Πολεμικό Ημερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρος Δ΄)

ΜΑΡΤΙΟΣ

Από τα χαράματα δεχόμαστε άγριο σφυροκώπημα εχθρικών πυροβόλων παντός διαμετρήματος. Κάτι ο εχθρός νειρεύτηκε πρωτομηνιάτικα. Τα ξημερώματα κόλαση πυρός και σιδήρου. Εκδηλώνεται εχθρική επίθεση με πρωτοφανές πείσμα και θάρρος. Τα πολυβόλα μας οι όλμοι και τα ατομικά μας όπλα τους θερίζουν κυριολεκτικά αλλά επιμένουν. Η επίθεση απεκρούσθη με μεγάλο κόπο και πολλάς θυσίας. Μας επεσκεύθη και ο Ταξίαρχος Γιαντζής πού είχε επί ώραν και πλέον συζήτηση με το Διοικητή μας.

2-3-41 (Κυριακή)

Πληροφορούμεθα ότι η χθεσινή επίθεση ήτο γενική αλλά απεκρούσθη, πλην του δεξιού μας που ο εχθρός κατέλαβε σημαντικό μας ύψωμα αλλά το κανονίδι μαίνεται. Φαίνεται οι δικοί μας ενεργούν αντεπίθηση διότι οι πυροβολαρχίες μας βάλλουν συνεχώς, αλλά και τα ελαφρά όπλα δουλεύουν.

3-3-41 (Δευτέρα)

Από τα χαράματα το εχθρικό πυροβολικό κάμνει προετοιμασίαν επιθέσεως. Το βιολάκι τους βιολί. Δεν πήραν τον αποθαρό τους ακόμα ότι δύσκολα θα μπορέσουν να μας ξεμπίξουν. Στις 9 ο 6^ος Λόχος καίγεται από εχθρικά πυροβολικά και με ευστοχίαν την φοράν αυτήν. Η επίθεση απεκρούσθη αλλά ο Λόχος έχει νεκρούς και τραυματίας πολλούς.

4-3-41 (Τρίτη)

Από αιχμαλώτους πληροφορούμεθα ότι ο Μουσολίνη έφερε νέες δυνάμεις και ότι ο ίδιος τις ημέρες αυτές θα παρακολουθήσει και διευθύνει τάς επιθέσεις.

5-3-41 (Τετάρτη)

Ελαφρά δράση πυροβολικών. Μεγάλες όμως εχθρικές κινήσεις παρατηρούνται

-31-

6-3-41 (Πέμπτη)

Επίθεσις εις το αριστερόν άκρον του τομέως μας Τάγμα Ι/42 Καραμέρη. Οι τσολιάδες μας υπεραμείνονται των θέσεών των. Η αποφασιστικότης και επιμονή του εχθρού και η υπεροχή του εις όγκον και μέσα πυρός αναγκάζουν τα τμηματά μας να εγκαταλείψουν δύο υψώματα σημαντικής σημασίας. Αι αντεπιθέσεις απέτυχαν.

7-3-41 (Παρασκευή)

Το Τάγμα Καραμέρη διατάσεται πάσει θυσία να ανακαταλάβει τα υψώματα και προς ενισχυσίν του εστάλη Λόχος Κρητών. Εκδηλούται εχθρική επίθεσις σε ολόκληρο τον τομέα μας. Την ημέραν αυτήν ο εχθρός υπήρξε δυναμικός και απιτητικός, αλλά και ημείς τον αντιμετωπίσαμε με πείσμα και φανατισμό.

Το Τάγμα Καραμέρη κατόπιν σκληρού και δαπανηρού εις αίμα αγώνος ανακαταλαμβάνει τα απωλεσθέντα υψώματα και με αρκετούς αιχμαλώτους πρό πάντων τραυματίας οι οποίοι προωθήθησαν λίαν επιμελώς εις τα χειρουργεία.

8-3-41 (Σάββατο)

9-3-41

10-3-41

11-3-41 (Τρίτη)

Ουδέν αξιοσημείωτον. Νεκρική σιγή επικρατεί παντού.

12-3-41 (Τετάρτη)

Από τα μεσάνυχτα το εχθρικό πυροβολικό και οι όλμοι του οργώνουν ολόκληρο τον τομέα μας. Η επίθεση φαίνεται γενική διότι και δεξιά και αριστερά μας το κανονίδι μαίνεται μεγαλύτεραι όμως ομοβροντίαι στον τομέα ΧΕΙΜΑΡΑΣ.

Ώρα 7.20. Ο εχθρός επιτίθεται επί του Τάγματος Καραμέρη. Κόλαση πυρός και σιδήρου. Μεγάλην επίθεσιν εξαπολύει ο εχθρός και κατά του ΙΙΙ/42 Τάγματος. Κρότοι και καπνοί από άκρου σε άκρον του τομέως μας. Ο εχθρός καταβάλει απεγνωσμένας προσπαθείας να μας πλησιάσει αλλά τα δραστικά πυρά μας τον αποκρούουν με πολλάς απωλείας. Η σημερινή επίθεση είναι ίσως η μεγαλυτέρα σε όγκο και μέσα πυρός. Σήμερα δεν είχαμε και δραστικήν υποστήρηξιν του πυροβολικού μας. Τα πυρομαχικά μας μετρημένα πλέον.

13-3-41 (Πέμπτη)

Όλη τη νύχτα το εχθρικό πυροβολικό δεν μας άφισε ησύχους. Τα χαράματα δυνάμωσε τα πυρά του. Επίθεση προμηνύεται.

Ώρα 8.30. Ουδεμία κίνηση σε μας. Το γάμο έχει σήμερα ο δεξιός τομέας ΔΟΝΤΙ-ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ κουνιέται ο τόπος από τα κανόνια και τα ελαφρά ακόμα όπλα. Μεγάλη επίθεση. Με μεγάλη αγωνία παρακολουθούμε την εξέληξίν της. Τα παρατηριά μας παρακολουθούν αγρίπνως και στέλνουν συνεχώς πληροφορίας.

Ώρα 10.15. Η μάχη μαίνεται. Αυξάνεται η ένταση των εχθρικών πυρών. Το Π1 (προχωρημένο παρατηρητήριο) μας πληροφορεί κατάληψιν φιλίου υψώματος τα ΤΡΙΑ ΑΥΓΑ.

Ώρα 12.15. Τα τμηματά μας ενεργούν συνεχείς αντεπιθέσεις άνευ αποτελέσματος. Ώρα 13.45. Πρωτοφανής εις πείσμα και διάρκειαν ακόμα αλλά και δύναμη πυρός μάχη εξακολουθεί.

Ώρα 14.10. Το Π1 μας πληροφορεί ότι γίνονται συνεχείς αντεπιθέσεις αλλά αποτυγχάνουν.

Ώρα 15.30. Ο τομέας μας δέχεται καταιγιστικά πυρά εχθρικού πυροβολικού χωρίς εκδήλωση επιθέσεως. Ο εχθρός κυκλοφορεί επί των υψωμάτων αλλά το πυροβολικό μας σιωπά, από έλλειψη βλημάτων. Τρομάρα μας.

Ώρα 16.05. Στο δεξιό μας η μάχη εξακολουθεί. Ο καπνός από τις εκρίξεις των οβίδων έχει σχηματίσει σύνεφο που εμποδίζει τη ορατότητα.

Ώρα 16.50. Τα τμήματα του μαχομένου δεξιού μας ενεργούν τολμηράν και λυσσαλέαν επίθεσιν. Τα αυτοματά των βάζουν με ολόκληρον ταινίαν ακόμη και χειροβομβίδες ακούγονται. Εκτελούν έφοδον.

Ώρα 17.05. Η ένταση των αυτομάτων καλμάρη κάπως. Το Π1 πληροφορεί την ανακατάληψιν του υψώματος. Η χαρά μας δεν εκδηλώνεται ακόμα φοβούμενοι την αντεπίθησιν του εχθρού που τώρα τελευταία έγινε ζόρικος.

Ώρα 17.20. Τα πυρά των αυτομάτων άρχισαν και πάλι να κελαηδούν. Εχθρική αντεπίθεσις ασφαλώς.

Ώρα 17.35. Τα πυρά των αυτομάτων έχουν σταματίσει. Η εχθρική αντεπίθηση απέτυχε. Άρχισε να βραδυάζει. Τα πυρά συνεχίζουν μέχρι αργά τη νύχτα. Φαίνεται ότι συνεχίζουν οι άθλιοι τάς αντεπιθέσεις.

14-3-41 (Παρασκευή)

Το εχθρικό πυροβολικό μας έχει ταράξει από τα χαράματα. Η σειρά μας σή-

-32-

μερα. Κί όμως όχι. Και δεξιά μας ησυχία. Κουράστικαν τα νεόφερτα παληκάρια του Ντούτσε.

15-3-41 (Σάββατο)

16-3-41

17-3-41

18-3-41

19-3-41

20-3-41 (Πέμπτη)

Απόλυτος ησυχία παντού. Το γέλιο μας ξανάρχισε στα χείλη μας διότι τάς τελευταίας ημέρας ο εχθρός με τας συνεχείς του και τολμηράς επιθέσεις μας ζόρισε πολύ να μην πούμε ότι μας κλώνισε πολύ.

Οι Ιταλοί τελευταία έχουν αλλάξει πολεμική τακτική έγιναν ποιο τολμηροί και θαρραλέοι.

21-3-41 (Παρασκευή)

Και σήμερα οι φρατέλοι μας έστειλαν αρκετά βλήματα πυροβολικού και όλμων για πρωινό ρόφημα. Επίθεση δεν έκαμαν. Το Π1 αναφέρει εχθρικάς κινήσεις στο ΜΑΥΡΟ ΒΡΑΧΟ ακριβώς απεναντί μας. Το πυροβολικό μας ανύπαρκτο πλέον. Αυτό άρχισε να μας κλωνίζει διότι ήταν το βασικό μας στήριγμα και ο εχθρός έγινε ποιο τολμηρός στις επιθέσεις του. Ο Θεός βοηθός στο μέλλον.

22-3-41 (Σάββατο)

Αραιά πυρά πυροβολικού εχθρικού φυσικά διότι το δικό μας είναι ανύπαρκτο. Το κρύο τσουχτερό αλλά το έχει συνηθίσει το τομάρι μας.

23-3-41 (Κυριακή)

Καμιά κίνηση σήμερα. Ο εχθρός μαζεύει φόρα φαίνεται για τάς νέας του επιθέσεις.

Το δελτίο πληροφοριών αναφέρει ότι μεγάλες Γερμανικές δυνάμεις έχουν συγκεντρωθεί στα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα.

Έτσι λοιπόν εξηγείται και η θαραλέα επιθητικότης των ταλιάνων τις τελευταίες ημέρες. Περιμένουν το αφεντικό τους να παρελάσουν μαζί. Με το καλό να μας έλθουν και αυτοί.

Όσο κρατήσουν τα Ελληνικά χέρια θα στείλουν και σε αυτούς τα φαρμακερά τους βόλια και αφού πατήσουν επί πτωμάτων ας παρελάσουν νικηταί στην Πρωτεύουσα της ενδόξου Ελλάδος.

Θα ήταν αστείο να πιστέψει κανείς ότι η Ελλάς θα αντιμετωπίσει και αυτούς όπως τους Ιταλούς. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι το ότι και αυτοί θα πληρώσουν ακριβά το εισητήριο της εισόδου των.

24-3-41 (Δευτέρα)

Ησυχία σήμερα. Ευκαιρία για συζητήσεις και κουτσομπολιό. Τα καυτά θέματα είναι δύο. Το πρώτο η τελευταία επιθετικότητα των Ιταλών και με το θάρρος των. Και το δεύτερο οι συγκεντρώσεις των Γερμανικών στρατευμάτων στα Ελληνο-Βουλγαρικά συνορά μας. Όλοι ομιλούν από θέσεως Στρατηγού και αναπτύσουν τα στρατηγικά των σχέδια. Το τι ακούς δεν περιγράφεται. Πάντος εκείνο που διαπιστώνεται είναι ότι ο Έλλην στρατιώτης κρατά την ψυχραιμία του ψηλά τόσο ώστε να πιστεύει ότι ταυτοχρόνως με τον ηρωισμό του δύναται να αντιμετωπίσει και τους Γερμανούς. Καλό και αυτό. Μας τιμά έστω και με λόγια.

25-3-41 (Τρίτη)

Δεν ξεκουράστικαν ακόμα τα παληκάρια του Μουσολίνη. Ο καιρός έχει βελτιωθεί, μας ζησταίνει κάπως την ημέρα. Επί τέλους βλέπει το μάτι μας και κανένα γυμνό βράχο. Πράσινο δεν υπάρχει ούτε ένα δένδρο και θάμνο ακόμα. Τα κοράκια μας έχουν πάρει τα αυτιά. Χαίρονται την πλούσια τροφή τους. Τα πτώματα είναι όλα στην επιφάνεια ευτυχώς και δεν βρωμούν. Τα συντηρεί ο πάγος.

Σήμερα πέρασα ολόκληρες ώρες παρακολουθόντας τους νεκροθάφτες ή παππάδες όπως έχουμε ονομάσει τα περίεργα κοράκια της Αλβανίας. Κάτασπρα με μαύρες μύτες. Γιατί τα ονομάσαμε έτσι; Απλούστατα. Με την άχαρη φωνή τους ψάλλουν το δεύτε τελευταίον ασπασμόν και στο αχόρταγο στομάχι τους θάβουν τις σάρκες των πτωμάτων. Με τα κυάλια παρακολουθώ τα σμήνη από τα χαροπούλια αυτά σε μια απεναντί μου πλαγιά, που τα πτώματα ξεσκεπασμένα από το χιόνι. Πέφτουν πολλά μαζί και σε λίγο σηκώνονται κάνουν μια βόλτα και ξαναπέφτουν στο πτώμα. Αυτό συνεχίζεται. Γιατί άραγε; Από φόβο οπωσδήποτε όχι. Τότε; Βασανίστικα να βγάλλω συμπέρασμα. Το έργο τους είναι πράγματι δύσκολο διότι το πτώμα είναι ακάληπτο μόνο το πρόσωπο ίσως και το ένα χέρι το

-33-

άλλο καλύπτεται από τα ρούχα. Και αν ο θάνατος το βρήκε μπρούμυτα το φυσικότερο, τότε το έργο τους είναι πολύ δυσκολότερο. Ας μην είναι τόσο βιαστικά αργότερα θα βρούν τρόπο και ευκολία.

Ξεχάστικα και ήλθε μεσημέρι. Ώρα φαγητού. Δεν βλέπω όμως κίνηση. Φαίνεται έχομε και σήμερα δίαιτα. Υγεία. Το καλαμπούρη άρχισε. Ακούω έναν τσολιά να λέει. Σήμερα βελτιωμένο συσσίτιο και γλυκό. Άλλος ας είναι και αβελτίωτο. Άλλος μωρέ ας είναι ξηροκόματο ή μουχλιασμένη κουραμάνα. Προσπαθώ να [θυμηθώ] τι γιορτή είναι σήμερα που παίρνουν βελτιωμένο φαγητό και γλυκό; Έμεινα για λίγο σκεπτικός και άφησα το νού μου να τρέξει. Αίφνης το θυμιτικό μου γύρισε. Ποιος ξέρει από ποιόν κόσμο ήλθε και μου λέει, φωναχτά μάλιστα. Ναι κύριε 25^η Μαρτίου. Εθνική εορτή. Εορτή του έθνους και του γένους. Κούνισα το κεφάλι μου, έμεινα σκεπτικός και ακίνητος. Ξαναγύρησε η σκέψη μου κουρασμένη από το μακρυνό της ταξείδι, αλλά γεμάτη ζωντάνια και χαρά. Γιατί τόση χαρά; Τι είδε; Ίσως γυρίζει από την περσινή παρέλαση. Αλλά τι σχέσι έχει σήμερα εδώ; Που είναι ο σημαιοστολισμός, οι μουσικές, οι επίσημοι, οι μαθηταί και μαθήτριαι με τας Εθνικάς των στολάς, ο Στρατηγός να χαιρετά τον παρελαύνοντα στρατό με επικεφαλής την πολεμική του σημαία, το πλήθος του κόσμου να χειροκροτεί και ζητοκραυγάζει; Ένας αόρατος άνθρωπος δυνατός υπερύψηλος με δυνατό χέρι με κουνάει συθέμελα και μου λέει, με όλη του την περηφάνεια. Ναι κύριε και σήμερα εορτάζεται η Εθνική μας εορτή αλλά όχι με παρέλαση αλλά με νικηφόρα π ρ ο έ λ α σ η. Να ο Στρατηγός δεν παρακολουθεί την παρέλαση αλλά διευθύνει τη μάχη. Όχι στην Πλατεία αλλά στη βουνοκορφή. Όχι στην άσφαλτο αλλά στο χιόνι. Να και ο στρατός δεν παρελαύνει αλλά προελαύνει. Δεν παρακολουθεί από τον ομιλητή την ιστορία του 1821 αλλά γράφει την ιστορία του 1940-41. Να και η σημαία όχι του μπαλκονιού και της Πλατείας αλλά η γαλανόλευκος της μάχης με το στρατηλάτη που δεν οδηγεί το στρατό στην παρέλαση αλλά το Έθνος εις την δ ό ξ α ν. Δεν την συνοδεύουν μουσικές και χειροκροτήματα αλλά σάλπιγγες και ριπές πολυβόλων και κανονιών που σκορπίζουν το φόβο και το θάνατο σε κείνους που ύπουλα και άτιμα τόλμησαν να θίξουν την τιμή και ακεραιώτητα της πατρίδος μας.

Τα παιδιά της Ελλάδος πιστά στον όρκο τους γνήσιοι απόγονοι εκείνων που τους χάρισαν την ελευθερία το 21, άκαμπτα ακούραστα και απτόητα μάχονται διά την τιμήν και την ε λ ε υ θ ε ρ ί α  τ ω ν.

Με πίστη και με θάρρος συνεχίζουν τον ιερόν τους αγώνα πάνω στα αγριοβούνια της Αλβανίας αψηφούντα τα πάντα κακουχίες στερήσεις άνισα μέσα και την ζωή των ακόμα, προχωρούν νικηφόρα. Ο ηρωισμός των και η αυτοθυσία των έχουν υπερβεί κάθε όριο του ανθρωπίνως δυνατού. Ανατρέπουν τάς θεωρίας της συγχρόνου πολεμικής τέχνης με βασικό όπλο το θάρρος και την ξιφολόγχη προχωρούν ακάθεκτα προς την Ν Ι Κ Η Ν.

Ευτυχώς και θυμήθηκαν οι ταλιάνοι την Εθνικήν μας εορτήν και μας έστειλαν μερικές οβίδες. Καλοσύνη τους.

26-3-41 (Τετάρτη)

Ελαφρά δράσις πυροβολικού. Τα ίδια και δίπλα μας.

27-3-41 (Πέμπτη)

Πληροφορούμεθα τάς νίκας των Άγγλων στη Λιβύη. Ιταλός αιχμάλωτος μας πληροφορεί ότι ο Μουσολίνη εξακολουθεί να φέρνει νέες δυνάμεις.

28-3-41 (Παρασκευή)

Με σφοδρά πυρά πυροβολικού ο εχθρός μας χάλασε τον πρωινό μας ύπνο. Επίθεση δεν πραγματοποίησε όμως.

29-3-41 (Σάββατο)

Δράση εχθρικού πυροβολικού. Φήμη περί αντικαταστασεώς μας. Μάλλον νέα της ραδιοαρβύλλας. Καλά είμαστε καλά περνάμε ζεστασιά έχομε ήσυχο ύπνο καλό φαγητό τι μας λείπει;

30-3-41 (Κυριακή)

31-3-41 (Δευτέρα)

Ο Μάρτης πέρασε και μας χάρισε μερικές καλές μέρες. Το βράδυ όμως το τσουχτερό κρύο μας τσουρουφλίζει.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

Πρωί μας θυμήθηκαν σήμερα οι φίλοι μας και μας έστειλαν μερικές οβίδες όλμων και πυροβολικού. Στις 10.10 δυναμώνουν τα πυρά τους χωρίς εκδήλωση επιθέσεως όμως. Κάποιο καλό όνειρο θα είδαν απόψε αλλά ξέχασαν ότι είναι πρωταπριλιά. Την πυροβολαρχία Τσάμη έχουν ως στόχο των. Τι κακό τους έκανε

-34-

εκείνη έχει μέρες να τους ενοχλήσει. Είναι στο αναρωτήριο η καημένη.

2-4-41 (Τετάρτη)

Προς ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ σήμερα ο καυγάς και ΧΕΙΜΑΡΑ όμως. Αύριο η σειρά μας. Πληροφορία του ασυρμάτου ότι οι Γερμανοί έχουν παρατάξει μεγάλας δυνάμεις στα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα. Κακά μαντάτα. Το Π1 αναφέρει ότι ο εχθρός έχει προωθήσει βαρύ πυροβολικό στα υψώματα ΣΑΛΑΡΙΑΣ. Καιρός ακατάστατος χιόνι και χαλάζι.

3-4-41 (Πέμπτη)

Ώρα 7.10. Ο 6^ος Λόχος σφυροκοπείται επί ώραν ευστόχως υπό του εχθρικού πυροβολικού και όλμων (το φοβερό όπλο). Αγγελιοφόρος αναφέρει ότι έχει 6 νεκρούς και πολλούς τραυματίας. Φημολογείται ότι στρατιώτης του ιδίου Λόχου αυτομόλησε την προηγουμένη. Λίγο απίστευτο.

4-4-41 (Παρασκευή)

Πότε αραιά και πότε πυκνά πυρά του εχθρικού πυροβολικού όλη την ημέρα.

5-4-41 (Σάββατο)

Για να μην κοιμώμαστε βαρυά μας στέλνουν και καμιά οβίδα.

6-4-41 (Κυριακή)

Το δεξιό μας σήμερα ενοχλείται μάλλον όχι επίθεση.

Ανακοινωθέν του ασυρμάτου αναφέρει ότι την 6^ην πρωινήν ώραν το Μέγα Κράτος της Γερμανίας κηρύσει επισήμως τον πόλεμο κατά της μικρής και ενδόξου Ελλάδος και συνεχίζει.

Την 5^ην πρωινήν ώραν το αυτό κράτος κηρύσει τον πόλεμον και κατά της γειτονικής Σερβίας, την οποίαν προσέβαλλε εξ επτά σημείων.

Τα Ελληνικά στρατεύματα αποκρούουν τας σφοδράς επιθέσεις του εχθρού παρά τα Βουλγαρικά σύνορα υπεραμεινόμενα σθεναρώς των θεσεών των. Η πρώτη κεραυνοβόλος επίθεσις απεκρούσθη με σοβαράς διά τον εχθρό απωλείας.

Η Σοβιετική Ένωσις ανεκάλεσε επειγόντως τους πρέσβεις της Ελλάδος και Σερβίας δι’ αγνώστους λόγους.

Νέον κεφάλιον νέα σελίδα ανοίγει σήμερα η Ελληνική ιστορία. Η Ελλάς από τις έξι το πρωί σήμερα αντιμετωπίζει διά των όπλων της και το γερμανικόν Κράτος του Χίτλερ. Η ένδοξος αυτή χώρα των οκτώ εκατομμυρίων αντιμετωπίζει σήμερα την δύναμιν των διακοσίων εκατομμυρίων. Δόξα και τιμή της.

Τιμή και δόξα στα Ελληνικά νειάτα που έπεσαν και θα πέσουν για την τιμή του Έθνους. Τιμή και δόξα στα Ελληνόπουλα που τώρα και έξη μήνες αντιμετώπισαν και εξευτέλησαν τα οκτώ εκατομμύρια των λογχών του Μουσολίνη. Τιμή σε αυτούς που σήμερα επαναλαμβάνουν την φράσι του ΛΕΩΝΙΔΑ υπό σκιάν πολεμήσωμεν.

Το γεγονός δεν είναι απλό και ούτε χωρίς επιπτώσεις στο ηθικό των μαχομένων. Υπάρχουν όρια ψυχικής αντοχής και όταν κανείς τα υπερβεί, όχι μόνον κάμπτεται αλλά πίπτει καθέτως. Η κήρυξις του πολέμου της Γερμανίας εναντίον μας δημαίνει και την χαριστικήν βολήν, διότι η εκτέλεσις έχει ήδη γίνει, ας μη παρασυρώμεθα από ενθουσιασμούς και εγωισμούς, παρά των Ιταλών τας τελευταίας ημέρας με τάς επιμόνους και τολμηράς επιθέσεις των. Στο ψυχοραγημά μας εδόθη η χαριστική βολή των Γερμανών. Ας ευχηθούμε να αποφύγομε την άτακτον οπισθοχώρησιν. Ο στρατός μας τελευταία έχει κουρασθεί και αποκάμει ύστερα από την συνεχή μάχην επί εξάμηνον την στέρησιν κακοχίαν και μηδαμενήν έναντι του εχθρού δύναμιν και πολεμικά μέσα.

Δεν νομίζω ότι κανείς ασχολούμενος με την πολεμικήν τέχνην να πιστεύει ότι ως τα μέσα Απριλίου ο στρατός θα ευρίσκεται στας σημερινάς του θέσεις. Οι τελευταίες επιθέσεις των Ιταλών δεν είναι οι συνηθισμένες εις οργάνωσιν επιθετηκότητα αποφασιστικότερα και μέσα πυρός. Οι νέες δυνάμεις του Μουσολίνη, που προώθησε τελευταία και με την προσωπικήν του παρακολούθησιν δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν από τον αποδεκατισμένο και ταλαιπωριμένο στρατό μας.

Τα παραπάνω εκφράζουν προσωπικήν μου γνώμην και εκτίμησιν της καταστάσεως και των επιπτώσεων που αναφέρω. Εύχομαι ολοψύχως να διαψευσθώ διότι η μάχη συνεχίζεται και τα θαύματα δεν αποκλείονται.

Επιμένω όμως ότι εις τας εκτιμήσεις μου δεν είμαι καθόλου υπερβολικός και ίσως μάλιστα να μη δίδω παρά μια αμυδρά εικόνα της πραγματικότητος. Και δίδω την εξήγησιν αυτήν να μη νομισθεί ότι έχω καταβληθεί από ηττοπάθειαν. Απεναντίας μέσα σε αυτή την κόλαση δεν νοιώθω κανένα κλωνισμό ψυχικό. Ο θάνατος εδώ είναι το ευτελέστερο γεγονός. Ούτε να παραστήσω τον υπερπατριώ-

-35-

τη. Δεν προσφέρω τον εαυτό μου ολοκαύτωμα στην πατρίδα από ανάγκη και υποχρέωση αλλά αισθάνομαι την ανάγκη να θυσιασθώ για τον ίδιο τον εαυτό μου.

Μέσα μου την ώρα αυτή έχω κλείσει όλη την Ελλάδα και δεν την ξεχωρίζω από τον εαυτό μου. Το μυαλό μου τρέχει από το ένα άκρο της στο άλλο και τα μέρη της που δεν έχω πατήσει μου φαίνονται πολύ γνώριμα και περσότερο συμπαθητικά. Μάχομαι και παρακολουθώ μάχες σε όλα τα μέτωπα.

Βλέπω ολοφάνερα την αιματοχυσία. Ακούει η φαντασία μου απεγνωσμένες φωνές και αλλαλαγμούς ψυχοραγήματα, φωνές να καλούν βοήθεια κορμιά να σπαρταρούν, τιτάνιο αγώνα, νίκη, υποχώρηση σκλαβιά. Παρθένους να ατιμάζονται, γερόντους να προσεύχοντε, μωρά απορφανεμένα μεσ’ το δρόμο να ζητούν μάταια τη σκοτωμένη μάνα, κοπάδια να εγκαταλείπονται σκυλιά να ουρλιάζουν και τόσα άλλα τραγικά. Τι απαίσια οράματα είναι αυτά και πως τα συλλαμβάνει ο νούς μου;

Πόσο κυριαρχώ όμως όταν φαντάζομαι όλα αυτά…..έχω γίνει όλος ψυχή και δύναμι. Νοιώθω τόσο ελαφρός, τόσο ακούραστος πού περνάει από το μυαλό μου ότι είμαι άυλος. Φροντίστε να είσθε νικηταί φωνάζουν στα αυτιά μου οι αιώνες. Πόσο ποθητή μου είναι η νίκη αυτή την ώρα ειρηνική ή πολεμική ακόμα. Θα κοπιάσει όμως; Ας τη βοηθήσει και ο Θεός.

Κοντεύουν ξημερώματα και ύπνος δεν με έχει πιάσει ακόμα. Είναι και αυτός δύσκολος τις ώρες αυτές. Χρειάζονται προσπάθειες μεγαλύτερες από εκείνες που χρειάζονται να πέσει το ΤΕΠΕΛΕΝΙ. Κάθομαι μέσα στη σκηνή μου πάνω σε μιά πέτρα που χρησιμοποιώ για μαξιλάρι, ακούω κάπου κοντά να σκάζουν εχθρικές οβίδες. Σιγά σιγά δυναμώνουν και πλησιάζουν. Ο καταυλισμός μας είναι μάλλον απυρόβλητος τα βλήματα σκάζουν στο απεναντί μας ύψωμα και τα θρασματά των πέφτουν επάνω μας αλλά κρύα και ακίνδυνα. Πολλοί τρέχουν προς την πλαγιά του υψώματος που είναι οπωσδήποτε απυρόβλητος. Δεν το κουνάω ρούπι. Αν το εργοστάσιο την έχει βγάλλει για μένα θα με βρεί όπου και να κρυφτώ.

Ώρα 6.05. Προτοφανής καταιγισμός πυρός εχθρικού πυροβολικού όλων των διαμετρημάτων. Δεν μπορεί κανείς να ξεχωρίσει αν είναι τοπική ή γενική η κατάστασις. Βουνά χαράδρες σείωνται κυριολεκτικά και οι καπνοί μας έχουν σκεπάσει και σπάσει τη μύτη μας από το μπαρούτι. Σήμερα θα φάει η μύγα σίδηρο και το κουνούπι ατσάλι. Δεν γλυτώνομε σήμερα την επίθεση. Ο εχθρός με την καθυστερησή του έχει ετοιμάσει τα πάντα. Σούρνωντας πηγαίνω στον ασύρματο μήπως μάθω τίποτε. Επαφή με τα Τάγματα δεν υπάρχει. Η Μεραρχία ζητά συνεχώς πληροφορίες για τον ασυνήθιστο βομβαρδισμό. Η ίδια μας πληροφορεί ότι ο βομβαρδισμός είναι μόνο στο δικό μας τομέα και το δεξιό. Επίθεση όμως ευτυχώς δεν εξεδηλώθη. Δόξα το Θεό. Με την παραμονή μου στον ασύρματο βλέπω και το δελτίο πληροφοριών. Είναι ευχάριστο. Τα στρατευματά μας αμείνονται σταθερά σε όλο το μήκος των Βουλγαρικών συνόρων και διατηρούν σταθερά τας θέσεις των. Απέκρουσαν σφοδράν Γερμανικήν επίθεσι μηχανοκινήτων φαλάγγων στην περιφέρεια ΚΟΥΛΑΣ. Κατέστρεψαν 20 βαρέα άρματα και κατέριψαν πέντε αεροπλάνα. Κήρυξις πολέμου Ιταλίας Σερβίας.

7-4-41 (Δευτέρα)

Αραιά πυρά πυροβολικού εχθρικού στο δικό μας και το δεξιό τομέα.

8-4-41 (Τρίτη)

Και σήμερα ησυχία έχομαι. Φαίνεται δεν τελείωσε η ετοιμασία τους. Η ραδιοαρβύλλα μεταδίδει.

Οι Ιταλοί περίμεναν τη Γερμανική επίθεσιν να επιτεθούν συγχρόνως και αυτοί. Αλλά η αποτυχία των Γερμανών στα Βουλγαρικά σύνορα και [αυ]τη επίσης στα Σερβικά αποκαρδίωσε τους Ιταλούς και η αρβύλλα συνεχίζει.

Οι Ιταλοί μεταφέρουν εσπευσμένα τα εφόδιά των από το ΤΕΠΕΛΕΝΙ φοβούμενοι την καταληψίν του από μας. Όταν η αρβύλλα ενθουσιάζεται λογική δεν λειτουργεί. Από πού παίρνει τις πληροφορίες; Άγνωστο.

9-4-41 (Τετάρτη)

Ο εχθρός λουφάζει και σήμερα. Καιρός ακατάστατος χιονίζει συνεχώς. Μετάβασις μετά του Διοικητού εις τας έδρας των Ταγμάτων. Σκοπός της επισκέψεως είναι η κατατόπισις των Διοικητών ύστερα από την διαμορφωθείσαν κατάστασιν. Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Θεσσαλονίκην.

Ο Διοικητής προσπαθεί να ενθαρίνει του Αξ/κούς των Ταγμάτων με αστήρικτες φυσικά υποθέσεις αλλά με φανερή την ανησυχία του. Άφισε κάπως να νοηθεί ότι δεν αποκλείεται και οπισθοχωρησίς μας ύστερα από την προέλασιν των Γερμανών. Πάντως θα σας ενημερώνω συνεχώς. Τους συνέστησε έστω και υποκριτικά ενθάρρυνσιν των στρατιωτών. Το σουρούπωμα αναχωρούμε διά την έδραν μας, υπό αθλίας καιρικάς συνθήκας. Το πικνό χιόνι μας τυφλώνει ο ανηφοροκατή-

-36-

φορος μας τσακίζει το σκοτάδι μας τυφλώνει. Επί τέλους κοντά μεσάνυχτα φθάνομε στην έδρα μας σωστά σωματικά και ψυχικά ράκη. Έπεσα ξηρός στον ύπνο.

10-4-41 (Πέμπτη)

Καμιά ενόχληση. Όλοι οι τομείς ήσυχοι. Ξύπνησα κάπως αργά ύστερα από τη χθεσινή μου κούραση. Φαγητό δεν υπάρχει. Θα τη βγάλω με σύκα και σταφίδες. Ας είναι καλά αυτοί που μού στέλνουν δέματα.

11-4-41 (Παρασκευή)

Ούτε τουφεκιά και σήμερα. Το χιόνι συνεχίζει. Τα αντισκηνά μας κοντεύουν να πέσουν από το βάρος του χιονιού της νύχτας. Ευτυχώς και δεν πάθαμε ασφυξία αλλά απολαύσαμε ζεστασιά.

Ώρα 9^η νυχτερινή. Άγριο εχθρικό σφυροκώπημα πυροβολικού δέχονται ο 11^ος 5^ος και 6^ος Λόχοι μας μέχρι τις πρωινές ώρες. Ο 11^ος Λόχος έχει και ένα νεκρό και πέντε τραυματίας. Άς ευχηθούμε να είναι ο τελευταίος αιώνιος φρουρός μας στο ΤΕΠΕΛΕΝΙ.

Ο Διοικητής πηγενοέρχεται στον ασύρματο καλούμενος από τη Μεραρχία. Κάτι σοβαρό συμβαίνει. Οι ασυρματισταί διετάχθησαν να μην δίδουν καμίαν πληροφορίαν. Ο Διοικητής φαίνεται πολύ στενοχωρημένος και ανήσυχος.

12-4-41 (Σάββατο)

Σε όλο τον τομέα μας τα εχθρικά κανόνια μας στέλνουν σαν την πικνή βροχή τις οβίδες των. Τα παρατηριά μας αναφέρουν ότι όλη τη νύχτα οι πλαγιές λάμπουν από τα φώτα μετακινήσεως εχθρικών φαλάγγων μηχανοκινήτων.

Πληροφορία ασυρματιστού, που ξέφυγε, αναφέρει ότι είμεθα σε αναμονή υποχωρήσεως, ίσως μάλιστα την 21^ην ώραν απόψε και ότι τα Γερμανικά στρατεύματα προχωρούν πλέον άνευ αντιστάσεως. Μαραμένοι όλοι αναμένομε το αποτέλεσμα. Εχθρική επίθεση δεν έχει εκδηλωθεί.

13-4-41 (Κυριακή)

Ο εχθρός και σήμερα δεν μας ενοχλεί. Κάτι μαγειρεύει όμως. Τα παρατηριά μας αναφέρουν μετακινήσεις εχθρικών μηχανοκινήτων φαλάγγων. Δελτίον πληροφοριών αναφέρει ότι τα στρατευματά μας ανθίστανται λυσσοδώς παρά τον Αξιόν ποταμόν. Ανεπίσημος όμως πληροφορία, επί επιπέδου Αξ/κών, λέγει ότι τα στρατευματά μας στη Θράκη υπό τον Στρατηγόν Μπακόπουλον συνθηκολόγησαν. Σύμπτυξις των Σερβικών στρατευμάτων στην Κεντρική Σερβία. Κήρυξις πολέμου Ουγγαρίας Σερβίας. Κουμφούζιο πληροφοριών αληθινών και φανταστικών.

Τα σχόλια παίρνουν και δίνουν. Μεταξύ των συζητουμένων ακούω να τίθεται και το, εύλογο ίσως ερώτημα, τι έγιναν αυτά τα περίφημα Αγγλικά στρατεύματα που ήλθαν στην Ελλάδα για ενισχυσή μας. Στο Αλβανικό μέτωπο δεν φάνηκαν.

Αραιά και σπάνια εμφάνηση της αεροπορίας των. Έμψυχο υλικό πουθενά. Αλλά ούτε και τα ανακοινωθέντα του Γερμανικού μετώπου αναφέρουν σύγκρουση Αγγλικών τμημάτων. Πολλοί πιστεύουν ότι δεν ήλθαν καθόλου. Άλλοι επιμένουν ότι, από πληροφορίας επιστολών ήλθαν και πολλά μάλιστα. Ένα έξυπνο βλαχάκι πετάγεται και λέγει. Ήλθαν και παραήλθαν ρέ κορόιδα αλλά ασχολούνται με την ιπποκομία των γυναικών μας. Γέλασε και ο πάσα πικραμένος.

Διαταγή οπισθοχωρήσεως ήλθε. Από του μεσονυκτίου άρχισε η αποχώρηση των βαρέων μηχανημάτων μας. Ημείς εν αναμονή στάς θέσεις μας. Ο πανικός έκδηλος.

14-4-41 (Μεγάλη Δευτέρα)

Ημέρα των παθών του θεανθρώπου αλλά και του ελληνικού στρατού.

Από την 5^ην πρωινήν ο εχθρός εξαπολύει σφοδρόν πύρ πυροβολικού παντός διαμετρήματος και όλμων, σε ολόκληρο τον τομέα μας, δίπλα μας είναι αδύνατο να καταλάβεις. Σωστή κόλαση πυρός και σιδήρου. Κανείς δεν μπορεί να σηκώσει κεφάλι. Νέφος καπνού μας καλύπτει από τας εκρήξεις των οβίδων. Μόνον λάμψεις βλέπεις και εκρήξεις ακούς. Ούτε και το χαρακτηριστικό σφύριγμα της τροχιάς των οβίδων διακρίνεται. Λές και πρόκειται περί αυτομάτων πυροβόλων μεγίστης ταχυβολίας. Μας έχουν θαμπώσει οι λάμψεις κουφάνη οι κρότοι και κοντεύουμε να πάθουμε ασφυξία από το μπαρούτι των οβίδων. Πρωτοφανές φαινόμενο στη διάρκεια του εξαμήνου πολέμου μας.

Ασυναίσθητα και όρθιος τρέχω στον ασύρματο μήπως μάθω κάτι. Αντί του τηλεφωνητού βλέπω το Διοικητή να χειρίζεται δαιμονιοδώς το τηλέφωνο. Ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Ο Διοικητής απόκαμε και με βλέμα ανήσυχο και ταραγμένο κάθισε ή μάλλον σωριάστηκε πάνω σε ένα κυβότιο πυρομαχικών βάζοντας το προσωπό του ανάμεσα στις δυό του παλάμες, ένδειξις απόγνωσις και απελπισίας. Ο

-37-

χειριστής προσπαθεί συνεχώς αλλάζει βίσματα καλόντας πότε το ένα πότε το άλλο τα Τάγματα. Επί τέλους εμφανίζεται το ΙΙΙ/42 και με τρομαγμένη φωνή ο τηλεφωνητής αναφέρει. Βαλλόμεθα από παντού σφοδρά ενισχίσατέ μας με πυροβολικό και απότωμα διακόπτει. Τι του συνέβη άγνωστο. Κόπικε η γραμμή του ή τον διέλυσε βόμβα.

Ο τηλεφωνητής χειρίζει συνέχεια αλλά δεν απαντά ούτε το Α1, Α2, Α3 Τάγματα αλλά ούτε και τά Π1, Π2 : Ρ και Ρ1.

Εμφανίζεται η Μεραρχία και ζητά επειγόντως πληροφορίας. Σά σούστα συκώθηκε ο Διοικητής και περιληπτικώς τά της καταστάσεως χωρίς συμβάντα όμως. Ζητά και από εκείνη πληροφορίας και συνεχή επαφή.

Το κακό γίνεται χειρότερο. Το χιονόνερο και η πυκνή ομίχλη μας σκεπάζει με το νεκροσαβανό της. Χάνομε και την μετρίαν πού είχαμε οπτικήν επαφήν με τά Τάγματα. Μόνο αγγελιοφόροι πλέον αλλά που να ξεμυτήσουν; Και όμως γίνεται γενική κινητοποίηση. Τά πυρά ασταμάτητα και με την αυτή ένταση.

Ώρα 6.50. Το Π1 αναφέρει ότι τα αυτοματά μας χαλούν τον κόσμο. Βάλλουν με ολόκληρο ταινία τά αυτοματά μας που σημαίνει αντιμετώπιση επιθέσεως. Ανακούφιση και αποκαρδίωση μαζύ. Δίδουν μέν ζωήν οι Λόχοι αλλά προδίδουν και εχθρικήν επίθεσιν με αποτέλεσμα άγνωστο. Οι αισθήσεις ακοής και οράσεως έχουν σταματίσει από τους κρότους και την πικνή ομίχλη. Ευρισκόμεθα σε πλήρη έγνοια της λυσσώδους μάχης πού δίδουν Τα Ταγματά μας. Απογοήτευση και απελπισία μας έχει καταλάβει. Στριφογυρίζομε στα αντισκηνά μας και το τηλεφωνείο σαν τους ποντικούς στη φάκα. Ένας στρατιώτης μού λέγει δεν πάμε στο Π2 μήπως δούμε τίποτα; Δέν είναι άσχημη η ιδέα του και το αποφασίζομε. Προχωρούμε κάμποσο και ακούμε χωρίς να βλέπομε ότι και αυτό βάλλεται σφοδρώς.

Προχωρούμε πρνόντας αλληλοδιαδόχους φραγμούς πυρός. Κακά μαντάτα είπα μέσα μου και από φόβο περισσότερο ίσως, το μυαλό μου πήγε στο κακό, ότι ο εχθρός ανέτρεψε την αντιστασίν μας και κάμνει φραγμόν πυρός με επιμήκηνσι βολής όπισθεν των τμημάτων μας. Είμαι κοντά στο βαλλόμενο παρατηρητήριο και δίδω θάρρος στον εαυτό μου και σούρνωντας, με ψυχραιμότερο τον ακολουθό μου, μπαίνω στο πρόχειρο καταφύγιο του παρατηρητηρίου και από τη θυρίδα του με κάπως βελτιωμένη ορατότητα παρακολουθώ την μάχην σε τμήμα μας χωρίς να ξέρω ποιό, διότι έχω χάσει τελείως τον προσανατολισμό μου από την ομίχλη. Διακρίνω μόνο τις εκρίξεις των εχθρικών όλμων.

Ο παρατηρητής μου λέγει ότι κύμα εχθρικού πεζικού άρχισε να κινείται κατά μπουλούκια, ανενόχλητο φυσικά, διότι πυροβολικά μας δεν υπάρχουν πλέον, από τα υψώματα του ΜΑΥΡΟΥ ΒΡΑΧΟΥ. Προσπαθώ με γυμνό μάτι να τά διακρίνω αλλά αδύνατο, παρ’ όλο που η ομίχλη έχει αραιώσει κάπως. Ο παρατηρητής είναι μάλλον αξ/κός του αποχωρήσαντος βαρέως πυροβολικού. Είναι η δευτέρα επίθεση του εχθρού αποτυσούσης της πρώτης; Κατά τον παρατηρητή είναι Δευτέρα.

Ετοιμάζομαι να επιστρέψω στην έδρα μου και να αναφέρω στη Διοίκηση τις παρατηρήσεις μου. Νέα δύναμη εχθρική βλέπει ο παρατηρητής να πορεύεται προς την αυτήν κατεύθυνσιν ενώ η άλλη έχει εμπλακεί όπως δείχνουν τά πυρά μας.

Μια βοή μόνον ακούγεται χωρίς να ξεχωρίζεις το είδος του όπλου. Με έχει πιάσει απελπισία και αυθόρμητα άρχισα να σταυροκοπιούμε. Φεύγομε ολοταχώς πηδόντας σαν αγριοζούλαπα τις εχθρικές οβίδες.

Η μάχη συνεχίστηκε μέχρι το μεσημέρι με το ευχάριστο αποτέλεσμα ότι τα τμήματά μας κράτησαν σθεναρά και απέκρουσαν όλας τας επιθέσεις του εχθρού. Πιστεύω και στα θαύματα. Πλήν του 9^ου Λόχου όστις πιεζόμενος τρομερά αναγκάστηκε να υποχωρίσει στο επόμενο ύψωμα. Αριθμό απωλειών δεν μάθαμε ακριβώς από τραυματίας μάθαμε ότι μεταξύ των νεκρών είναι και ο νεοπροαχθείς: Ανθ/της Γεώργιος Χαρδάρας.

15-4-41 (Μεγάλη Τρίτη)

Η αποκαρδίωση η απόγνωση και εν μέρει ητοπάθεια εμφανίζονται σε βαθμό επικίνδυνο. Κρίσιμες ώρες περνάμε. Ο 9^ος Λόχος μετά την χθεσινή του υποχώρηση είναι σε κατάσταση διαλύσεος. Ανίκανος πλέον να πατήσει σκανδάλη και το χειρότερο ότι θέτει σε΄κίνδυνο τον διπλανό του 7^ο Λόχο τον οποίο αφίνει ακάλυπτο αλλά και γενικότερα το ΙΙ/42 τάγμα από το κενό που δημιούργησε. Η όλη ψυχολογική κατάσταση οφείλεται στο ότι έγινε γνωστή η υποχωρησή μας και ο καθένας σκέπτεται να αφίσει το τομάρι του, ανόφελα μάλιστα, την τελευταία στιγμή στα κατσάβραχα του ΤΕΠΕΛΕΝΙΟΥ.

Η επικειμένη υποχωρησίς μας είναι γνωστή σε όλους σχεδόν. Αλλά και οι ανευθυνοϋπεύθυνες πληροφορίες οργιάζουν. Η σοβαροτέρα είναι ότι τα στατεύ-

-38-

ματά μας στα άλλα μέτωπα έχουν ήδη υποχωρήσει και μόνον ημείς και το δεξιό μας παραμένομε ακόμα με σκοπό να καλύψωμε την οπισθοχώρηση των άλλων. Επίσης και τα τμήματα ΧΕΙΜΑΡΑΣ για τη δική μας υποστήρηξη. Μάλλον φαίνεται και είναι αληθοφανής η πληροφορία διότι εφόσον οι Γερμανοί προχωρούν και ανενόχλητοι μάλιστα, αν αληθεύει η πληροφορία, να παραμείνει ο τομέας ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ θα κυκλωθεί και αιχμαλωτισθεί υπό των Γερμανών.

Πάντος με την φυχή στο στόμα αναμένομε την διαταγήν υποχωρήσεως, ως μόνη ελπίδα σωτηρίας.

Ώρα 9.05. Άγριο σφυροκώπημα δεχόμαστε από το εχθρικό πυροβολικό και όλμων του. Οι άνδρες του 9^ου Λόχου με τά πρώτα πυρά τρέπονται εις φυγήν, παρά τάς παρακλήσεις και ικετεύσεις με κλάματα του Διοικητού τους ο οποίος τους προτρέπει να επανέλθουν και κρατήσουν τις θέσεις των διότι η στάσις των ισοδυναμεί με προδοσίαν και δολοφονίαν των αδελφών των άλλων Ταγμάτων με κίνδυνο κυκλώσεως και αιχμαλωσίας των. Ουδείς όμως υπακούει και ήδη οι πρώτοι έχουν φθάσει στην έδρα του πυροβολικού μας το οποίο και τους συγκρατεί. Η Μεραρχία ενήμερος της όλης καταστάσεως στέλνει Λόχον του Ι/85 Τάγματος ο οποίος έχει ήδη καταφθάσει στην έδρα του πυροβολικού. Βαθειά αναπνοή. Ίσως σωθεί η κατάστασις με κάλυψιν του ρήγματος από αυτούς. Ήλθαν σε επαφή με τη Διοίκηση και παίρνουν αμέσως εντολή να προωθηθούν και καλύψουν το ρήγμα. Χιονόνερο και ομίχλη ποιο μαύρη από το σκοτάδυ.

Σαν κεραυνός πέφτει η άρνηση των ανδρών του Ι/85 Λόχου να μεταβούν στην πρώτη γραμμή. Σε επαφή με τον 9^ο Λόχο δεν ήλθαν, άρα είναι κατατοπισμένοι διά την γενικήν οπισθοχώρησιν και προγραμματίσει την άρνησίν των.

Ώρα 10.20. Τα πυρά του εχθρού έχουν καλμάρει, ίσως γλυτώσομε την επίθεση. Το τμήμα του Ι/85 Τάγματος μετά την αρνησή του άρχισε να κατηφορίζει. Ελληνόπουλα είναι και αυτά και δεν βαστάει η ψυχή μας να τα καταραστούμε. Στο καλό και καλή τύχη και σε αυτά. Το κακό είναι ότι φωνάζουν τόσο δυνατά που υπάρχει κίνδυνος και ο εχθρός ακόμα να μας ακούσει. Διαμαρτήρονται φωνάζοντας. Όχι πλέον μάχη. Δεν θα αφίσωμε τα κοκκαλά μας την τελευταία στιγμή στο ΤΕΠΕΛΕΝΙ. Αρκετοί φρουροί μας έμειναν. Στα άλλα μέτωπα ο στρατός μας έχει πλέον υποχωρήσει. Είναι φαίνεται καλά κατατοπισμένοι.

Η μέρα είναι χρόνος και το λεπτό ημέρα σήμερα. Νευρικότης και αβεβαιώτης επικρατεί. Έφθασε μεσημέρι και κανείς δεν σκέπτεται το φαγητό. Η κατάσταση παραμένει κρίσιμος ο Θεός βοηθός.

16-4-41 (Μεγάλη Τετάρτη)

Μέρα κακή, μέρα ψυχρή, μέρα φαρμακωμένη. Ξημέρωσε η μαρτυρική βραδυά γεμάτη φόβο και αγωνία. Ο αδελφός του θανάτου μας περιφρώνησε απόψε. Αλλά τίνος έκανε όρεξη για ύπνο. Βουβαμάρα νευρικότης και απογοήτευση κατέχει όλους μας. Αλλά και ο παληόκαιρος κόντρα. Αλλά τι μας φταίει αυτός; Από αλλού μας ήλθε ο κακός καιρός.

Κατά τα άλλα ησυχία εκτός από τη συνήθη φοβέρα του εχθρικού κανονιού.

Ώρα 14.45. Ηδιαταγή υποχωρήσεως μας ήλθε και ετοιμάζεται για κοινοποίηση. Ώρα 15.30. Οι αγγελιοφόροι δύο σε κάθε τάγμα αναχωρούν με τας διαταγάς υποχωρήσεως. Παρακαλούνται οι παραλήπτες να αναφέρουν το ταχύτερο τη λήψη. Ώρα έναρξεως έχει ορισθεί η 21.00 ως και η σειρά των τμημάτων. Η πυροβολαρχία Τσάμη υποχωρεί μία ώρα ενωρήτερα.

Τα μεταγωγικά των Λόχων και Ταγμάτων καταφθάνουν με εντολή να περιμένουν στη χαράδρα προ της πυροβολαρχίας Τσάμη από όπου θα διέλθουν τα τμήματα. Άνδρες του 7^ου λόχου μεταφέρουν τρείς τραυματίας από ριπήν αυτομάτου εχθρικού κατά τη μεταβασή των για νερό στη διπλανή πηγή, από ενέδρα.

Ο ένας πέθανε κατά τη μετακομησή του από σοβαρά κοιλιακά τραύματα τον οποίο και μετέφεραν. Όποιος του μέλλει να πνηγή ποτέ του δεν πεθαίνει. Οι άλλοι προωθήθησαν στην ΚΟΛΩΝΙΑ όπου το ορεινό χειρουργείο.

Παρακολουθώ την πρόχειρη ταφή του νεκρού. Μέσα στη βαθειά συγκίνηση και με δάκρυα στα μάτια, θυμήθηκα τους στίχους ενός ποιήματος…….

Τώρα είδα και κατάλαβα πως θάβονται οι στρατιώτες….. χωρίς λιβάνι και χωρίς παππά και ψάλτη. Χωρίς μανούλας κλάματα και φίλων μοιρολόγια. Τοποθετούν και ένα ξύλινο πρόχειρο σταυρό από κυβότιο πυρομαχικών και γράφουν επάνω το ονομά του. Κοντά του υπάρχουν και άλλοι σταυροί παληκαριών μας. Τυχεροί αφού τους σκέπασε και λίγο χώμα, ενώ άλλοι τρέφουν τα κοράκια. Κοντά τους είναι και δύο πρόχειρα εικονοστάσια, αν λέγονται εικονο-

-39-

στάσια, σωρός από πέτρες κάπως έντεχνα βαλμένες και πάνω δύο όρθιες πλάκες που στεγάζουν πολλές μικρές εικονίτσες από τις πάμπολες που μας ήλθαν με δέματα.

Κάθομαι ανάμεσα σε δύο πέτρες μισοχωμένος στο χιόνι με ψυχή τόσο βαριά όσο και το σώμα μου. Κοιτάζω συνεχώς τους ξύλινους σταυρούς του πρόχειρου νεκροταφείου κονόντας το κεφάλι μου λέω μέσα μου. Πόσο τυχεροί ήταν αυτοί που έπεσαν σε ένδοξες ημέρες. Η δική μας μοίρα τι γράφει άραγε. Αυτοί θα μείνουν και θα είναι αιώνιοι φρουροί στα αγριοβούνια του ΤΕΠΕΛΕΝΙΟΥ που ηρωϊκά έπεσαν για την τιμή και τη δόξα της Πατρίδος. Δόξα και τιμή τους.

Ξεχάστικα με το θέαμα αυτό και κοντεύει να νυχτώσει. Συκώνω αργά το βαρύ μου σώμα και τη βαρύτερη ψυχή μου και με ταξυλιασμένα από το κρύο πόδια μου φθάνω στον καταυλισμό. Τα πάντα είναι έτοιμα.

Ώρα 20^η. Το πυροβολικό ξεκινάει και στη θέση του κατεβαίνομε ημείς. Από εκεί θα περάσουν και τα Τάγματα.

Ώρα 21.45. καταφθάνουν τα πρώτα τμήματα του ΙΙ/42 Τάγματος το ποιο προχωρημένο. Ακολουθούν οι όλμοι και το ΙΙΙ/42 Τάγμα. Το Ι/42 Τάγμα έχει άλλο δρομολόγιο υποχωρήσεως. Το αργότερο μέχρι τις 22.45 πρέπει να ολοκληρωθεί η υποχώρηση. Διμοιρία του ΙΙΙ/42 τάγματος αποτελεί την οπισθοφυλακήν και θα αποσυρθεί ύστερα από ένα τέταρτο.

Ώρα 23.00. Έφθασαν και τα τελευταία τμήματα. Οι φωνές των στρατιωτών χαλούν τον κόσμο. Το χιονόνερο και η πικνή ομίχλη κάνει το σκοτάδι κατάμαυρο και οι στρατιώτες χάνουν την οπτικήν επαφήν και μόνον με τις φωνές αποκτούν επαφή. Οι ημιονηγοί κάνουν το μεγαλύτερο θόρυβο που φωνάζουν τον αριθμό του Λόχου των. Δεν υπάρχει κίνδυνος να ακοστούμε από τον εχθρό.

Ώρα 23.30. Στρέφομε τα νώτα προς τον ηττημένον μας εχθρό και πέρνομε το δρόμο της ντροπής. Κ α τ η ρ α μ έ ν η  ώ ρ α.

Η λάσπη το σκοτάδι το στενό και απόκριμνο μονοπάτι μας θυμίζει την ημέρα της ανόδου μας. Τότε όμως με ενθουσιασμό τώρα όμως με αναστεναγμό.

Τα μεγάλα δάκτυλα των ποδιών μου με πονούν τρομερά και σαν πρησμένα μου φαίνεται. Που να βρώ όμως την ευκαιρία να αλλάξω κάλτσες στεγνές που πάντα έχω στον κόρφο μου κατάσαρκα που πρόσεχα τα πόδια μου σαν τα μάτια μου και καλύτερα. Προτιμούσα την πνευμονία από την κοψοποδαριά. Είχα όμως και καλές μπότες που μου έστειλε ο κουμπάρος μου Κων/νος Φιλίππου από την Κομοτηνή τσαγκάρης ποτισμένες καλά με ρετσινόλαδο και δεν μου έβαλαν ποτέ νερό αλλά μόνο λίγη υγρασία. Ας είναι καλά. Τις δύο τελευταίες μέρες δεν τά πρόσεξα και την έπαθα.

17-4-41 (Μεγάλη Πέμπτη)

Ώρα 3.40. Μετά πολλών βασάνων φθάνομε στην ΚΟΛΩΝΙΑ όπου και ο εφοδιασμός μας. Γίνεται επί τροχάδην διανομή κουραμάνας γαλέτες και κονσερβών. Η πορεία συνεχίζεται, με ταχύ μάλιστα ρυθμό, προς ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ που κανονικά πρέπει να φθάσωμε προτού ξημερώσει, διότι θα μας τσακίσει η εχθρική αεροπορία αν μας πετύχει επί της Δημοσίας οδού ΚΟΡΥΤΣΑΣ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ αν αντιληφθεί την υποχωρησή μας. Η υποχώρηση γίνεται κανονικά πειθαρχημένη και χωρίς πανικό.

Πορεύομαι πλέον έφιππος διότι ο δρόμος είναι κάπος ομαλός αλλά κατηφορικός και από το σκοτάδι δεν μπορώ να κατευθύνω το σώμα μου στις στροφές κυρίως και αυτό με κουράζει. Αλλά να πού τά πόδια μου έχουν γίνει τύμπανο.

Ώρα 5.05. Περνούμε το χωριό ΓΑΡΔΙΚΗ, πρώην έδρα της Μεραρχίας μας, η οποία έχει ήδη αναχωρήσει. Η βροχή έχει σταματίσει. Προχωρούμε χωρίς στάση και γρήγορα και τα ξημερώματα πατούμε το δημόσιο δρόμο προς ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ που είναι κάπως κοντά.

Ώρα 7.05. Οι ομοβροντίες των εχθρικών κανονιών ακούονται υπόκουφα να βομβαρδίζουν τις εγκαταληφθείσες θέσεις μας. Δεν έχει ακόμα αντιληφθεί την υποχωρησή μας. Ευτυχώς. Προχωρούμαι γρήγορα με κανονική διάταξη πορείας χωρίς αεροπορικήν ενόχλησιν.

Ώρα 8.15. Φθάνομε προ της Πόλεως του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ. Ταυτοχρόνως σχεδόν φθάνει και το 15^ο Συν/μα Ιωαννίνων το οποίο καταλαμβάνει τα μετά την Πόλη υψώματα. Ημείς τά πρό της Πόλεως. Κάπου εκεί καταλαμβάνουν θέσεις και τα πυροβολικά μας. Καιρός καλοκαιρινός. Καταλάβαμε θέσεις και πέσαμε ξηροί στον ύπνο. Φαίνεται ακόμη το εχθρικό να βομβαρδίζει τάς θέσεις μας κανόνι. Άς σκοτώνει πλέον πέτρες. Ούτε η αεροπορία τους κινήθηκε ακόμα. Καλύτερα να ξεκουρασθούμε και χορτάσουμε τον ύπνο.

Μπροστά μας η κοιλάδα του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ και απεναντί μας τα υψώματα ΛΙΜΠΟΧΟΒΟΥ που κατέχονται από τμηματά μας του τομέως ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ.

-40-

Ανενόχλητοι χορτάσαμε τον ύπνο. Είμαστε στην παρυφή της Πόλεως αλλά απαγορεύεται η είσοδος σε αυτή. Βράδυασε με το καλό.

18-4-41 (Μεγάλη Παρασκευή)

Από το πρωί η εχθρική αεροπορία έχει λυσσάξη σε χαμηλό ύψος να ερευνά την δημοσίαν οδόν και τα πέριξ. Πετά σε χαμηλό ύψος πού και τα ατομικά ακόμα όπλα μπορούν να την προσβάλλουν. Λουφάζομε όμως και δεν δίδομε στόχο. Τας μεσημβρινάς ώρας εμφανίζεται και η εχθρική αεροπορία Γερμανική προφανώς για έρευνα και αυτή αλλά άκαρπος ο κόπος της. Έχουν συνταυτήσει φαίνεται τα αδελφάκια τις πολεμικές τους επιχειρήσεις.

Έτσι πέρασε και η σημερινή μας μέρα ήσυχη και ζέστανε κάπς και το παγωμένο μας κουφάρι.

Ώρα 5.30. Άρχισαν να ηχούν δηλά και πένθιμα οι καμπάνες των Εκκλησιών της Πόλεως. Μεγάλη Παρασκευή. Ο κόσμος άρχισε να βγένει από τα καταφυγιά του για να προσκυνήσει τον εσταυρωμένο.

Διπλό το πένθος για τους κατοίκους του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ που ο πληθυσμός του είναι περισσότερο Ελληνικός. Το πένθος της μεγάλης ημέρας και το μεγαλύτερο της σκλαβιάς που τους περιμένει. Από τα μεσάνυχτα θα είναι στη διάθεση των ηττημένων Αλβανο-Ιταλών. Σε αυτούς θα ξεσπάσει όλη τους η μανία και το μίσος.

Από μακρυά παρακολουθούμε τη συσκοτισμένη περιφορά του επιταφίου μιάς μικρής Εκκλησούλας απέναντί μας. Από τας θέσεις μας προσκινούμε και μείς. Σταυροκοπούμεθα διπλά δια την ταφήν του θεανθρώπου και δια την τύχην μας. Τα εχθρικά φώτα των μηχανοκινήτων αστράφτουν στις στροφές του δρόμου πρό της γεφύρας του ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΤΥΡΑΝΩΝ.

Από το απόγευμα έχομε ειδοποιηθεί διά την αναχωρησή μας. Μέσα στη λύπη χαμογελάει και λίγο η χαρά διά την κανονικήν και συγκροτημένην μας οπισθοχώρηση. Μακάρι να συνεχισθεί.

Στις 9 αρχίζουν τα τμήματά μας να κατηφορίζουν στο δημόσιο δρόμο για αναχώρηση και κατεύθυνση την ΚΑΚΑΒΙΑ. Δρομολόγιο ο Δημόσιος δρόμος ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Την οπισθοχωρησή μας θα καλήψει το 15^ο Συν/μα. Εν τω μεταξύ το βαρύ μας πυροβολικό σφυροκωπεί τας κινουμένας εχθρικάς δυνάμεις των μηχανοκινήτων.

Το πρωί ύστερα από σύντομο πορεία, παραπάνω από βιαστική, φθάνομε στο Χωριό ΒΟΥΔΙΝΟ προ της ΚΑΚΑΒΙΑΣ. Κάπου κοντά μας τάσσεται και το 15^ο και τρείς ορειβατικές πυροβολαρχίες.

Αναπτυσόμεθα επί των υψωμάτων μεταξύ των χωριών ΒΙΔΙΝΟ και ΠΕΠΕΛΙ με σκοπό την υπεράσπιση της οδού ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Απεναντί μας έχουν ταχθεί τμήματα της ΙΙΙης Μεραρχίας ίσως και άλλων τμημάτων υποχωρούντων. Σύνδεσμος και πληροφορίες δεν υπάρχουν τουλάχιστον για τους στρατιώτες. Ο συντονισμός γίνεται από ψηλά.

19-4-41 (Μεγάλο Σάββατο)

Περιμένομε τον πορευόμενο εναντίον μας εχθρό. Τα μηχανοκίνητα του βαδίζουν στο δρόμο ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ-ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ αλλά δυσκολεύονται τρομερά από το άγριο σφυροκώπημα της μεγάλης και παντός διαμετρήματος δυνάμεως των πυροβόλων μας με καταπληκτικήν ευστοχίαν. Τα έχει καθυλώσει.

Απεναντί μας όμως έχει προχωρήσει το εχθρικό πεζικό και συνάπτονται σκληρές μάχες. Βράδυασε χωρίς επαφή με τον εχθρό.

20-4-41 (Άγιον Πάσχα)

Η μεγάλη δύναμις του πεζικού και των μηχανοκινήτων του εχθρού έχει πλησιάσει σφυροκοπημένη συνεχώς από τας ομοβροντίας των πυροβόλων μας, που είναι ο φόβος και ο τρόμος των. Εχθρική πυροβολαρχία που επιχείρησε να μας βάλλει από τις ΓΕΩΡΓΟΤΣΑΔΕΣ επισημάνθη και κατεστράφη.

Ώρα 10.20. Καταφθάνουν Γερμανικά αεροπλάνα τύπου στούκας καθέτου εφορμήσεως και κατά σμήνη πολυβολούν και βομβαρδίζουν τας θέσεις μας από μικρό ύψος. Διά πρώτη φορά βλέπομε τα δαιμονισμένα αυτά πού εκτός από τους μυδραλιοβολισμούς των και τους βομβαρδισμούς με το τρομερό τους μούγκρισμα και το μαύρο τους χρώμα προκαλούν μεγαλύτερο φόβο, και από το χαμηλό τους ύψους ο αέρας των κοντεύει να μας σηκώσει. Μας σφυροκωπούν επί τρία τέταρτα σχεδόν συνεχώς χωρίς να σηκώσομε κεφάλι. Βρίσκομαι μέσα σε ένα ξηροχώραφο που έχει ανάμεσα ένα ξηρότοιχο μισού μέτρου περίπου τον οποίο έχω πηδίσει πολλές φορές από δώ και από κεί ανάλογα με την κατεύθυνση των αεροπλάνων που γι’ αυτά απυρόβλητο δεν υπάρχει λόγω καθέτου εφορμήσεως. Επί τέλους έ-

-41-

χουν σταματήσει και αναπνεύσαμε λιγάκι. Είναι μεσημέρι. Ανενόχλητοι αρχίζομε να κυκλοφορούμε. Κοντά μου είναι μία αγροικία. Μου φάνηκε κατοικήσιμος και πήγα να ζητήσω λίγο νερό. Πρωτού χτυπίσω την πόρτα ανοίγει μια γρηούλα πού μόλις με αντίκρησε απότωμα τρόμαξε. Την καθησύχασα χαϊδευοντάς την στην πλάτη. Ελληνικά όμως δεν ξέρει. Με νοήματα κατάλαβε τι θέλω. Μου φέρνει ένα χάλκινο δοχείο κατάμαυρο απέξω με νερό και δύο κόκκινα αυγά. Ελληνίδα πρέπει να είναι. Την ευχαρίστησα και έφυγα.

Αγγελιοφόρος της μεραρχίας μας πληροφορεί ότι σε λίγο θα γίνει συνθηκολόγηση με τη μεσολάβηση των Γερμανών. Θα περάσουν τρία Γερμανικά ελαφρά άρματα με λευκές σημαίες και οι σάλπιγγες με το παύσαται πύρ. Θα πορεύονται επί της Δημοσίας οδού Ιωαννίνων-Αργυροκάστρου μεταξύ ημών και των Ιταλών. Εφιστά δε την προσοχήν μας να μην χτυπηθούν. Η συνθηκολόγηση όμως να γίνει στο εχθρικό έδαφος.

Τα συν/τα 42^ον Ευζώνων και 15^ον Ιωαννίνων είναι τα μόνα επί εχθρικού εδάφους Συν/τα θυσίας και πρέπει να κρατήσουν οπωσδήποται τας θέσεις των.

Πάλι τα δύο ηρωικά Συν/τα που δέχτηκαν πρώτα την 28-10-40 εχθρικά βόλια και κατετρόπωσαν και εξευτέλησαν τον εχθρό στην κρίσιμη γραμμή ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ.

Η διαταγή γίνεται γνωστή σε Αξ/κούς και στρατιώτες. Η δε πιθανή ώρα διελεύσεως των αρμάτων η 4^η ή 5^η απογευματινή.

Πλησιάζει η 5^η απογευματινή και απεναντί μας η μάχη μαίνεται αλλά το εχθρικό πεζικό πλησιάζει τας θέσεις μας με διάταξη μάχης.

Ώρα 5.35. ο εχθρός εξαπολύει επίθεσιν με καταιγιστικά πυρά αυτομάτων όπλων και ατομικών όλμων. Τα τμηματά μας ανταπαντούν και θερίζουν τον επιτεθέμενο εχθρό με το πρωτοφανές θάρρος και επιμονήν και κρατούν σταθερά τας θέσεις των. Η μάχη συνεχίζεται μέχρι βαθυτάτης νυκτός.

Ώρα 22.30. Η λυσσώδης μάχη συνεχίζεται χωρίς νεότερο περί ανακοχής. Ούτε αγγελιοφόρος της Μεραρχίας φάνηκε να μας ενημερώσει ούτε διά του ασυρμάτου επικοινωνίαν έχομεν. Τα αντίπαλα πυροβολικά μονομαχούν. Φώτα εχθρικής φάλαγγας προχωρεί από το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ βαλλομένη δε αναβοσβύνει τα φώτα της αλλά προχωρεί.

Μέγα σφάλμα της Μεραρχίας και συμφορά μας προξένησε τόσο με τον προσδιορισμό της ώρας συνθηκολογήσεως όσο και το χειρότερο ότι είμεθα Συν/τα θυσίας.

Έχουν φθάσει μεσάνυχτα και τα κακά μαντάτα φθάνουν. Λιποταξίες μεμονομένες και ομαδικές παρατηρούνται και στα δύο Συν/τα που έχομε στενή επαφή μαζύ μας. Και ποιος μπορεί να εκτιμήσει την έκταση και να σταματίσει το κακό μέσα στο σκοτάδι. Ο φόβος η αγωνία και η απελπισία έχουν υπερβεί κάθε όριο και κανείς δεν ξέρει αν το πρωί θα υπάρχουν μπροστά μας στρατιώτες.

Η λιποταξία είναι η χειροτέρα πράξις στρατιώτου και μάλιστα σε εμπόλεμη κατάσταση και ώρα μάχης μάλιστα. Τιμωρείται με την εσχάτη των ποινών. Ερωτάται όμως. Ο όρος αυτός ισχύει στην προκειμένη περίπτωση όταν γίνεται ουχί επ’ αιτοτητή του αλλά από ανάγκη και σφάλμα τηε Διοικησεώς του; Ναι και όχι. Ναι διότι το σφάλμα της Διοικησεώς του τον έφερε σε ψυχολογική κατάσταση να την πράξει από λιποψυχίαν την οποίαν του δημιούργησε. Αλλά και το ερώτημα πόλεμος δεν είναι; Ποιος ξέρει αν ο Στρατηγός και το επιτελείο του είναι ελεύθεροι «αιχμάλωτοι»; Όχι διότι με το φιλοτομαρισμό του προδ’ιδει τους έντιμους συμπολεμιστάς του που ύπουλα, μέσ’ το σκοτάδι, τους καταδικάζει σε θάνατο ή αιχμαλωσία.

Έτσι πέρασε το πασχαλινό μας Πάσχα. Αντί να τσουγκρίσωμε κόκκινα αυγά κοκκινίζομαι με αίμα τα βουνά της Αλβανίας. Με τοξημέρωμα της αυριανής θα κριθεί και η ζωή μας.

21-4-41 (Δευτέρα)

Μόλις άρχισε να φωτίζει η μέρα δεχόμασται καταιγισμόν εχθρικού πυρός παντός όπλου. Ευτυχώς πού οι λιποταξίες ήταν μηδαμηνές. Συνάμα δε και επίθεση. Με ασυνήθιστο θάρρος μεγάλη δύναμη και απαίτηση προσπαθεί να μας αποθήσει παρά τας τρομακτικάς του απωλείας. Η αεροπορία του από χαμηλό ύψος μας πολυβολεί και βομβαρδίζει. Τα πυροβολικά μας και τα άλλα όπλα μας τον τσακίζουν κυριολεκτικώς. Κί όμως δεν κολώνει συνεχίζει την επιθεσίν του.

Ο τιτάνιος αυτός αγώνας συνεχίστηκε μέχρι το μεσημέρι. Οπότε πήρε τον αποθαρό του και σταμάτησε. Η συνθηκολόγηση τι έγινε;

Ιταλοί αιχμάλωτοι ομολογούν ότι σκοπός τους ήταν να αιχμαλωτίσουν

-42-

όσο το δυνατόν περισοτέρους Έλληνας στρατιώτες πρό της συνθηκολογήσεως αλλά και το κυριότερο η συνθηκολόγηση να γίνει επί ελληνικού εδάφους ώστε να θεωρούνται νικηταί.

Το βάρος το απόγευμα ρίχνεται της αεροπορίας και των εχθρικών πυροβόλων εις τα απεναντί μας υψώματα της ΙΙΙης Μεραρχίας με άγνωστα αποτελέσματα. Σκοπός τους είναι να εξουδετερώσουν τον τομέα εκείνον οπότε ημείς υπερφαλαγκιζόμεθα. Η μάχη συνεχίζεται μέχρι αργά το βράδι.

22-4-41 (Τρίτη)

Μπαρούφα ήταν η φημιζομένη συνθηκολόγηση.

Πλησιάζουν μεσάνυχτα οπότε μας έρχεται διαταγή να εγκαταλείψωμε τάς θέσεις μας και την 14^ην ώραν να ευρισκόμεθα στη ΣΙΤΑΡΙΑ άλλως θεωρούμεθα αιχμάλωτοι. Εκεί θα λάβωμαι άλλη διαταγή.

Η διαδρομή ΒΟΥΔΙΝΟ-ΣΙΤΑΡΙΑ κατά πληροφορίας ανδρών του 15^ου, που ξέρουν την περιοχή, είναι πάνω από 8 ώρες και με μοναδικό και ανηφορικό μονοπάτη. Αυτά είναι τα βάσανα και όχι τα περασμένα.

Οπισθοχώρηση ούτε άτακτος ούτε και τακτική. Ο καθένας φροντίζει όμως να μην αποκοπεί από τη φάλαγγα έστω νειστικός άυπνος και ταλαιποριμένος. Κομικοτραγική η κατάσταση της διαδρομής, αλλά συγκηνιτική η αλληλεγκίη των στρατιωτών. Τους τραυματίας βοηθούν ακόμα και στην πλάτη τους κουβαλούν.

Ύστερα από εξαντλητική πορεία στις 5.10 μ.μ. φθάνομε στη ΣΙΤΑΡΙΑ. Πέσαμε σα νεκροί στον ύπνο. Ουσιαστική διοίκηση δεν υπάρχει. Όλοι έχουν χωρισθεί σε ομάδες συγγενών φίλων και συγχωριανών ασχέτου Τάγματος ή Λόχου.

23-4-41 (Τετάρτη)

Ώρα 7.15. Συναγερμό χτυπούν οι σάλπιγκες. Όλοι σα ρομπότ πεταχτίκαμε και ζαλισμένοι από τον ύπνο σαστιμένοι διερωτόμεθα τι συμβαίνει. Μας ήλθε διαταγή που λέγει αν εντός δύο ωρών δεν διαβούμε τον ΚΑΛΑΜΑ θεωρούμεθα αιχμάλωτοι βάσει των όρων της συνθηκολογήσεως επί πλέον να μην πεταχτεί ούτε ένα φυσίγκι διότι όλος ο οπλισμός και τα πυρομαχικά ανήκουν στον Ελληνικό Στρατό. Πίσω σε έχω σατανά.

Τι απίστευτη και σόλικη διαταγή είναι αυτή; Σε τι άραγε αποβλέπει; Να φύγομε λέει συντονισμένοι πάνοπλοι προς ΚΑΛΑΜΑ Δηλαδή το Δημόσιο δρόμο ΖΑΡΑΒΙΝΑΣ-ΠΑΓΩΝΙΑΝΩΝ. Μα το ίδιο δρομολόγιο ακολουθούν και οι μηχανοκίνητεςφάλαγκες των ιταλών. Θα συμπορευθούμε ένοπλοι αγκαζέ; Πρόκειται περί διαταγής λογικής ή ύπουλης παγίδας; Ποιος να μας δόσει εξηγήσεις; Που είναι ο Στρατηγός μας να μας κατατοπίσει να μας αποχαιρετήσει να μας ευχαριστήσει; Το τελευταίο δεν είναι και απαραίτητο, διότι ότι έκαμε ο καθένας μας δεν το έκανε για το Στρατηγό αλλά από ιερόν καθήκον και υποχρέωσιν προς την πατρίδα και μόνον. Μήπος είναι αιχμάλωτος και στέλνει διαταγήν κατ’ εντολήν των Γερμανο-Ιταλών; Αν όχι τον βαρύνει η ευθύνη η ευθύνη της τύχης των δύο ηρωικών Συν/των της Μεραρχίας του, που δέχτηκαν την πρώτη κανονιά του εχθρού και έστειλαν την τελευταία φονική σφαίρα εναντίον του. Αν είναι αιχμάλωτος καλή του τύχη.

Γίνεται μία σύσκεψη Αξ/κών και στρατιωτών μαζί. Οι Αξ/κοί έχουν εξομοιωθεί με τους στρατιώτες και προτήτερα και τώρα, αλλά ο σεβασμός και η εκτίμηση στέκει ψηλά, διότι και αυτοί υπέστησαν τις ίδιες ταλαιπωρίες, με μεγαλυτέρας ευθύνας, λόγω του αξιωματός των με μας.

Το δρομολόγιο προς ΚΑΛΑΜΑ απεκλείσθη και αποφασίζεται το δρομολόγιο προς ΖΗΤΣΑΝ αντίθετα της δημοσίας οδού. ΚΟΚΛΙΟΙ-ΓΕΦΥΡΑ ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ-ΖΗΤΣΑ. Τώρα είμαστε λιγότεροι διότι το 15^ο έχει διαλυθεί και οι στρατιώτες του κατάγονται από την περιοχή αυτή και ξέρουν τα δρομολόγια πού θα πρέπει να ακολουθήσουν άφοβα. Μόνον εκείνοι των εμπέδων από ξένες περιοχές μας ακολουθούν. Έχομαι γίνει ομάδες κανείς όμως δεν αποχωρίζεται τον κύριο όγκο. Ξεκινούμε μπουλουκιδόν. Το Πλάτος της υποτιθεμένης φάλαγκας, υπερβαίνει το μήκος. Λίγοι βαδίζουν στο δρόμο οι περισσότεροι μέσα στα χωράφια. Ο κορνιαχτός σύνεφο. Οι πεζοί συναγωνίζονται τους ιππείς. Ο φόβος της αιχμαλωσίας τους τρομάζει. Κανείς δεν πετά το όπλο του να ξαλαφρώσει το κρατά διά την ατομικήν του ασφάλεια, αν παραστέί ανάγκη. Προτιμότερος ο θάνατος από την αιχμαλωσία. Περνούμε τη γέφυρα ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ και η ταχύτης μετριάζει και λόγω ανηφόρας αλλά σα να νοιώθομαι κάπως ασφάλεια κάπως αφού ξεφύγαμε τον κάμπο. Στη διαδρομή ακούς τα διάφορα σχέδια των ομάδων. Θα εφαρμοσθούν όμως αφού πλησιάσομε τα Τζουμέρκα. Φθάνομε στη ΖΗΤΣΑ και στρατοπεδεύομε σε ένα πλατό. Εκεί γίνεται και διανομή από ότι φαγόσιμο υπάρχει.

24-4-41 (Πέμπτη)

-43-

Στις 7.30 αναχωρούμε με κάποια σχετική άνεση πλέον διά ΔΡΥΜΟΥΣΑ (Μαντείον Δωδόνης). Η πορεία μας είναι κανονική αλλά κουραστική στο δημόσιο δρόμο τα πόδια μας στουμπίζονται.

Στη διαδρομή μας σε διάφορα σημεία συναντούμε μεμονωμένους Γερμανούς μουτοσυκλετιστάς στην οδό ΖΙΤΣΑΣ-ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, οι οποίοι μόλις πλησιάζει η φάλαγκα σταματούν κατεβαίνουν από τη μηχανή των στο άκρο του δρόμου και σοβαροί περιεργάζονται τον Ελληνικό Στρατό.

Ασφαλώς θα απορούν, για τα σημερινά του χάλια, ίσως να αμφιβάλλουν αν ο στρατός αυτός είναι εκείνος που δημιούργησε το Αλβανικό Έ π ο ς, που νίκησε και ταπείνωσε τάς στρατιάς του Μουσολίνη.

Ναι κύριοι Γερμανοί. Αυτός είναι ο ένδοξος Ελληνικός στρατός. Μην απορείτε για το σημερινό του χάλι….. Σείς ευθύνεσθε για την άδικο ταπεινοσή του από τον ηττιμένο συμμαχό σας. Η θεία δίκη ας σας πληρώσει ανάλογα. Θα αργίσει αλλά δεν θα λησμονήσει.

Στις 5.45 τσακισμένοι από την κούραση φθάνομε στην περίφημη ΔΡΥΜΟΥΣΑ. Είναι ένα μεγάλο χωριό στους πρόποδας του βουνού. Σταματούμε λίγο ποιό κάτω σε μια Εκκλησούλα όπου και καταυλιζόμεθα. Μπορεί να έχει χαλαρώσει η συνοχή μας αλλά το Διοικητή μας και τη Διοικησή του την σεβόμεθα και ανάγκην την έχομε.

Ελπίδες για φαγητό δεν υπάρχουν αλλά ούτε και για ψωμί που έχομε μέρες να το δούμε. Ας μας θρέψει ο ύπνος. Πως από πού καταφθάνει αγγελιοφόρος άοπλος και δίδει στο Διοικητή ένα έγγραφο και φεύγει. Αύριο θα μάθομε το περιεχομενό του.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Πολεμικό Ημερολόγιο του εφέδρου επιλοχία Ηλία Γ. Κωστή (Μέρος Γ΄)

[Περιγράφεται η παραμονή σε εφεδρεία στην περιοχή Αργυροκάστρου και ο εορτασμός των Χριστουγέννων. Ακολουθεί η μετάβαση στην περιοχή Τεπελενίου προς αντικατάσταση του 11^ου Συντάγματος Πεζικού Τριπόλεως της IVης Μεραρχίας Πελοποννήσου]

-22-

8-12-40

Η διοίκησις του Συν/τος και το ΙΙΙ/42 Τάγμα το οποίο έχει αποδεκατισθεί με τας τόσας του απωλείας και κυρίως στο φονικό 669 ύψωμα, μένει στο Χωριό ΑΝΩ ΕΠΙΣΚΟΠΗ. Τα δε άλλα Ταγματά μας εκεί κοντά.

Η ηλιόλουστος ημέρα μας διευκολύνει να ασχοληθούμε με την ατομικήν μας περιποίησιν και προ παντός το ξεψείριασμα, δηλαδή τη Δευτέρα εξόντωση της στρατιάς του Μουσολίνη, η οποία άοπλος μεν αλλά δύσκολος σε μέσα.

Περιεργάζομαι τα απλωμένα ρούχα στον ήλιο, δήθεν πλυμένα τα εσωρουχά μου με κρύο νερό και χωρίς σαπούνι, που όσο στεγνώνουν τόσο την πολυχρωμία τους φανερώνουν. Και αναλογίζομαι πόσες βραδυές κοιμήθηκα μουσκιμένος μέχρι το κόκκαλο και όμως όχι κρυολόγημα δεν έπαθα αλλά ούτε απλό συνάχι. Και αναρωτιέμαι. Που οφείλεται αυτό; Στην υπερένταση του οργανισμού ή στην ευλογία του Θεού;

Ακόμα και οι βρωμερές ψείρες έχουν τη χάρι τους στον πόλεμο. Γιατί; Γιατί με τα τσιμπηματά τους δεν σε αφίνουν να κοιμηθής βαρυά και έτσι πάντα λαγοκοιμάσαι. Αστείο αλλά δεν απέχει από την πραγματικότητα. Ακόμα και βεντούζες σου παίρνουν κάθε βράδυ. Ευλογιμένες και αυτές.

9-12-40 έως 23-12-40

Παραμένομεν σε επισταθμία στην ΑΝΩ ΕΠΙΣΚΟΠΗ, Ελληνικό Χωριοδάκι φτωχό αλλά φιλόξενο. Από την αλλαγή της τακτικής μας η ημέρα μας φαίνεται χρόνος. Μάθαμε νιστικοί και δεν κάνουμε χορτάτοι όπως λέει και η παροιμία.

Το βροντερό κανόνι ακούγεται μακρυά μας. Μόνο το διάβα των αεροπλάνων μας θυμίζει πόλεμο.

Επί τέλους μας έρχεται και η καθυστερημένη αλληλογραφία. Ο ταχυδρόμος εκτός από τα γράμματα, ως και οι μεταγωγικοί, μας φέρνουν και τα νέα. Ένα από τα σπουδαιότερα είναι το μέγα λάθος της ΙΥ Μεραρχίας, που μπορούσε να κοστίσει τρομερά, αν αληθεύει είναι ασυγχώρητο. Κατά την πληροφορίαν πάντοτε η Μεραρχία διερχομένη διά της Δημοσίας οδού ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ, αντί να προχωρίσει ολοταχώς προς διατήρησιν της επαφής με τον εχθρό, ενθουσιάσθη από την υποδοχήν των κατοίκων, με το πολύ Ελληνικό στοιχείο, εγκαταλείπει την Δημοσίαν οδόν και μπαίνει στην πόλι προς παρέλασιν. Η καθυστερησίς της όμως αυτή εστοίχισε ακριβά στην ίδια, αλλά και παραλίγο στην ΙΙΙη Μεραρχία δεξιά της η οποία ακάλυπτος από το αριστερό της προχώρησε αρκετά σε βάθος καταδιώκοντας τον υποχωρούντα εχθρό. Πλέον αυτού δεν είχε την πρόνοια να προωθήσει ένα τμήμα της προς προστασίαν της Γεφύρας ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ή ΝΤΟΥΝΑΣ, της μεγαλυτέρας και σπουδαιοτέρας αυτής γεφύρας. Την 5^ην μ.μ. ο εχθρός, παρά την άτακτον φυγήν του με δύο ελαφρά άρματα την ανατίναξε, οπότε το Ελληνικό μηχανικό χρειάστικε εβδομάδα και πλέον διά την πρόχειρον κατασκευήν της. Πλέον αυτού και η ίδια Μεραρχία ηναγκάσθη να διπλασιάσει την πορείαν της και να τον διαβεί στο σημείο που διχάζεται παρά το Χωριό ΓΑΡΔΙΚΗ. Ευτυχώς που ο εχθρός δεν αντελήφθη το αριστερόν ακάλυπτον της ΙΙΙης μεραρχίας.

24-12-40

Παραμονή Χριστουγέννων το Αλβανικό αλλά με Έλληνας κατοίκους Χωριό διατηρεί τα γιορτινά ήθη, ακόμα και την διατήρησιν της σφαγής γουρουνιών. Οι Χωρικοί με την διπλήν των χαρά της γεννήσεως του θεανθρώπου και την απελευθερωσή των ύστερα από 26 χρόνια σκλαβιάς. Παρακολουθούμε με περιέργεια όλας τους τας κινήσεις και τα έθιμα που δεν διαφέρουν σχεδόν καθόλου από των δικών μας Χωριών.

25-12-40

Είναι 6^η ώρα το πρωί. Τον ήσυχο ύπνο μας διακόπτει η κάμπάνα της Εκλησίας του Χωριού. Καλεί τους Χριστιανούς να προσέλθουν στον οίκο του Θεού να γιορτάσουν τη γέννηση του Χριστού.

Οι Χωριανοί προσέρχονται καλοντυμένοι και ευλαβείς να παρακολουθήσουν την θείαν λειτουργίαν. Σε λίγο η Εκκλησούλα έχει γεμίσει από Χωριανούς και στρατιώτες. Ο γερο Παππάς ευλογεί το εκκλησιασμά του. Μετά το πέρας της λειτουργίας εκφωνεί εμπνευσμένον και πατριωτικόν λόγον εύχεται και ευλογεί τα Ελληνικά όπλα διά την νίκην των και ευχαριστεί τους στρατιώτες διά την απελευθερωσίν των.

Το κρύο είναι τσουχτερό και οι στρατιώτες μαζεύτικαν στις τρόγλες των. Ακούω ένα στρατιώτη της Διμοιρίας μου να λέει. Άντε μαζέψται ξύλα να φκιάσωμε το γλυκό μας. Τι γλυκό είπα μέσα μου. Βλέπω όμως ένα μικρό ξεγάνωτο καζάνι να μπαίνει στη φωτιά με νερό. Μόλις ζεστάθηκε ρίχνουν μέσα χοντροκωμένο μπουμποτάλευρο και ζάχαρι. Με ένα κέδρινο παλούκι το ανακατεύουν συνέ-

-22-

χεια. Σε λίγο το γλυκό έτοιμο. Για μας είναι πλούσιο γλυκό αλλά για κείνους που μάχονται σκληρά μέσα στα χιόνια και το κρύο στερούνται και αυτό. Έτσι πέρασε η μεγάλη γιορτή.

26-12-40

Στο βάθος ακούγονται αι ομοβροντίες κανονιών. Ασφαλώς επίθεσις γίνεται αλλά από ποιους ο Θεός ξέρει.

27-12-40

Μετέβην με το διοικητή στην ΚΑΤΩ ΕΠΙΣΚΟΠΗ προς επιθεώρησιν του ΙΙ/42 Τάγματος. Παράπονα των στρατιωτών ότι δεν παίρνουν αλληλογραφία. Ψίλλους στα άχυρα ζητούν. Για τα τρόφιμα δεν παραπονιούνται αλλά γιατί; Έχουν συνηθίσει στην αυστηρά δίαιτα.

28-12-40

Ξημερώνη και η μέρα αυτή που συμπληρώνει το δεύτερο μήνα του πολέμου. Στο βάθος το βροντερό κανόνι μαίνεται και ο αποηχός του ανάμεσα στις χαράδρες και τους βράχους ακούγεται και μοιάζει με το μούγκρισμα του λιονταριού που παλεύει.

29-12-40

Λίαν πρωί εμφανίζονται τα πρώτα σμήνη εχθρικών αεροπλάνων με κατεύθυνσι τα Γιάννενα. Ακολουθεί και δεύτερο σμήνος βομβαρδιστικών συνοδευόμενον από 22 καταδιωκτικά προς την αυτήν κατεύθυνσιν.

Την 10.10 π.μ. τρομακτικοί κρότοι βομβαρδισμών ακούγονται και νέφη καπνού συκώνονται από την Πόλιν του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ και των γύρω Χωριών.

Ώρα 11.05 νέοι κρότοι βομβαρδισμού συγκλωνίζουν τας χαράδρας. Βομβαρδίζεται σφοδρά το απέναντί μας Χωριό ΓΕΩΡΓΟΥΤΣΑΔΕΣ. Ένα νέφος μαύρου καπνού καλύπτει ολόκληρο το Χωριό. Είναι ίσως η μοναδική φορά της μεγάλης των επιτυχίας. Στο χωριό αυτό ευρίσκεται και το δικό μας Ι/42 Τάγμα. Το αποτέλεσμα άγνωστο. Ο ασύρματος προσπαθεί συνεχώς να συνδεθεί με το Τάγμα ματαίως όμως. Η ανησυχία μας μεγαλώνει περσότερο.

Ειδοποιούμεθα διά την αναχωρησίν μας την 5.00 μ.μ. Τα πάντα έτοιμα. Στις 5.30 μ.μ. αναχωρούμε με κατεύθυνση το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ. Οι κάτοικοι μας αποχαιρετούν με τας ευχάς των. Προπορεύονται πέντε έφιπποι, που από την προηγουμένην έχουν αναγνωρίσει το δύσκολο δρομολόγιο. Ακολουθεί η διοίκησις του Συν/τος και εν συνεχεία το ΙΙΙ/42 Τάγμα. Η διαδρομή είναι μαρτυρική. Περνάμε μονοπάτια και απότωμες χαράδρες, που αν ήταν μέρα δύσκολα θα αποφάσιζε κανείς να περάσει. Όλα μέσα στο πρόγραμμα.

Επί τέλους στις 11.45 πατά το πόδι μας την άσφαλτο της οδού ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ-ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ. Γίνεται στάσις για να φτάσουν και τα τελευταία τμήματα. Το τσουχτερό όμως κρύο μας παγώνει.

Την 1.35 π.μ. ευρισκόμεθα προ των στρατώνων του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ που και ο προορισμός μας. Σα να μην έφτανε η κούρασις και το τσουχτερό κρύο, η κακή μοίρα μας κυνηγάει. Ο βομβαρδισμός της προηγουμένης έχει μεταβάλλει τις στρατώνες σε σκόνη. Και αυτό μόνον . Φλόγες καπνοί και εκρίξεις πυρομαχικών του εχθρού συνεχίζουν. Σταματούμε κάπως κοντά στις στρατώνες. Κάθε ώρα που περνάει είναι μαρτυρική από το δρυμή ψύχος που μας έχει μεταβάλλει σε αγάλματα. Τι να υποφέρωμε την κούραση, την αϋπνία ή το τσουχτερό κρύο. Φθάνουν ξημερώματα και αποφασίζεται η μεταβασίς μας στο χωριό ΛΑΖΑΡΑΤΕΣ Β.Α. του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ. Προχωρούμε μέσα σε μία χαράδρα βραχώδη και απότωμη με δρόμο μια κατσικόστρατα. Μετά 45 λεπτά της ώρας φθάνομε στο υποτιθέμενο χωριό, κτισμένο σε μια απότωμη βραχώδη πλαγιά με αραιά σπίτια κτισμένα με ξηρολιθοδομή με πολλές αχυρώνες, αλλά ακατοίκητο και ετοιμόρωπα όλα τα υποθετικά σπίτια. Μάλλον μοιάζει με κτηνοτροφικό συγκρότημα παρά σε χωριό. Έχει ήδη ξημερώσει και ο καθένας μας προσπαθεί να βρή μια γωνιά να αλφαδιάσει το ταλαιπωρημένο του σώμα. Μπήκα σε μια μισογκρεμισμένη αχυρώνα με χόρτο έμπασα και το αλογό μου μέσα και έπεσα νεκρός στον ύπνο.

Μέσα στο βαθύ ύπνο μου ακούω σαν σε όνειρο, να κουνιώνται τα πάντα από τον βομβαρδισμό των εχθρικών αεροπλάνων, αλλά και την ξερολιθιά του τοίχου που ακομπούσα να πέφτουν οι πέτρες του. Δεν το κούνισα καθόλου διότι μόλις τα πόδια μου χωμένα στο χόρτο έχουν ζεσταθεί. Αν το εργοστάσιο του μουσολίνη έβγαλε και τη δική μου καλώς να έλθει.

30-12-40

Αναμένομεν διαταγήν αναχωρήσεώς μας διά την πρώτην γραμμήν.

31-12-40

Την 5.05 μ.μ. αναχωρούμε με κατεύθυνσιν τα υψώματα ΤΕΠΕΛΕΝΙΟΥ

-23-

όπου μάχονται το 11^ο Συν/μα και τα δύο προωθηθέντα Τάγματα μας Ι/42 και ΙΙ/42. Όλην την ημέρα η εχθρική αεροπορία κατά σμήνη περνά επάνω μας αλλά στόχος της είναι το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ.

Τα τμήματά μας ετέθησαν σε πορεία. Ξεκινά το πρώτο κλιμάκιο του ΙΙΙ/42 Τάγματος και ακολουθεί η Διοίκησις του Συν/τος με Διοικητήν τον ΓΕΩΡΓΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ μέχρι τώρα ΥποΔ/την. Ο Ιποκρ. Παπαδημητρόπουλος δεν επέστρεψε από την δήθεν άδειάν του ενώ ουσιαστικά αντικατεστάθη μετά την διαφωνίαν του με το Μέραρχο του 669 υψώματος.

Η νύχτα αρχίζει να απλώνει το νεκροσαβανό της και με την ενύσχηση της ομίχλης το σκοτάδι από μαύρο γίνεται κατάμαυρο. Προχωρούμε ο ένας κοντά στον άλλον σαν τους στραβούς στον άδη. Επί τέλους τελειώνει το μαρτύριο της κακοτοπιάς και πατούμε το Δημόσιο Δρόμο. Σε λίγη ώρα είμαστε κάτω από την Πόλιν του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ. Έφιππος πλέον, παρά το τσουχτερό κρύο, το μάτι μου προσπαθεί να διακρίνει την Πόλιν. Δυστυχώς όμως δεν υπάρχει τίποτα που να την προδίδει. Είναι βυθυσμένη στη νεκρική της σιγή και το σκότος. Οι συνεχής βομβαρδισμοί των τελευταίων ημερών έχουν απομακρίνει τους περισσοτέρους των κατοίκων της. Προσπερνούμε χωρίς να τη δούμε.

Ώρα 7.45 διατάσσεται στάσις για να φτάσουν και τα βραδυπορούντα τμήματα. Το κρύο έχει κάπως μετριάσει αλλά άρχισε να ψιλοβρέχει. Ο έφιππος που είχε σταλεί στην ουρά μας πληροφορεί ότι έφτασαν όλοι και η φάλαγξ τίθεται σε κίνηση. Προχωρούμε αθόρυβα και μόνον τα βήματα των αλόγων ακούγονται στην άσφαλτο. Συχνά μας διακόπτουν τη φάλαγγα σειρές αυτοκινήτων πού πορεύονται με ταχύτητα προς τη γέφυρα ΜΠΟΥΝΑΣ. Οι άνδρες τους αφού έμαθαν το Συν/μά μας, χαιρετούν με ενθουσιασμό και μεγαλοφώνως λένε το όνομά τους και το χωριό τους φυσικά της περιφερείας Λαμίας. Άκουσα πολλά ονόματα γνωστά και συγγενικά. Είναι οι ενισχύσεις που συνεχώς καταφθάνουν.

Ώρα 11.35 ένα χιλιόμετρο πρό της γεφύρας του ΠΑΛΙΟΚΑΣΤΡΟΥ αφίνομε το Δημόσιο δρόμο και αριστερά προχωρούμε προς το Χωριό ΜΠΟΥΝΑ. Από τα πρώτα βήματα καταλάβαμε το μαρτύριο που μας περιμένει. Η βροχή αυξάνει το βάρος του φόρτου. Η λάσπη και η ανιφόρα είναι τα μαρτυρικά μας επακόλουθα. Όσο προχωρούμε τόση κούραση και αγανάκτηση μας καταλαμβάνει. Μέσα στο σκοτάδυ δεν ακούγεται τίποτε άλλο από το θόρυβο της λάσπης και το λαχανιασμένο αναστεναγμό των στρατιωτών. Και να θελήσης να σταματήσης πάνω στο στιβαγμένο και παγωμένο χιόνι, είναι σα να τολμήσης να καθήσης πάνω σε ηλεκτρική καρέκλα. Ο καινούριος χρόνος ήλθε αλλά μας βρήκε στα κακά μας χάλια. Αλλά που είμαστε. Στον πόλεμο. Και πόλεμος δεν είναι μόνο μάχη αλλά και κακουχία και στέρησις.

Κατερχόμενοι ημιονηγοί της ΙΥης Μεραρχίας μας πληροφορούν ότι απέχομε δύο ώρας ακόμα από το Χωριό ΚΟΛΩΝΙΑ που προοριζόμεθα. Πληροφορία θάνατος ποιος αντέχει να τερματίσει. Τα πόδια μετά βίας κινούν το σώμα. Διατάσσεται μικρή στάσις με την εντολή και παράκληση να μην καθίσει κανείς πάνω στο παγωμένο χιόνι. Κανείς όμως δεν υπακούει. Όλοι ξαπλώνουν στο χιόνι. Ξεκινούμε και πάλι αλλά σά να βαδίζομε με χέρια και πόδια. Επί τέλους στις 4.10 πρωινήν φθάνουν τα πρώτα τμήματα στο περίφημο χωριό ΚΟΛΩΝΙΑ.

Δεν διακρίνονται ακόμη καλά τα σπίτια, αλλά τα πρώτα σημάδια δείχνουν ότι πρόκειται περί κατεστραμένου από τους βομβαρδισμούς Χωριό. Μόνο να απαγκιάσει κανείς μπορεί όχι και να στεγασθεί. Από το χειρότερο καλό.

1-1-41

Έχει πλέον ξημερώσει και τα λίγα και αραιά σπίτια διακρίνονται καθαρά. Επισκέπτωμαι πλέον των 10 από αυτά αλλά κανένα δεν είναι για στέγαση. Σε πολλά μάλιστα υπάρχουν και πτώματα ανθρώπων. Διάλεξα από τα χειρότερα το καλύτερο. Αλλά μήπος είναι αναγκαία η στέγαση; Στρατιώτες είμαστε και αποστολή μας το χαράκωμα και σε αυτό θα πάμε αύριο ή το πολύ μεθαύριο.

Σε μια γωνιά μιάς καταστραμένης οικοδομής που κρέμεται ένας τσίγγος μπορεί να με στεγάσει κάπως. Δίπλα ένα τζάκι έχει κάμποσα ξύλα. Τυχαιρό μου και αυτό. Σκεπασμένο όμως με χιόνι και προσπαθώ να το ξεχιονίσω. Έρχεται και ο στρατιώτης Τενές Λάμπρος από τη Μουσονίτσα. Ένα νέο γερό παλικάρι. Με τα πεσμένα ξύλα της στέγης στεριώνει κάπως τη σκηνή και ασχολείται με το άναμα του τζακιού, δύσκολα όμως.

Όρθιος ακουμπισμένος στον τοίχο κοντά στο τζάκι προσπαθώ να ανάψω ένα τσιγάρο. Τα παγωμένα και βρεγμένα μου χέρια δεν τα καταφέρνουν. Το αναβάλω. Ο Λάμπρος αγωνίζεται με το άναμα του τζακιού και σά να καταφέρνει με

-24-

κάτι ξύλα της στέγης που είναι κάπως στεγνά. Ίσως για το κατώρθωμά του αρχίζει το τραγούδι «σήκωσ’ απάνω Γιάννο μου….» που τη βρήκε την όρεξη. Και όμως νειάτα γαρ. Η φωτιά άναψε. Από τον καπνό κλάματα. Αφού ζεστάναμε κάπως τα χέρια μας, βγάζουμε τις χλαίνες μας και τις κρεμούμε δίπλα στο τζάκι. Έχομε κάπως ζεσταθεί αλλά η πείνα μας έχει θερίσει. Οι καπνοί έχουν σκεπάσει το Χωριό , ποιός υπολογίζει την εχθρική αεροπορία μέσα στα χάλια μας. Τα μεταγωγικά δεν έχουν φθάσει ακόμα καί έτσι το πρωτοχρονιάτικο δώρο η πείνα. Μαθημένα τα βουνά από τα χιόνια.

Μέσα στα ερείπια του διπλανού δωματίου, προσπαθώ να ξεθάψω μερικά ξύλα της στέγης. Στην προσπαθειά μου αυτή και τη μετατόπιση των κεραμμυδιών διακρίνω ανθρώπινο κεφάλι με υπόξανθα μαλλιά και μαυρισμένο πρόσωπο. Το θέαμα δεν με τρομάζει. Είναι από τα ποιό συνηθισμένα εδώ. Αλλά απλώς από περιέργεια ανασκαλεύω να διαπιστώσω την εθνικοτητά του. Διακρίνω από το μπράτσο του την Ελληνική στολή. Τα ορθάνοιχτα μάτια του και η αλλαγή του χρώματος των μαλλιών μαρτυρούν ότι έχει σκοτωθεί από μέρες. Είναι και αυτός ένας από τους αιωνίους φρουρούς της Πατρίδος που τα άταφα κοκκαλά του θα αντανακλούν στις ακτίνες του ηλίου και θα φωτίζουν τις ερχόμενες γενεές.

Η πείνα έχει γίνει ανυπόφορος. Ψάχνω στο σακκιδιό μου και βρίσκω μερικά σύκα και σταφίδες σχεδόν διαλυμένα από το νερό αλλά ποιός δίνει σημασία στην καταστασή τους.

2-11-41

Την 4.15 π.μ. αναχωρούμε με οδηγούς του 11ου Συν/τος το οποίο και πρόκειται να αντικαταστήσουμε, για ΜΑΛΙ ΣΠΑΤ. Η απόσταση, κατά πληροφορίες είναι 3-4 ώρες. Ανεβαίνομε απότωμες και χιονισμένες πλαγιές πάνω στο ευτυχώς παγωμένο χιόνι που το ύψος του υπερβαίνει τα δύο μέτρα. Προχωρούμε χωρίς στάσεις διότι το κρύο είναι τόσο τσουχτερό που τα χνώτα μας μόλις βγαίνουν παγώνουν στα πέτα μας. Βρισκόμαστε στο ύψωμα 1427 χέρια και πόδια έχουν παγώσει, αν και βαδίζομε ανυφορικό δρόμο. Ώρα 8.05 επί τέλους φθάνομε στη Διοίκηση του 11ου Συν/τος μέσα σε μιά χαράδρα. Η πυκνή ομίχλη μας προστατεύει από την εχθρική αεροπορία και διευκολύνει και την αντικαταστασή μας, η οποία δεν έγινε αντιληπτή από τον εχθρό, πλήν του 9ου Λόχου, στο ποιό προχωρημένο σημείο, η κίνηση του οποίου έγινε αντιληπτή και ο εχθρός άνευ εκδηλώσεως πυρών μέσω χαράδρας αιφνιδιάζει τον ακατατόπιστο ακόμα Λόχο μας αλλά χάρις στην ψυχραιμία και γνωστή παληκαριά του Διοικητού του, ενεργεί κεραυνοβόλως αντεπίθεση. Όρθιος με το πιστόλι στο χέρι εμψυχώνει και ενθαρύνει τους άνδρας του και με το γνωστό φούσκοστον του τσολιά τρέπει εις άτακτον φυγήν τους φρατέλους.

Μετά την αποτυχίαν του αιφνιδιασμού και την απομάκρυνσίν του εξαπολύει καταιγισμόν πυρών αυτομάτων όπλων και όλμων με προτοφανή ευστοχίαν κατά του Λόχου μας με αρκετάς απωλείας σε νεκρούς και τραυματίας.

Μεταξύ των νεκρών είναι και ο ηρωικός Διοικητής του Έφεδρος Λοχαγός Παπαθεμιστοκλέους τον οποίο βλήμα όλμου διεμέλησε κυριολεκτικώς. Τιμή και δόξα στον ήρωα αυτόν Αξ/κό. Θα βρεθεί άραγε λίγο χώμα να τον σκεπάσει; Αλλά τι αξία έχουν οι σάρκες και τα κόκκαλα όταν η ψυχή φύγει και μάλιστα εδώ που το ευτελέστερο είναι ο θάνατος.

Τα τμήματά μας τίθενται προσωρινώς υπό την Διοίκησιν του 11ου Συν/τος μέχρι πλήρους αντικαταστάσεως.

3-1-41

Συνεχής επιθέσεις του εχθρού όλην την ημέραν αλλά ως συνήθως τας πληρώνει με αρκετό αίμα. Έμψυχο υλικό έχει, ας θυσιάσει και μερικούς.

4-1-41

Ησυχία επικράτησε όλην την ημέραν, ίσως από την σφοδράν κακοκαιρίαν που επικρατεί. Επί τέλους καταφθάνουν τα μεταγωγικά με τρόφιμα, γράμματα και πολλά δέματα καθυστεριμένα.

5-1-41

Ολοκληρώνεται η αντικατάσταση του 11ου Συν/τος. Πολλοί τραυματίες και κυρίως κρυοπαγέντες καταφθάνουν και προωθούνται στα χειρουργεία.

6-1-41

Η εχθρική αεροπορία μας βομβάρδισε πολλές φορές σήμερα με τη συνήθη αποτυχία της. Επίθεσις όμως δεν σημειώθηκε.

7-1-41

Φαίνεται από την χθεσινήν αεροπορικήν αναγνώρισιν επισημάνθη η θέσις

-25-

μας και από τα χαράματα δεχόμεθα σφοδρό εχθρικό βομβαρδισμό του εχθρικού βαρέως πυροβολικού άνευ θυμάτων όμως. Είναι γνωστή και συνήθης η αστοχία του.

8-1-41

Στον τομέα μας ησυχία σήμερα. Το κανόνι του εχθρού μας πληροφορεί ότι σφοδρή μάχη συνάπτεται στο δεξιό μας. Αλλά και το Π1 του πυροβολικού μας επιβεβαιώνει τούτο.

9-1-41

Και σήμερα την τιμητικήν του έχει ο δεξιός τομέας. Το κανονίδη εκατέρωθεν μαίνεται συνεχώς. Σε μας αραιό κανονίδη να μην τυχόν μας πάρει ο ύπνος.

10-1-41

Προς ανακούφισιν του πιεζομένου δεξιού μας τομέα ενεργούμε επίθεσιν και καταλαμβάνομεν δύο εχθρικά υψώματα μεγάλης στρατηγικής σημασίας με 48 αιχμαλώτους φρατέλους.

11-1-41

Πληροφορίες αναφέρουν ότι ύστερα από τολμηράς και αποφασιστικάς επιθέσεις του δεξιού μας τομέως κατελήφθη η ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ με υπερπεντακοσίους αιχμαλώτους και πλούσιο πολεμικό υλικό.

12-1-41

Επιβεβαιούται η πτώσις της ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ κατόπιν των σκληρών και επιμόνων επιθέσεων των τμημάτων μας, με πολλάς απωλείας όμως. Τι να γίνει όμως γάμος χωρίς κόκκαλα δεν γίνεται, και πόλεμος χωρίς θυσίας.

Εχθρική επίθεσις μέσω της χαράδρας του 1200 νεκρού υψώματος και του 1029 απεκρούσθη κατόπιν σθεναράς αντιστάσεώς μας με βαρυτάτας απωλείας του εχθρού. Μαύρισαν τα χιόνια από τα εχθρικά πτώματα και τραυματίας των. Από αιχμαλώτους τραυματίας πληροφορούμεθα ότι ο Μουσολίνη έχει ρίξει νέες δυνάμεις στο μέτωπο. Καλοσήρθαν και θα καλοπεράσουν.

Η μάχη στο δεξιό μαίνεται, ομοβροντίες κανονιών αλλά και ελαφρών όπλων ακούγονται όλη την ημέρα.

13-1-41

Ησυχία παντού σήμερα εκτός από αραιάς βολάς του εχθρικού πυροβολικού. Ο καιρός άστατος.

14-1-41

Ησυχία επικρατεί και σήμερα εκτός της εκατέρωθεν δράσεος των πυροβολικών. Το χιονόνερο και το χαλάζη μας έχει λυώσει.

15-1-41

Και σήμερα έχομαι ησυχία με βελτίωση του περίεργου καιρού, χιόνι χαλάζι βροχή λιακάδα.

16-1-41

Ύστερα από τη σχετική βελτίωση του καιρού δοκιμάζομε και το νερό, χιονόνερο φυσικά, που το έχομε στερηθεί ολόκληρες μέρες. Το θολό νερό τρέχει στα χαντάκια και θα περιέχει ασφαλώς ζουμιά πτωμάτων αλλά ποιός δίδει σημασία νεράκι το λένε.

17-1-41

Την 3ην πρωινήν ώραν ο εχθρός αφού αιχμαλώτισε την περίπολον και το σκοπό του 5ου Λόχου, επιτήθεται αιφνιδιαστικώς με χειροβομβίδες κατά του Λόχου, ο οποίος παρά τον αιφνιδιασμόν του, ψύχραιμα και γεναία αντεπιτίθεται και αποκρούει σώμα προς σώμα σχεδόν τον εχθρό, ο οποίος κατά την υποχωρησή του ρίχνει κόκκινη φωτοβολίδα, που επισημαίνει την θέσιν του Λόχου ο οποίος στη συνέχεια δέχεται βροχήν οβίδων πυροβολικού και όλμων επί αρκετήν ώραν και με πολλάς απωλείας. Πρωτοφανές θάρρος και τόλμη των αθλίων φρατέλων.

18-1-41 (Σάββατο)

Εορτή του Αγίου Αθανασίου. Νύχτα μαρτυρική και αλησμόνητη. Ο αέρας μαίνεται με όλη του τη δύναμη. Οι σκηνές μας, που ήταν πρόχειρα στημένες, ξανεμίζουν σαν φθινοπορινά πλατανόφυλλα πάνω στο παγωμένο χιόνι. Ο ουρανός ολοκάθαρος και το Γιναριάτικο φεγγάρη ολόλαμπρο μας διευκολύνει να κυνηγάμε σκηνές και κουβέρτες. Ευτυχώς που τηλίγονται στα πόδια μας. Όλοι επί ποδός. Πολλές σκηνές έχουν περάσει στο απέναντι ύψωμα. Ελάχιστες έχουν μείνει όρθιες, μεταξύ αυτών και του Διοικητού. Και όσοι τις έπιασαν τις κρατάν σφιχτά στην αγκαλιά τους, χωρίς να τολμούν να σκεπαστούν από τον ισχυρό αέρα. Έχουν περάσει μεσάνυχτα, ύπνο είναι αδύνατο και να τον σκευθεί κανείς ακόμα μέσα στην τρομερή παγωνιά. Κάνομε βόλτες να μη παγώσουν τα ήδη παγωμένα πόδια μας.

Μέσα στα χάλια μας το ρίχνομε στο καλαμπούρι και το γλέντη με τους Θανάσιδες.

-26-

Το πανηγύρι φουντώνει τις πρωινές ώρες, που δεν περνούν εύκολα και ακούς ότι θέλεις. Άλλος παριστάνει το γαλατά, άλλος το μανάβι, αλλά το ξεκαρδιστηκότερο είναι το κουτσομπόλεμα των Κερκυραίων που δεν μπορούν να προφέρουν Ρουμελιώτικα το φούσκοστον “φούσκοστον” αλλά με Κερκυραϊκήν προφοράν. Σωστή θεατρική κωμωδία. Ο Μωραΐτης όμως πρωταγωνιστής της βραδυάς. Άρχισε τις γνωστές καντάδες στον ίδιο σκοπό αλλά με λόγια αλλαγμένα….χυδαία και χορευτά. Όλοι έχουν σπαρτάρει στα γέλια, που τα βρίσκουν; Και όμως χτυπάει τις όρθιες σκηνές, προφέρει διάφορα χαϊδευτικά γυναικεία ονόματα με γλυκές κουβεντούλες. Τρομάρα σου Μωραΐτη φωνάζει κάποιος. Ο νειστικός καρβέλια νειρεύεται απαντά ο Μωραΐτης και συνεχίζει. Έρχεται και η σειρά της σκηνής του Διοικητού, ο οποίος παρακολουθεί την όλη κομωδία ασφαλώς και θα έχει σπαρτάρει στα γέλια όπως όλοι. Αφού προετοίμασε το έδαφος με ένα ξεροβήξιμο, χτυπάει την πόρτα και λέει. Να τα πούμε μπάρπα; Ναι ναι απαντάει μια μισοπνιγμένη φωνή από γέλια. Αρχίζει τα κάλαντα στη γλώσα του….όμως. Τελειώνει την πρώτη στροφή και φωνάζει. Έχει πολύ κονιάκ το παγούρι σου να συνεχίσω μπάρπα; Εδώ κλατάρισαν όλοι στα γέλια. Από πού βγαίνουν όμως ο Θεός ξέρει. Τελικά το άδειασε το παγούρι ο Μωραΐτης και φεύγοντας άρχισε την κοροϊδία. Έτσι πέρασε η μαρτυρική βραδυά και δε βρεθήκαμε αγάλματα το πρωΐ.

19-1-41

Ούτε κανονιά δεν ακούγεται πουθενά. Ημέρα ηλιόλουστος, το κρύο όμως τσουχτερό και το χειρότερο το χιόνι μας έχει θαμπώσει μέχρι που να κλαίνε τα μάτια τους. Πολλοί χρησιμοποιούν τα μαντίλια τους, όσοι έχουν φυσικά, στα μάτια τους. Όμως είναι και η μόνη ημέρα που μας δίδει την ευκαιρία να προσανατολισθούμε και να γνωρίσουμε τα αγριοβούνια του ΤΕΠΕΛΕΝΙΟΥ.

Τα υψώματα παρουσιάζουν μίαν περίεργον διάταξιν και μορφήν. Στο σύνολό τους μοιάζουν σαν ένα καφάσι με κακοτοποθετημένα αυγά. Είναι τα θρυλικά και πολύπαθα βουνά που η ιστορία έχει γράψει τόσα και τόσα για τις γιγαντομαχίες των Ελλήνων. Είναι το νεκροταφείο που έχει καταβροχθίσει και συνεχίζει χιλιάδες Ελληνικά κορμιά προηγουμένων και του τωρινού πολέμου.

Κοντά στο μεσημέρι άρχισε και η κίνησις της εχθρικής αεροπορίας. Αλοίμονό μας σήμερα που και οι σκηνές μας είναι ακάλυπτες. Περνούν κατά σμήνη από πάνω μας. Ακίνητοι περιμένουμε τα κουφέτα τους. Έχουν φαίνεται άλλο στόχο και μάλλον το ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ που έχει γίνει βληματοδόχος. Ευτυχώς και άρχισε αραιά ομίχλη ο περίεργος εδώ καιρός.

Έφτασαν και τα τρόφιμα μαζύ με το καθυστεριμένο ταχυδρομείο με γράμματα δέματα. Ο ταχυδρόμος μόλις κατέβασε το σάκκο με τα γράμματα της Διοικήσεως, μπήκε σε μία σκηνή περικυκλωμένος από όλους σχεδόν και άρχισε να φωνάζει κάπως δυνατά τα ονόματα εκείνων που έχουν γράμματα. Μόλις ο καθένας παίρνει το γράμμα το ανοίγει βιαστικά χωρίς να απομακρινθεί διότι ίσως έχει και άλλα.

Το γράμμα είναι το μεγαλύτερο δώρο στον πολεμιστή. Μαθαίνει για τους γονείς του, τα παιδιά του, τη γυναίκα του και την καλή του. Μετά το τέλος της διανομής όλοι στις σκηνές τους διαβάζουν δυό και τρείς φορές το κάθε γράμμα να το χορτάσουν. Κρίμα σε κείνους που δεν πήραν γράμμα αλλά και σε κείνους που το γράμμα τους έφερε κακά μαντάτα.

Σε λίγο ξαναβγαίνουν από τη σκηνή των και μεταφέρουν τα νέα που διάβασε ο καθένας.

20-1-41

Ησυχία επικρατεί τόσο στον τομέα μας όσο και στους γειτονικούς τομείς. Ούτε κανονιά δεν ακούγεται. Πληροφορία ότι η ΙΙΙη Μεραρχία μας προχώρησε αρκετά σε βάθος. Πως και που όμως άγνωστο.

21-1-41

Ουδέν αξιοσημείωτον επιχειρήσεων. Το βραδυνό χιόνι σταθερωποίησε και καμουφλάρισε τις σκηνές μας. Τα κρυοπαγήματα στο φόρτε τους. Καθημερινά προωθούνται στρατιώτες μας στα Νοσοκομεία. Σχετικά με τα κρυοπαγήματα γίνεται το εξής σχόλιο, το οποίο ίσως να μην απέχει της αληθείας, ότι όλοι σχεδόν οι κρυοπαγέντες είναι εκείνοι που φόρεσαν τα Εγκλέζικα άρβυλλα τα οποία, ως λέγεται είναι από χοιρινό δέρμα και μπάζουν όλο το νερό. Τους παρέσειρε η φυγούρα τους και αντικατέστησαν τα Ελληνικά που είναι ασυγκρίτως καλύτερα. Είναι σύμπτωση ή πραγματικότης; Άγνωστον

22-1-41

Κάπου-κάπου ακούγεται καμιά βολή εχθρικού πυροβολικού. Δεν πειράζει

-27-

έχουν ας τα ξοδέψουν.

23-1-41

Αραιό κανονίδη. Πληροφορούμεθα ότι η ΙΥ μεραρχία έρχεται εις αντικαταστασίν μας. Ας το πιστέψομεν.

24-1-41

Το βαρύ πυροβολικό του εχθρού από του μεσονυκτίου σφυρωκοπεί συνεχώς τάς θέσεις μας. Επίθεσις προμηνύεται. Με το καλό θα τους δεχθούμε. Και όμως δεν την πραγματοποίησαν. Μάλλον τον ύπνον ήθελαν να μας χαλάσουν. Καλοσύνη τους.

25-1-41 (Σάββατο)

Το κανονίδι μαίνεται από τα χαράματα. Το βαρύ μας πυροβολικό βάλλει συνέχεια στο δεξιό μας. Αλλού ο γάμος σήμερα. Το Π1 της πυροβολαρχίας Τσάμη μας πληροφορεί ότι από την κατεύθυνση Σαλαρίας και διδύμων λόφων ο εχθρός έχει προωθήσει βαρύ πυροβολικό και μεγάλο αριθμό ορειβατικού, που βάλλουν συνέχεια τάς θέσεις μας με ομοβροντίας. Η ημέρα αυτή μας θυμίζει ημέρες ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ. Ο εχθρός μας στέλνει 1000 οβίδες την ώρα περίπου. Οι περισσότερες κατευθύνονται προς την πυροβολαρχίαν Τσάμη, η οποία έχει σιγήσει, χωρίς φυσικά βλάβην, αλλά διά οικονομίαν πυρομαχικών, διότι τα βληματά μας άρχισαν να είναι μετρημένα. Ο εχθρός δεν έχει εκδηλώσει επίθεση σε μας. Το δεξιό μας όμως καίγεται. Διακρίνεται η λειτουργία και των ελαφρών όπλων ακόμα. Μεγάλη επίθεσις φαίνεται. Ο Θεός βοηθός.

Ημείς δεν έχομε θύματα. Μας αποδεκατίζουν όμως τα κρυοπαγήματα. Περισσότεροι από αυτά και λιγότεροι από σφαίρες.

26-1-41 (Κυριακή)

Πάλι παράξενος καιρός. Καλοκαιρινή λιακάδα σήμερα και χθές. Έχουν λυώσει αρκετά χιόνια. Τα παράξενα κοράκια της Αλβανίας κάτασπρα με μαύρες μύτες, κατά κοπάδια με το κρά-κρά τους κατακλίζουν τα υψώματα και τις χαράδρες. Έχουν το σκοπό τους φυσικά. Όπου τα χιόνια έλυωσαν ξέχωσαν τα πτώματα των Δεκεμβριανών μαχών και ασχολούνται με τον ενταφιασμό τους. Καλό κάνουν και αυτά.

27-1-41 (Δευτέρα)

Αραιά δράσις πυροβολικού εκατέρωθεν. Ο καιρός εξακολουθεί καλός. Μέρα κατάλληλη για ξεψείριασμα. Πολλοί ασχολούνται με αυτό. Παρακολουθώ μια παρέα τσολιάδων που έχει ανοίξει μια τρύπα στο χιόνι και ρίχνει μέσα τις ψείρες να κρυοπαγήσουν και αυτές. Καλά τις κάνουν αλλά που να σωθούν οι άτιμες. Μας έχουν ρουφίξει το αίμα.

28-1-41 (Τρίτη)

Η ησυχία εξακολουθεί όπως και ο καλός καιρός. Συμπληρώνονται τρείς μήνες του πολέμου και οι προσδοκίες του Μουσολίνη όχι μόνον δεν πραγματοποιήθηκαν αλλά ρεζιλεύτικαν τα οκτώ εκατομμύρια των λόγχων του από τη μικρή σε δύναμη αλλά μεγάλη σε ψυχή και ηρωϊσμό Ελλάδα.

29-1-41 (Τετάρτη)

Ελαφρά δράση πυροβολικού. Τάς νυκτερινάς ώρας από τον ασύρματο πληροφορούμεθα το θάνατο του Κυβερνήτου μας Ιωάννου Μεταξά. Το θληβερό άγγελμα θεωρείται σοβαρό και μάλιστα στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα το Έθνος μας. Προσωπικώς εύχομαι να μην έχει σοβαρό αντίκτυπο στα μαχόμενα στρατευματά μας αλλά και στον Ελληνικό λαό.

Άλλωστε εκείνος, ως υπεύθυνος Κυβερνήτης της Χώρας είπε το μεγάλο ΟΧΙ και ο λαός και στρατός ομόψυχα το χειροκρότησαν και το ετίμησαν. Σε κείνον η τιμή και στο λαό και στρατό η δόξα. Ο πόλεμος με τον ηρωϊκό Ελληνικό στρατό του θα συνεχίσει με τον ίδιο ενθουσιασμό και αυτοθυσία. Πολιτικαί επιπτώσεις δεν είναι δυνατόν την κρίσημον αυτήν εποχήν να συμβούν διότι θα είναι καθαρά προδοσία του ενδόξου Ελληνικού στρατού. Ας και πρέπει να πρυτανεύσει η λογική.

30-1-41 (Πέμπτη)

Οι εξευτελισμένοι του Μουσολίνη πληροφορήθηκαν φαίνεται τον θάνατον του Μεταξά και θέλουν να τον εκμεταλευτούν, πιστέβοντας εις την ψυχολογικήν κατάπτωσιν του στρατού μας και εξαπολύουν μεγάλην επίθεσιν εις όλους τους τομείς, αλλά η σθεναρά αντιστασίς μας τους κατετρόπωσε και τους ανάγκασε να αλλάξουν γνώμη.

31-1-41 (Παρασκευή)

Στον τομέα μας απόλυτος ησυχία. Καταφθάνει εκ των εμπέδων δύναμις 380 ανδρών και 120 κτηνών προς συμπλήρωσιν του Συν/τός μας εκ των απωλειών.

-28-

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1941

1-2-41 (Σάββατο)

Σε μας ησυχία. Το λόγο έχει ο αριστερός τομέας ΧΕΙΜΑΡΑΣ. Από τα μεσάνυχτα το κανονίδι μαίνεται και τα χαράματα δυναμώνει. Ασφαλός επίθεσις γίνεται. Από τον ασύρματο πληροφορούμεθα ότι ο εχθρός επιχείρησε απόβαση την οποία ο στρατός μας αντιμετώπισε με την σθεναράν άμεινά του.

2-2-41 (Κυριακή)

Τας νυκτερινάς ώρας συνελήφθη εχθρική περίπολος 8 ανδρών από την οποίαν πληροφορούμεθα την άφιξιν νέων και επιλέκτων δυνάμεων του Μουσολίνη. Καλή τους τύχη. Θα τους δεχθούμε με κλειστάς αγκάλας.

3-2-41 (Δευτέρα)

Στον τομέα ΧΕΙΜΑΡΑΣ γίνονται πεισματώδεις μάχες. Ο εχθρός επιμένει να επιτύχει την απόβασί του. Διαθέτει δε μεγάλας δυνάμεις και μέσα πυρός. Πιεζόμενος ο τομέας ζητά βοήθεια. Η ΙΥ Μεραρχία σπεύδει προς βοήθειάν του. Έτσι η ελπίδα αντικαταστάσεώς μας χάνεται προς το παρόν.

Νυχτερινή διαταγή της Μεραρχίας διατάσει επίθεσιν σε όλο το μήκος του τομέως, ίσως και όλων των τομέων, προς ανακούφισιν προφανώς, του πιεζομένου τομέως της ΧΕΙΜΑΡΑΣ.

Το ηθικόν του στρατού άριστον και με χαρά απεδέχθη τη διαταγή επιθέσεως. Επί τέλους έχομεν αποκάμει με την παθητική άμυνα, η οποία μας έχει αποδεκατίσει κυρίως από τα κρυοπαγήματα. Η προετοιμασία αρχίζει και μαζύ της τα αστεία. Μάγειρα στο ΤΕΠΕΛΕΝΙ σήμερα τη φασουλάδα. Μάγειρας φυσικά δεν υπάρχει και ζεστό φαγητό έχομε καιρό να γευστούμε, αλλά πόθος και ελπίδα εκφράζεται. Άλλος όσοι μείνουμε σήμερα ρέ παιδιά να πέσει το άτιμο το ΤΕΠΕΛΕΝΙ. Έχομε μαραζώσει εδώ επάνω στα χιόνια να πατήσωμε επί τέλους και χώμα.

Το κρύο τσουχτερό, αλλά μήπως ασυνήθιστο; Τα τμήματα ετοιμάζονται διά τάς θέσεις εξορμήσεως. Ώρα 5.45. Ξεκινούν οι πρώτες ομάδες διά την καταστροφήν των εχθρικών συρματοπλεγμάτων. Προτού πλησιάσουν όμως δέχονται καταιγιστικά πυρά αυτομάτων όπλων και όλμων ακόμα. Ο αιφνιδιασμός απέτυχε. Οι όλμοι μας το πυροβολικό και τα πολυβόλα μας σφυροκοπούν αγρίως και επιτυχώς τάς εχθρικάς θέσεις. Ανταπόκριση εχθρικού πυροβολικού δεν υπάρχει προς το παρόν.

Η επίθεση άρχισε τα συρματοπλέγματα κατεστράφησαν και ευτυχώς δεν ήταν ναρκωθετημένα. Αλλά μήπως έχουν μίαν μόνον σειράν οι άτιμοι φοβιτσιάριδες. Χαράστον που θα γλυτώσει σήμερα. Η μάχη μαίνεται πεισματώδης και αποφασιστική. ΕΙΣ ΟΙΩΝΟΣ ΑΡΙΣΤΟΣ ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ. Οι ομάδες μας προχωρούν αλλά αποδεκατίζονται από τα πυκνά πυρά του εχθρού με αποτέλεσμα οι επιθέσεις μας να αποτυγχάνουν.

Επί τέλους Λόχος μας κατόπιν αποφασιστικής επιθέσεως καταλαμβάνει το πρώτο ύψωμα σημαντικής συμασίας διότι με την καταληψή του πλαγιοβάλεται ο εχθρός ο οποίος εξακολουθεί να υπεραμύνεται των θεσεών του. Συνεχείς επιθέσεις εξακολουθούν μέχρι το μεσημέρι.

Ώρα 1.30. Εχθρική αντεπίθηση διά την ανακατάληψιν του υψώματος το οποίο καίγεται από τα συγκεντρωτικά πυρά. Πρωτοφανής σε θάρρος εχθρική επίθεση.

Ώρα 2.15. Η δυναμή μας του καταληφθέντος υψώματος ενυσχύεται σχηματίζει βάσιν πυρός και επιτίθεται και κατά μέτωπον στα συνεχόμενα υψώματα. Παρακολουθόντας την μάχην αυτή το αίμα έχει φθάσει στο κεφάλι. Η πάλη συνεχίζεται αγρίως σώμα προς σώμα και η ξιφολόγχη του ήρωα τσολιά θαυματουργεί και αναγκάζει τον εχθρό σε άτακτο φυγή. Αυτή δεν ήταν μάχη αλλά ένα φανταστικό θαύμα. Μόνον η βοήθεια του Θεού την δικαιολογεί. Ανάσα βαθειά βγαίνει από το στήθος μου. Ο εχθρός με την υποχωρησή του βάλλεται δαιμονιωδώς. Έχουν ανάψει οι κάνες των κανονιών και των αυτομάτων όπλων. Ο Λόχος προχωρεί ανενόχλητος από εχθρικά πυρά και καταλαμβάνει δύο υψώματα ακόμα. Το φούσκοστον του τσολιά αντηχεί πέρα ως πέρα στα υψώματα και τις χαράδρες σκορπίζοντας το φόβο και τον τρόμο στον εχθρό. Μετά την κατάληψιν των υψωμάτων τα πυρά σταμάτησαν μέχρι τη νύχτα.

Κατά ανεπιβεβαιώτους πληροφορίας οι νεκροί μας υπερβαίνουν τους 40 και με πολλούς τραυματίας. Τα λάφυρα πλούσια σε είδος και αριθμό.

4-2-41 (Τρίτη)

Ο εχθρός όλη τη νύχτα χωρίς διακοπή σφυρωκοπεί τα καταληφθέντα υψώματα.

-29-

Αλλά τα εργατικά χέρια των Ιταλών τα έχουν οχειρωμένα με μόνιμα σκέπαστρα που μας προστατεύουν. Καλοσύνη τους.

5-2-41 (Τετάρτη)

Μετά τη θύελλα νυναιμία. Ησυχία επικρατεί σε μας και τους γειτονικούς τομείς.

6-2-41 (Πέμπτη)

Ηρεμία παντού και καλός καιρός. Μετάβασις μετά του Διοικητού στο ΓΟΥΛΕΜΗ όπου το ΙΙ/42 Τάγμα. Παντού παραπονούνται για το γενικό δελτίο πληροφοριών των άλλων μετώπων.

7-2-41 (Παρασκευή)

Αραιά πυρά βαρέως πυροβολικού εχθρικού. Μετάβαση μετά του Διοικητού στο ΜΑΛΙ-ΣΠΑΤ όπου το ΙΙΙ/42 Τάγμα. Ο διοικητής έχει σύσκεψη με το Διοικητή και Αξ/κούς του Τάγματος πλέον της ώρας. Στο διάστημα αυτό είδα πολλούς στρατιώτες και ο φόβος των είναι τα κρυοπαγήματα.

8-2-41 (Σάββατο)

Το κανόνι δεν ακούγεται πουθενά. Ησυχία σε όλους τους τομείς. Το μεσημέρι μας ήλθε και αλληλογραφία. Έχω πολλά γράμματα. Το ένα από αυτά μου φέρνει δυσάρεστο είδηση. Είναι από τον πατέρα μου και με πληροφορεί το θάνατο του επ’ αδελφή γαμπρού μου Χρήστο Καπούλα που σκοτώθηκε μαζύ με τον πρώτο μου εξάδελφο Σπύρο Μπακογιάννη στη μάχη της καταλήψεως της ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ. Αυτά έχει ο πόλεμος και κανείς δεν ξέρει το τέλος του εδώ επάνω. Το λυπηρό είναι ότι έμειναν δύο ορφανά κοριτσάκια από μάνα και πατέρα. Στο ίδιο γράμμα με πληροφορεί ότι τα δύο άλλα αδέλφια μου ο Ανθ/γός Τάκης και ο Υπολ/γός Κώστας είναι καλά και είχα καιρό πολύ να μάθω.

9-2-41 (Κυριακή)

Ο δεξιός τομέας έχει σήμερα την τιμητική του. Από χαράματα το εχθρικό κανονίδη έχει αφινιάσει. Επίθεση ασφαλώς γίνεται αλλά τα ελαφρά όπλα δεν ακούγονται να δουλεύουν. Στις 2.10 παρακολουθούμε αερομαχίαν εχθρικών αεροπλάνων με συμμαχικά μας. Κατερίφθησαν πέντε εχθρικά και ένα συμμαχικό του οποίου ο πιλότος εσώθη σε φίλιο έδαφος.

10-2-41 (Δευτέρα)

Καλός καιρός και ησυχία επικρατεί. Εορτή του Αγίου Χαραλάμπους. Γιορτάζει ο Μεραρχός μας Χαράλαμπος Κατσιμήτρος. Χρόνια του πολλά.

11-2-41 (Τρίτη)

Πλέον της εβδομάδος κυκλοφορούμε ακάλυπτοι και ήσυχοι. Το ίδιο και οι Ιταλοί απεναντί μας λές και έχομε συνθηκολογίσει. Μετάβαση με το Διοικητή και τους Ταγ/χας Εμμανοηλίδη Χρυσοχόου Ασημακόπουλο Λοχαγό Παπασπύρο και Υπολ/γό Κάρολο στο ΚΟΣΜΑΡΙ σκοπός μας η αναγνώρηση.

12-2-41 (Τετάρτη)

Η ανεπίσημη συνθηκολόγηση εξακολουθεί. Από ένα ύψωμα του Π2 του πυροβολικού μας παρακολουθώ απέναντι τους Ιταλούς να τραγουδούν και να παίζουν χιονιές. Το ίδιο και ημείς. Το μεσημέρι γυρίζω στην πυροβολαρχία του Τσάμη. Στη σκηνή του Διοικητού ένα κρεμασμένο σιδηρένιο κυβότιο βλημάτων εχθρικού πυροβολικού χρησιμεύει για θερμάστρα με ξύλα επίσης κιβοτίων. Μου πρόσφεραν κονιάκ σταφίδες και αργότερα ζεστή φασουλάδα με ρέγγες. Βασιλικό γεύμα. Έφαγα για σκάσιμο διότι είχα καιρό να φάω ζεστό φαγητό και μάλιστα την αγαπημένη μου φασουλάδα. Το απόγευμα επέστρεψα στην έδρα μου.

13-2-41 (Πέμπτη)

Ηλιόλουστος ημέρα. Τα βραχάκια έχουν γεμίσει από απλωμένες κουβέρτες.

14-2-41 (Παρασκευή)

Κατεβαίνω με δύο στρατιώτες στο ΚΟΛΙΟΝΙΟΝ όπου ο εφοδιασμός μας και τα άλογά μας. Έχω επιθυμίσει τη φοραδίτσα μου την Κούλα και διεπίστωσα με χαρά ότι είναι σε κάπως καλή κατάσταση. Εκεί είχα και επιταγές πλέον των 15.000 χιλιάδων συγγενών και φίλων. Τι να τα κάνω όμως; Να αγοράσω τι και από πού εδώ στα αγριοβούνια; Ψείρες θα φωλιάσουν και σε αυτά όπως και σε εκείνα που έχω.

15-2-41 (Σάββατο)

Η μέρα πέρασε με την αλληλογραφία. Έγραψα αρκετά γράμματα σε συγγενείς και φίλους.

16-2-41 (Κυριακή)

Η ανακοχή συνεχίζεται. Οι φρατέλοι έχουν ξεθαρρέψει και αποθρασυνθεί. Φωνάζουν την ώρα του φαγητού τους. Γκρέκο μαντζαρία και η διανομή γίνεται

-30-

κανονικά στη γραμμή. Που θα πάει το βιολί αυτό και έως πότε; Ένας θεός το ξέρει.

17-2-41 (Δευτέρα)

Στις 9 το πρωί πήγαμε με το Διοικητή στο Λόχο Μηχανημάτων. Καθήσαμε στον ήλιο με το Διοικητή του Λόχου και κουτσουμπολεύομε τους απεναντί μας Ταλιάνους που τραγουδούν και παίζουν χιονιές ξέγνοιαστοι.

18-2-41 (Τρίτη)

19-2-41

20-2-41

21-2-41

22-2-41(Σάββατο)

Τίποτε το αξιόλογο. Πλήν του καιρού πού μετεβλήθη σε άθλιο βροχερό.

23-2-41 (Κυριακή)

Σήμερα έχουν την τιμητική των τα δικά μας αεροπλάνα. Βομβαρδίζουν συνεχώς το ΤΕΠΕΛΕΝΙ και εχθρικάς θέσεις. Παράξενο μας φάνηκε η σημερινή της δραστηριότης. Είχαμε πολύ καιρό να τα δούμε και τα θεωρούσαμε ανύπαρκτα, όπως και τα άρματα μάχης. Φαίνεται τώρα έφτασε η συμμαχική βοήθεια.

24-2-41 (Δευτέρα)

25-2-41

26-2-41

27-2-41 (Πέμπτη)

Ουδέν το σημαντικό από απόψεως επιχειρήσεων. Πληροφορούμεθα ότι οι συμμαχοί μας Άγγλοι έχουν σημειώσει νίκας στη ΛΙΒΥΗ. Ευχάριστον.

28-2-41 (Παρασκευή)

Συμπληρώνομε τον τέταρτο μήνα του ιερού μας αγώνα. Η εχθρική αεροπορία δρα σήμερα. Κατά σμήνη διέρχονται τα παληκάρια του Ντούτσε. Βρήκαν όμως το μπελά τους από τα γεράκια μας. Παρακολουθούμε αερομαχία υπεράνω της πρώτης γραμμής. Απολαυστικόν θέαμα. Εναντίον τεσσάρων εχθρικών βομβαρδιστικών επιτίθεται ένα γεράκι μας καταδιωκτικό που σαν κλέφτης ξεφύτρωσε από μια χαράδρα και με ιλιγγιώδη ταχύτητα τους επιτίθεται. Με τον πρώτο μυδραλιοβολισμό του μεταβάλλει το πρώτο σε νέφος καπνού. Ύστερα από ένα ελιγμό επιτίθεται κατά του δευτέρου και με επιτυχίαν το μυδραλιοβολεί και το καταστρέφει. Η μηχανή του μουγκρίζει, αναπτύσει ταχύτητα με κατεύθυνση των δύο άλλων τα οποία έχουν απομακρυνθεί. Φαίνεται ότι και αυτό έπαθε κάποια βλάβη από τα εχθρικά πυρά διότι ολοταχώς κατευθύνεται προς την βάσιν του αλλά χάνει συνεχώς ύψος και αμφιβάλλομεν αν τελικά θα φθάσει στη βάση του.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ