Η δημοτική εκπαίδευση στη Φθιώτιδα το σχολικό έτος 1901-1902

Ι. Εισαγωγή (δημοτικά σχολεία-γραμματοδιδασκαλεία-γραμματοδιδάσκαλοι-γραμματιστές)

Με το νόμο ΒΤΜΘ΄ της 3^ης Σεπτεμβρίου 1895 «Περί της στοιχειώδους ή δημοτικής εκπαιδεύσεως» (ΦΕΚ 37/Α/05-10-1895), (Εικ.1α-ι) η κυβέρνηση Θεοδώρου Δηλιγιάννη προσπάθησε να οργανώσει τη στοιχειώδη εκπαίδευση στο ελληνικό βασίλειο. Ο νόμος υπογράφεται από τον Δημήτριο Γ. Πετρίδη, υπουργό Εκκλησιαστικών και δημοσίας εκπαιδεύσεως, όπως ονομαζόταν τότε το υπουργείο παιδείας. Με τον νόμο αυτό καθιερώθηκαν τα πλήρη (εξατάξια), τα κοινά (τετρατάξια) δημοτικά σχολεία και τα γραμματοδιδασκαλεία ή γραμματοσχολεία, τα οποία ουσιαστικά ήταν τα σχολεία των χωριών.

Προϋπόθεση για τη σύσταση γραμματοδιδασκαλείου σε ένα χωριό ήταν η ύπαρξη τουλάχιστον 15 μαθητών. Εάν οι μαθητές υπερέβαιναν τους 70 μπορούσε να συσταθεί κοινό (τετρατάξιο) δημοτικό σχολείο. Στο γραμματοδιδασκαλείο δίδασκε ο γραμματοδιδάσκαλος. Με τον όρο γραμματοδιδάσκαλος χαρακτηρίστηκε κατά την αρχαιότητα (ελληνιστική περίοδο) ο διδάσκων στους μαθητές τα πρώτα γράμματα, ενώ ως γραμματιστής χαρακτηρίστηκε ο διδάσκων ανάγνωση και γραφή. Με το νόμο του 1895 καταβλήθηκε προσπάθεια να αντικατασταθούν οι γραμματοδιδάσκαλοι από τους γραμματιστές λόγω της ελλιπούς μόρφωσής τους.

Οι γραμματιστές αποφοίτησαν από τα υποδιδασκαλεία που ιδρύθηκαν με το νόμο ΒΟΘ΄ της 6^ης Αυγούστου 1892 «Περί υποδιδασκαλείων» (ΦΕΚ 277/Α/11-08-1892). Σύμφωνα με αυτόν ιδρύθηκε σε κάθε νομό υποδιδασκαλείο. Η φοίτηση ήταν ετήσια. Δικαίωμα φοίτησης είχαν όσοι διέθεταν απολυτήριο Ελληνικού σχολείου (Σχολαρχείου). Οι γραμματιστές διορίζονταν σε χωριά κάτω των 600 κατοίκων στη θέση των γραμματοδιδασκάλων. Το γραμματοδιδασκαλείο που διοριζόταν ονομαζόταν γραμματείο. Στο άρθρο 17 του νόμου «Περί υποδιδασκαλείων» ορίζεται ότι «απολυόμενοι εκ των υποδιδασκαλείων οι μαθηταί αυτών διορίζονται υπό του επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργού γραμματισταί εις τα γραμματεία, τα ιδρυμένα κατά τάς κώμας τάς εχούσας αριθμόν κατοίκων ολιγώτερον των 600. Διορίζονται δε εις μέν τάς κώμας τάς εχούσας 500-600 κατοίκους οι λαβόντες τον βαθμόν άριστα, εις δε τάς εχούσας 400-500 οι τον βαθμόν λίαν καλώς και εις τάς εχούσας ολιγώτερον των 400 μέχρις 150 κατοίκων οι τον βαθμόν καλώς.». Στο άρθρο 18 ορίζεται το ζήτημα της μισθοδοσίας και κατοικίας των γραμματιστών: «Μισθόν λαμβάνουσιν οι γραμματισταί 75 μέν δραχμάς οι έχοντες άριστα, 65 οι έχοντες λίαν καλώς και 55 οι έχοντες καλώς. Κατοικούσι δε πάντες ανεξόδως εν τοίς διδακτηρίοις, όπου τούτο είναι δυνατόν.».

Το 1899 κατατέθηκαν προς ψήφιση στη Βουλή από τον Αθανάσιο Ευταξία πέντε νομοσχέδια για την παιδεία («Περί δημοτικής εκπαιδεύσεως», «Περί διδασκαλείων των αρρένων», «Περί μέσης εκπαιδεύσεως», «Περί Πανεπιστημίου» και «Περί γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών αγώνων»). Ψηφίστηκε και έγινε νόμος του κράτους μόνο το τελευταίο, γνωστό ως νόμος ΒΚΧΑ΄ της 10^η Ιουλίου 1899 «Περί γυμναστικής και γυμναστικών και αθλητικών Αγώνων».

 

ΙΙ. Η δημοτική εκπαίδευση στη Φθιώτιδα

Το 1902 εκδόθηκε στην Αθήνα η «Επετηρίς της δημοτικής εκπαιδεύσεως» από τον εκδοτικό οίκο «Υιοί Ανέστη Κωνσταντινίδου» (Εικ.2). Η επετηρίδα δημοσιεύει στοιχεία για τη δημοτική εκπαίδευση εκείνης της εποχής.

Ως προς τη Φθιώτιδα η επετηρίδα παρέχει πληροφορίες για τα μέλη του εποπτικού συμβουλίου, τον αριθμό σχολείων και τα ονοματεπώνυμα των δημοδιδασκάλων, δημοδιδασκαλισσών, γραμματιστών και γραμματοδιδασκάλων που υπηρετούσαν στα σχολεία της δημοτικής εκπαίδευσης του νομού.

Ειδικότερα:

Α. Εποπτικό Συμβούλιο Δημοτικής Εκπαίδευσης

Αποτελείται από τους εξής:

Πρόεδρος: ο αιδεσιμότατος Οικονόμος κ.Ι.Μυλαρόπουλος πρόεδρος της Επισκοπικής επιτροπής.

Επιθεωρητής: Χ. Μάρας.

Μέλη: Β.Νικολαΐδης γυμνασιάρχης, Κ.Κελαϊδίνης, Ι.Γεωργιάδης.

Β. Αριθμός σχολείων

Ο αριθμός των σχολείων δημοτικής εκπαίδευσης, των εκπαιδευτικών και των μαθητών για το σχολικό έτος 1901-1902 στη Φθιώτιδα είναι:

Σχολεία αρρένων 63,

Σχολεία θηλέων 25,

Γραμματεία ή Γραμματοδιδασκαλεία 90,

Αριθμός μαθητών,

αρρένων 6.531,

θηλέων 1.388,

Αριθμός διδασκάλων 88,

Αριθμός διδασκαλισσών 30,

Αριθμός γραμματιστών 90.

Γ. Ονοματεπώνυμα δημοδιδασκάλων, δημοδιδασκαλισσών, γραμματιστών και γραμματοδιδασκάλων

Μετά το ονοματεπώνυμο περιγράφεται η θέση που κατέχει ο εκπαιδευτικός (π.χ. γραμματοδιδάσκαλος). Στα ονοματεπώνυμα χωρίς περιγραφή θέσης εννοείται δημοδιδάσκαλος ή δημοδιδασκάλισσα.

1) Δήμος Λαμιέων.

Λαμία

αρρένων:

Α΄: Ι. Λάζος, Χ. Δροσογιάννης, Ι. Ασβεστάς, Γ. Παπαθανασίου.

Β΄: Α. Μακρυναίος, Γ. Τσιμπούρης, Ν. Βαλατσός, Ι. Τσιότρας.

θηλέων:

Α΄: πλήρες Α. Πυργοπούλου, Β. Τσαούση, Α. Κόντου.

Β΄: Α. Τοπαλόγλου, Ειρ. Στεργίου, Α. Βαλσάμη.

Ιμίρμπεη (Ανθήλη)

αρρένων: Γ. Καρυοφύλλης, Κ. Παπαβασιλείου

θηλέων: κενό.

Μπεκή (Σταυρός) αρρένων: Θ. Γαρδίκης.

Δίβρη αρρένων: Δ. Αθανασίου.

Σαρμουσακλή (Ροδίτσα) αρρένων: Κ. Λαγός.

Δερβέν Φούρκα (Καλαμάκι) αρρένων: κενό.

Τσοπανλάτα (Λυγαριά) αρρένων: Στ. Αθανασίου.

Κόμμα αρρένων: Γ. Παπαθανασίου.

Καλύβια αρρένων: Α. Λιανός (γραμματοδιδάσκαλος).

2) Δήμος Φαλάρων.

Στυλίς

αρρένων: Ν. Ευθυμίου, Κ. Χορμόβας.

θηλέων: Μ. Κωνσταντίνου.

Λογγίτσιον αρρένων: Ηλ. Τσώκρας (γραμματιστής).

Νεράϊδα αρρένων: Γ. Τσιλιμάγκος (γραμματιστής).

Νίκοβα (Άνυδρο) αρρένων: Γ. Παπαγεωργίου (γραμματιστής).

Σπαρτιά αρρένων: κενό.

Αγία Μαρίνα αρρένων: Ν. Αναγνωστόπουλος (γραμματιστής).

3) Δήμος Κρεμαστής Λαρίσης.

Γαρδίκιον (Πελασγία)

αρρένων: Α. Παπασακελλίωνος.

θηλέων: Α. Παναγιωτοπούλου.

Ράχαις (Ράχες): Ι. Κόντος.

Μύλοι: Κ. Παπασταμούλης (γραμματιστής).

Σουβάλα (Βαθύκοιλο) αρρένων: Γ. Ζούκας (γραμματιστής).

4) Δήμος Πτελεατών.

Σούρπη

αρρένων: Γ. Λουκάς, Δ. Καντζούκης.

θηλέων: κενό.

Πτελεόν αρρένων: Δ. Γραμματίκας.

Άγιος Θεόδωρος αρρένων: κενό.

Χαμάκου (Αχίλλειο) αρρένων: Ηλ. Τσιλιμάγκος (γραμματιστής).

5) Δήμος Αμαλιαπόλεως.

Αμαλιάπολις

αρρένων: Ι. Θεοδοσίου.

θηλέων: Αικ. Τσαβελάκου.

6) Δήμος Σπερχειάδος.

Αγά (Σπερχειάδα)

αρρένων: Σ. Πιτσίκας, Ι. Δασκαλόπουλος.

θηλέων: Μ. Γελαδάκη.

Χαλίλι (Μεσοποταμία) αρρένων: Σ. Παπαγυαλιάς.

Παλαιοβράχα αρρένων: Κ. Αθανασόπουλος, Λ. Δούκας.

Μπρούφλιανη (Δίλοφο) αρρένων: Γ. Γεραντώνης.

Φτέρη αρρένων: Χ. Παναγιωτόπουλος.

Καμπιά αρρένων: Α. Αίσωπος (γραμματιστής).

Γυφτοχώριον (Καλλιθέα) αρρένων: Ι. Καρφής.

Κλωνίον αρρένων: Κ. Αναγνωστόπουλος (γραμματοδιδάσκαλος).

7) Δήμος Ομιλαίων.

Γαρδίκιον

αρρένων: Ι. Γαρδίκης, Οδ. Γαρδίκης.

θηλέων: κενό.

Σέλιανη (Μάρμαρα) αρρένων: Κ. Παπανικολάου.

Κυριακοχώριον αρρένων: Ηλ. Αποστολόπουλος.

Αργύρια αρρένων: Γ. Μαλούκος (γραμματιστής).

Κολοκυνθιά αρρένων: Α. Παπαχρήστου (γραμματιστής).

Στάγια (Πλάτανος) αρρένων: Γ. Παπαστάμου (γραμματιστής).

8) Δήμος Υπάτης.

Υπάτη

αρρένων: Α. Βασακάρης, Δ.. Σκούρας.

θηλέων: κενό.

Μεξιάται

αρρένων: Ε. Ξηροτύρης.

θηλέων: Π. Θεοδώρου.

Λάλα (Ροδωνιά) αρρένων: Χ. Οικονομόπουλος.

Νεοχώριον αρρένων: Π. Πανέτσος.

Καστανιά αρρένων: Ν. Μαλούκος (γραμματιστής).

Λιάσκοβο (Μεσοχώρι) αρρένων: Κ. Λουκόπουλος (γραμματιστής).

Χομίργιανη (εδώθε) (Δάφνη) αρρένων: κενό.

Χομίργιανη (πέρα) (Ανατολή) αρρένων: Ι. Κοτσόβολος.

Συκά αρρένων: Γ. Ξηροτύρης (γραμματιστής).

Σμόκοβον (Πύργος) αρρένων: ΗΛ. Ρούσκας (γραμματιστής).

Μάντετση (Περιστέρι) αρρένων: Ι. Γιαχτύπης (γραμματιστής).

Λυχνό αρρένων: Ν. Κεφαλάς (γραμματιστής).

Βασιλικά αρρένων: Σ. Κατσογιαννόπουλος (γραμματιστής).

9) Δήμος Ηρακλειωτών.

Μοσχοχώριον

αρρένων: Δ. Σπέντζος.

θηλέων: κενό.

Παύλιανη (μάλλον αρρένων, δεν διευκρινίζεται): Θ. Κοντομήτρος.

Κομποτάδες

αρρένων: Ι. Ανδρικόπουλος.

θηλέων: Ελ. Χαλκιοπούλου.

Γαρδικάκιον (Οίτη) αρρένων: Λ. Μαράζης (γραμματιστής).

Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια) αρρένων: κενό.

Δρακοσπηλιά (Θερμοπύλες) αρρένων: κενό.

Ελευθεροχώριον αρρένων: Ι. Μάρος (γραμματιστής).

Φρατζή αρρένων: Γ. Λιάκος (γραμματιστής).

Μωροκοβινίκος (Προκοβενίκος, σήμερα Σκαμνός) αρρένων: κενό.

Δύο Βουνά αρρένων: κενό.

Αλπόσπιτα (Αλεπόσπιτα) αρρένων: Α. Τσιγαρίδας (γραμματιστής).

10) Δήμος Μακρακώμης.

Βαρυμπόπη (Μακρακώμη)

αρρένων: Ηλ. Ζωητός.

θηλέων: κενό.

Ροβολιάριον αρρένων: Κ. Μητσάκης.

Γιαννιτσού αρρένων: Π. Γιωτόπουλος, Λ. Πολυμερόπουλος, Ι. Ξηροτύρης.

Τσούκα αρρένων: Ηλ. Αποστολόπουλος.

Γραμμένη Ράχη (Γραμμένη) αρρένων: Σ. Κατσανός.

Μάκρυση (Μάκρη) αρρένων: Κ. Αναγνωστόπουλος (γραμματιστής).

Λιτόσελον αρρένων: Γ. Παπανικολάου (γραμματιστής).

Σκορλιά (Πτελέα) αρρένων: Γ. Λιανός (γραμματιστής).

Αρχάνιον αρρένων: Α. Παπαποστόλου (γραμματιστής).

Πλατύστομον αρρένων: Δ. Δημητρέσας (γραμματιστής).

Ασβέστης αρρένων: Κ. Πανέτζος (γραμματιστής).

11) Δήμος Παραχελωϊτών.

Λιανοκλάδιον

αρρένων: Κ. Κατσόγιαννος.

θηλέων: Α. Χρίστου.

Στύρφακα αρρένων: Θ. Λάμπρου.

Δερβέν Καρυά (Μοσχοκαρυά) αρρένων: κενό.

Αμούριον αρρένων: Ν. Νικολαΐδης (γραμματοδιδάσκαλος).

Κούρνοβον (Τρίλοφο) αρρένων: Ι. Παπακωνσταντίνου (γραμματιστή).

12) Δήμος Τυμφρηστού.

Μεσαία ή Μεγάλη Κάψη αρρένων: Δ. Παπακωνσταντίνου.

Πουγγάκια αρρένων: Κ. Παναγιωτόπουλος.

Ζιώψη (Ασπρόκαμπος) αρρένων: Γ. Θεοδοσόπουλος.

Συμιανή (Ζημιανή, σήμερα Δίκαστρο) αρρένων: Δ. Κυριακόπουλος.

Κανάλια αρρένων: Δ. Καλέντζος (γραμματιστής).

Κάψη Πέρα αρρένων: Ε. Πολυχρονόπουλος (γραμματιστής).

Μαυρίλον αρρένων: Χ. Αναστασόπουλος (γραμματιστής).

Μερκάς αρρένων: Α. Παπαγεωργίου (γραμματιστής).

Περίλευτον (Περίβλεπτο) αρρένων: Γ. Παππαδημητρίου (γραμματιστής).

Παλαιόκαστρον αρρένων: Ν. Βορτσέλας (γραμματιστής).

Πιτσιωτά αρρένων: Α. Ζορμπάς (γραμματιστής).

Νεοχώριον αρρένων: Γ. Τσιούτρας (γραμματιστής).

Λευκάς αρρένων: Δ. Κλεφτοδήμος (γραμματιστής).

13) Δήμος Αταλάντης.

Αταλάντη

αρρένων: Ν. Μολότσος.

θηλέων: Μ. Μυρίζου.

Ζέλιον αρρένων: Γ. Λάμπρου.

Έξαρχος αρρένων: Ε. Γραβάνης (γραμματιστής).

Καλαπόδιον αρρένων: Γ. Αναγνώστου (γραμματιστής).

Κολάκα (Κυρτώνη) αρρένων: κενό.

Σκεντέραγας (Μεγαπλάτανος) αρρένων: κενό.

14) Δήμος Λαρύμνης.

Μαρτίνον

αρρένων: Δ. Παλασάντζας.

θηλέων: κενό.

Μαλεσίνα

αρρένων: κενό.

θηλέων: Α. Χριστακοπούλου.

Τραγάνα αρρένων: Κ. Λάϊος.

Παύλος αρρένων: Ν. Γκριτζελής.

Καστρί αρρένων: κενό.

Μάζιον αρρένων: ΗΛ. Φραγκάκης (γραμματοδιδάσκαλος).

15) Δήμος Δαφνησίων.

Λειβανάταις

αρρένων: Ν. Αναγνωστόπουλος, Κ. Θεοδοσίου.

θηλέων: Ε. Καλλιπολίτου.

Άγιος Κωνσταντίνος αρρένων: Α. Παπαναστάσης (γραμματιστής).

Αρκίτσα αρρένων: Α. Κοτσιάνης (γραμματιστής).

Αγνάντη αρρένων: Γ. Κωστορίζος (γραμματιστής).

Γολέμιον αρρένων: κενό.

16) Δήμος Τιθορέας.

Βελίτσα (Τιθορέα)

αρρένων: Ι. Ζέρβας, Κ. Παναγόπουλος.

θηλέων: Μ. Στρατηγοπούλου.

Μόδιον αρρένων: Γ. Παπαργυρόπουλος.

Κηφισσοχώριον (Κάτω Τιθορέα) αρρένων: Α. Γεροσταθόπουλος (γραμματιστής).

Αγία Μαρίνα αρρένων: Ι. Θεοδώρου (γραμματιστής).

17) Δήμος Θρονίου.

Καρυά αρρένων: Α. Τριανταφύλλου.

Ριγγίνιον αρρένων: Ν. Μαμαλέτος.

Δερβισάδα (Άγιος Σεραφείμ) αρρένων: Ν. Παπαμιλτιάδης (γραμματιστής).

Καινούργιον αρρένων: Γ. Κορκόβελος (γραμματιστής).

Κόμνηνα (Κόμνινα) αρρένων: Τ. Παπαϊωάννου (γραμματιστής).

18) Δήμος Θερμοπυλών.

Μώλος

αρρένων: Γ. Περγαντής, Π. Σακελλαρόπουλος.

θηλέων: κενό.

Μενδενίτσα

αρρένων: Κ. Ακρίδας.

θηλέων: Σ. Ψύλλα.

Αγία Τριάδα αρρένων: Λ. Δρούκαλης (γραμματιστής).

Κατμάτα (Ανάβρα) αρρένων: κενό.

Άντερας (Σκάρφεια) αρρένων: Σ. Αυγερινάκος (γραμματιστής).

Ρεντζάριον (μάλλον Ρεγγίνι) αρρένων: Ηλ. Δροσόπουλος (γραμματιστής).

Λιαπάτα (Άγιος Χαράλαμπος) αρρένων: κενό.

19) Δήμος Δρυμίας.

Δαδίον (Αμφίκλεια)

αρρένων: Ε. Στρογγύλης, Δ. Κονταξής, Δ. Αγγέλης, Γ. Κοτρίδης.

θηλέων: Α. Λεντούδη, Λ. Μεσσήνη.

Γλουνίτσα (Δρυμαία) αρρένων: Α. Δρίβας.

Ξυλικοί αρρένων: Κ. Χαντζής (γραμματιστής).

Δερνίτσα (Τιθρόνιο) αρρένων: κενό.

20) Δήμος Ελατείας.

Δραχμάνιον (Ελάτεια)

αρρένων: Ηλ. Καράμπελας, Ι. Παππάς.

θηλέων: Μ. Χαραλαμποπούλου.

Μπισχένιον (Παρόρι) αρρένων: Γ. Παπαδημητρίου.

Μάνεσι (Λευκοχώρι) αρρένων: Κ. Οικονόμου (γραμματιστής).

Μπέλεσι (Ανθοχώρι) αρρένων: κενό.

Σφάκα αρρένων: Ι. Παπαθανασίου (γραμματιστής).

21) Δήμος Νέας Πέλλης.

Άνω Πέλλη: Β. Ξενιά. (;)

22) Δήμος Θαυμακού.

Δομοκός

αρρένων: Χ. Τσουτσουλόπουλος, Δ. Παππάζογλους.

θηλέων: Μ. Δημητρίου.

Μπεκερλέρ (είναι το Μπεκριλέρ, οικισμός που καταργήθηκε το 1928) αρρένων: Θ. Αγγελόπουλος.

Αγόριανη αρρένων: Α. Μπινιάρης.

Σκάρμιτσα (Θαυμακός) αρρένων: κενό.

Βελεσιώται αρρένων: κενό.

Πουρνάρι αρρένων: Α. Σάββας.

Καρατζόλι (Αχλαδιά) αρρένων: κενό.

Βούζι αρρένων: Α. Κολοφωτιάς (γραμματιστής).

Λεύκα αρρένων: κενό.

Τσιατμά (Πετρωτό) αρρένων: Ι. Παγουρόπουλος (γραμματιστής).

Γιαρακλί αρρένων: κενό.

Γκαρόμπα (Γιακαρόμπα, σήμερα Αγραπιδιά) αρρένων: κενό.

Βαρδαλή αρρένων: κενό.

Τσουφλάρι (Σοφιάδα) αρρένων: κενό.

23) Δήμος Μελιταίας.

Αβαρίτσα (Μελιταία) αρρένων: κενό.

Παλαμάς αρρένων: κενό.

Χελιαδού (Φιλιαδώνα) αρρένων: Στ. Αθανασίου.

Νεοχώριον αρρένων: κενό.

Δραμάλα (Μακρολίβαδο) αρρένων: κενό.

Μαντασιά αρρένων: κενό.

24) Δήμος Ξυνιάδος.

Ομβριακή

αρρένων: Γ. Λεκατσάς.

θηλέων: Π. Πολυμέρου.

Δαουκλή (Ξυνιάδα) αρρένων: κενό.

Δερελή (Περιβόλι) αρρένων: κενό.

 

 

ΕΙΚΟΝΕΣ

α

β

γ

δ

ε

στ

ζ

η

θ

ι

Εικ.1. Ο νόμος ΒΤΜΘ΄ της 3ης Σεπτεμβρίου 1895 «Περί της στοιχειώδους ή δημοτικής εκπαιδεύσεως» (πηγή: Εθνικό τυπογραφείο).

 

Εικ.2. Το εξώφυλλο του βιβλίου «Επετηρίς της δημοτικής εκπαιδεύσεως» (πηγή: Ψηφιοθήκη ΑΠΘ/Ψηφιακές συλλογές).

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γ. Μπουκουβάλα, Επετηρίς της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, Έτος Α΄ (1901-1902), Εν Αθήναις 1902, σελίδες 416-420.

2. Ηλίας Χρ. Δήμος, Η βασική εκπαίδευση στο νομό Αττικής την περίοδο 1897-1922 (Διδακτορική διατριβή), Ιωάννινα 2010.

3. Γεώργιος Δ. Μούρτζης, Η βασική εκπαίδευση στο Αίγιο (1895-1913) (Διδακτορική διατριβή), Ιωάννινα 2008.

 

 

 

 

«Ἡ Φθιῶτις και αἱ Ἱστορικαί αὐτῆς ἀναμνήσεις» του Παναγιώτη Σούτσου (1806-1868)

  

Εικ.1. Ο Παναγιώτης Σούτσος (1806-1868). (Πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το 1852 δημοσιεύθηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα «ΑΙΩΝ» ταξιδιωτικό λογοτεχνικό κείμενο για τη Φθιώτιδα με τίτλο «Ἡ Φθιῶτις και αἱ Ἱστορικαί αὐτῆς ἀναμνήσεις». Γράφηκε από τον Φαναριώτη πεζογράφο και ποιητή Παναγιώτη Σούτσο (Εικ.1) στις 27 Σεπτεμβρίου 1852, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Υπάτη.

Ο Παναγιώτης Σούτσος ξεκίνησε το ταξίδι του από την Αθήνα με προορισμό τη Φθιώτιδα στις 19 Ιουνίου 1852. Κατέβηκε στον Πειραιά, από όπου απέπλευσε με γαλλικό πυρόσκαφο, όπως ονομαζόταν αρχικά τα ατμόπλοια, για τη Χαλκίδα. Εκεί έφτασε λίγο πριν νυχτώσει. Στις 21 Ιουνίου, μετά τη δύση του ηλίου, αναχώρησε με ένα μικρό ελληνικό πλοίο από τη Χαλκίδα για τη Στυλίδα. Το πρωΐ, με την ανατολή ηλίου, έφτασαν στα Πολιτικά Ευβοίας, 24 χιλιόμετρα βόρεια της Χαλκίδας. Λόγω της παύσης του ανέμου, το πλοίο ελλιμενίσθηκε. Οι επιβάτες του πέρασαν όλη την ημέρα τους σε σκιά ελάτου, όπου υπήρχε πηγή νερού. Εκεί εμφανίστηκε ένας βοσκός της περιοχής, απόφοιτος Σχολαρχείου. Τους πρόσφερε γάλα και ρώτησε τον Σούτσο για το φλέγον θρησκευτικό ζήτημα της εποχής εκείνης: την απόφαση έκδοσης Πατριαρχικού Τόμου του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την παραχώρηση του αυτοκεφάλου στην Εκκλησία της Ελλάδος.

Το μεσημέρι της επόμενης ημέρας το πλοίο πέρασε κάτω από το όρος Καντήλι. Λόγω του ισχυρού κυματισμού της θάλασσας έσπασε το πηδάλιο του ιστιοφόρου. Ευτυχώς ο άνεμος έσπρωξε το πλοίο προς τον Μαλιακό κόλπο, αφού πέρασε εμπρός από τη Λίμνη, τις Ροβιές, την Αιδηψό και τα Λιχαδονήσια. Με την είσοδο του πλοίου στο Μαλιακό κόλπο φάνηκαν η Αγία Μαρίνα, ο Αχινός και το Δρέπανο. Αντικρύζοντας την Κρεμαστή Λάρισσα (σήμερα Πελασγία), πατρίδα του Αχιλλέα, ο Σούτσος ενθουσιασμένος παραθέτει ομηρικούς στίχους που υποδηλώνουν τον πλούτο της ομηρικής Φθίας:

«οὐ γὰρ πώποτ’ ἐμὰς βοῦς ἤλασαν οὐδὲ μὲν ἵππους,

οὐδέ ποτ’ ἐν Φθίῃ ἐριβώλακι βωτιανείρῃ

καρπὸν ἐδηλήσαντ’, ἐπεὶ ἦ μάλα πολλὰ μεταξὺ

οὔρεά τε σκιόεντα θάλασσά τε ἠχήεσσα·»

(Ομήρου Ιλιάδα, Ραμψωδία Α, στίχοι 154-157).

δηλαδή

«τα βόδια μήτε τ’ άλογα δεν βγήκαν να μου πάρουν

μήτε στην μεγαλόσβολην, την ανδροθρέπτραν Φθίαν

ποτέ μου εβλάψαν τους καρπούς, ότ’ είναι ανάμεσόν μας

όρη κατάσκια πολλά και πέλαγ’ αγριεμένα·»

(Μετάφραση Ιακώβου Πολυλά).

Με τη φαντασία του μεταφέρεται στα χρόνια που βασιλιάς των Μυρμιδόνων στην ανατολική Φθία ήταν ο Πηλέας. Στο ανάκτορό του ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος εκπαιδευόταν από τον κένταυρο Χείρωνα και τον Φοίνικα. Η Θέτις, σύζυγος του Πηλέα, έβγαινε από τις αμμώδεις ακτές της Αμαλιάπολης αγκαλιάζοντας το νήπιο Αχιλλέα.

Το πλοίο έφτασε στη Στυλίδα. Ο Σούτσος κατεβαίνοντας στη Στυλίδα παραθέτει και πάλι άλλον ομηρικό στίχο για τη Φθία:

«Φθίην δ᾽ ἐξικόμην ἐριβώλακα μητέρα μήλων»

(Ομήρου Ιλιάδα, Ραμψωδία Ι, στίχος 479).

δηλαδή

«κι έφθασα στην καλόσβωλον, την αρνοθρόφον Φθίαν·»

(Μετάφραση Ιακώβου Πολυλά).

Στη Στυλίδα διανυκτέρευσε σε ξενοδοχείο κοντά στην ακτή. Την αυγή έφιππος, αντικρίζοντας απέναντι τις Θερμοπύλες, ξεκίνησε την πορεία του. Συνάντησε ένας οροφύλακα με μικρό μαύρο γένι κι ένα μακρύ μαχαίρι κρεμασμένο στο πλευρό του. Πλησιάζοντας τον ρώτησε «Αι Θερμοπύλαι αύται;». Αυτός, επειδή δεν εγνώριζε, του απάντησε «Αδ’ εκεί η Αλαμάνα».

Εκφράζοντας σεβασμό ο Σούτσος κατέβηκε από το άλογο. Στη μνήμη των νεκρών των Θερμοπυλών παραθέτει στίχους από τον ελεγειακό ποιητή Καλλίνο:

«Τιμῆέν τε γάρ ἐστι καὶ ἀγλαὸν ἀνδρὶ μάχεσθαι

γῆς πέρι καὶ παίδων κουριδίης τ᾽ ἀλόχου»

(Καλλίνος, απόσπασμα 1 west, στίχοι 6-7).

δηλαδή

«Είναι τιμή κι είναι χαρά στο παλικάρι η μάχη

για την πατρίδα, την καλή γυναίκα, τα παιδιά.»

Αναφέρει την ύπαρξη του χωριού Ελευθεροχώρι, κοντά στις Θερμοπύλες. Εκεί υποστηρίζει ότι ιδρύθηκε το Αμφικτυονικό συνέδριο από το βασιλιά των Θερμοπυλών Αμφικτύονα για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των ελληνικών πόλεων-κρατών.

Φτάνοντας στη Λαμία περιγράφει τη φθιωτική κοιλάδα: ορίζεται από τα όρη Οίτη, Όθρυς και δυτικά από τον Τυμφρηστό. Κατά μήκος μπορεί να τη διασχίσει κάποιος σε δεκατέσσερεις ώρες και κατά πλάτος σε δύο. Διασχίζεται από τον Σπερχειό, ο οποίος δέχεται τα νερά των ποταμών Ίναχου (Βίστριζα) και του Μέλανα (Μαυρονέρι). Παράγει σίτο, αραβόσιτο, σουσάμι, μετάξι, βαμβάκι, καπνό, κ.ά.. Δύο φορές το χρόνο διασχίζουν την κοιλάδα σαράντα χιλιάδες βοσκοί μετακινούμενοι από την Πίνδο, τον Όλυμπο και την Όσσα προς την τότε ελεύθερη Ελλάδα.

Ο Σούτσος προτρέπει τη κυβέρνηση για την εκτέλεση έργων στη Φθιώτιδα, όπως τη δημιουργία θαλάσσιας συγκοινωνίας με την Εύβοια και την Αττική, την κατασκευή δρόμου από τη Στυλίδα έως τους πρόποδες του Τυμφρηστού, την προσπάθεια μετατροπής του Σπερχειού ποταμού σε πλεύσιμο και τη δημιουργία δανειστικής υποτράπεζας, όπως υπήρχε στη Σύρο και την Πάτρα. Προτρέπει και σε προσπάθεια καταπολέμησης της ληστείας, επειδή διαπιστώνει ότι στην περιοχή επικρατεί η παρανομία και η αδιαφορία για την αποτελεσματική φύλαξη των συνόρων.

Στη Λαμία διέμεινε επτά ημέρες. Με το φίλο του Τασίκο ανέβαιναν το απόγευμα στην Ταράτσα. Ο Τασίκος μάλλον είναι ο μετέπειτα διορισμένος δήμαρχος Λαμίας Κυριακός Τασσίκας (1854-1857). Από την Ταράτσα ο Σούτσος απολάμβανε τη θέα προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, αναφερόμενος και πάλι στην ιστορία και μυθολογία της περιοχής. Προς νότο, ο Παρνασσός θυμίζει τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα και τη δημιουργία του γένους των Ελλήνων. Από τον Δευκαλίωνα προήλθαν οι «εϋκνήμιδες και πελώριοι Φθιώται» και από τη γυναίκα του την Πύρρα «αι καλλιπάρειοι παρθένοι των», όπως γράφει. Προς βορρά, η λίμνη Βοιβηΐς και η Αντίνισσα. Στην Αντίνισσα το καλοκαίρι του 1852 ανακαλύφθηκαν απολιθωμένα μαστόδοντα. Ο Σούτσος αναφέρει το γεγονός ως απόδειξη της προϊστορίας της περιοχής (βλέπε την ανάρτηση: Παλαιοντολογικά ευρήματα στην περιοχή της Όθρυος το 1852). Προς ανατολάς, η Ιωλκός υπενθυμίζει την αργοναυτική εκστρατεία. Προς δυσμάς, η Οίτη θυμίζει τον Ηρακλή και το τέλος του. Μετά την Ταράτσα ο Σούτσος κατέβηκε στη Λαμία και στο κείμενό του θυμίζει τον ηρωϊκό θάνατο του Αθανασίου Διάκου.

Ένα απόγευμα μετέβη στην Υπάτη, διανύοντας τον ίδιο δρόμο που διήνυσε και ο αρχαίος σατιρικός συγγραφέας Λουκιανός. Εκεί παρέμεινε λίγους μήνες. Ο Σούτσος μαρτυρεί την διάσωση αρχαίων τάφων κοντά στον στρατώνα της Υπάτης, το σημερινό Βυζαντινό μουσείο Φθιώτιδας. Μάλιστα, ποιητική αδεία, αποδίδει τούς τάφους σε ανθρώπους που οι περίφημες μάγισσες της περιοχής «απελίθουν ... ή μετεμόρφουν εις ζώα».

Στον επίλογο του ύμνου του για τη Φθιώτιδα αναφέρει «Η Φθιώτις, κατά τάς ιστορικάς αναμνήσεις, εξισούται προς τάς Αθήνας και υπερτερεί την Σπάρτην».

 

Το κείμενο, όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΑΙΩΝ», έχει ως εξής:

«Η Φθιώτις

Και αι Ιστορικαί αυτής αναμνήσεις.

Την πρωΐαν της 19 Ιουνίου αποχαιρετών τάς Αθήνας, διήλθον την μέχρι Φαλήρου οδόν, ισοπεδωθείσαν και υπό δένδρων σκιαζομένην σήμερον δαπάνη γενναία της φιλοτίμου Βασιλίσσης Αμαλίας. Επιστρέψας δε, διέβην τάς οδούς της πόλεως, εις άς ο σφυρός ηκούετο ανυψών οικίας καλλιστέγους, και η καθαριότης και η τάξις σιγαλέαι εισήρχοντο, χειραγωγούμεναι υπό του φιλοκάλου Δημάρχου Κ. Κόνιαρη.

Οποία κόνις με περιέζωσε μέχρι Πειραιώς! Ο Πάρνης, ο Λυκαβητός και τα πλησίον όρη, ως φαίνεται, εξύρισαν την δασώδη κόμη των, και το χώμα των σύμπαν απέρριψαν επί της πόλεως και κατεκάλυψαν την αισχύνην αυτής, ότε την είδον δούλην των Οθωμανών.

Φύλαξ της Αττικής κατά την οδόν παρέστη ενώπιόν μου ο Γεώργιος Καραΐσκος. Εις μνημείον ταπεινόν κείται, καθώς κατά την αυτήν γήν εις ταπεινοτέραν πέτραν αγνωστότερος κείται και ο Μαραθώνιος Μιλτιάδης. Επέβην εις το Γαλλικόν πυρόσκαφον, όθεν απεχαιρέτησα και τούς δύω άλλους φρουρούς του Αττικού πελάγους, Θεμιστοκλήν τον Αθηναίον και Μιαούλην τον Υδραίον, εις τον αυτόν αγκώνα κειμένους.

Δύοντος του ηλίου, έπλεον προς την Χαλκίδα. Το πολύχνιον αυτό παριστά ένα των νύν Οθωμανών φορούντα έξωθεν Ευρωπαϊκόν επενδύτην. Οδοί, οικίαι, ναοί, τα πάντα της πόλεως έσω διαμένουσιν Οθωμανικά. Ουδεμία δε πρόνοια Κυβερνητική ουδαμού αναφαίνεται. Νομάρχαι ήλθον, είδον, έφυγον και ουδέν έπραξαν. Φρούραρχός τις φυλέλλην μόνος αφ’ εαυτού και διά της χειρός των καταδίκων ισοπέδωσε και κατεκόσμησε την μόνην πλατείαν της πόλεως.

Ώραν ολόκληρον επέβλεψα από της γεφύρας τον πορθμόν και την άμπωτιν και την παλίρροιαν. Δαπάνη μικρά εξαρκεί προς διόρυξιν του προθμού και προς ασφαλή οδοιπορίαν διά του Ευβοϊκού πελάγους πεντακισχιλίων πλοίων κινδυνευόντων καθ’ έκαστον έτος παρά τον Καφηρέα. Αλλ’ ουδείς των εν Ευρώπη και Ασία πολυταλάντων ομογενών αναλαμβάνει την επικερδή ταύτην επιχείρησιν.

Κατά την εσπέραν της 21 Ιουνίου επιβάς εις Ελληνικόν πλοιάριον, έπλεον προς την Στυλίδα. Το σκαφίδιον αυτόν σχίζον την φωσφορώδη θάλασσαν υπό το φέγγος της Σελήνης, υπενθύμιζέ μοι τον Ελληνικόν αγώνα, την απλότητα και τάς δεινοπαθείας αυτού.

Ποία η πέριξ ακινησία της Ελλάδος!... Πόσας όμως κινήσεις και περιστροφάς ημών εις ταύτα τα πελάγη και τα όρη, υπέρ της αναστάσεως του έθνους, εφώτισεν η αυτή Σελήνη!.. Πόσους στεναγμούς ημών αγωνιζομένων ή ασθενούντων επεκάλυψεν ο ρόχθος της αυτής θαλάσσης! Και οι τοσούτοι γνώριμοι και συναγωνισταί ημών τί έγινον!... Και οι τοιούτοι αγώνες ημών προς τί έγινον!...

Είδομεν τον Ήλιον ανατέλλοντα κατά τα Πολιτικά της Ευβοίας. Επειδή δε ουδεμία έπνεεν αύρα, ελλιμενίσθημεν και διημερεύσαμεν υπό σκιεράν και ψιθυρίζουσαν έλατον, όπου ύδωρ κρηναίον εμέλιζε, βοσκός δε τις έδωκέ μοι

Αίγα διδυμότοκον ες τρίς αμέλξαι.

Το δε παράδοξον! Ο βοσκός χρηματίσας μαθητής Ελληνικού Σχολείου, εγνώριζε την αρχαιοτέραν Ελληνικήν γλώσσαν και με ηρώτα, περί τίνος; περί του πολυκρότου θρησκευτικού ζητήματος... Εις την Ελλάδα οι ποιμένες αναμιγνύονται εις τα δημόσια, ως αν ήσαν Υπουργοί, και πολλάκις κατώτεροι και των ποιμένων εις την παιδείαν εισί των Υπουργών!

Την νύκτα του ανέμου πνεύσαντος αντιπρώρου, μόλις την μεσημβρίαν της επιούσης επλέομεν υπό το Κανδύλιον όρος, όπου, της θαλάσσης παφλαζούσης, συνετρίβη το πηδάλιον του σκάφους και κίνδυνος επήλθε, μη πίωμεν το αλμυρόν ύδωρ. Μετά ταύτα πρυμνήσιον πνεύμα εφύσησε και παρηλλάττομεν ταχέως την Λίμνην της Ροβιάς, την Αιδηψώ και τάς Λιχάδας νήσους. Εισελθόντες δε εις τον Μαλιακόν κόλπον, είχομεν απέναντι την Αγίαν Μαρίναν, τον Εχινόν και το Δράπανον.

Αλλ’ ότε μακρόθεν είδον την Κρεμαστήν Λάρισσαν, πατρίδα του Αχιλλέως, εξανέστην, και τούς λόγους εκείνου περί της Φθίας ανεφώνησα ενθουσιωδώς·

»Ου γάρ πώποτ’ εμάς βούς ήλασαν ουδέ μέν ίππους,

»Ουδέποτ’ εν Φθίη εριβώλακι βοτιανείρη

»Καρπόν εδηλήσαντ’ επειή μάλα πολλά μεταξύ

»Ούρεά τε σκιόεντα θάλασσά τε ηχήεσσα.

Και η φαντασία με ανήγαγεν εις τούς χρόνους, ότε ο Αιακίδης Πηλεύς εβασίλευσεν εις την Ανατολικήν Φθίαν και ήρχε των Μυρμιδόνων· ότε εις τον οίκον του Πηλέως ο Χείρων και ο Φοίνιξ εξεπαίδευον τον Αχιλλέα μετά του Πατρόκλου· ότε η μήτηρ του ήρωος του Τρωϊκού πολέμου, η θεά Θέτις ανέδυεν εκ της πολιάς θαλάσσης, ως ομίχλη, και ήρχετο εις τάς ψαμμώδεις ακτάς της Αμαλιαπόλεως, και τον υιόν της νήπιον ενηγκαλίζετο.

Εξελθών δε εις την Στηλίδα εφώνησα,

Φθίην δ’ εξικόμην εριβώλακα μητέρα μήλων.

Διανυκτέρευσα εις ξενοδοχείον κείμενον παρά την ακτήν. Αλλ’ άμα κροκόπεπλος ήλθεν αυγή, έφιππος προέβην εις χώραν εύφορον και περίρρυτον, όπου πάν δένδρον έχει την αηδόνα του, πάσα κοιλάς το ποίμνιόν της και πάν όρος τα περίχρυσα νέφη του. Οποίον θέαμα! Αι Θερμοπύλαι!...

Επί γηλοφίσκου εκάθητό τις Οροφύλαξ, φέρων μικρόν και μελανόν το γένειον και κρεμαμένην εις το πλευρόν την μάχαιραν. Μακρόθεν ιδών αυτόν, ενόμισα, ότι τον υπό του Γάλλου Δαυΐδ έβλεπον εικονισθέντα Λεωνίδαν. Αλλ’, ότε πλησιάσας τον ηρώτησα «Αι Θερμοπύλαι αύται;» ουδέ την μεγάλην και αρχαίαν ηχώ του ονόματος αυτού εγνώριζε και ειπέ μοι «Αδ’ εκεί η Αλαμάνα».

Κατέβην από του ίππου και ησπάσθην δίς και τρίς την γήν. Φοβούμενος δε, μη της Σπάρτης οι Τριακόσιοι δυσχερώς κατανοήσωσι την νεωτέραν των Ελλήνων γλώσσαν, ή κρίνωσιν ανάξιον εαυτών το συνδιαλέγεσθαι μετά των ζώντων ημών, ανέκραξα προς αυτούς,

Τιμήεν εστί και αγλαόν ανδράσι μάχεσθαι

Γής πέρι και παίδων, κουριδίης τ’ αλόχου.

Αισθάνθην δε τότε σειόμενον το έδαφος, και φεύγων ήκουον υπό την γήν φωνάς διακεκομμένας των αιχμητών της Σπάρτης, οίον «τάν Σπάρταν, τάν Ελλάδα· άμες ποτ’ ήμες, άμες γ’ εμές.»

Περί τάς Θερμοπύλας κείται χωρίδιόν τι, καλούμενον Ελευθεροχώριον, όπου και τοίχος αρχαίος και τινες επιγραφαί σώζονται. Εκεί καθιδρυθέν υπό του Αμφικτύονος το Αμφικτυονικόν συνέδριον, εδίκαζε τάς έριδας των Ελληνικών χωρών και συνείχε την Ελλάδα διά συμμαχίας αδιαρρήκτου. Ούτως η Φθία πρώτη επενόησε την συμμαχικήν δημοκρατίαν, εις ήν τοσούτον η Αρκτώα Αμερική επαίρεται! και πρώτη εφεύρε την Παραστατικήν πολιτείαν του Συντάγματος, εις ήν τοσούτον η Αγγλία εναβρύνεται!...

Εκείθεν προέβην εις την Λαμίαν. Πόσον χλοερά και θάλλουσα η μεταξύ των δύω ορέων Οίτης και Όθρυος αυτή κοιλάς, αρχομένη μέν από των Θερμοπυλών, τελευτώσα δε εις τους πρόποδας του Τυμφρηστού! κοιλάς δεκατετράωρος το μήκος και δίωρος το πλάτος! αληθώς εριβώλαξ και αληθώς βοτιάνειρα, κατά τον Όμηρον!

Ταύτην διαβρέχει ο ελαιόρρους Σπερχειός, καταβαίνων από του Τυμφρηστού, δεξιόθεν μέν και αριστερόθεν δεχόμενος τον Ίναχον, τον Μέλαντα και πολλούς γοργοποτάμους και χειμάρρους, πίπτων δε εις τάς αγκάλας του Μαλιακού. Η Μεσοποταμία αύτη γή, δυναμένη εκθρέψαι ήμισυ εκατομμύριον Ελλήνων, διακόπτεται εις μεγάλα κτήματα, και εις ολίγιστους ανήκει, και διατρέφει ολίγιστον λαόν· παράγει δε αφθόνως και σίτον και αραβόσιτον και σίσαμον και ορύζιον και μετάξην και βαμβάκιον και νικοτιανήν και πολλά έτερα τιμαλφή προϊόντα. Αυτήν δε την κοιλάδα Οροφύλακες της Ελλάδος φρουρούσι, κείμενοι παρά τάς δύω εισόδους της, εντεύθεν ο Λεωνίδας της Σπάρτης, εκείθεν ο Βότσαρης του Σουλίου. Έχουσι δε αμφότεροι τον Τυμφρηστόν κώλυμα της νυκτερινής αυτών συνδιαλέξεως.

Διά ταύτης της Κοιλάδος διέρχονται δίς το έτος τεσσαράκοντα χιλιάδες βοσκών, οδηγούντες αναρίθμητα ποίμνια· καταβαίνοντες δε από του Πίνδου και του Ολύμπου και της Όσσης, και εις την ελευθέραν Ελλάδα πορευόμενοι, και πάλιν επανερχόμενοι εκείθεν διά της αυτής κοιλάδος, φέρουσι δίς καθ’ έκαστον έτος τους ασπασμούς του γένους προς το έθνος και του έθνους προς το γένος.

Υποθέσατε εις την Ελλάδα Υπουργείον προσχεδιάσαν το πρόγραμμα της αναγεννήσεώς της, και εν ενότητι και ευθύτητι ενεργούν· υποθέσατε, ότι αυτό συνιστάμενον εξ ανδρών, ευφυών απάντων, στρέφει τους οφθαλμούς του και προς την Φθιώτιδα, και πραγματοποιεί την διόρυξιν του πορθμού της Ευρίπου και συνενοί δι’ ατμοπλοίων την Φθίαν μετά της Ευβοίας και Αττικής, φέρει δε εις πέρας την ολιγοδάπανον οδοποιΐαν από Στηλίδος μέχρις ακρωρείας του Τυμφρηστού, ή καθιστά ευκόλως πλεύσιμον τον Σπερχειόν, και συνιστά υποτράπεζαν δανειστικήν, οία υπάρχει εις Σύρον και εις Πάτρας· διά δε της ενόπλου ενεστώσης δυνάμεως και των διπλωματικών εγγράφων περιορίζει τούς οργανιστάς της ληστείας Οθωμανούς, και συγχωνεύον τα έσω κόμματα ανυψοί επ’ αυτών την βασιλικήν Αρχήν, και δι’ αυτής καθιστά δημάρχους και παρέδρους δαπανώντας τα δημόσια προς καλλωπισμόν της Επαρχίας· τότε η Φθιώτις παρίσταται προς την Θεσσαλίαν ο τύπος ευνομουμένης και ευδαιμονούσης χώρας! τότε οποία η εκείθεν μετανάστευσις των Θεσσαλών, και οποία η έκπληξις των Ευρωπαίων, βλεπόντων ελευθέραν και δούλην Ελλάδα συζητουμένας, συνομιλούσας και συνδιαλεγομένας περί του μέλλοντος!

Αλλ’ εις τάς επαρχίας του Ελληνικού Κράτους, και εις την Φθίαν μάλιστα, τριών υπουργείων ενέργεια μόνη αναφαίνεται· η ενέργεια του των Οικονομικών, αναρπάζοντος ανέκαθεν τούς φόρους, ως τύχη και όπως τύχη· η του των Στρατιωτικών, εμποδίζοντος την αλληλοκτονίαν των πολιτών, και η του της Δικαιοσύνης, κωλύοντος την αλληλαρπαγήν των ιδιοκτησιών. Μόνη δε αόρατος μένει δυστυχώς η ενέργεια του υπουργείου των Εσωτερικών, αποκοιμηθέντος πρό εναυτών είκοσι, και κατ’ ενιαυτούς είκοσιν εγκαταλείποντος εις την βρώσιν και πόσιν των δημάρχων και παρέδρων τέσσαρα ετήσια εκατομμύρια δραχμών, δαπανώμενα άνευ ελέγχου και κλεπτόμενα άνευ της ελαχίστης ερεύνης ή φροντίδος των Νομαρχών, εν ώ αλλαχού αι πόλεις στερούνται υδραγωγείων, πλατειών και καταστημάτων, και αλλαχού αι χώραι γεφυρών, οδών και διορύγων· ημείς δε οι εν τη πρωτευούση μένομεν κεχηνότες προς ζητήματα επουσιώδη και καταλιμπάνομεν τον λαόν των επαρχιών και των χωρίων άνευ πεπαιδευμένων ιερέων, άνευ σχολών, άνευ ιδιοκτησίας και άνευ ασφαλείας.

Το Ελληνικόν Υπουργείον εγκαταλείπει σήμερον την Φθιώτιδα εις την συστηματικήν λήστευσιν της Οθωμανικής Κυβερνήσεως, διδούσης επί αποκοπή την διαφύλαξιν των ορίων εις Αλβανούς τους τυχόντας, Εν ώ δε το εν Λονδίνω Συμβούλιον σκέπτεται περί Διαδόχου, η Ελληνική Κυβέρνησις σιωπά και ουδέ παριστά προς αυτό το αδύνατον της διαφυλάξεως ορίων ογδοήκοντα ωρών το μήκος και μη εχόντων αδιάβατα ουδέ ποταμών ρεύματα, ουδέ ορίων κορυφάς, και ουδέ αποδεικνύει προς τους Βασιλείς, ότι τα μόνα και προς ώραν όρια του Ελληνικού κράτους υπάρχουσι τά προς την Κέρκυραν Σύβοτα, όπου πεσών ο Κυριακούλης έλαβε κατοχήν της γής, και κατόπιν ο Πίνδος, και κατόπιν ο Πηνειός, ρέων κάτωθεν των Τρικκάλων και πίπτων εις την θάλασσαν.

Διέτριψα ημέρας επτά εις την Λαμίαν, και πολλάκις μετά του γηραιού φίλου μου Τασίκου ανέβαινον την εσπέραν εις την ταράτσαν .. Οποίος ορίζων!..

Προς Μεσημβρίαν, ιδού η προκατακλυσμιαία χώρα της Φθίας, όπου ο βασιλεύς της Δευκαλίων και η γυνή αυτού Πύρρα εξελθόντες της κιβωτού, έρριψαν όπισθεν τάς πέτρας, και αι μέν εγένοντο οι εϋκνήμιδες και πελώριοι Φθιώται, αι δε αι καλλιπάρειοι παρθένοι των, και ο μέν Δευκαλίων εγέννησε τον Έλληνα, ο δε Έλλην τον Δώρον και τον Αίολον. Ούτως η Φθία υπήρξεν η μήτηρ χώρα της Ελλάδος απάσης, ήτις παρήγαγε τους πρώτους ανθρώπους διά του Δευκαλίωνος, έδωκε το όνομα εις αυτούς διά του Έλληνος, και εγέννησε τάς δύω διαλέκτους της, την Δωρικήν και Αιολικήν, διά του Δώρου και Αιόλου.

Προς Άρκτον, ιδού η Βοιβηΐς λίμνη και η Ανδίνιτσα, όπου κείνται απολελιθωμένα τα εκατοντόργεια μεγαλοθηρία, τα προκατακλυσμιαία εκείνα πλάσματα, μαρτυρούντα, ότι κατ’ αυτήν την τεράστιαν χώραν της Φθιώτιδος αληθώς επεφάνη του Υψίστου η δεξιά, συγκινήσασα τάς αβύσσους, τα ηφαίστεια και τα νέφη των ουρανών· και αληθώς υπήρξαν και ο ιστορικός κατακλυσμός του Δευκαλίωνος και οι μυθολογούμενοι Τιτάνες και Γίγαντες, οι μελετήσαντες την ουρανάβασιν αυτών διά της εφυψώσεως της Όσσης επί του Ολύμπου, και της Οίτης επί της Όσσης, και του Πηλίου επί της Οίτης.

Προς Ανατολάς, ιδού η Ιωλκός, όθεν η πρώτη ναυτική επιχείρησις της Ελλάδος έγινεν, όθεν εις ναύν επιμήκη, την Αργώ, επιβάντες ό,τε Ιάσων και Θησεύς, ό,τε Ηρακλής και οι Διόσκουροι, ό,τε Ορφεύς και Πηλεύς, έφθασαν μέχρι Κολχίδος και ανήρπασαν εκείθεν το Χρυσούν Δέρας.

Προς Δυσμάς, ιδού η Οίτη, ο στηλοβάτης του Ηρακλέους. Όταν τα νέφη βαθμηδόν σωρεύωνται εις την κορυφήν αυτής, παρίσταταί μοι εικοσάπηχος και κρατών το υπερμέγεθες ρόπαλόν του εκείνος· όταν δε αστραπαί και βρονταί συνεπέλθωσι, τότε φαίνεταί μοι, ότι διασχίζει τον χιτώνα της Δηϊανείρας και εν τη αστραπαία οργή των οφθαλμών του επιζητεί και αναρπάζει τον Λίχαντα και σφενδονίζει τον πανάθλιον μέχρι του Ευβοϊκού πελάγους.

Καταβάς εις την Λαμίαν, επεσκέφθην την ανθρακιάν, όπου ο ήρως Διάκος πολεμήσας τους Οθωμανούς και ζωγρηθείς απέθανεν εν τη φοβερά βασάνω του. Ως αρνίον στρεφόμενος περί την πυράν και την σάρκα καιόμενος, έγινεν ωπτός· αλλ’ ουδέ οιμωγήν αφήκεν ... ως άλλος Ηρακλής.

Και μίαν εσπέραν μετέβην προς τά Ύπατα, ανύων την πλησίον της πόλεως, κατά τον Λουκιανόν, αργαλέαν εκείνην οδόν, ήν διέβη εκείνος και μείνασαν έτι σήμερον αργαλέαν και ανωφερή. Εύρον δε σωζομένους εις την πόλιν παρά τον νύν στρατώνα τους τάφους, όπου αι περιώνυμοι μάγισσαι της Θεσσαλίας απελίθουν τους ανθρώπους ή μετεμόρφουν εις ζώα.

Πρό μηνών διατρίβω εις τα Ύπατα. Ανήρ του γένους έρχεται από της Θεσσαλίας και δροσίζει με και ανακαινίζει τάς σάρκας μου και την διάνοιάν μου. Και πολλάκις του Φερραίου Ρήγα το πνεύμα επί πτερύφων ανέμων έρχεται από του γείτονος πεδίου και εις τά ώτα μου ψιθυρίζει λόγους παρηγόρους. Αγαθή τύχη! γένοιτο! γένοιτο!...

Η Φθιώτις, κατά τάς ιστορικάς αναμνήσεις, εξισούται προς τάς Αθήνας και υπερτερεί την Σπάρτην.

Ύπατα, 27 Σεπτεμβρίου 1852.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΟΥΤΣΟΣ.»

 

 

 

ΠΗΓΗ

 

Εφημερίδα ΑΙΩΝ, φύλλο 1299/08-10-1852, σελίδες 1 & 2.