Η Φθιώτις κατά τα μέσα του 19ου αιώνα

Το 1853-4 εκδόθηκε στην Αθήνα το τρίτομο έργο του Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή (1779-1855) «Τα Ελληνικά», το οποίο ο Κωνσταντινουπολίτης λόγιος συνέγραψε στην Οδησσό, όπου διέμεινε οικογενειακά μετά την αποτυχία της Ελληνικής επανάστασης στη Μολδοβλαχία.

Στο έργο πραγματοποιείται «Περιγραφή Γεωγραφική, Ιστορική, Αρχαιολογική και Στατιστική της Αρχαίας και Νέας Ελλάδος». Στον Α΄ τόμο περιγράφεται η Στερεά Ελλάδα (Ανατολική και Δυτική), στον Β΄ η Πελοπόννησος και στον Γ΄ τα Νησιά (ελεύθερα και μη). Μεταξύ των περιοχών της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας περιγράφονται η «Φθιώτις» και η «Λοκρίς».

Στα Προλεγόμενα του πρώτου τόμου ο Ραγκαβής παραθέτει:

·    το σκεπτικό της 20ετούς προσπάθειάς του για τη σύνταξη του έργου,

·    τη διαίρεση του έργου σε τρείς τόμους,

·    την τάξι του έργου,

·    τα βοηθήματα-πηγές που χρησιμοποίησε,

·    επεξηγεί τα περιεχόμενα των Πινάκων των Δήμων:

-αποστάσεις πόλεων και χωριών (Ώρες, Λεπτά) από διοικητικές έδρες τους,

-γεωγραφική τοποθέτηση,

-πληθυσμιακά στοιχεία (αριθμός οικογενειών και κατοίκων): α) τα στοιχεία των επαρχιών και των δήμων προέρχονται από απογραφικούς πίνακες του έτους 1851. β) τα στοιχεία των χωριών προέρχονται από απογραφικούς πίνακες έως τα έτη 1848 και 1849 που απέστειλαν οι νομάρχες στο Υπουργείο Εσωτερικών.

Στη συνέχεια παρατίθεται το κείμενο, το οποίο αφορά την Επαρχία Φθιώτιδος (θα ακολουθήσει η Επαρχία Λοκρίδος σε επόμενη ανάρτηση) :

--«Η πάλαι Φθιώτις ήν το τέταρτον της όλης Θεσσαλίας το νοτιότατον· ο Στράβων περιγράφει αυτήν ως εφεξής: «Τοιαύτη δε ούσα (η Θεσσαλία), εις τέσσαρα μέρη διήρητο· εκαλείτο δε το μέν Φθιώτις, το δ’ Εστιαιώτις, το δε Θετταλιώτις, το δε Πελασγιώτις· έχει δ’ η μέν Φθιώτις τα νότια τά παρά την Οίτην, από του Μαλιακού κόλπου και Πυλαϊκού μέχρι της Δολοπίας και της Πίνδου διατείνοτα, πλατυνόμενα δε μέχρι Φαρσαλίου και των πεδίων των Θετταλικών (Στράβ. β. 9, σ.430). Επειδή δε το πλείστον της Φθιώτιδος μετά πάσης της λοιπής Θεσσαλίας ευρίσκεται ήδη υπό την Οθωμανικήν εξουσίαν και κείται εκτός του επί του παρόντος σχεδίου της συγγραφής ταύτης, περιγράφομεν μόνον όσον μέρος της Φθιώτιδος περιλαμβάνεται εντός των ορίων του ελληνικού κράτους, τουτέστι το νότιον αυτής το μεταξύ των ορέων Όθρυος και Οίτης, εκτεινόμενον απ’ ανατολών προς δυσμάς από του Πτελεού και του Μαλιακού κόλπου μέχρι του όρους Τυμφρηστού και της Δολοπίας· εν τη περιοχή ταύτη περιλαμβάνονται α΄) μέρος της Φθιώτιδος Αχαΐδος το προς το νοτιοανατολικόν· β΄) η χώρα των Λαμιέων· γ΄) η Μαλίς ή Μηλίς· δ΄) η χώρα των Αινιάνων. Όρη κύρια του μέρους τούτου της Φθιώτιδος είναι η Οίτη και τα προς μεσημβρίαν πλευρά της Όθρυος. Ποταμός είς ο Σπερχειός και άλλοι μικροί ως ο Δύρας, ο Μέλας, ο Ασωπός και ο Φοίνιξ. Κόλπος είς ο Μαλιακός ο και Λαμιακός λεγόμενος.

–Ο τόπος ούτος έλαβε το όνομα από Φθίου, υιού, ως ενομίζετο, Ποσειδώνος και Λαρίσσης· οι τρείς αδελφοί Πελασγός, Αχαιός και ο Φθίος ούτος ελθόντες εξ Άργους, της πατρίδος αυτών μετ’ αποικίας πολυαρίθμου (1733 π.Χ.), κατέστησαν τρία μικρά κράτη, ά απ’ αυτών εκλήθησαν Πελασγιώτις, Αχαΐα ή Αχαιΐς και Φθιώτις (Διονύσ. Αλικ. Αρχαιοτ. Ρωμ. β 4 κ. 17 κξ – Ευστάθ. εις Ομ. Ιλ. Β, στ. 689 – Σχολιαστ. Απολλων. Ροδ. 1, στ.580.)· εξετάθη δε η Πελασγιώτις, ως φαίνεται, μάλλον των άλλων· διότι έκτοτε η Θεσσαλία ολόκληρος ωνομάσθη Πελασγία (Ευστάθ. εις Ιλ. Β, στ.681) και οι Θεσσαλοί Πελασγοί (Ο αυτ. εις Διονυσ. Περιηγ. στ.427, Τ.4)· η δε Φθιώτις ελέγετο Φθία, ως και υπό του Ομήρου ονομάζεται=

Ναίον δ’ εσχατιήν Φθίης Δολόπισοιν ανάσσων (Ομ. Ιλ. Ι, στ.484)· Μετά καιρόν (1529 π.Χ) ελθών ο Δευκαλίων μετά Κουρήτων και Λελέγων, κατέκτησε την Φθιώτιδα (Διονύσ. Αλικ. β.1, κ.17), ήν εύρον έρημον κατοίκων διά τον προ ολίγου συμβάντα και κυρίως επί της Φθιώτιδος εκραγέντα και διά τον σύγχρονον ονομασθέντα του Δευκαλίωνος κατακλυσμόν, εξ ού όσοι των κατοίκων Πελασγών των λεγομένων τότε Γραικών (Αριστοτ. Μετεωρολ. β. 1, κ.14 – Μαρμ. Οξων. Επ. 9) διεσώθησαν, κατέφυγον εις την Ήπειρον παρά τους συγγενείς αυτών Δωδωναίους (Διονύσ. Αλικ. β. 1, 18) υπό δύο αρχηγούς Πελασγόν και Φαέθοντα (Πλούταρχ. Πύρρος), και ήρξεν ο Δευκαλίων επί της Φθιώτιδος (Στράβ, β. 9, σ.432), και φαίνεται ότι εξέτεινε την επικράτειαν αυτού κατά τα πέριξ, διότι ευρίσκομεν πόλιν Ελλάδα εν τη Αχαιΐδι απέχουσιν 10 στάδια των Μελιταίων πέραν του Ενιπέως ποταμού, κτισθείσαν δε πιθανώς υπό του υιού του Δευκαλίωνος Έλληνος, ού και ο τάφος ήν εν τη αγορά των Μελιταίων (Στραβ. β. 9, σ. 432.). Της πόλεως Ελλάδος μέμνηται και ο Όμηρος εν τω καταλόγω=

Οί τ’ είχον Φθίην, ηδ’ Ελλάδ καλλιγύναικα (Ομ. Ιλ. Β, στ.683).

Τινές υπέλαβον ότι Φθία και Ελλάς και Αχαΐα ήν η αυτή· αλλ’ εκ του ανωτέρω έπους και εξ άλλων εν τε τη Ιλιάδι και τη Οδυσσεία της αυτής ιδέας επών δηλούται προφανώς ότι ο ποιητής διαστέλλει την Φθίαν από της Ελλάδος και μνημονεύει αυτών ουχί ως μιάς αλλ’ ως δύο διακεκριμμένων απ’ αλλήλων πόλεων (Στράβ. β. 9, σ.431)· ο Στράβων αμφιβάλλει αν ο Όμηρος λέγων Ελλάδα και Φθίαν, εννοή πόλεις ή χώρας (Αυτόθι.: Στράβ. β. 9, σ.431)· αλλά φαίνεται βέβαιον ότι ποτέ μεν ως πόλεις ποτέ δε ως χώραι μνημονεύονται, και ότι από της πόλεως μετεδίδετο βαθμηδόν η ονομασία εις άπασαν την χώραν, ως και αποδεικνύεται εκ της Ελλάδος, ή ήν βεβαίως πόλις το εξ αρχής, ως εκ των σχολιαστών του Απολλωνίου (Σχολιαστ. Απολλων. Ροδ. β. 1, στ.904. Όμηρος δε μίαν Θετταλίας πόλιν οίδε, την Ελλάδα) και του Ομήρου (Σχολιαστ. Ομήρ. εις Ιλ. Χ. στ.474. Ελλάς, πόλις ομώνυμος τη χώρα) και εξ αυτού του ιδίου Στράβωνος του διορίζοντος και την θέσιν αυτής (Στράβ. β. 9, σ.432) βεβαιούται· και ομοίως είναι γνωστόν ότι απ’ αυτής μετεδόθη βαθμηδόν και εφ’ άπασαν την Ελλάδα, οι δε πρίν καλούμενοι Γραικοί εκλήθησαν Έλληνες από Έλληνος του Δευκαλίωνος (Μαρμαρ. Όξων. Επ. β΄ - Απολλόδ. β. 1, κ. 7 §3)· και Έλληνας κυρίως ονομάζει ο Όμηρος τους κατοίκους της Φθιώτιδος=

Μυρμιδόνες δε καλούντο και Έλληνες και Αχαιοί (Ομ. Ιλ. Β, στ.684).

Ότι δε η Φθιώτις ήν η κοιτίς των Ελλήνων και οι Φθιώται οι πρώτοι και κυρίως Έλληνες βεβαιοί και ο Θουκυδίδης (Θουκυδ. β. 1, κ.έ.) και άλλοι μετ’ αυτόν, ως ο Αρίσταρχος (Αρίσταρχ. εις Ομ. Ιλ. Β, στ.580) και ο Απολλόδωρος (Απολλόδ. παρά Στράβ. β 8, σ.370).

–Κατά την εποχήν του Τρωϊκού πολέμου η Φθιώτις ήν η επικράτεια του Αχιλλέως, ως εκ του Ομήρου φαίνεται=

Νύν αύ τους, όσσοι το Πελασγικόν Άργος έναιον,

Οί τ’ Άλον, οί τ’ Αλόπην, οί τε Τρηχίν’ ενέμοντο,

Οί τ’ είχον Φθίην, ηδ’ Ελλάδα καλλιγύναικα·

Μυρμιδόνες δε καλούντο και Έλληνες και Αχαιοί,

Των αύ πεντήκοντα νεών ήν αρχός Αχιλλεύς (Ομ. Ιλ. Β, στ.981-685)·

περιελάμβανε δε η επικράτεια του Αχιλλέως άπασαν την κυρίως Φθιώτιδα από της εντεύθεν της Αλόπης χώρας μέχρι της Τραχίνος, και εκτεινομένη κατά βόρειον, ωμόρει κατά μέν το βορ-ανατολικόν μετά της υπό τον Πρωτεσίλαον χώρας=

Οί δ’ είχον Φυλάκην και Πύρεσσον ανθεμόεντα,

Δήμητρος τέμενος, ίτωνά τε μητέρα μήλων,

Αγχίαλόν τ’, Αντρών’, ηδέ Πτελεόν λεχεποίην

Των αύ Πρωτεσίλαος Δρηίος ηγεμόνευεν (Ομ. Ιλ. Β, στ. 695 κξ.)

κατά δε το βορ-δυτικόν μετά της υπό τον Φιλοκτήτην=

Οί δ’ άρα Μηθώνην και Θαυμανίην ενέμοντο,

Και Μελίβοιαν έχον και Ολιζώνα τρηχείαν·

Των δε Φιλοκτήτης ήρχεν τόξων εύ ειδώς (Ομ. Ιλ. Β, στ.716 κξ ιδέ και Στράβ. β. 9, σ.430, 431),

κατά δε το νότιον μετά της Οίτης και των Επικνημιδίων Λοκρών. Περιείχετο προσέτι εν τη επικρατεία του Αχιλλέως και η Δολοπία, ως δηλούται εκ του Ομήρου όπου ο Φοίνιξ διηγείται τω Αχιλλεί ότι εβασίλευεν επί των Δολόπων, δόντος του Πηλέως=

Ναίον δ’ εσχατιήν Φθίης Δολόπεσσιν ανάσσων (Ομ. Ιλ. Ι, στ.484. ίδε και Στράβ. β. 9, σ.431).

πάντας δε ου μόνον τους υπό τον Αχιλλέα, αλλά και τους υπό τον Πρωτεσίλαον και τον Φιλοκτήτην, έτι δε και τους υπό τον Ευρύπυλον κατά την Μαγνησίαν ονομάζει Φθίους ο Όμηρος (Στράβ. β. 9, σ.432).

–Περί της χώρας ταύτης της Φθιώτιδος ολίγα γενικά περαιτέρω γνωρίζομεν.

ΟΡΗ.

ΟΙ΄ΤΗ· το όρος τούτο εκτείνεται από δυσμών προς ανατολάς επί των μεθορίων της Δωρίδος και των Αινιάνων. Η προς ανατολάς μέχρι των Θερμοπυλών συνέχεια της Οίτης εκαλείτο Καλλίδρομον. Η Οίτη συνέχεται αφ’ ενός μέρους μετά της Πίνδου προς το βορ-δυτικόν, και αφ’ ετέρου μετά του Παρνασσού προς το νότιον. είναι δε το όρος τούτο υψηλόν και ως ο Παρνασσός επίσης τραχύ, ανεπίδεκτον καλλιεργείας, και μόνον προς κτηνοτροφίαν επιτήδειον. Το μήκος αυτού λογίζεται 200 σταδίων, και παρά τας Θερμοπύλας καθίσταται υψηλότατον, διότι κατ’ εκείνο το μέρος κορυφούται και τελευτά προς οξείς και αποτόμους μέχρι της θαλάσσης κρημνούς· ολίγην δε μόνον απολείπει πάροδον τοις από της παραλίας εις τους Λοκρούς εκ της Θεσσαλίας εισερχομένοις, και η πάροδος αύτη εκαλείτο Πύλαι και Στενά και Θερμοπύλαι (Στράβ. β. 9, σ.428).· Όσοι ώκουν επί της Οίτης και παρά την Οίτην εκαλούντο Οιταίοι και η υπ’ αυτών οικουμένη χώρα Οιταία. Εξετείνετο δε η Οιταία εντός της Δωρίδος κατά το βόρειον και εντός της χώρας των Μαλιέων, και περιελάμβανεν εκ μεν της πρώτης τον Ακύφαντα τον και Πίνδον λεγόμενον, εκ δε της δευτέρας την Παρασωπιάδα και τους Οινειάδας και την Αντίκιρραν (Στράβ. β. 9, σ.434)., ώστε οι κάτοικοι των μερών τούτων ελέγοντο Δωριείς Οιταίοι, και Μαλιείς Οιταίοι ως κατοικούντες παρά την Οίτην.

–Κατά τον επί Ξέρξου Περσικόν πόλεμον, οπόταν ο Λεωνίδας μετά των τριακοσίων Σπαρτιατών παρέμεινεν κατά στενά των Θερμοπυλών, άνθρωπος Τραχίνιος γενόμενος οδηγός, περιήγαγε τον Υδάρνην μετά του στρατεύματος αυτού κατά την διά της Οίτης ατραπόν, ήν εφύλαττον χίλιοι Φωκείς, και ούτως οι Πέρσαι ηδυνήθησαν να κυκλώσωσι τους Έλληνας (Παυσ. Λακ. κ.4-Φωκ. κ. 20 ίδε Καλλίδρομον όρος).

–Κατά τάς αρχάς του έκτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου οι όμοροι των Οιταίων Τραχίνιοι πολεμούμενοι και φθειρόμενοι υπό των Οιταίων, έπεμψαν πρέσβυν τον Τισαμενόν εις Λακεδαίμονα, ζητούντες βοήθειαν· το αυτό πάσχοντες και οι Δωριείς αφ’ ετέρου μέρους υπό των αυτών, έπεμψαν και ούτοι συγχρόνως πρεσβείαν, δεόμενοι τα αυτά· οι δε Λακεδαιμόνιοι αναλαβόντες την υπεράσπισιν των Τραχινίων αφ’ ενός μέρους και των Δωριέων αφ’ ετέρου κατά των Οιταίων, έπεμψαν αποικίαν και ετείχισαν εκ νέου την πόλιν την ύστερον ονομασθείσαν Ηράκλειαν (Θουκυδ. β. 3, κ.92).

–Κατά δε το τέλος του δεκάτου εννάτου έτους του αυτού πολέμου ο βασιλεύς των Λακεδαιμονίων Άγις ορμηθείς μετά του στρατεύματος αυτού εκ Δεκελείας, ετράπη προς τον Μαλιακόν κόλπον, και εκ παλαιάς έχθρας κατά των Οιταίων επέδραμε κατ’ αυτών και έλαβε πολλήν λείαν και πολλά χρήματα (Θουκυδ. β. 3, κ.3.).

–Κατά δε την επιστρατείαν του Βρέννου, την εβδόμην ημέραν αφ’ ής οι Γαλάται ηττήθησαν παρά την Ηράκλειαν, λόχος εκ του στρατεύματος αυτών επεχείρησε να ανέλθη δι’ ατραπού στενής και ανάντους επί του μετά τα ερείπια της Τραχίνος παρά την Ηράκλειαν μέρους της Οίτης, ελπίζοντες να διαρπάσωσι κατά την διάβασιν τον ναόν της Αθηνάς κείμενον υπεράνω της Τραχινίδος· αλλ’ οι έχοντες την φρουράν υπό τον Τελέσαρχον ενίκησαν τους βαρβάρους εν μάχη, καθ’ ήν όμως έπεσεν ο Τελέσαρχος (Παυσ. Φωκ. κ.22)· δύο ατραποί ήσαν επί της Οίτης· η μέν υπεράνω της Τραχίνος κατά το πλείστον απότομος και λίαν όρθιος· η δε διερχομένη διά της χώρας των Αινιάνων, ήν μάλλον διοδεύσιμος εις στρατόν, και δι’ αυτής ο Πέρσης Υδάρνης επέπεσε κατά των νώτων των περί τον Λεωνίδαν Ελλήνων· δι’ αυτής της ιδίας οι Ηρακλειώται και οι Αινιάνες υπέσχοντο να εισάγωσι τον Βρέννον εν τη Ελλάδι, ουχί σκοπεύοντες κακά κατά των Ελλήνων, αλλ’ ίνα απαλλαγώσιν αυτοί, και ίνα μη φθείρωσιν επί πλέον οι Κελτοί την χώραν αυτών ενδιατρίβοντες· τω όντι δε ο Βρέννος επί τη υποσχέσει ταύτη επιλεξάμενος εκ του στρατού αυτού τεσσαράκοντα χιλιάδας, διέβη την ατραπόν και κατέσχε τάς Θερμοπύλας (Παυσ. Φωκ. κ.22).

–Η κάτωθεν της Οίτης θάλασσα είναι τελματώδης και επικίνδυνος εις διάβασιν ((Παυσ. Αχ.. κ.15).

*Οίτη· η σειρά των Οιταίων ορέων εκτείνεται από του κατ’ ανατολάς υπεράνω των Θερμοπυλών Καλλιδρόμου, μέχρι της προς δυσμάς παρά το Καρπενήσιον κορυφής της καλουμένης Βελούχι (Τυμφρηστός). Ου πόρρω του Βελουχίου κατ’ αριστεράν φαίνεται η Υπάτη, κάτωθεν μιάς των υψηλοτέρων κορυφών της σειράς ταύτης (Λήκ. Τ.2. κ.10, σ.4). Μία των κορυφών της Οίτης υψούται άνωθεν της Υπάτης· επειδή δε η Υπάτη εκαλείτο μέχρι πρό ολίγου Νέαι Πάτραι και Οθωμανιστί Πατρατζίκι, λέγεται και η κορυφή αύτη κοινώς Πατριώτικον ή Πατρατζικιώτικον (βουνόν). Ο Στράβων λέγει ότι το προς Θερμοπύλας νενευκός μέρος της Οίτης είναι τραχύ και υψηλόν, υψηλότατον δε κατά τάς Θερμοπύλας (Στράβ. β. 9, σ.428)· ωσαύτως και ο Λίβιος λέγει το αυτό (Λιβ. β. 36 κ. 15).· αλλ’ αμφότεροι λανθάνονται κατά τούτο, διότι η κορυφή αύτη η λεγομένη Πατριώτικον ή Πατρατζικιώτικον υπερβαίνει πολύ το μέρος εκείνο κατά το ύψος· χάσμα μέγα χωρίζει την προς το νοτ-ανατολικόν κορυφήν του Πατριώτικου από υψηλοτάτων κρημνών ονομαζομένων Καταβόθρα και κειμένων ου πόρρω της δεξιάς όχθης του Σπερχειού της κατά την υπεράνω της Λαμίας διεύθυνσιν, και προς ανατολάς των βράχων της Τραχίνος ή Ηρακλείας (Λήκ. Τ.2. κ.10, σ.9).

Ο΄ΘΡΥΣ, το όρος τούτο κείται προς άρκτον της Φθιώτιδος, και ομορεί τω Τυμφρηστώ και τοις Δόλοψιν, εκείθεν δε παρατείνει εις τα πλησίον του Μαλιακού κόλπου, και οι πρόποδες αυτού συνάπτουσι μετά των Μαλιέων (Στράβ. β. 9. σ.433). Η κατ’ ανατολάς άκρα της Όθρυος χωρίζει τον Μαλιακόν κόλπον από του Παγασητικού, και καθ’ όσον πλησιάζει προς τον αιγιαλόν ταπεινούται.

*Αι κορυφαί της Όθρυος καθιστώσιν ήδη τα όρια μεταξύ Ελλάδος και της Οθωμανικής επικρατείας αρχόμενα από του χωρίου Σουρπίου και κατ’ αυθείαν γραμμήν απ’ ανατολών προς δυσμάς περατούμενα εις την κατά την Ακαρνανίαν Πούνταν (Άκτιον).

Η Όθρυς λέγεται κοιν. Γερακοβούνι· η κυρία αυτής κορυφή ήτις ονομάζεται Πίλορα, έχει ύψος 5.000 ποδών (Ρός).

ΤΥΜΦΡΗΣΤΟ΄Σ, προς δυσμάς της Όθρυος και της χώρας των Αινιάνων. Ο Τυμφρηστός ήν ως η συνέχεια της Όθρυος, μεθ’ ής συνήπτετο· εξ αυτού επήγαζεν ο Σπερχειός (Στράβ. β. 9, σ.428). Αι προς μεσημβρίαν πλευραί του Τυμφρηστού πίπτουσιν εντός της Επικτήτου Αιτωλίας και ήσαν τα προς την Δολοπίαν όρια.

*Βελούχι· κείται επί της κεφαλής της χώρας των Αγράφων και σύγκειται εκ γυμνών βράχων· μέρος αυτού ονομάζεται Σμόκοβον. Παρά τάς υπωρείας του Βελουχίου καθ’ άς αναβρύουσιν αι πηγαί του Σπερχειού και άλλων ποταμίσκων υπάρχουσι χωρία πολυάριθμα.

ΠΟΤΑΜΟΙ.

ΣΠΕΡΧΕΙΟ΄Σ· πηγάζων ο ποταμός ούτος εκ του όρους Τυμφρηστού, και από δυσμών προς ανατολάς διατρέχων την χώραν των Αινιάνων, δεχόμενος δ’ εκατέρωθεν πολλούς ποταμίσκους και ρύακας και παραρρέων την Αντίκιρραν, εξέδιδεν εις τον Μαλιακόν κόλπον παρά τάς Θερμοπύλας, μεταξύ Τραχίνος και Λαμίας ής απείχε 30 στάδια (Στράβ. β. 9, σ.428-Ίδε και Ηρόδοτ. β. 7, κ.198).

–Εμυθεύετο ότι ο Σπερχειός έσχεν υιόν τον Μενέσθιον εκ Πολυδώρας της Πηλέως. Ο Όμηρος μέμνηται του μύθου τούτου=

Της μεν ιής στιχός ήρχε Μενέσθιος αιολοθώρηξ,

Υιός Σπερχειοίο, Διϊπετέος ποταμοίο.

Όν τέκε Πηλήος θυγάτηρ, καλή Πολυδώρη·

Σπερχειώ ακάμαντι, γυνή θεώ ευνηθείσα (Ομ. Ιλ. Π, στ.178 κξ–ίδε και Στράβ. β. 9, σ.433).

*Σπερχειός, κοιν. Ελλάδα· ο ποταμός ούτος κατά πάντα τα δεδομένα φαίνεται ότι επί της εποχής του Περσικού πολέμου εξέδιδεν αμιγής εις την θάλασσαν κατά το σημείον της ακτής το σχεδόν καταντικρύ της Λαμίας· αλλ’ ήδη ου μόνον δέχεται εν αυτώ παρά τας εκβολάς αυτού τρείς άλλους ποταμίσκους, τον Γουργοπόταμον (Δύραν), τα Μαυρονέρια (Μέλανα) και τον Ασωπόν, αλλ’ ακολουθεί τον ρούν αυτού επί γραμμής παραλλήλου τη παρόδω των Θερμοπυλών, μετά έν μίλιον αγγλ. (20 λεπ.) από των θερμών πηγών, και σχηματίζει δέλτα εκ του πέραν της παρόδου διά της επισωρεύσεως της ιλύος και της άμμου νεουργηθέντος πεδίου, εξ ού η κεφαλή του κόλπου απεμακρύνθη της παλαιάς αυτής θέσεως κατά τρία ή τέσσαρα μίλια· εκ τούτου και πάσα η κατωτέρω πεδιάς, αν και διακοπτομένη υπό τελμάτων κατά πάσας τας ώρας του έτους και μόλις διαβατή κατά τον χειμώνα, παρέχει όμως κατά το θέρος οδόν διά μέσου αυτής από Ζητουνίου (Λαμίας) μέχρι του χωρίου Μώλου καταλείπουσαν δύο ή τρία μίλια μακράν κατά δεξιάν τάς Θερμοπύλας, εις άς η της παρόδου ονομασία ή ουδόλως ή ολίγον κατά την ώραν εκείνην του έτους εφαρμόζεται (Λήκ. Τ.2, κ.10, σ.11,12).

ΔΥ΄ΡΑΣ, ρέων μετά 20 στάδια από του Σπερχειού νοτίως και 20 από του Μέλανος βορείως, εξέδιδεν εις τον Μαλιακόν κόλπον. Εμυθεύετο ότι ο ποταμός ούτος ανεφάνη κατά πρώτον προς βοήθειαν του Ηρακλέους, επιχειρήσας να σβέση την πυράν αυτού καιομένου (Ηρόδοτ. β. 7, κ.198-Στράβ. 9, σ.428).

*Γουργοπόταμον· ο χείμαρρος ούτος καταρρέων εκ του μεταξύ της Καταβόθρας και του Πατριώτικου όρους μεγάλου χάσματος της Οίτης και ενούμενος μετά των Μαυρονερίων (Μέλανος), εκδίδει εις τον Σπερχειόν· το πάλαι δε δι’ ιδιαιτέρου ρεύματος εξέδιδεν εις την θάλασσαν. Το Γουργοπόταμον είναι διαυγές, οξύρρουν και αένναον· ρέον δε διά μέσου του Μοσχοχωρίου, ενούται μετά του Σπερχειού 40 λεπτά κάτωθεν του ειρημένου χωρίου (Ηρόδοτ. β. 7, κ.198-Λήκ. Τ.2, κ.10, σ.24, 26).

ΜΕ΄ΛΑΣ· μετά 20 στάδια από του προειρημένου ποταμού Δύρου νοτίως, και 5 στάδια από της πόλεως Τραχίνος εξέδιδεν ο Μέλας εις την θάλασσαν του Μαλιακού κόλπου (Ηρόδοτ. β. 7, κ.198,199-Στράβ. 9, σ.428).

*Μαυρονέρια· εκ της ενώσεως διαφόρων πηγών εκβλυζουσών υποκάτωθεν βράχων μορφούνται δύο ρύακες εξ ών συγκιρνωμένων αποτελείται ο ποταμίσκος ούτος ο το πάλαι Μέλας, ήδη δε Μαυρονέρια καλούμενος, και ρέων διά του πεδίου κατά την προς το Μοσχοχώρι διεύθυνσιν, συνενούται μετά του Γουργοποτάμου ολίγον υπεράνω του ειρημένου χωρίου· αμφότεροι δε ομού εισβάλλουσιν εις τον Σπερχειόν· ο Μέλας ως και ο Δύρας είχε το πάλαι ιδιαίτερον αυτού ρούν προς την θάλασσαν (Λήκ. Τ.2, κ.10, σ.25).

ΑΣΩΠΟ΄Σ· το όρος το περικυκλούν την Τραχινίαν χώραν είχε διασφάγα προς το μεσημβρινόν της Τραχίνος, και διά της διασφάγος ταύτης ρέων ο Ασωπός παρά τους πρόποδας του όρους, και παραλαμβάνων τον ποταμίσκον Φοίνικα, εξέδιδεν εις την Θάλασσαν του Μαλιακού κόλπου παρά την πόλιν Ανθήλην (Ηρόδοτ. β. 7, κ.199,200-Στράβ. 9, σ.428). Το από του Ασωπού εις τάς Θερμοπύλας διάστημα ήν 15 σταδίων (Στράβ. β. 9, σ.428).

–Η Ανόπαια, ήτοι η ατραπός δι’ ής ο Εφιάλτης ωδήγησε τους Πέρσας κατά των Ελλήνων αρχομένη από του Ασωπού τούτου, ετελεύτα εις τον Αλπηνόν (Ίδ. Καλλίδρομον όρος).

*Καρβουναριά· ο ποταμός ούτος ός το πάλαι έρρεε κατ’ ευθείαν εις την θάλασσαν ήδη εισβάλλει εις τον Σπερχειόν, ολίγον κάτωθεν του πανδοχείου του λεγομένου της Αλαμάνας (Λήκ. Τ.2, κ.10, σ.32).

ΦΟΙΝΙΞ, ποταμίσκος καταρρέων εκ των ορών και συμβάλλων τω Ασωπώ κατά μεσημβρίαν, και συνεκδιδούς αυτώ εις την θάλασσαν μετά 15 στάδια από των Θερμοπυλών παρά την εν μέσω κειμένην πόλιν Ανθήλην. Κατά τον Φοίνικα ποταμόν ήν το έν εκ των δύο στενοτάτων μερών των Θερμοπυλών ένθα μία μόνον υπήρχεν οδός χειροποίητος και μια μόνον αμάξη διοδευτή (Ηρόδοτ. β. 7, κ.200-Στράβ. β. 9, σ.428-Ίδ. Καλλίδρομον όρος.). Ο Φοίνιξ ωνομάσθη από του ήρωος Φοίνικος ού ο τάφος εδείκνυτο παρά τον ποταμόν (Στράβ. β. 9, σ.428).

ΑΧΕΛΩ΄ΟΣ, ποταμίσκος ρέων πλησίον της Λαμίας· οι παρ’ αυτώ οικούντες ελέγοντο Παραχελωΐται (Στράβ. β. 9, σ.434).

ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΑΧΑΙΪΔΟΣ.

ΠΤΕΛΕΟ΄Ν, πόλις παραθαλάσσιος επί κόλπου, κατά το δυτ. βόρειον του Αντρώνος· μνημονεύεται υπό του Ομήρου εν τω καταλόγω=

………………ηδέ Πτελεόν λεχεποίην (Ομ. Ιλ. Β, στ. 697).

Ο Στράβων αναφέρει το Πτελεόν μετά τον Αντρώνα (Στράβ. β. 9, σ.435), και λέγει ότι απείχε της πόλεως Άλου 110 σταδίους (Στράβ. β. 9, σ.433).

ΑΝΤΡΩ΄Ν ο και η, έτι δε και οι ΑΝΤΡΩ΄ΝΕΣ ως λέγει ο Στράβων ότι επ’ αυτού πληθυντικώς ελέγετο (Στράβ. β. 9, σ.432), πόλις μικρά παράλιος κατά το ανατ-νότιον του Πτελεού· μνημονεύεται υπό του Ομήρου=

Αγχίαλόν τ’ Αντρών, ηδέ Πτελεόν λεχεποίην (Ομ. Ιλ. Β, στ. 697).

Μέχρι του Αντρώνος εξετείνετο η επικράτεια του Αχιλλέως· ο δε Αντρών αυτός περιείχετο εν τη του Πρωτεσιλάου. Κατά τον Αντρώνα εν τώ προς τη Ευβοία πόρω ήν σκόπελος Όνος Αντρώνος καλούμενος (Στράβ. β. 9, σ.435).

ΛΑ΄ΡΙΣΣΑ ΚΡΕΜΑΣΤΗ΄ η αυτή και ΠΕΛΑΣΓΙΆ, πόλις απέχουσα 20 στάδια της παραλίας προς ανατολάς του όρους Όθρυος (Στράβ. β. 9, σ.435-Στέφ. Βυζ. Λάρισσα) και προς δυσμάς του Αντρώνος· η ονομασία Λάρισσα και η επωνυμία Πελασγία δεικνύουσι σαφώς ότι ήν αποικία Πελασγών και πιθανώς η πρωτεύουσα της επικρατείας του Φθίου (Ρ. Ροχετ. Αποικ. Ελλ. Τ.1. β.2, κ.4, σ.178). Η Λάρισσα αύτη ήν εύϋδρος και αμπελόφυτος (Στράβ. β. 9, σ.440)· είχε δε και ακρόπολιν επί ύψους. Παρά την παραλίαν ήν νησίδιον ΜΥΟ΄ΝΝΗΣΟΣ (Στράβ. β. 9, σ.449).

ΑΛΟ΄ΠΗ, πόλις μνημονευομένη υπό του Ομήρου ως μία των υπό τον Αχιλλέα=

Οίον τ’ Άλον, οίτ’ Αλόπην, οίτε Τρηχίν’ ενέμοντο (Ομ. Ιλ. Β, στ.682).

Ο Στράβων μόνον το όνομα της Αλόπης αναφέρει (Στράβ. β. 9, σ.427). Έκειτο ου πόρρω της παραλίας, κατά το νοτ-δυτικόν της Κρεμαστής Λαρίσσης.

ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΤΩΝ ΛΑΜΙΕΩΝ.

ΛΑΜΙ΄Α, πόλις οχυρά απέχουσα, κατά τον Στράβωνα, περί 30 σταδίους (της αριστεράς όχθης) του Σπερχειού, και υπερκειμένη πεδίου καθήκοντος επί τον Μαλιακόν κόλπον (Στράβ. β. 9, σ.433). Ο δε Λίβιος περιγράφει αυτήν ως κειμένην επί ύψους, επί της εκ Θερμοπυλών διά των στενών της Φθιώτιδος εις Θαυμακούς αγούσης οδού, και απέχουσαν επτά μιλ. Ρωμ. της Ηρακλείας η ήν κάτοπτος απ’ αυτής (Λίβ. β. 36, κ.25-β. 32, κ.4).

–Η Λαμία κατέστη αξιόμνηστος διά την άμα μετά τον θάνατον του Αλεξάνδρου 323 π.Χ. μεταξύ Αθηναίων και Μακεδόνων κατά προτροπήν του Δημοσθένους μάχην καθ’ ήν υπερτερούντων το πρώτον των Αθηναίων, ο Αντίπατρος κατεκλείσθη εν Λαμία πολιορκούμενος, αλλά μετ’ ολίγον φονευθέντος του στρατηγού των Αθηναίων Λεωσθένους, και ελθόντος εξ Ασίας πολυαρίθμου στρατεύματος υπό τον Κρατερόν, οι Μακεδόνες εκδραμόντες της πόλεως και πολεμήσαντες, ετρόπωσαν τους Αθηναίους, και τους συμμαχούντας αυτοίς Αιτωλούς (Διόδ. Σικ. β. 18, κ.1, κξ-Πολύβ. β. 9, κ.29-Αρριαν. παρά Φωτ. κώδ. 92.-Στράβ. β. 9, σ.433-Παυσ. Αχ. κ.6, 10-Αττ. κ.8-Πλούταρχ. ει; Δημοσθένην). Ωνομάσθη δε ο πόλεμος ούτος Λαμιακός πόλεμος. Εν τη μάχη ταύτη απέθανον, κατά τον Διόδωρον, εκ μέν των Ελλήνων πλείους των πεντακοσίων, εκ δε των Μακεδόνων τριάκοντα και εκατόν (Διόδ. Σικ. β. 18, κ.17)· ο δε Παυσανίας, ός αποδίδει την συμφοράν των Αθηναίων εις την επίβουλον προς τον Αντίπατρον προτροπήν του ρήτορος Δημάδους και των άλλων εν Αθήναις προδοτών, λέγει=

«Αθηναίοι γάρ μετά το ατύχημα το εν Βοιωτοίς ουκ εγένοντο Φιλίππου κατήκοοι, αλόντων μέν σφισι δισχιλίων, ως εκρατήθησαν παρά το έργον, χιλίων δε φονευθέντων· εν Λαμία δε περί διακοσίους πεσόντων, και ου πλέον τι, Μακεδόσιν εδουλώθησαν» (Παυσ. Αχ. κ.10).

–Εν έτει 191 π.Χ. η Λαμία επολιορκήθη υπό του βασιλέως της Μακεδονίας Φιλίππου του Δημητρίου· ο Λίβιος διηγούμενος την περίστασιν ταύτην, λέγει ότι διά το πετρώδες της χώρας της Λαμίας οι Μακεδόνες προώδευσαν κατά ταύτην την πολιορκίαν βραδύτερον ή το άλλον Μακεδονικόν στράτευμα το πολιορκούν συγχρόνως την Ηράκλειαν κατά το απέναντι μέρος του πεδίου (Λίβ. β. 36, κ.15).

–Κατά το εφεξής έτος οι Ρωμαίοι είλον την Λαμίαν διά του στρατηγού αυτών Μανίου Ακιλίου Γλαβρίου (Λίβ. β. 37 κ.5.)

*Λαμία, κοιν. Ζητούνιον. Τα μόνα υπό του Ληκίου ευρεθέντα εκ της αρχαίας Λαμίας εισί θραύσματά τινα των τειχών της ακροπόλεως καθιστώντα μέρος του νεωτέρου φρουρίου, και τινα μικρά λείψανα των τειχών της πόλεως, ά ήσαν κατεσκευασμένα κατά το τρίτον είδος της αρχιτεκτονικής, παρά τους πρόποδας του λόφου, πέραν του άκρου της νεωτέρας πόλεως προς ανατολάς. Κατά το απέναντι μέρος της πόλεως στρέφονται από μικρού και οξύρροος ποταμού δεκατέσσαρες υδρόμυλοι κείμενοι ο είς υπεράνω του άλλου επί της κατωφερείας του λόφου.

–Η Λαμία ήν γνωστή διά τα αργυρά αυτής νομίσματα (Λήκ. Τ.2, κ.10, σ.3).

–Ο περιηγητής Παύλος Λουκάς εύρε πρό καιρού εν Ζητουνίω την εξής επιγραφήν αποδεικνύουσαν την ταυτότητα της Λαμίας: «Πόλις Σεβαστήων Λαμιέων Μνασιλαΐδαν Παραμόνου αρετής ένεκεν και ευνοίας της εις αυτήν» (Παυλ. Λουκ. Περιηγ. εις Ελλάδ. κ.τ.λ, Τ.1, σ.405-ίδ. Λήκ Τ.2, κ.10, σ.3).

–Εν Λαμία υπάρχει γυμνάσιον και σχολείον Ελληνικόν έχον διδασκάλους Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεως, και έτερον σχολείον δημοτικόν, και εφορία οικονομική Α΄. τάξεως και ταμείον ωσαύτως Α΄. τάξεως, και τελωνείον, και δασαρχείον, και πρωτοδικείον, και συμβολαιογραφείον.

ΦΑ΄ΛΑΡΑ, πόλις μικρά παράλιος κατά το ανατ-νότιον της Λαμίας ής ήν το επίνειον. Κατά τον Στράβωνα τα Φάλαρα απείχον των εκβολών του Σπερχειού 20 στάδια (Στράβ. β. 9, σ.435). Αναφέρεται η πόλις και υπό του Στεφάνου (Στέφ. Βυζ. Φάλαρα). Εις Φάλαρα υπάρχει σχολείον δημοτικόν Β΄ τάξεως.

*Η Στυλίδα, ήτις είναι ο λιμήν του Ζητουνίου φαίνεται ότι κείται επί της θέσεως των Φαλάρων (Λήκ Τ.2, κ.10, σ.4, 20). Εις Στυλίδα υπάρχει σχολείον δημοτικόν Β΄ τάξεως.

ΕΧΙ΄ΝΟΣ, πόλις μικρά ολίγον απέχουσα της θαλάσσης κατ’ ανατολάς των Φαλάρων. Αναφέρεται υπό του Στράβωνος (Στράβ. β. 9, σ.433, 435) και Σκύμνου του Χίου (Σκύμν. Χίος στ΄ 602).

*Κοιν. Αχινός.

ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΛΙΔΟΣ Η΄ ΜΗΛΙΔΟΣ.

ΑΝΤΙ΄ΚΙΡΡΑ και ΑΝΤΙΚΥ΄ΡΑ, πόλις κατά τας ανατολικάς υπωρείας της Οίτης, ού πόρρω του μυχού του Μαλιακού κόλπου, κατά το νότιον της Λαμίας και το νοτ-ανατολικόν της Υπάτης, επί της δεξιάς όχθης του Σπερχειού (Ηρόδοτ. β. 7, κ.198-Στράβ. β. σ.416). Εν τη Αντικίρρα ταύτη τη Θεσσαλική εφύετο ο κάλλιστος ελλέβορος, εν δε τη Φωκική κατεσκευάζετο βέλτιον, διότι εγίνετο εκεί σησαμοειδές τι φυτόν, μεθ’ ού αναμιγνυόμενος εσκευάζετο ο Οιταίος ούτος ελλέβορος· όθεν και πολλοί επήρχοντο εκείσε χάριν καθάρσεως και θεραπείας (Στράβ. β. 9, σ.428).

–Αντικιρρεύς τις εθεράπευσε ποτέ την μανίαν του Ηρακλέους δι’ ελλεβόρου· όθεν επεκράτησε παροιμία, Αντικίρρας σοι δεί, επί των παραφρονούντων (Αιλιαν. Ποικ. ιστ. β. 12, κ.51).

–Ο Ηρόδοτος συμπεριλαμβάνων βεβαίως και την χώραν των Λαμιέων εν τη Φθιώτιδι Αχαιΐδι, λέγει ότι ο εξ Αχαΐας ερχόμενος εις τον κόλπον πρώτην πόλιν απαντά την Αντικύραν (Ηρόδοτ. β. 7, κ.198).

ΤΡΑΧΙ΄Σ ή ΤΡΑΧΙ΄Ν, πόλις μεταξύ της Οίτης και του Μαλιακού κόλπου, μικρόν από των Θερμοπυλών Β.Δ. και κατ’ απόστασιν 5 σταδίων από της δεξιάς όχθης του Μέλανος ποταμού (Ηρόδοτ. β. 7, κ.199). Η Τραχίς μνημονεύεται υπό του Ομήρου ως μία των υπό τον Αχιλλέα πόλεων=

Οίον τ’ Άλον, οίτ’ Αλόπην, οίτε Τρηχίν’ ενέμοντο (Ομ. Ιλ. Β, στ.682)

αναφέρεται και υπό του Ευριπίδου=

Ου γάρ τι Τραχίς εστίν……………….. (Ευριπίδ. Ηρακλειδ. στ. 193)

Το μέρος ένθα έκειτο η Τραχίς ήν το πλατύτατον πάσης ταύτης της μεταξύ των ορέων και της θαλάσσης χώρας, ούσης της πεδιάδος είκοσι δύο χιλιάδων πλέθρων· κατά δε μεσημβρίαν της Τραχίνος εκ διασφάγος όρους περί την Τραχινίαν έρρεεν ο ποταμός Ασωπός (Ηρόδοτ. β. 7, κ.199).

–Αι λεγόμεναι Τραχίνιαι πέτραι περιεκύκλουν πάσαν την Μηλίδα, ως ο Ηρόδοτος λέγει: «Ούρεα υψηλά και άβατα περικληΐει πάσαν την Μηλίδα γήν, Τραχίνιαι πέτραι καλεόμεναι» ((Ηρόδοτ. β. 7, κ.198). Κατά την εισβολήν των Περσών εις την Ελλάδα, ο Ξέρξης ελθών εκ Θεσσαλίας και Αχαΐας εις Μηλίδα, παρέταξε τον στρατόν αυτού εν Τραχινία, οι δε Έλληνες παρέμενον εν Θερμοπύλαις· και ο μέν βασιλεύς είχε πάντα τα προς βορράν μέρη μέχρι της Τραχίνος, οι δε Έλληνες τα μεσημβρινά της ηπείρου ταύτης (Ηρόδοτ. β. 7, κ.201).

–Μετά παρέλευσιν 54 ετών από της εκστρατείας των Περσών και των περιστάσεων αυτής των περιγραφομένων ακριβώς υπό του Ηροδότου, ό εστί κατά το 6^ον έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, και το 420 π.Χ. εξαιτησαμένων συγχρόνως των Τραχινίων και των Δωριέων βοήθειαν παρά των Λακεδαιμονίων κατά των Οιταίων, οι Λακεδαιμόνιοι έπεμψαν αποικίαν και αντί της Τραχίνος έκτισαν και ετείχισαν νέαν πόλιν την Ηράκλειαν (Θουκυδ. β. 3, κ.92-Ίδε Οίτη όρος και Ηράκλεια πόλις) Ολ. 88,3· ή, κατά τον Ευσέβιον, Ολ, 89,4 (Ίδε Χρονικ. 2, σ.133).

ΗΡΑ΄ΚΛΕΙΑ, πόλις κτισθείσα υπό των Λακεδαιμονίων αντί της πόλεως Τραχίνος (ίδ. ανωτ. Τραχίς) εν αποστάσει όσον έξ σταδίων απ’ αυτής (Στράβ. β. 9, σ.428), απέχουσα δε 40 στάδια των Θερμοπυλών και 20 της θαλάσσης (Θουκυδ. β. 3. κ.92), όπερ, υποτιθεμένου ακριβούς του αριθμού των 20 σταδίων, εμφαίνει ότι τότε η θάλασσα καθήκεν έτι μέχρι του προς δυσμάς πέρατος των υφωμάτων των Θερμοπυλών.

–Οι Λακεδαιμόνιοι προθύμως ενέδωκαν τη αιτήσει των Τραχινίων και των Δωριέων του να λάβωσι βοήθειαν παρ’ αυτών κατά των Οιταίων (Ίδ. Τραχίς), διότι ο πρόγονος αυτών Ηρακλής ώκησε κατά τους αρχαίους χρόνους εν Τραχίνι, και λαβόντες εν πρώτοις την επευδόκησιν του εν Δελφοίς Θεού, και αποφασίσαντες να καταστήσωσι μεγάλην την εκ της κακώσεως των Οιταίων ερημωθείσαν πόλιν, εξέπεμψαν τετρακισχιλίους οικήτορας εκ των Λακεδαιμονίων και των Πελοποννησίων και εξακισχιλίους εκ των άλλων Ελλήνων (εκτός Ιώνων και Αχαιών) τους βουλομένους να μετάσχωσι της αποικίας, και καταστήσαντες την Τραχίνα μυρίανδρον, και κατακληρουχήσαντες την χώραν, ωνόμασαν την πόλιν Ηράκλειαν (Ολ. 88, 4), και παρεσκεύασεν και νεώρια κατά Θερμοπύλας κατ’ αυτό το στενόν, ίνα ώσιν ευφύλακτα (Διοδ. Σικ. β. 42, κ. 59-Θουκυδ. β. 3, κ.92). Αρχηγοί της αποικίας ήσαν τρείς Σπαρτιάται καλούμενοι υπό του Θουκυδίδου, Λέων, Αλκίδας και Δαμάγων. Εθεώρουν δε οι Λακεδαιμόνιοι την αποκατάστασιν της πόλεως ταύτης συμφέρουσαν προς τον κατ’ Αθηναίων πόλεμον, διότι κατασκευαζομένου ναυτικού κατά της Ευβοίας, η διάβασις ήν βραχεία, και συνετέλει ενταυτώ και εις την προς την Θράκην πάροδον (Θουκυδ. β. 3, κ.92). Της πόλεως ταύτης συνοικιζομένης, οι Αθηναίοι εφοβήθησαν το πρώτον, νομίσαντες ότι ο σκοπός ήν κυρίως κατά της Ευβοίας διά το βραχύ του διάπλου προς το Ευβοϊκόν ακρωτήριον Κήναιον· αλλ’ έπειτα το πράγμα απέβη παρά την δόξαν αυτών, και ουδέν δεινόν εγένετο προς αυτούς εκ της αποικίας ταύτης· διότι το μεν πρώτον οικιζόντων των Λακεδαιμονίων, πάς τις νομίζων βεβαίαν την πόλιν, ήρχετο θαρσαλέως και εγένοντο πάνυ πολλοί οι κάτοικοι· αλλ’ αφ’ ενός μέρους οι Θετταλοί έχοντες δύναμιν επί των τόπων τούτων, και επί της γής εφ’ ής εκτίζετο η πόλις, και φοβούμενοι μη οι παροικήσαντες γένωνται ισχυροί, έφθειραν, διαπαντός πολεμούντες, ανθρώπους νεοκαταστάτους, έως ού εξετρύχωσαν αυτούς, και αφ’ ετέρου οι εκ της Σπάρτης υπό το όνομα αρμοσταί ερχόμενοι άρχοντες των Λακεδαιμονίων αυτών ουχ’ ήττον έφθειρον τα πράγματα, και κατέστησαν την πόλιν εις ολιγανθρωπίαν, εκφοβίσαντες τους πολλούς διά της αυστηράς και κακής διοικήσεως, ώστε οι πρόσοικοι ενίκων αυτούς ευκολώτερον (Θουκυδ. β. 3, κ.98). Μετά καιρόν γενομένης στάσεως εν Ηρακλεία, οι Λακεδαιμόνιοι εξέπεμψαν τον Ηριπίδαν ίνα καταστήση τα πράγματα· ούτος δε παραγενόμενος εις Ηράκλειαν, συνήγαγεν εις εκκλησίαν τον λαόν, και περιστήσας στρατιώτας, συνέλαβε τους αιτίους, και απέκτεινε πάντας, όντας περίπου πεντακοσίους (Ξενοφ. Ελλην. β. 1 κ. 2).

–Περί δε τα τέλη του δωδεκάτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου τα προσοικούντα έθνη, Αινιάνες, και Δόλοπες, και Μαλιείς, και Θετταλών τινάς εκίνησαν πόλεμον κατά των Ηρακλειωτών και ενίκησαν αυτούς, και ο Κνίδιος Ξενάρης, ο άρχων των Λακεδαιμονίων απέθανεν εν τη μάχη, και άλλοι των Ηρακλειωτών διεφθάρησαν (Θουκυδ. β. 5, κ.51). Μετ’ ολίγον δε εκ των Ελλήνων των συμμαχησάντων τω δυναστεύοντι της εν Θεσσαλία Λαρίσσης Μηδίω κατά του τυράννου των Φερών Λυκόφρονος, οι Βοιωτοί και οι Αργείοι χωρισθέντες από του Μηδίου, κατέσχον την Ηράκλειαν, εισαχθέντες υπό τινων διά νυκτός εντός των τειχών, και απέσφαξαν ‘οσους των Λακεδαιμονίων κατέλαβον· τους δε άλλους Πελοποννησίους αφήκαν να απέλθωσιν έχοντες και τα εαυτών. Μεταπεμπόμενοι δε τους υπό των Λακεδαιμονίων φυγαδευθέντας των πατρίδων αυτών Τραχινίους οί και παλαιότατοι της χώρας ταύτης ήσαν κάτοικοι, έδωκαν αυτοίς την πόλιν ίνα κατοικώσιν εν αυτή. Και τούτων γενομένων, ο αρχηγός των Βοιωτών Ισμηνίας κατέλειπεν εν τη πόλει τους Αργείους φυλακής ένεκα· ταύτα εγένοντο κατά το δεύτερον έτος της εννενηκοστής έκτης Ολυμπιάδος (Διόδ. Σικ. β. 14. κ.82).

–Κατά δε το δεύτερον έτος της εκατοστής εικοστής  πέμπτης Ολυμπιάδος, άρχοντος εν Αθήναις του Αναξικράτους, 279 π.Χ. ο Βρέννος ερχόμενος εκ Μακεδονίας, επέταξε τοις οικούσι περί τον Μαλιακόν κόλπον να κατασκευάσωσι γεφύρας επί του Σπερχειού, όπερ προθύμως ετέλεσαν διά τον φόβον εκείνου, και ίνα απέλθωσιν εκ της χώρας αυτών οι βάρβαροι, και μη κακουργώσιν επί πλέον μένοντες· ως δε διεβίβασεν εκείνος την στρατιάν διά των γεφυρών, εχώρει προς την Ηράκλειαν· και διήρπασαν μέν τα της χώρας οι Γαλάται, και ανθρώπους τους επί των αγρών εγκαταλειφθέντας εφόνευσαν· την δε πόλιν δεν εδυνήθησαν να κυριεύσωσι, διότι πρό ενός έτους οι Αιτωλοί αναγκάσαντες τους Ηρακλειώτας να συντελώσιν εις το Αιτωλικόν, εμάχοντο τότε ως περί πόλεως ουδέν τι μάλλον προσηκούσης τοίς Ηρακλειώταις ή και αυτοίς τοίς ιδίοις· και τότε οι Γαλάται καταλιπόντες την Ηράκλειαν, εισήλθον εις Θερμοπύλας ένθα πολεμήσαντες κατετροπώθησαν υπό των εκεί παρατεταγμένων Ελλήνων (Παυσ. Φωκ. κ.21).

–Μετά δε την εν Θερμοπύλαις ήτταν των Αιτωλών και του συμμαχούντος αυτοίς βασιλέως της Συρίας Αντιόχου του Μεγάλου (Ίδ. Αιτωλία), 191 π.Χ. η Ηράκλεια πολιορκηθείσα εάλω ως και η Υπάτη υπό των Ρωμαίων διά του Υπάτου και στρατηγού αυτών Μανίου Ακιλίου Γλαβρίου (Τ. Λίβ. β. 36, κ.22, 24).

–Η χώρα της Ηρακλείας ως και της ποτέ Τραχίνος περιέγραφε τον μυχόν του Μαλιακού και του Λαμιακού λεγομένου κόλπου· έκειτο δε ο κόλπος ούτος απέναντι της βορ-δυτικής πλευράς της Ευβοίας, και εσχηματίζετο εκ των παραλίων των Επικνημιδίων Λοκρών, των Μαλιέων και των Λαμιέων, αφ’ ών και ωνομάσθη· ο κόλπος ούτος ήν τελματώδης παρά τάς Θερμοπύλας (Παυσ. Αττ. κ.4 – Φωκ. κ.1).

ΠΟΛΕΙΣ ΤΩΝ ΑΙΝΙΑΝΩΝ.

ΥΠΆΤΗ και Υ΄ΠΑΤΑ (Στέφ. Βυζ. Υπάτη), πόλις μικρόν απέχουσαν της δεξιάς όχθης του Σπερχειού, πρωτεύουσα, ως εικάζεται, της χώρας των Αινιάνων. Περί της αρχής της πόλεως ταύτης ουδέν υπ’ ουδενός των αρχαίων αναφέρεται, και επομένως ουδέν γνωρίζομεν· κατά πρώτον βλέπομεν αυτήν υπό την Αιτωλικήν εξουσίαν, αφ’ ότου οι Αιτωλοί εκταθέντες, είλον 278 π.Χ. την Ηράκλειαν και πάντας τους περί τον Σπερχειόν τόπους, εν οίς και την Υπάτην, ή και άπαξ ποτέ εγένετο έδρα του Αιτωλικού συνεδρίου (Τ. Λιβ. β. 36, κ.28–Πολύβ. Legat. 13), έως ού αμφότεραι ή τε Ηράκλεια και η Υπάτη πολιορκηθείσαι εάλωσαν παρά των Ρωμαίων 192 π.Χ. (Ίδε Αιτωλία και Ηράκλεια). Κατά τον Λίβιον η Υπάτη έκειτο επί του Σπερχειού ου πόρρω των Θερμοπυλών, και οι Ρωμαίοι αφίχθησαν εν δυσίν ημέραις εκ Θαυμακών εις τον Σπερχειόν, και εκείθεν κατέσχον την χώραν των Υπαταίων, και εξώρισαν ογδοήκοντα των πρωτίστων κατοίκων (Τ. Λιβ. β. 36, κ.14, και β. 41 κ.26), εξ ού φαίνεται ότι η Υπάτη ήν πόλις ουχί των επισήμων. Εν τη πόλει ταύτη εξέδωκεν ο Απουλέϊος το περί του χρυσού όνου αλληγορικόν αυτού μυθιστόρημα (Απουλέϊος περί χρυσ. ον.), εν ώ καταφαίνεται η της πόλεως ταύτης σπουδή περί τας γνωστάς Θεσσαλικάς μαγικάς τέχνας, εν αίς και ο Οιταίος ελλέβορος κατείχεν ου μικρόν μέρος (Θεόφραστ. περί Φυτ. Ιστ. β. 9, σ. κ.11), και δι’ ών ενόμιζον ότι αι Θεσσαλαί φαρμακεύτριαι κατεβίβαζον εξ ουρανού τους αστέρας και την σελήνην (Οράτ. Επωδ. 5 – Πλίν. Φυσ. Ιστ. β. 30, κ.1). Ο Ηλιόδωρος αναφέρει την Υπάτην, λέγων ότι έκειτο πέραν της Οίτης, κατά τάς υπωρείας αυτής (Ηλιόδωρ. Αιθιοπικά β. 2).

–Η πόλις αύτη, ήτις κατά τον μεσαίωνα μετωνομασθείσα Νέαι Πάτραι και έχουσα και αρχιερέα Νέων Πατρών, υπέκειτο τώ δεσπότη της δυτικής Ελλάδος, εάλω κατά την δεκάτην τετάρτην εκατονταετηρίδα υπό των Καταλάνων, και απετέλεσε μέρος του δουκάτου των Αθηνών υπό τους Ισπανούς βασιλείς της Σικελίας έως ού της Θεσσαλίας πάσης κατακτηθείσης υπό των Οθωμανών, συγκατεκτήθη και αύτη και έλαβε τότε το Οθωμανικόν όνομα Πατρατζίκι (Μικραί Πάτραι).

–Η χώρα των Αινιάνων έκειτο μεταξύ των ορέων Όθρυος και Οίτης και ωρίζετο κατ’ άρκτον υπό μέρους της Δολοπίας και της Αχαιΐδος Φθιώτιδος, κατ’ ανατολάς υπό των Λαμιέων και των Μαλιέων, κατά μεσημβρίαν υπό της Επικτήτου Αιτωλίας και της Δωρίδος, και κατά δυσμάς υπό της εν Δολοπία Δρυοπίδος· ο Σπερχειός διέτρεχεν άπασαν την χώραν από δυσμών προς ανατολάς· η δε γή, και μάλιστα η παρά τον Σπερχειόν εκατέρωθεν πεδιάς, ήν ευφορωτάτη.

*Η πόλις Υπάτη, αφ’ ού, ως είρηται, μετέβαλε δίς ονομασίαν, κληθείσα Νέαι Πάτραι και ύστερον Πατρατζίκι, ανέλαβε και πάλιν το αρχαίον αυτής όνομα και καλείται ήδη Υπάτη. Κείται δε η νέα πόλις ακριβώς επί της θέσεως της αρχαίας, και είναι ωκοδομημένη εν μέρει επί κορυφής μακράς και πετρώδους κατωφερείας, ομοίας τη κάτωθεν του όρους Καταβόθρα, και εν μέρει εφ’ ετέρας κορυφής εγειρομένης κατά τα όπισθεν της ειρημένης κατωφερείας και περατουμένης εις τραχείαν, μεμονωμένην και οξυκατάληκτον άκραν. Επί του ύψους τούτου εύρεν ο Λήκιος φρούριον μικρόν κατερειπωμένον, οικοδόμημα της κατωτάτης Ελληνικής Αρχιτεκτονικής, ή ίσως έργον των Καταλάνων του δεκάτου τετάρτου αιώνος (Ίδε ανωτ.). Εκατέρωθεν του ύψους εφ’ ού κείται η πόλις ρέει ρεύμα εντός φάραγγος, και του μέν προς δυσμάς το κύτος είναι αμμώδες, το δε προς ανατολάς σκιάζεται υπό πλατάνων και αρδεύει κήπους πολλούς πέριξ προαστείου κειμένου κάτωθεν του ύψους κατά τούτο το μέρος· Τα ρεύματα ταύτα ρέοντα διά παντός κατά χειμώνα και κατά θέρος, στρέφουσι πολλούς υδρομύλους και αρδεύουσι τάς κατά το πεδίον εμφυτεύσεις. Το υψηλόν της θέσεως, οι πέριξ κήποι και τα περιρρέοντα ύδατα καθιστώσι την Υπάτην χαριεστάτην (Ληκ. Τ.2. κ.10, σ.14-16). Ου πόρρω της πόλεως υπάρχουσι θερμά ιαματικά ύδατα. Η Υπάτη έχει σχολείον Ελληνικόν δευτέρας τάξεως και άλλο δημοτικόν και δασονομείον και ειρηνοδικείον και συμβολαιογραφείον.».---

Ακολουθεί Πίνακας με τους Δήμους και τα χωριά της Επαρχίας Φθιώτιδος

Πηγές Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή:

Αιλιανού Κλαυδίου, Ποικίλη ιστορία.

Απολλόδωρος.

Απολλώνιος ο Ρόδιος.

Απουλήϊος, Περί χρυσού όνου.

Αρριανός.

Αρίσταρχος Σαμοθράκης.

Αριστοτέλους  Μετεωρολογικά.

Διόδωρος ο Σικελιώτης.

Διονυσίου Αλικαρνασσέως, Ρωμαϊκή Αρχαιολογία.

Ευριπίδης,Ηρακλείδαι.

Ευσταθίου Θεσσαλονίκης, «Παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσειαν».

Ηλιοδώρου, Αιθιοπικά.

Ηρόδοτος.

Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας.

Θουκυδίδης.

Λουκά Παύλου (Paul Lucas), Voyage du Sieur paul Lucas, fait par ordre du Roi dans la Grèce, l'Asie Mineure, la Macédoine et l'Afrique, Nicolas Simart, Paris, 1712.

Λήκιος, Τόμος 2: William Martin Leake, Travels in Northern Greece, Vol. II, London 1835.

Ξενοφώντος, Ελληνικά.

Οράτιος, Επωδοί.

Παυσανίου Αχαϊκά.

ΠαυσανίουΛακωνικά.

Παυσανίου Φωκικά.

Πλινίου,Φυσική Ιστορία.

Πλουτάρχου Δημοσθένης.

Πλουτάρχου Πύρρος.

Πολύβιος.

Ραούλ Ροχετ, Αποικίαι Ελληνικαί: Raoul-Rochette, istoire critique de l' établissement des colonies grecques, Paris 1815.

Σκύμνος ο Χίος.

Στέφανος Βυζάντιος.

Στράβωνος Γεωγραφικά.

Τίτος Λίβιος.

ΠΗΓΗ

Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, ήτοι Περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική καιστατιστική της αρχαίας και Νέας Ελλάδος, τόμος Α΄, Εν Αθήναις 1853.

[Μετά τον εντοπισμό της πηγής στην ψηφιακή βιβλιοθήκη ΑΝΕΜΗ διαπιστώθηκε ότι, όσον αφορά την επαρχία Φθιώτιδος, δεν υπήρχαν στο βιβλίο οι σελίδες 644, 645, 654 και 655. Στην δε σελίδα 651 υπήρχαν μόνο οι κάθετες γραμμές και οι αριθμοί. Μετά από αυτό αναζητήθηκε η έντυπη μορφή του βιβλίου, εξαιρετικά δυσεύρετη σήμερα, σε δημόσιες βιβλιοθήκες. Μέσω της Βιβλιοθήκης του Δήμου Θεσσαλονίκης (παλιά συλλογή), εντοπίσθηκε στο Αρχείο Βαφόπουλου, στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. Ευχαριστούμε την υπεύθυνη Βιβλιοθήκης για την άδειά της να φωτογραφίσουμε τις σελίδες που προαναφέρθηκαν].

Οδηγός του νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος του έτους 1889

Από Οδηγό της Ελλάδος, ο οποίος εκδόθηκε στην Αθήνα το 1889, αντλούνται πληροφορίες για τους Δήμους του Νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος (α/α 53-88). Παρέχονται στοιχεία για ονοματεπώνυμα δημάρχων, πρωτεύουσα δήμου, αριθμό χωριών, πληθυσμό δήμων των ετών 1870, 1879 και 1889, αριθμό σχολείων και μαθητών, γεωλογική σύσταση του εδάφους, παραγόμενα προϊόντα, συγκοινωνιακή σύνδεση, κ.ά.).

Αναλυτικότερα στον Οδηγό αναφέρονται τα εξής:

«ΝΟΜΟΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΚΑΙ ΦΩΚΙΔΟΣ

Επαρχίαι 4: Φθιώτιδος, Παρνασσίδος, Λοκρίδος και Δωρίδος.

–Δήμοι 36, περί ων κατωτέρω.

–Πληθυσμός τω 1879: 128.440, τω 1889: 136.470.

–Πρωτεύουσα: Λαμία.

–Δευτερεύουσαι πόλεις: Άμφισσα, Γαλαξείδιον, Δαδίον, Δεσφίνα, Στυλίς, Υπάτη, Λιδωρίκιον, Αταλάντη.

53) ΔΗΜΟΣ ΛΑΜΙΕΩΝ (επαρχ. Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Θεμιστ. Λάζος.

–Χωρία 13 και μονή «Γενέσιον Θεοτόκου ή Αντινίτσης», πρωτ. Λαμία, εκ των κυριωτέρων πόλεων της Ελλάδος, ωραία και πλουσία, εξασκούσα ευρύ εμπόριον επί των πολλών και ποικίλων προϊόντων του ευφόρου τούτου νομού και ιδίως επί των καπνών.

–Πληθ. τω 1870: 8.310, τω 1879: 9.984, τω 1889: 11.458.

–Αρχαιότητες: Η αρχαία ακρόπολις (Ακρολαμία) και λείψανα του αρχαίου τείχους.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι και σχιστόλιθοι.

–Γεωργία λίαν ανεπτυγμένη: Πολύς σίτος, αραβόσιτος και κριθή, βάμβαξ, καπνός, αμπελώνες, λαχανόκηποι, σικεώνες (μποστάνια) και πλείσται βοσκαί δι’ ακμάζουσαν κτηνοτροφίαν.

–Οικον. Εφορία. Ταμείον. Ταχ. και Τηλεγραφείον ηνωμένον. –Δικαστήρια: Πρωτοδικείον υπαγόμενον εις το Εφετείον Αθηνών και περιλαμβάνον τα Ειρηνοδικεία Λαμίας, Υπάτης, Αχιλλείου, Φαλάρων, Μακρακώμης, Σπερχειάδο;, Αταλάντης, Θερμοπυλών, Δρυμίας, Ελατείας.

–Ειρηνοδικείον Λαμίας.

–Εκκλησία: Έδρα της χηρευούσης Αρχιεπισκοπής Φθιώτιδος περιλαμβανούσης εκκλησιαστ. τας επαρχίας Φθιώτιδος και Λοκρίδος.

–Εκπαίδευσις: Γυμνάσιον πλήρες (μαθ. 120), Ελλ. Σχολ. πλήρες (μαθ. 200), Δημοτικά 12 (μαθ. άρρ. 180, θηλ. 175), Γραμματοδ. 6.

–Στρατός: Το 4_ον τάγμα του εν Χαλκίδι εδρεύοντος 2_ου  πεζικού συντάγματος, έχον απεσπασμένους τον μεν 3_ον αυτού λόχον εις Άμφισσαν, τον δε 4_ον εις Δομοκόν· ωσαύτως ο 3_ος  και 4_ος λόχος του 3_ου τάγματος του αυτού 2_ου συντάγματος.

–Συγκοινωνία: Κατά θάλασσαν διά των ατμοπλοίων των γραμμών Ευβοϊκού των καθεκάστην προσεγγιζόντων εις Στυλίδα, δίωρον απέχουσαν της Λαμίας και ευρισκομένην μετ’ αυτής εις άμεσον συγκοινωνίαν δι’ αμαξιτής οδού. εφ’ ής κυκλοφορούσιν άμαξαι ενοικιαζόμεναι κατά θέσεις (όρα συγκοιν. Φαλάρων και Πειραιώς). Κατά ξηράν δε δι’ αμαξιτών οδών κατά το μάλλον ή ήττον ανεκτών, συγκοινωνεί η Λαμία μετά των κυριωτέρων σημείων του νομού και εκτός αυτού προς Δ. μετά του Καρπενησίου, προς Β. μετά του Δομοκού και λοιπής Θεσσαλίας και προς Ν. μετά της Λεβαδείας, Θηβών, Αθηνών.

–Τράπεζα: Υπάρχει εν Λαμία υποκατάστημα της Εθνικής.

54) ΔΗΜΟΣ ΦΑΛΑΡΩΝ (επαρχ. Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Ματθαίος Μαρκίδης.

–Χωρία 8, πρωτ. Στυλίς, επίνειον της Λαμίας και των μετ’ αυτής συγκοινωνουσών μεσογειοτέρων επαρχιών της Στερεάς και της Θεσσαλίας, συνεπώς εμπορικόν κέντρον. Εν Στυλίδι λειτουργεί και μέγας ατμόμυλος και εκκοκιστήριον βάμβακος των αδελφών Αγαθοκλέους, οίτινες έχουσι και υδρόμυλον μηχανικόν εν Λαμία,

–Πληθ. τω 1870: 3.248, τω 1879: 4.270, το 1889: 4.370.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθος, σχιστόλιθος, ψαμμίτης,

–Γεωργία: Σίτος, κριθή, αραβόσιτος, βρύζα, όσπρια, σύσαμον, βάμβαξ, καπνός, αμπελώνας, ελαιώνες πολλοί, λαχανικά και οπώραι και πλείσται βοσκαί διά κτηνοτροφίαν ακμάζουσαν.

–Ταχ. και τηλ. γραφείον ηνωμένον.

–Τελωνείον, εις ό υπάγονται το υποτελ. Αταλάντης, ο τελων. σταθμός Μώλου και τα τελωνοφυλακεία Θρονίου, Αχιλλείου, Αγ. Κωνσταντίνου και Λαρύμνης.

–Ειρηνοδικ. Πρωτοδ. Λαμίας).

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλ. Σχολ. μη λειτουργούν τακτικώς, Δημοτικά 9 (μαθ. αρρ. 180, θηλ. 45), Γραμματοδ. 7.

–Συγκοινωνία: Ο λιμήν της Στυλίδος εις τον βορειότερον μυχόν του Μαλιακού κόλπου κείμενος μετά την κατασκευήν των μελετωμένων λιμενικών έργων, ήτοι βραχίονος κατά των νοτιοανατολικών ανέμων και εμβαθύνσεως αποβήσεται εις των κυριοτέρων λιμένων της Ελλάδος ως εξυπηρετών την συγκοινωνίαν μεγάλου τμήματος της Στερεάς. Εις αυτόν προσεγγίζουσιν όλα τα ατμόπλοια των γραμμών Ευβοϊκού (όρα συγκ. Πειραιώς).

55) ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΩΤΩΝ (επαρχ. Λαμίας).

–Δήμαρχος Ιω. Γκρίζας.

–Χωρία 16, πρωτ. θερ. Μοσκοχώριον· χειμερ. Αλπόσπητα.

–Πληθ. τω 1870: 3.677, τω 1879: 4.643, τω 1889: 5.012.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Αλυκή Γαντζούς κατά τας εκβολάς του Σπερχειού εν τω Μαλιακώ παράγουσα ετησίως 450.000 οκάδας άλας.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. μη λειτουργούν τακτικώς, Δημοτικά 5 (μαθ. άρρ. 110), Γραμματοδ. 4.

–Συγκοινωνία διά Στυλίδος, Λαμίας.

56) ΔΗΜΟΣ ΥΠΑΤΗΣ (επαρχ. Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Χ. Τσακνιάς.

–Χωρία 18 και μονή «Κοιμ. Θεοτοκου ή Αγάθωνος», πρωτ. Υπάτη.

–Πληθ. τω 1870: 5.432, τω 1879: 6.393, τω 1889: 6.485.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι.

–Γεωργία: Σιτηρά κυρίως σίτος και αραβόσιτος, όσπρια, καπνός πολύς, αμπελώνες, μωρεώνες, οπώραι και λαχανικά και βοσκαί πολλαί.

–Ταχ. και τηλ. γραφείον ηνωμένον.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτοδ. Λαμίας).

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. πλήρες (μαθ. 65), Δημοτικά 7 (μαθ. άρρ. 200, θηλ. 25), Γραμματοδ. 4.

–Ιαματική Πηγή: Η θειοπηγή της Υπάτης, θερμ. 31.6⁰ περιέχει 210 () κ. εκ. υδροθείου και 3792 κ. εκ. ανθρακικού οξέος, στερεάς δε ουσίας, 62.5 γρ., μεταξύ των οποίων πρωτεύει το χλωριούχον νάτριον, υπάρχει δε και θειούχον νάτριον και ασβέστιον. Η σιφιλιδική δυσκρασία, η αρθρίτις, τα νοσήματα των ουροποιητικών οργάνων και του ήπατος και τα δερματικά ευρίσκουσιν ίασιν ενταύθα. Εις τα λουτρά της Υπάτης προσέρχονται πολλοί κατά τους θερινούς μήνας και ευρίσκουσι θεραπείαν, ουχί όμως και πολλήν άνεσιν ελλείψει καταλλήλου καταστήματος και ξενοδοχείων, ου ένεκα αναγκάζονται να σύρωσι μεθ’ εαυτών και τας στρωμνάς των.

–Η συγκοινωνία είναι ευκολωτάτη διά Στυλίδος και Λαμίας δι’ αμαξιτής οδού.

–Στρατός: Το 9_ον  τάγμα των ευζώνων.

57) ΔΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΜΙΖΕΛΛΗΣ (επαρχ. Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Ν. Γριζιάνος.

–Αποτελείται εξ ενός μόνον ναυτικού συνοικισμού της Νέας Μιζέλλης, κειμένου αριστερά τω εισερχομένω εις τον Παγασητικόν και δίωρον μόλις απέχοντος του Βόλου.

–Πληθ. τω 1870: 786, τω 1879: 986, τω 1889: 845.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Ταχ. και τηλ. γραφείον ηνωμένον.

–Υποτελωνείον.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλ. Σχολ. (ταξ. 1 μαθ. 15), Δημοτ. 2 (μαθ. άρρ. 40, θηλ. 30).

–Ναυτιλία: Ιστιοφ. 6 τόννων εν όλω 17.

–Συγκοινωνία διά των ατμοπλοίων των γραμμών Ευβοϊκού (όρα συγκ. Πειραιώς).

58) ΔΗΜΟΣ ΠΤΕΛΕΑΤΩΝ (επαρχ. Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Ι. Τσούκας.

–Χωρία 7, πρωτ. χειμερ. Πτελεόν· θερ. Σούρπη, παρά την παλαιάν οροθετικήν γραμμήν και τον κόλπον του Αλμυρού, εντός του Παγασητικού.

–Πληθ. τω 1870: 2.167, τω 1879: 2.992, τω 1889: 2.893.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σιτηρά, όσπρια, καπνός, αμπελώνες, πολλοί ελαιώνες και βοσκαί.

–Ταχ. και τηλ. ηνωμένον.

–Έδρα χειμερινή του ειρηνοδικείου Αχιλλείου.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Σχολ. Ελλ. μη λειτουργούν τακτικώς, Δημοτικά 4 (μαθ. άρρ. 150, θηλ. 20), Γραμματοδ. 1.

–Συγκοινωνία κατά θάλασσαν διά Ν. Μιζέλλης και Αλμυρού, κατά ξηράν διά Λαμίας.

59) ΔΗΜΟΣ ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ ΛΑΡΙΣΣΗΣ (επαρχία Φθιώτιδος).

–Δήμαρχ. Ιω. Κυρίτσης.

–Χωρία 9, πρωτ. Γαρδίκιον.

–Πληθ. τω 1870: 1.866, τω 1879: 2.569, τω 1889: 2.690.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σιτηρά, όσπρια, λιναρόσπορος, λίνον, αμπελώνες, ελαιώνες και πλείσται βοσκαί.

–Ταχ. και τηλ. γραφείον ηνωμένα.

–Ειρηνοδικείον Αχιλλείου (Πρωτοδ. Λαμίας).

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. μη λειτουργούν τακτικώς. Δημοτικά 3 (μαθ. άρρ. 70) Γραμματοδ. 1.

–Ιαματική Πηγή: Υπάρχει ενταύθα θερμή αλιπηγή, ής όμως, ως φαίνεται, ουδεμία γίνεται χρήσις.

–Συγκοινωνία διά Στυλίδος.

60) ΔΗΜΟΣ ΠΑΡΑΧΕΛΩΙΤΩΝ (επαρχία Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Αναγν. Τραγωδάρας.

–Χωρία 6, πρωτ. Λιανοκλάδιον.

–Πληθ. τω 1870: 1.353, τω 1879: 1.959, τω 1889: 2.146.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σίτος, αραβόσιτος, κριθή, καπνός πολύς και αμπελώνες.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Δημοτικά Σχολ. 4 (μαθ. άρρ. 80), Γραμματοδ. 3.

–Συγκοινωνία διά Λαμίας.

61) ΔΗΜΟΣ ΜΑΚΡΑΚΩΜΗΣ (επαρχία Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Ιω. Στεργιόπουλος.

–Χωρία 13, πρωτ. Βαρυμπόπη.

–Πληθ. τω 1870: 4.317, τω 1879: 6.657, τω 1889: 5.980.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σίτος, αραβόσιτος, κριθή και αμπελώνες.

–Ταχυδ. γραφείον.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. μη λειτουργούν τακτικώς, Δημοτικά 5 (μαθητ. άρρ. 50), Γραμματοδ. 1.

–Συγκοινωνία διά Λαμίας, της Βαρυμπόπης κειμένης εις το μέσον της από Λαμίας εις Καρπενήσιον οδού.

62) ΔΗΜΟΣ ΤΥΜΦΡΗΣΤΟΥ (επαρχ. Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Π. Σιανόπουλος.

–Χωρία 13, πρωτ. Μαυρίλλον.

–Πληθ. τω 1870: 3.593, τω 1879: 4.506, τω 1889: 5155.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σίτος, αραβόσιτος, ολίγη κριθή, αμπελώνες.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Σχολ. Ελλην. εν Κάψη (ταξ. 1 μαθ. 30). Δημοτικά 8 (μαθ. άρρ. 200), Γραμματοδ. 2.

–Συγκοινωνία διά Λαμίας διά της οδού Καρπενησίου, ούτινος το Μαυρίλλον και η Κάψη απέχουσι τρίωρον.

63) ΔΗΜΟΣ ΣΠΕΡΧΕΙΑΔΟΣ (επαρχ. Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Δημ. Κοντογιάννης.

–Χωρία 11, πρωτ. Αγάς.

–Πληθ. τω 1879: 4.506, τω 1889: 4.854.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Αραβόσιτος, σίτος, ολίγη κριθή και καπνός, αμπελώνες, μποστάνια και πολλαί βοσκαί.

–Τηλεγραφείον άνευ ταχυδρ. γραφείου.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτοδ. Λαμίας).

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. (ταξ. 2 μαθ. 40), Δημοτικά 5 (μαθ. άρρ. 90, θηλ. 10), γραμματοδ. 2.

–Συγκοιν. διά Λαμίας.

64) ΔΗΜΟΣ ΟΜΙΛΑΙΩΝ (επαρχ. Φθιώτιδος).

–Δήμαρχος Γ. Σπανός.

–Χωρία 7, πρωτ. Γαρδίκιον, τετράωρον απέχον του Καρπενησίου και δωδεκάωρον και πλέον της Λαμίας.

–Πληθ. τω 1879: 3.735, τω 1889: 3.827.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σίτος, αραβόσιτος και αμπελώνες.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. μη λειτουργούν τακτικώς, Δημοτικά 3 (μαθηταί άρρεν. 130), Γραμματοδιδάσκαλ. 1.

–Συγκοινωνία διά Λαμίας.

65) ΔΗΜΟΣ ΑΤΑΛΑΝΤΗΣ (επαρχ. Λοκρίδος).

–Δήμαρχος Σπυρ. Φιλ. Παναγιώτου.

–Χωρία 8. πρωτ. Αταλάντη.

–Πληθ. τω 1870: 2.759, τω 1879: 3.147. τω 1889: 3.643.

–Βιομηχανία μαλλίνων υφασμάτων.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Οικον. Εφορία. Ταμείον. Υποτελωνείον. Ταχ. και τηλεγραφείον ηνωμένα.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτοδ. Λαμίας).

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελ. Σχολ. πλήρες (μαθ. 50), Δημοτικά 6 (μαθ. άρρ. 150, θήλ. 50), Γραμματοδ. 4.

–Ιαματική Πηγή: Εν τη παρά την Αταλάντην παραλία του Οπουντίου κόλπου ρέει θερμή αλιπηγή προς την θάλασσαν. –Συγκοινωνία κατά θάλασσαν διά των ατμοπλοίων των γραμμών Ευβοϊκού, των προσεγγιζόντων εις Αταλάντην (όρα συγκ. Πειραιώς), κατά ξηράν δε ένθεν μέν διά Λαμίας ένθεν μέν διά Λεβαδείας και Θηβών.

–Τράπεζα: Υποκατάστημα της Εθνικής.

66) ΔΗΜΟΣ ΛΑΡΥΜΝΗΣ (επαρχ. Λοκρίδος).

–Δήμαρχος Ανδρέας Γιάγκου.

–Χωρία 9 και μονή «Αγ. Γεώργιος ή Μαλεσίνα», πρωτ. Μαρτίνον.

–Πληθ. τω 1870: 2.919, τω 1879: 3.398, τω 1889: 3.768.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Γεωργία: Σιτηρά, όσπρια, όροβος, βάμβαξ, αμπελώνες, ελαιώνες και πλείσται βοσκαί.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. μη λειτουργούν τακτικώς, Δημοτικά 4 (μαθ. άρρ. 120), Γραμματοδ. 1.

–Συγκοινωνία δι’ Αταλάντης.

67) ΔΗΜΟΣ Ν. ΠΕΛΛΗΣ (επαρχ. Λοκρίδος).

–Δήμαρχος Γ. Αναστ. Ζήσης.

–Ναυτικός δήμος αποτελούμενος εκ δύο ομωνύμων συνοικισμών. πρωτ. Κάτω Πέλλη.

–Πληθ. τω 1870: 856, τω 1879: 921, τω 1889: 793.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Συγκοινωνία δι’ Αταλάντης, παρ’ ή κείνται οι συνοικισμοί και ο λιμενίσκος της Ν. Πέλλης.

68) ΔΗΜΟΣ ΔΑΦΝΗΣΙΩΝ (επαρχ. Λοκρίδος).

–Δήμαρχος Γ. Ευσταθίου.

–Χωρία 8 και μονή «Αγ. Κωνσταντίνος», πρωτ. Λειβανάταις.

–Πληθ. τω 1870: 1.775, τω 1879: 2.170, τω 1889: 2.180.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Γεωργία: Κυρίως σίτος, κριθή, πολλά κουκιά, ρεβύθια. λάθυροι, αμπελώνες, ελαιώνες και βοσκαί.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Δημοτικά Σχολ. 3 (μαθ. άρρ. 50), Γραμματοδ. 1.

–Συγκοινωνία δι’ Αταλάντης.

69) ΔΗΜΟΣ ΘΡΟΝΙΟΥ (επαρχ. Λοκρίδος).

–Δήμαρχος Ανδρέας Κίτσου.

–Χωρία 8, πρωτ. Ρεγγίνιον.

–Πληθ. τω 1870: 1.798, τω 1879: 1.989, τω 1889: 2.160.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Γεωργία: Σιτηρά και όσπρια, ολίγος βάμβαξ και καπνός, ολίγοι αμπελώνες και ελαιώνες και ολίγα μποστάνια και βοσκαί.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Δημοτικά Σχολ. 3 (μαθ. άρρ. 45), Γραμματοδ. 1.

–Συγκοινωνία διά Λαμίας και Αταλάντης, του Θρονίου κειμένου εις το μέσον της συνδεούσης αυτάς οδού.

70) ΔΗΜΟΣ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ (επαρχ. Λοκρίδος).

–Δήμαρχος Κ. Σιαφάς.

–Χωρία 9, πρωτ. Μώλος. Ενταύθα κείται το Στενόν των Θερμοπυλών, περιώνυμον εκ της ιστορικής εν τη αρχαιότητι μάχης προς τους Πέρσας των 300 Σπαρτιατών υπό τον Λεωνίδα.

–Πληθ. τω 1870: 2.327, τω 1879: 2.971, τω 1889: 3.235.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι.

–Γεωργία: Σιτηρά, όσπρια, βάμβαξ, καπνός, αμπελώνες, ελαιώνες, λαχανόκηποι, καρποφόρα δένδρα και δή αμυγδαλέαι, σικεώνες (μποστάνια) και βοσκαί.

–Ταχυδρ. γραφείον.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτοδ. Λαμίας).

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. (ταξ. 1 μαθ. 15), Δημοτικά 4 (μαθ. άρρ. 90, θήλ. 25), Γραμματοδ, 1.

–Ιαματικαί Πηγαί: Αι ενταύθα ευρισκόμεναι θερμαί θειοπηγαί οι αρχαίοι χύτροι, έδωκαν το όνομα εις τας Θερμοπύλας. Η κυριωτέρα αυτών περιέχει μεταξύ 10.000 γρ. 61 κυβ. εκατοστόμετρα υδρόθειον και 2.527 κ. εκ. ανθρακικόν οξύ, 105 γρ. στερεόν υπόλειμμα εξατμίσεως, εν οίς 65,7 γρ. χλωριούχον νάτριον και 12 γρ. χλώριον μαγνησίου. Υπάρχει δε κατά Λάνδερερ και τις πικροπηγή θερμή.

–Συγκοινωνία κατά θάλασσαν διά πλοιαρίων μετά της Στυλίδος και κατά ξηράν διά Λαμίας, διά της οδού της διηκούσης παραλλήλως της παραλίας του Μαλιακού και Ευβοϊκού μέχρις Αταλάντης και Μαρτίνου της Λαρύμνης.

71) ΔΗΜΟΣ ΔΡΥΜΙΑΣ (επαρχ. Λοκρίδος).

–Δήμαρχος Ιω. Καραμερτζάνης.

–Χωρία 4 και μονή «Κοιμ. Θεοτόκου ή Δαδίου», πρωτ. Δαδίον, πολίχνη πλουσία εν μέσω ευφορωτάτης πεδιάδος παραγούσης πολύν βάμβακα και σίτον.

–Πληθ. τω 1870: 3.526, τω 1879: 3.941, τω 1889: 4.367.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι. Γεωργία: όλα τα είδη των δημητριακών, κυρίως σίτος, όσπρια, βάμβαξ πολύς, καπνός και αμπελώνες.

–Ταχ. και Τηλεγραφείον ηνωμένον.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτοδ. Λαμίας).

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. πλήρες (μαθ. 150), Δημοτικά 4 (μαθ. άρρ. 340, θήλ. 60), Γραμματοδ. 2. Συγκοινωνία εκ τεσσάρων αντιθέτων διευθύνσεων, διά Λαμίας, Αταλάντης, Λεβαδείας και Ιτέας, ών απέχει εξ’ ίσου σχεδόν, 8-10 ώρας.

72) ΔΗΜΟΣ ΕΛΑΤΕΙΑΣ (επαρχ. Λοκρίδος).

–Δήμαρχος Δημ. Παπαλουκάς. Χωρία 8, πρωτ. Ελάτεια (Δραχμάνιον), κείμενον παρά την αρχαίαν Ελάτειαν, ής σώζονται τα ερείπια. Αι ευρεθείσαι αρχαιότητες, επιγραφαί κλπ. κατά τάς υπό της Γαλλ. Σχολής ενεργηθείσας ανασκαφάς εν Ελατεία και εν τώ μικρόν προς Β. κειμένω Ναω της Κραναάς Αθηνάς κείνται εν τώ Μουσείω Δραχμανίου.

–Πληθ. τω 1879: 2.415, τω 1889: 2.670.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι. Γεωργία: Σίτος, κριθή, όσπρια, καπνός και αμπελώνες.

–Ταχυδρ. γραφείον.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτοδ. Λαμίας).

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. (ταξ. 1 μαθ. 10), Δημοτικά 4 (μαθ. άρρ. 100), Γραμματοδ. 3.

–Συγκοινωνία δι’ Αταλάντης κυρίως, διά Λεβαδείας, δι’ Ιτέας και διά Λαμίας.

73) ΔΗΜΟΣ ΤΙΘΟΡΕΑΣ (επαρχ. Λοκρίδος).

–Δήμαρχος Λουκάς Σκλαβούνος.

–Χωρία 3, πρωτ. Βελίτσα.

–Πληθ. τω 1879: 2.703, τω 1889: 2.760.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι.

–Γεωργία ανεπτυγμένη: Βάμβαξ κυρίως, σιτηρά, όσπρια, όροβος, πολύς καπνός και αμπελώνες.

–Θερινή έδρα του Ειρηνοδικείου Ελατείας.

–Αρχιεπ. Φθιώτιδος.

–Ελλην. Σχολ. (ταξ. 1. μαθ. 10), Γραμματοδ. 1.

–Συγκοινωνία δι’ Αταλάντης κυρίως, διά Λεβαδείας, δι’ Ιτέας και διά Λαμίας.

73) ΔΗΜΟΣ ΑΜΦΙΣΣΗΣ (επαρχία Παρνασσίδος).

–Δήμαρ. Ν. Σ. Κόκκαλης.

–Χωρία 5 και η πρωτ. Άμφισσα, πόλις πλουσία εκ της μεγάλης παραγωγής ελαιών (Σάλονα) καταναλισκομένων κυρίως εν Ρωσσία και προτιμωμένων παντός άλλου είδους ελαιών διά το μέγεθος και την γεύσιν.

–Πληθ. τω 1870: 6.234, τω 1879: 6791, τω 1889: 8.374.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης και γαιάνθρακες.

–Γεωργία: λίαν ανεπτυγμένη: ελαιώνες αμπελώνες, και πλείσται βοσκαί διά κτηνοτροφίαν ακμάζουσαν.

–Βιομηχανία: Βυρσοδεψεία κατεργαζόμενα παντός είδους δέρματα και ιδίως λεπτά. Κωδωνίσκοι αιγών και προβάτων διά την κτηνοτροφίαν.

–Εμπόριον ζωηρόν εν τε τη εξαγωγή των προϊόντων του τόπου και τη εισαγωγή διαφόρων ειδών διά τας ανάγκας της τε Αμφίσσης και άλλων δήμων συγκοινωνούντων μετ’ αυτής.

–Δημόσ. υπηρ.: Οικον. Εφορία. Ταμείον. Υποτελωνείον. Ταχ. και τηλεγραφείον ηνωμένον εν Αμφίσση και μόνον τηλεγρ. εν Ιτέα.

–Δικαστήρια: Πρωτοδικείον Παρνασσίδος εν Αμφίσση, υπαγόμενον εις το Εφετείον Αθηνών και περιλαμβάνον τα Ειρηνοδικεία Αμφίσσης, Γαλαξειδίου, Δωριέων, Κρίσσης, Δωρίδος, Κροκυλίου και Ποτιδανίας.

–Ειρηνοδικείον Αμφίσσης.

–Εν Αμφίσση εδρεύει η χηρεύουσα Επισκοπή Φωκίδος.

–Εκπαίδευσις: Γυμνάσιον πλήρες (μαθ. 130), Ελλ. Σχολ. πλήρες (μαθ. 190), Δημοτ. 5 (μαθ. άρρ. 450, θήλ.110).

–Στρατός: Ο 3_ος λόχος του εν Λαμία 1 τάγματος του εν Χαλκίδι εδρεύοντος 2_ου πεζικού συντάγματος.

–Συγκοινωνία: Η Άμφισσα συγκοινωνεί κατά θάλασσαν διά της παρακειμένης αυτή Ιτέας, επινείου εν τω Κορινθιακώ, εις ήν προσεγγίζουσι 4κις της εβδομάδος ατμόπλοια της Ελλ. Ατμ. την μέν Δευτέραν και Παρασκευήν προερχόμενα εκ Πατρών, Ναυπάκτου, Αιγίου, Βυτρινίτσης, Γαλαξειδίου και κατευθυνόμενα εις Κόρινθον, την δε Τρίτην και Σάββατον προερχόμενα εκ Κορίνθου και κατευθυνόμενα εις Πάτρας μετά των αυτών προσεγγίσεων και άπαξ της εβδομάδος την πρωΐαν της Τρίτης μόνον μετά των Πατρών δι’ ατμ. της Πανελληνίου Ατμ. (όρα συγκ. Κορίνθου, Αθηνών και Πατρών). Κατά ξηράν δε διά Λεβαδείας μετά των διαφόρων κέντρων της Ανατολικής Ελλάδος.

–Τράπεζα: Υπάρχει εν Αμφίσση υποκατάστημα της Εθν. Τραπέζης.

75) ΔΗΜΟΣ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ (επαρχ. Παρνασσίδος).

–Δήμαρχος Ν. Λουκέρης.

–Αποτελείται μόνον εκ της πόλεως Γαλαξείδιον, κειμένης εν τω Κορινθιακώ, εκ των ναυτικωτέρων πόλεων της Ελλάδος, τρίτης εν τη ιστιοπλοΐα μετά την Σύρον και τον Πειραιά. Τα πλοία των Γαλαξειδιωτών εν τοις ναυπηγείοις του Γαλαξειδίου ναυπηγούμενα εισίν ονομαστά και οικείως έχουσι προς πάσας τάς θαλάσσας και τους εμπορικούς λιμένας, τιμώντα την Ελληνικήν σημαίαν και πανταχού περιάγοντα αυτήν.

–Πληθυσμός τω 1870: 4.570, τω 1879: 4.226, τω 1889: 4.594.

–Βιομηχανία: Λίαν ανεπτυγμένη η των υφασμάτων,, βαμβακερών μαλλίνων και μεταξωτών παντός είδους, προς δε και η των ταπήτων και νημάτων λευκών τε και χρωματιστών. Ωσαύτως η παραγωγή ασβέστου.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, ψαμμίτης και σχιστόλιθοι.

–Γεωργία: Ολίγος σίτος, κριθή και αμπελώνες.

–Τελωνείον, εις ό υπάγονται το υποτελωνείον Αμφίσσης, ο τελων. σταθμός Βιτρινίτσης και τα τελωνοφυλακεία Δομβραίνης και Αντικύρρας.

–Ταχ. και τηλ. γραφείον ηνωμένον.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτοδ. Αμφίσσης).

–Επισκ. Φωκίδος.

–Ελλην. Σχολ. πλήρες (μαθ. 90). Δημοτικά 2 (μαθ. άρρ. 210, θηλ.200).

–Ιαματική Πηγή: Λίαν αλμυρά και περιέχουσα χλωριούχον και θειϊκόν νάτριον και πολύ ανθρακικόν οξύ. Οι κάτοικοι εφαρμόζουσιν αυτήν κατά των νοσημάτων του σπληνός και του ήπατος.

–Ναυτιλία: Εν τω λιμένι Γαλαξειδίου εισίν εγγεγραμμένα ιστιοφόρα 222 τόν. 1–400 έκαστον χωρητικότητος εν όλω τόννων 19.415.

–Συγκοινωνία ως και η Ιτέα διά των ατμοπλοίων των γραμμών Κορινθιακού (όρα συγκ. Αμφίσσης, Πατρών, Κορίνθου, Αθηνών).

76) ΔΗΜΟΣ ΜΥΟΝΙΑΣ (επαρχ. Παρνασσίδος).

–Δήμαρχος Δεδούσης Α. Γλυμής.

–Χωρία 4, πρωτ. Αγ. Ευθυμία.

–Πληθ. τω 1870: 2.231, τω 1879: 2.628, τω 1889: 3.067.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι και ψαμμίτης.

–Γεωργία: Κριθή, σίτος και αμπελώνες.

–Επισκ. Φωκίδος.

–Δημοτικά Σχολ. 3 (μαθ. άρρ. 110), Γραμματοδ. 2.

–Συγκοινωνία δι’ Αμφίσσης και Ιτέας (όρα συγκ. Αμφίσσης).

77) ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΛΙΕΩΝ (επαρχ. Παρνασσίδος).

–Δήμαρχος Αναγν. Παπαδόπουλος.

–Χωρία 7, πρωτ. Μαυρολιθάριον.

–Πληθ. τω 1870: 3.185, τω 1879: 3.910, τω 1889: 3.591.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Γεωργία: Σίτος, αραβόσιτος, κριθή, φασόλια, αμπελώνες.

–Έδρα θερινή του Ειρηνοδικείου Δωριέων.

–Επισκ. Φωκίδος.

–Δημοτικά Σχολ. 3 (μαθ. άρρ. 100).

–Ιαματική Πηγή: Εν Καστριωτίσση αναβλύζει πηγή πρό αιώνων, παρά των πέριξ οικούντων φημιζομένη διά την θεραπείαν των στομαχαλγιών, της δυσπεψίας και των λίθων της κύστεως.

–Συγκοινωνία δι’ Αμφίσσης, Ιτέας και διά Λαμίας αλλά δυσχερεστέρα.

78) ΔΗΜΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΙΩΝ (επαρχ. Παρνασσίδος).

–Δήμαρχος Αντ. Μαντζαβίνος.

–Χωρία 2 και μονή «Προφ. Ηλίας», πρωτ. Τοπόλια.

–Πληθ. τω 1870: 1.400, τω 1879: 1.452, τω 1880: 1.475.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Γεωργία: Ολίγα σιτηρά και όσπρια, αμπελώνες και πολλαί βοσκαί.

–Επισκ. Φωκίδος.

–Δημοτικά Σχολ. 3 (μαθ. άρρ. 60, θηλ. 50).

–Συγκοινωνία δι’ Αμφίσσης, Ιτέας.

79) ΔΗΜΟΣ ΚΡΙΣΣΗΣ (επαρχ. Παρνασίδος).

–Δήμαρχος Ευθ. Πολίτης.

–Χωρία 3, πρωτ. Χρισσόν.

–Πληθ. τω 1870: 2.647, τω 1879: 2.322, τω 1889: 2.563.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Γεωργία: Σιτηρά όσπρια, αμπελώνες, πλείστοι ελαιώνες μετά την Άμφισσαν, λαχανόκηποι και καρποφόρα δένδρα.

–Ταχυδρ. γραφείον.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτ. Αμφίσσης).

–Επισκ. Φωκίδος.

–Δημοτικά Σχολ. 4 (μαθ. άρρ. 190, θηλ. 30).

–Ενταύθα κείνται τα ερείπια των αρχαίων Δελφών ονομαστών εν τη αρχαιότητι εκ του περιωνύμου Μαντείου της Πυθίας και εκ των Αμφικτυονιών. Εν Δελφοίς εύρηται και η πεφημισμένη Κασταλία Πηγή η παρέχουσα έν των καθαροτέρων υδάτων της Ελλάδος, περιέχον εν 10.000 γρ. μόνον 3,13 γρ. στερεάς ουσίας διαλελυμένας.

–Συγκοινωνία δι’ Ιτέας παρ’ ή κείνται το τε Χρισσόν και οι Δελφοί (όρα συγκοιν. Αμφίσσης).

80) ΔΗΜΟΣ ΑΝΤΙΚΥΡΡΑΣ (επαρχ. Παρνασσίδος).

–Δήμαρχ. Ι. Παπαστάθης.

–Αποτελείται εκ μόνης της πολίχνης Δεσφίνης. Μονή «Πρόδρομος».

–Πληθ. τω 1870: 1.765, τω 1879: 2.025, τω 1889: 2.239.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Γεωργία ανεπτυγμένη: Σίτος, κριθή, αμπελώνες, πολλοί ελαιώνες και πλείσται βοσκαί δι’ ακμάζουσαν κτηνοτροφίαν.

–Επισκ. Φωκίδος.

–Δημοτικόν Σχολ. 1 (μαθ. άρρ. 130).

–Συγκοιν. δι’ Ιτέας, Αμφίσσης.

81) ΔΗΜΟΣ ΔΩΡΙΕΩΝ (Επαρχ. Παρνασσίδος).

–Δήμαρχος Ιω. Βισβίκης.

–Χωρία 12, πρωτ. Γραβιά, παρ’ ή ανηγέρθη πρό διετίας καλλιμάρμαρον Μνημείον του ήρωος της Γραβιάς Οδυσσέως Ανδρούτσου, ού τα αποκαλυπτήρια ετελέσθησαν εν μεγάλη επισημότητι παρόντος και του βασιλέως εν μέσω μεγάλης συρροής πλήθους πανταχόθεν της Ελλάδος συρρεύσαντος.

–Πληθ. τω 1870: 4.706, τω 1879: 5.453, τω 1889: 6.532.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι κρητιδικοί.

–Γεωργία λίαν ανεπτυγμένη: Σίτος πολύς και αραβόσιτος, κριθή, όσπρια και ιδίως φασόλια πολλά, σύσαμον, βάμβαξ πολύς και καπνός, αμπελώνες, οπωροφόρα και βοσκαί.

–Ειρηνοδικείον Δωριέων (Πρωτοδ. Αμφίσσης).

–Επισκ. Φωκίδος.

–Ελλην. Σχολ. (ταξ. 1 μαθ. 10), Δημοτικά 6 (μαθ. άρρ. 250).

–Συγκοινωνία εκ δύο αντιθέτων διευθύνσεων δι’ Αμφίσσης, Ιτέας και διά Λαμίας, ών απέχει εξ ίσου σχεδόν.

82) ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΙΤΙΟΥ (επαρχία Δωρίδος).

–Δήμαρχος Βασ. Κ. Ανδρίστου.

–Χωρία 10, πρωτ. Λιδωρίκιον.

–Πληθ. τω 1870: 3.117, τω 1879: 3.582, τω 1889: 4.104.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σιτηρά, όσπρια, αμπελώνες, λαχανόκηποι, αμυγδαλέαι και πλείσται βοσκαί διά κτηνοτροφίαν ακμάζουσαν.

–Οικον. Εφορία. Ταμείον. Ταχ. και τηλ. γραφείον ηνωμένον.

–Ειρηνοδικείον Δωρίδος (Πρωτοδ. Αμφίσσης).

–Επισκ. Φωκίδος.

–Ελλην. Σχολ. πλήρες (μαθ. 80), Δημοτικά 5 (μαθ. άρρ. 120), Γραμματοδ. 1.

–Συγκοινωνία δι’ Αμφίσσης, Ιτέας (όρα Άμφισσαν).

83) ΔΗΜΟΣ ΥΛΙΑΣ (επαρχ. Δωρίδος).

–Δήμαρχος Γεωργ. Γαρδίκης.

–Χωρία 6, πρωτ. Γρανίτσα.

–Πληθ. τω 1870: 3.021, τω 1879: 3.281, τω 1889: 2.944.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σιτηρά, αμπελώνες και βοσκαί.

–Επισκ. Φωκίδος.

–Ελλ. Σχολ. μη λειτουργούν τακτικώς, Δημοτικά 3 (μαθ. άρρ. 125).

–Συγκοινωνία δι’ Αμφίσσης, Ιτέας.

84) ΔΗΜΟΣ ΚΡΟΚΥΛΙΟΥ (επαρχ. Δωρίδος).

–Δήμαρχος Αναστ. Σακαρέλος.

–Χωρία 7, πρωτ. θερ. Πενταγιοί, χειμερ. Παλαιοκάτουνον.

–Πληθ. τω 1870: 3.131, τω 1879: 3.649, τω 1889: 3.246.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σιτηρά, κυρίως αραβόσιτος, όσπρια, αμπελώνες, καρποφόρα δένδρα, λαχανόκηποι, βοσκαί.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτοδ. Αμφίσσης).

–Επισκ. Φωκίδος.

–Ελλην. Σχολ. (ταξ. 1 μαθ. 20), Δημοτικά 4 (μαθ. άρρ. 200).

–Συγκοινωνία διά Βιτρινίτσης, Αμφίσσης, Ιτέας και διά Ναυπάκτου.

85) ΔΗΜΟΣ ΒΩΜΕΑΣ (επαρχ. Δωρίδος).

–Δήμαρχ. Μιλτ. Ι. Κουτσαγγέλης.

–Χωρία 6, πρωτ. Αρτοτίνα.

–Πληθ. τω 1870: 3.089, τω 1879: 3.475, τω : 1889: 2.703.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σιτηρά, όσπρια, αμπελώνες και βοσκαί.

–Η Αρτοτίνα είναι έδρα θερινή του Ειρηνοδικείου Κροκυλίου.

–Επισκοπή Φωκίδος.

–Δημοτικά Σχολ. 4 (μαθ. άρρ. 140), Γραμματοδ. 2.

–Συγκοινωνία δι’ Αμφίσσης, Ιτέας.

86) ΔΗΜΟΣ ΠΟΤΙΔΑΝΙΑΣ (επαρχ. Δωρίδος).

–Δήμαρχος Κ. Ηλιόπουλος.

–Χωρία 6 και μονή «Βαρνάκοβα», πρωτ. Άνω Παλαιοαξάριον.

–Πληθ. τω 1870: 2.177, τω 1879: 2.118, τω 1889: 2.141.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σιτηρά, όσπρια, αμπελώνες, λαχανόκηποι, και πλείσται υπέρ πάντα άλλον δήμον βοσκαί διά κτηνοτροφίαν λίαν ανεπτυγμένην.

–Ταχυδρ. γραφείον.

–Ειρηνοδικείον (Πρωτοδ. Αμφίσσης).

–Επισκ. Φωκίδος.

–Δημοτικά Σχολ. 4 (μαθ. άρρ. 120), Γραμματοδ. 2.

–Συγκοινωνία διά Βιτρινίτσης κυρίως, διά Ναυπάκτου και δι’ Αμφίσσης Ιτέας.

87) ΔΗΜΟΣ ΕΥΠΑΛΙΟΥ (επαρχ. Δωρίδος).

–Δήμαρχος Γ. Σεπεντζής.

–Χωρία 15, πρωτ. Μπασταίοι, συνοικ. του χωρίου Κλιμακίου.

–Πληθ. τω 1870: 2.431, τω 1879: 3.132, τω 1889: 3.495.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Σίτος, αραβόσιτος, κριθή, φασόλια, ολίγοι σταφιδώνες, βοσκαί.

–Ταχυδρ. γραφείον Σουλέ.

–Επισκ. Φωκίδος.

–Δημοτικά Σχολεία 9 (μαθ. άρρ. 65), Γραμματοδ. 7.

–Συγκοινωνία ένθεν μέν διά Βιστρινίτσης ένθεν δε διά Ναυπάκτου, ών μικρόν απέχει, σχεδόν εξ ίσου.

88) ΔΗΜΟΣ ΤΟΛΟΦΩΝΟΣ (επαρχ. Δωρίδος).

–Δήμαρχος Αγησίλαος Δρόσου.

–Χωρία 10, πρωτ. Βιτρινίτσα, πολίχνη παράλιος εν τω Κορινθιακώ.

–Πληθ. τω 1870: 3.221, τω 1879: 3.541, τω 1889: 4.102.

–Έδαφος: Ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, ψαμμίτης.

–Γεωργία: Κριθή κυρίως, σίτος, αραβόσιτος, αμπελώνες, ολίγοι σταφιδώνες, ελαιώνες.

–Ταχ. και τηλ. γραφείον ηνωμένον.

–Χειμερινή έδρα του ειρηνοδικείου Ποτιδανίας.

–Επισκ. Φωκίδος.

–Ελλην. Σχολ. (ταξ. 2 μαθ. 20), Δημοτικά 5 (μαθ. άρρ. 140), Γραμματοδ. 1.

–Συγκοινωνία διά των ατμοπλοίων της Ελλ. Ατμ. των γραμμών Κορινθιακού (όρα συγκ. Αμφίσσης, Πατρών και Κορίνθου).»

ΠΗΓΗ

Χ.Μακρίδου, Οδηγός της Ελλάδος. Μετά ημερολογίου και προσαρτήματος αγγελιών εμπορικών, βιομηχανικών, τραπεζικών, εκπαιδευτικών και άλλων καταστημάτων και εταιριών. Έτος Δ΄ 1890. Μέρος Α΄. Εν Αθήναις 1889, σελίδες 136-149.

[Ευχαριστούμε τον αγαπητό φίλο κ. Πέτρο Μεχτίδη για την υπόδειξη του Οδηγού].