική Φθιώτιδα [Τσερνοβίτι, Μύλους, Αχινό, Γαρδίκι (σήμερα Πελασγία) και Βρύνενα]. (Από: Νικολάου Γ., Ανέκδοτος «Πίναξ των εν αιχμαλωσία στεναζόντων ελλήνων των επαρχιών Φθιώτιδος και Λοκρίδος» του 1837, Φθιωτικά Χρονικά 15 (1994), σελίδα 22).

 Εικ.8: Πίνακας με αιχμαλώτους από Ανατολική Φθιώτιδα (Αχινό, Μύλους).(Από: Νικολάου Γ., Ανέκδοτος «Πίναξ των εν αιχμαλωσία στεναζόντων ελλήνων των επαρχιών Φθιώτιδος και Λοκρίδος» του 1837, Φθιωτικά Χρονικά 15 (1994), σελίδα 20).

 Εικ.9: Αριστείο του Αγώνα του 1821. (Από: Μεγάλη Στρατιωτική Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 4, σελίδα 515).

ΠΗΓΗ

Γενικά Αρχεία του Κράτους/Αρχειομνήμων/φάκελος 284.