Τσερνοβίτι: Ο οικισμός (σχολείο, σπίτια, πηγάδια, υδατοδεξαμενή, πέτρινα αλώνια, κ.ά.)

Το Τσερνοβίτι (από το 1926 Παλαιοκερασιά) γνώρισε τη μέγιστη πληθυσμιακή και οικιστική του ακμή τη δεκαετία του 1930. Λίγο πριν την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940 είχε πληθυσμό πραγματικό 776, νόμιμο 596 και μόνιμο 703 κατοίκους (βλέπε: Ο πληθυσμός του νομού Φθιώτιδος & Φωκίδος κατά την απογραφή της 16ης Οκτωβρίου 1940. Για την ορολογία πραγματικός, νόμιμος και μόνιμος πληθυσμός βλέπε: ελληνική απογραφή). Οι αριθμοί αυτοί συμφωνούν με την προφορική μαρτυρία του πατέρα μου ότι «το ’40 το χωριό είχε 120 οικογένειες», δεδομένου ότι η κάθε οικογένεια περιελάμβανε κατά μέσο όρο 5 άτομα. Ο πληθυσμός αυτός του χωριού ήταν ο μέγιστος σε αριθμό που υπήρξε ποτέ. Έκτοτε άρχισε η πληθυσμιακή πτώση, η οποία και συνεχίζεται.

Μετά τη λήξη της πολεμικής περιόδου 1940-50 το χωριό μεταφέρθηκε στη θέση Βαλσέρα. Αυτό είχε ως συνέπεια τη σταδιακή παρακμή του οικιστικού ιστού του παλιού χωριού. Αρκετοί κάτοικοι για την κατασκευή των νέων σπιτιών τους, χρησιμοποίησαν οικοδομικό υλικό από τα παλιά σπίτια, κυρίως τα κεραμίδια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή κατάρρευση πολλών παλιών σπιτιών και τη μετατροπή τους σε λιθοσωρούς.

Ορισμένα σπίτια συντηρήθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους και διατηρήθηκαν έως σήμερα, κυρίως ως αποθήκες ζωοτροφών. Με την εγκατάλειψη όμως της κτηνοτροφίας, εγκαταλείφθηκαν κι αυτά και μετατράπηκαν σε ερείπια.

Το 2013 η τοπική Αρχαιολογική Υπηρεσία απέστειλε το υπ’ αριθμ. 93/09-01-2013 έγγραφο (Εικ.45α-β) προς τις τοπικές αρχές, στο οποίο μεταξύ των άλλων αναφέρεται ότι «…ο εν λόγω οικισμός αποτελεί ένα ιδιαίτερα αξιόλογο οικιστικό σύνολο, το οποίο παρουσιάζει χαρακτηριστικά που χρήζουν προστασίας από την άποψη του Ν.3028/2002(ΦΕΚ 153/Α/28-6-2002) “Για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς” …….. Το Τσερνοβίτι αποτελεί μία από τις ελάχιστες στην περιοχή της Φθιώτιδας περιπτώσεις παλαιών οικισμών που διατηρούν αλώβητα σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά του προπερασμένου αιώνα. Η προστασία του επιβάλλεται από ιστορικής και αρχαιολογικής σκοπιάς, αλλά και ως αναπτυξιακό κεφάλαιο για την ευρύτερη περιοχή του Δήμου Στυλίδας……»

 Ακολουθεί παράθεση φωτογραφικού υλικού από το οικιστικό σύνολο του παλιού χωριού (σχολείο, σπίτια, πηγάδια, πέτρινα αλώνια, υδατοδεξαμενή, κ.ά.):

Α. Σχολείο

α.

β.

γ.

Εικ.1α-γ. Το σχολείο βρισκόταν κοντά στο ναό του Αγίου Ιωάννη. Το κτίσμα ανηγέρθη το 1937. Το έτος ανέγερσης χαράχθηκε πάνω σε τετραγωνισμένο λίθο, εκατέρωθεν σταυρού. Η Εικ.1α απεικονίζει την κατάστασή του το 1990 ενώ οι Εικ.1β & Εικ1.γ το 2006.

Β. Σπίτια-υδατοδεξαμενή-πηγάδια-αλώνια

Τα σπίτια ήταν κατασκευασμένα από πέτρα που αφθονεί στην περιοχή. Τα πρώτα σπίτια, όπως και ο ναός του Αγίου Ιωάννη με το καμπαναριό του, κατασκευάσθηκαν τον 19^ο αιώνα από ντόπιους τεχνίτες, οι οποίοι μαθήτευσαν στους περίφημουςμαστόρους της πέτρας από την Ήπειρο, πιθανότατα από την Πυρσόγιαννη.

α.

β.

γ.

Εικ.2α-γ. Το παπαδόσπιτο. Βρισκόταν δίπλα στο ναό του Αγίου Ιωάννη. Χρησιμοποιούνταν ως κατοικία του ιερέα. Η Εικ.2α απεικονίζει την κατάστασή του το 1990 ενώ οι Εικ2β & Εικ2γ το 2006. Διέθετε και υπόγειο λόγω της κλίσης του εδάφους.

α.

β.

γ.

δ.

ε.

στ.

ζ.

Εικ.3α-ζ. Σπίτι με υπόγειο και φούρνο δεξιά της εισόδου του. Εσωτερικά σώζεται σε κακή κατάσταση το τζάκι.

α.

β.

γ.

δ.

Εικ.4α-δ. Σπίτι διώροφο δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη.

 Εικ.5. Λόγω της κατασκευής του το κτίσμα αυτό πιθανότατα ήταν δημόσιο.

α.

β.

γ.

δ.

ε.

στ.

ζ.

Εικ.6α-ζ. Ισόγειο σπίτι. Στο βάθος ο Παρνασσός. Εσωτερικά διασώζονται δύο τζάκια.

α.

β.

γ.

Εικ.7α-γ. Διώροφο σπίτι. Εσωτερικά διασώζεται το τζάκι.

α.

β.

γ.

 Εικ.8α-γ. Ισόγειο σπίτι.

Εικ.9. Ισόγειο σπίτι.

Εικ.10. Ισόγειο σπίτι.

Εικ.11. Ισόγειο σπίτι.

Εικ.12. Μισογκρεμισμένο ισόγειο σπίτι.

α.

β.

γ.

δ.

Εικ.13α-δ. Ερείπια σπιτιού.

Εικ.14. Ερείπια σπιτιού.

 Εικ.15. Δρόμος του οικισμού. Στο βάθος διακρίνεται σωζόμενο πηγάδι.

α.

β. 

Εικ.16α-β. Η βρύση του χωριού το 1990 και το 2006.

α.

β. 

Εικ.17α-β. Η υδατοδεξαμενή. Διακρίνεται το αυλάκι που έφερνε το νερό από την Αγία Μαρίνα.

 Εικ.18. Πηγάδι.

 Εικ.19. Πηγάδι.

α.

β.

Εικ.20α-β. Πέτρινο αλώνι. Στην Εικ.20α διακρίνεται ο λόφος Καστράκι.

 α.

β.

γ.

Εικ.21α-γ. Πέτρινο αλώνι. Στο βάθος ο Παρνασσός. Στην Εικ.21β διακρίνονται στο βάθος αριστερά ο Παρνασσός και δεξιά η Γκιώνα.

Γ. Απόψεις του οικισμού Τσερνοβίτι

Εικ.22. Μερική άποψη του οικισμού. Σε πρώτο πλάνο το σχολείο.

Εικ.23. Μερική άποψη του οικισμού.

Εικ.24. Μερική άποψη του οικισμού.

Εικ.25. Μερική άποψη του οικισμού.

Εικ.26. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.27. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.28. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.29. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.30. Μερική άποψη του οικισμού. Στο βάθος ο Παρνασσός.

Εικ.31. Μερική άποψη του οικισμού.

Εικ.32. Μερική άποψη του οικισμού.

Εικ.33. Μερική άποψη του οικισμού.

Εικ.34. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.35. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.36. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.37. Μερική άποψη του οικισμού.

Εικ.38. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.39. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.40. Μερική άποψη του οικισμού.

Εικ.41. Μερική άποψη του οικισμού. Λιθοσωροί.

Εικ.42. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.43. Μερική άποψη του οικισμού.

 Εικ.44. Μερική άποψη του οικισμού.

α.

β.

Εικ.45α-β. Το υπ’ αριθμ. 93/09-01-2013 έγγραφο της 24^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (σήμερα Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας & Ευρυτανίας) προς το Δήμο Στυλίδας και κοινοποίηση προς Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων με θέμα «Σχετικά με τον εγκαταλελειμμένο οικισμό Τσερνοβίτι πλησίον της Παλαιοκερασιάς Δ.Στυλίδας Π.Ε. Φθιώτιδας».

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.

Τσερνοβίτι: Εικόνες, σταυροί λιτανείας και εξαπτέρυγα

Α. Εικόνες

Εκτός από τις εικόνες του τέμπλου, στο ναό απαντώνται και άλλες εικόνες. Ειδικότερα:

1) Στο άνω μέρος του τέμπλου ήταν τοποθετημένες μία σειρά εικόνων λαϊκής τεχνοτροπίας, αγιογραφημένες από τον ίδιο αγιογράφο. Χρονολογούνται στις αρχές του 20ου αιώνα.

Τα θέματά τους είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (Εικ.1), η Βάπτιση (Εικ.2), η Έγερση του Λαζάρου (Εικ.3), η Βαϊοφόρος (Εικ.4), η Άκρα Ταπείνωση (Εικ.5), η Ανάσταση (Εικ.6), η Ψηλάφηση του Θωμά (Εικ.7), η Ανάληψη (Εικ.8), η Πεντηκοστή (Εικ.9) και η Γέννηση της Θεοτόκου (Εικ.10). Ορισμένες ανήκουν στον κύκλο του Δωδεκαόρτου (Εικ.1,2,3,4,6,8 και 9) ενώ οι υπόλοιπες συμπληρώνουν τη θεματολογία (Εικ.5,7 και 10). Η κατάσταση διατήρησης ορισμένων είναι κακή. Σίγουρα υπήρχαν και άλλες εικόνες του ίδιου αγιογράφου, πιθανώς με τα υπόλοιπα θέματα του Δωδεκαόρτου (Γέννηση, Υπαπαντή, Μεταμόρφωση, Σταύρωση και Κοίμηση της Θεοτόκου), οι οποίες όμως καταστράφηκαν με το πέρασμα των χρόνων.

2) Ακολουθούν εικόνες με θέματα το Άγιο Μανδήλιο (Εικ.11), Παναγία η Οδηγήτρια (Εικ.12) και ο Άγιος Σπυρίδωνας (Εικ.13). Είναι αγιογραφημένες από τον ίδιο αγιογράφο στις αρχές του 20^ου αιώνα. Εικόνες του σώζονται και στο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, που βρίσκεται στην κορυφή του Τσερνοβιτίου. Άλλη μία εικόνα εικονίζει τον Άγιο Δημήτριο (Εικ.14). Ιδιαιτερότητα ως προς τη θεματολογία παρουσιάζει η Εικ.15: απεικονίζονται μαζί η Θεοτόκος, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος που κηρύττει με υψωμένο το δεξί χέρι και οι Δώδεκα απόστολοι.

Β. Αρτοφόριο, σταυροί λιτανείας και εξαπτέρυγα.

Τέλος σώζονται ως σήμερα το Αρτοφόριο στην Αγία Τράπεζα (Εικ.16), οι σταυροί λιτανείας (Εικ.17αβ, 18αβ) και τα εξαπτέρυγα του ναού (Εικ.19αβ, 20αβ).

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Εικ.1. Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.

 Εικ.2. Η Βάπτιση.

 Εικ.3. Η Έγερση του Λαζάρου.

Εικ.4. Η Βαϊοφόρος.

Εικ.5. Η Άκρα Ταπείνωση.

Εικ.6. Η Ανάσταση.

Εικ.7. Η Ψηλάφηση του Θωμά.

Εικ.8. Η Ανάληψη.

 Εικ.9. Η Πεντηκοστή.

 Εικ.10. Η Γέννηση της Θεοτόκου.

 Εικ.11. Το Άγιο Μανδήλιο.

Εικ.12. Παναγία Οδηγήτρια.

Εικ.13. Ο Άγιος Σπυρίδωνας.

 Εικ.14. Ο Άγιος Δημήτριος.

Εικ.15. Εικόνα με παράσταση της Θεοτόκου, του Προδρόμου και των Δώδεκα Αποστόλων.

Εικ.16. Η Αγία Τράπεζα με το Αρτοφόριο.

α.

β.

Εικ.17αβ. Οι δύο όψεις Σταυρού λιτανείας.

α.

β.

Εικ.18αβ. Οι δύο όψεις Σταυρού λιτανείας.

α.

β.

Εικ.19αβ. Οι δύο όψεις εξαπτερύγου.

α.

β.

Εικ.20αβ. Οι δύο όψεις εξαπτερύγου.

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.

Τσερνοβίτι: Ο κυρίως ναός

Ο ναός αρχιτεκτονικά εντάσσεται στην κατηγορία της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής της τουρκοκρατίας με δικλινή στέγη και σαμαρωτή απόληξη στην κόγχη του ιερού.

Το κεντρικό κλίτος χωρίζεται από τα δύο πλάγια κλίτη με δύο κιονοστοιχίες (Εικ.1,2,3). Οι κιονοστοιχίες επιστέφονται από τόξα. Το δάπεδο ήταν στρωμένο με πέτρινες πλάκες από ντόπια πέτρα. Εντός του ναού υπάρχουν παλαιό δεσποτικό (Εικ.4) και προσκυνητάρι. Στο προσκυνητάρι εκτίθεται εικόνα με το «Γενέσιον του Προδρόμου», η οποία φέρει χρονολογία 1913 (Εικ.5). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο πολυέλαιος της ίδια εποχής (Εικ.6).

Οι εικόνες του τέμπλου χρονολογούνται στα τέλη του 19^ου αιώνα.

Οι εικόνες του Χριστού και του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου αγιογραφήθηκαν τη δεκαπενταετία 1855-1870 από τον Ιωάννη Αναγνώστου Γρεβενίτη ή όπως αλλιώς υπογράφει «ζωγράφος εκ Γρεβενών». Ο Ιωάννης Αναγνώστου από τα Γρεβενά και οι δύο γιοί του Αναστάσιος και Δημήτριος διατηρούσαν αγιογραφικό εργαστήριο στη Λαμία. Δραστηριοποιήθηκαν στη Φθιώτιδα και Ευρυτανία. Υπογεγραμμένα έργα τους απαντώνται τη χρονική περίοδο από το 1855 έως και το 1913 σε πολλούς παλαιούς ναούς της ευρύτερης περιοχής Φθιώτιδας και Ευρυτανίας (Άγιος Νικόλαος Πουγκακίων, Άγιος Ιωάννης Θεολόγος Στάγιας, Αγία Παρασκευή Σπερχειάδας, Αγία Τριάδα Καρπενησίου, κ.ά.)[1].

Η εικόνα της Παναγίας Ελεούσας αγιογραφήθηκε το 1862 από τον Γεώργιο Δημητριάδη, Μωραΐτη (Εικ.7). Στη βάση της αναγιγνώσκεται η επιγραφή «1862 χείρ Γ. Δημητριάδου Μοραΐτου». Ο Γεώργιος Δημητριάδης, καταγόμενος από το Μωριά, διατηρούσε κι αυτός εργαστήριο στη Λαμία. Βρισκόταν σε οξύ ανταγωνισμό με τον Ιωάννη Αναγνώστου Γρεβενίτη, όπως διαπιστώνεται από δημοσιεύματα του τοπικού τύπου της εποχής[2].

Η ωραία πύλη του ιερού φράσσεται από βημόθυρο με παράσταση των πρωτοκορυφαίων αποστόλων Πέτρου και Παύλου (Εικ.8). Χρονολογείται στα τέλη του 19^ου αιώνα. Ο Μέγας Αρχιερεύς απεικονίζεται σε μουσαμά, ο οποίος προσαρμόζεται σε ξύλινο πλαίσιο ορθογωνίου σχήματος (Εικ.9). Οι δύο πλάγιες πύλες του ιερού φράσσονται από παραστάσεις σε μουσαμά των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Ο μουσαμάς είναι προσαρμοσμένος σε ξύλινο πλαίσιο ορθογωνίου σχήματος. Οι παραστάσεις του Μέγα Αρχιερέα και των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ προέρχονται από τον ίδιο αγιογράφο. Χρονολογικά τοποθετούνται στα τέλη του 19^ου αιώνα.

Ο αρχάγγελος Μιχαήλ (Εικ.10αβ) φέρει στο δεξί του χέρι ρομφαία ενώ στο αριστερό το ζυγό της δικαιοσύνης και ανοιχτό ειλητάριο με την επιγραφή:

«Βροτοί βλέπον/

τες το ξίφος τετα/

μένον Όσοι βέβη/

λοι, και ράθυμοι/

τον τρόπον Συστα/

λείτε πρός μετά/

νοιαν τάχει. Ει δε/

μη προψαύσητε/

τη θεία πύλη Εγώ/

γάρ ο πρίν παλαι/

ας προστάτης/

Ταύτης δ’ ετάχθην/

της νέας Εδέμ/

φύλαξ».

Το κείμενο σε ελεύθερη μετάφραση αποδίδεται: «Άνθρωποι θνητοί κοιτάξτε το προτεταμένο ξίφος. Όσοι είστε αμαρτωλοί και οκνηροί στην πνευματική σας ζωή, μετανοήστε γρήγορα. Διαφορετικά μην πλησιάσετε στη Θεία Πύλη γιατί εγώ που ήμουν από παλιά προστάτης, τοποθετήθηκα φύλακας αυτής της Νέας Εδέμ».

Ο αρχάγγελος Γαβριήλ (Εικ.11αβ) φέρει στο δεξί του χέρι κλαδί με άνθος ενώ στο αριστερό ανοιχτό ειλητάριο με την επιγραφή:

«Οξυγράφον κα/

λαμον τη χει/

ρι φέρων/

Των εισιόντων/

συνταγάς/

απογράφω./

Φρουρώ στέρ-/

γοντας ει δε/

μη φθείρω/

τάχει».

Το κείμενο προέρχεται από την «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης» του Διονυσίου εκ Φουρνά[3] και σε ελεύθερη μετάφραση αποδίδεται: «Κρατώντας στο χέρι τον οξυγράφο κάλαμο καταγράφω τα έργα αυτών που εισέρχονται. Φρουρώ αυτούς που προσέχουν, διαφορετικά καταστρέφω αμέσως (αυτούς που δεν προσέχουν)».

ΣΧΟΛΙΑ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Βλέπε και Κακκαβάς Γ.-Κύρκος Ν.-Υφαντή Α., Η εκκλησιαστική τέχνη στην περιοχή της Σπερχειάδας από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους έως την περίοδο του Μεσοπολέμου.

[2] Τα δημοσιεύματα για τον ανταγωνισμό των δύο ζωγράφων θα αποτελέσει θέμα μελλοντικής ανάρτησής μας στο ιστολόγιο.

[3] Διονυσίου του εκ Φουρνά, Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης: εκ χειρογράφου του ιη' αιώνος εκδοθείσα κατά το πρωτότυπον αυτής κείμενον / υπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως, σελίδα 283.

ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικ.1. Το τέμπλο του ναού.

 Εικ.2. Μερική άποψη του τέμπλου, του κεντρικού και του αριστερού κλίτους.

Εικ.3. Μερική άποψη του κεντρικού και του δεξιού κλίτους.

Εικ.4. Το παλαιό δεσποτικό.

Εικ.5. Το προσκυνητάρι με την εικόνα του Γενεσίου του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Εικ.6. Ο πολυέλαιος.

α

β

Εικ.7αβ. Η Παναγία Ελεούσα του τέμπλου και η επιγραφή «1862 χείρ Γ. Δημητριάδου Μοραΐτου».

Εικ.8. Το βημόθυρο του τέμπλου.

Eικ.9. Ο Μέγας Αρχιερεύς.

α

β

Εικ.10αβ. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και η επιγραφή του ειληταρίου.

α

β

Εικ.11αβ. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και η επιγραφή του ειληταρίου.

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.