Φονική πτώση κεραυνού στην Ακρολαμία το 1871. Η παρουσίαση του γεγονότος από τον τύπο της εποχής.

Άποψη της Λαμίας από βορειοδυτικά σε πίνακα του Σκωτσέζου James Skene (έτος 1838). Στο βάθος ο Μαλιακός κόλπος. Στο δυτικό μέρος του Κάστρου (Ακρολαμία) διακρίνεται ο μιναρές του τεμένους-πυριτιδαποθήκης. [Πηγή: Skene James, Μνημεία και τοπία τηςΕλλάδος, 1838–1845, Αθήνα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 1985].

Την άνοιξη του 1860 η λαμιώτικη εφημερίδα «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ έγραφε προφητικά:

«-Οι φρόνιμοι πολίται, αι Κυβερνήσεις κι οι υπάλληλοι αυτών αρχαί πρέπει να εισί προμηθείς, ουχί δ’ επιμηθείς. Εν τούτοις εν Ελλάδι συμβαίνει το εναντίον, διότι μακρόν του να φροντίζωμεν όπως προλάβωμεν ενδεχομένους κινδύνους καταστροφών, θρηνούμεν και οδυρώμεθα, όταν ούτοι επέλθωσι, και τότε, αλλά τότε μόνον τρέχομεν άνω κάτω οικτείροντες ημάς αυτούς διά την απροβλεψίαν μας. Τούτο βλέπομεν πραττόμενον καθ’ ολον το Κράτος, ιδίως όμως εν Λαμία ένθα συνέβησαν τοιαύτα δυστυχήματα, τα οποία όμως δεν μας εσωφρόνισαν. Ο λόγος ενταύθα πρόκειται περί των εκάστοτε συμβαινουσών πυρκαϊών ένεκεν των διαφόρων σπίρτων και πυροκόνεων, τάς οποίας οι έμποροι διατηρούσιν εις τα μαγαζεία των. Είναι αληθές ότι ελήφθη κάποια φροντίς και περιωρίσθη η πυρίτις των εμπόρων εις την εν τω Φρουρίω πυριταποθήκην, όθεν την λαμβάνουσιν αδεία της αστυνομικής αρχής, αλλά δυστυχώς, ως πληροφορούμεθα, το αίσθημα της αισχροκερδίας κατωρθόνει πολλάκις ν’ αποφύγη και την προσοχήν της αρχής, και ούτω είς τε τάς οικίας, εις τα κατώγια, και εις τα μαγαζεία των διατηρούσι τινές έμποροι ανά δέκα και είκοσι βαρέλια πυρίτιδος, μηδόλως συλλογιζόμενοι τον τρομερόν κίνδυνον όν τρέχουσιν αυτοί, και αι οικογένειαί των, ως και οι γειτονές των και άπασα η πόλις. Εάν οι αξιότιμοι ούτοι συμπολίται μας αναλογήσωσι το εκ της πυρίτιδος κέρδος προς τον παντελή όλεθρον εαυτών και των συμπολιτών των, θέλουσι πεισθή ότι είναι τρομερόν έγκλημα, μέγιστον κακούργημα το να διανοηθώσι πολύ δε μάλλον να πραγματοποιήσωσι δια τοιαύτης επικινδύνου επιχειρήσεως κέρδος. Εν ονόματι λοιπόν της φιλανθρωπίας, του καλώς εννοουμένου συμφέροντος αυτών και απάσης της πόλεως, προτρέπομεν και παρακαλούμεν τους συμπολίτας μας εμπόρους να παύσωσι διατηρούντες εις τάς οικίας και εις τα μαγαζεία των τοιαύτας ευφλέκτους και επικινδύνους ύλας, διότι το μικρόν εξ αυτών κέρδος είναι δόλωμα προς καταστροφήν των. Τι δε να είπωμεν διά την ευλογημένην Κυβέρνησίν μας περί της εν τω φρουρίω ακρολαμίας διατηρήσεως πυριταποθήκης εν ή υπάρχουσι πολλαί χιλιάδες βαρέλια και εκατομμύρια πυριτοβολών; Διατί προς θεού δεν λαμβάνει πρόσφορα μέτρα να σώση και το φρούριον και όλοκληρον την πόλιν μεθ’ όλου του στρατού και των πολιτών, οίτινες θέλουσιν ανατιναχθή εις τους ουρανούς, εάν ό μη γένοιτο Θεέ μου! ένεκα μικράς απροσεξίας αναρπαχθή η εν τη πυριταποθήκη πυρίτις; Δεν αισθάνονται οι Κύριοι Υπουργοί, οποίαν αναλαμβάνουσι τρομεράν ευθύνην απέναντι του έθνους, του Βασιλέως, και αυτού του Θεού διά την ολιγωρίαν των ταύτην; Δεν αισθάνονται ότι εάν λάβη η απευκταία και τρομερά αύτη ανάφλεξις και η καταστροφή ολοκλήρου πόλεως χώραν, ότι θέλουσιν είσθαι κατηραμένοι αυτοί τε και τα τέκνα των ως αδελφοκτόνοι και η συνειδησίς των θέλει τους τύπτει ζώντας, αποθανόντας δε θέλουσι δόσει την πρέπουσαν δίκην εις τον ανώτατον κριτήν, και θέλουσι τιμωρηθή ως ο Κάϊν; Άς σπεύσωσι λοιπόν οι Κύριοι Υπουργοί, να σώσωσι την πόλιν Λαμίαν, το Φρούριον αυτής, τον στρατόν και τους πολίτας, μεταφέροντες μακράν της πόλεως την τοιαύτην πυριταποθήκην, ή τουλάχιστον μεταφέροντες αυτήν όπισθεν του Λόφου του Φρουρίου ένθα ο κίνδυνος είναι μικρότερος.

Περί της αδιαφορίας ταύτης της Κυβερνήσεως διεμαρτυρήθημεν εν ονόματι ολοκλήρου της πόλεως της Λαμίας, αλλά δεν εισηκούσθημεν. Είθε όμως ο νύν Υπουργός των Στρατιωτικών Κύριος Δημ. Βότζαρις, δείξει μεγαλητέραν φιλανθρωπίαν παρ’ όσην έδειξαν οι προκάτοχοί του και σπεύσει εις σωτηρίαν μιάς ολοκλήρου πόλεως.». [«ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ», φύλλο 201/19-03-1860, σελίδα 2, στήλη ΔΙΑΦΟΡΑ, ψηφιακός σελιδοδείκτης 237].

Παρά την επισήμανση του κινδύνου και τις «εικοσάκις» διαμαρτυρίες και εκκλήσεις της εφημερίδας προς τον τότε Υπουργό Στρατιωτικών Δημήτριο Μάρκου Μπότσαρη, γιό του αγωνιστή Μάρκου Μπότσαρη, έντεκα χρόνια μετά συνέβη το μοιραίο……

Τραγική σύμπτωση: ένα από τα θύματα (τραυματίας) της έκρηξης ήταν και ο συντάκτης του άρθρου και εκδότης του «ΦΑΡΟΥ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ» Ευθύμιος Οικονομίδης! Ο πρώην πλέον Υπουργός Στρατιωτικών Δημήτριος Μπότσαρης, στον οποίο έγινε η έκκληση για τη μεταφορά της πυριτιδαποθήκης, απεβίωσε στο Παρίσι οκτώ ημέρες μετά (18 Αυγούστου 1871).

Τα πρώτα τηλεγραφήματα των τοπικών αρχών προς τα Υπουργεία Εσωτερικών, Στρατιωτικών και το Αρχηγείο Χωροφυλακής Αθηνών για την καταστροφική έκρηξη. [Πηγή: πρωτοσέλιδο της εφημερίδας των Αθηνών «ΠΟΛΙΤΗΣ» (Εικ.5)].

Η ισχυρή έκρηξη και τα αποτελέσματά της περιγράφονται παραστατικά από την εφημερίδα των Αθηνών «ΦΩΣ»:

«…. ΛΑΜΙΑΝ.

Ύψιστε Θεέ! Οποία αιφνιδία λάμψις και φοβερός συγχρόνως κρότος και δονισμός εν τη Ακρολαμία! Κεραυνός ενέσκηψεν εν τη πυριταποθήκη και ανεφλέχθη δια μιάς ευτυχώς μόνον η μία. Ο επιχυθείς καπνός κρύπτει και δεν βλέπω κατά πόσον έπαθεν η πόλις της Λαμίας∙βλέπω όμως ότι πολλαί οικίαι έπαθον και οι πολίται εξέρχονται έντρομοι εις το ύπαιθρον, ενώ πίπτει βροχή ραγδαιοτάτη. Φοβούμενος μη μεταξύ των φονευθέντων εν τω φρουρίω στρατιωτών και των τραυματισθέντων πολιτών αναγνωρίσω και πρόσωπα φίλα, επιστρέφω συγκεκινημένος και δακρύων εις Αθήνας.» [«ΦΩΣ», φύλλο 973/15-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 161].

«Είμαι εις ΛΑΜΙΑΝ.

Εδώ βλέπω εις σωρόν ερειπίων το φρούριον, όπου ανεφλέχθη η πυριταποθήκη εκ του επισκήψαντος κεραυνού και ανετινάχθησαν επί της πόλεως οβούζια, πολύβολα και λίθοι, εξ ών εκρημνίσθησαν και διαρήχθησαν τοιχώματα, κατεθραύσθησαν ύελοι και δύω μέν εκ των πολιτών εφονεύθησαν, δύω επληγώθησαν καιρίως και άλλοι ελαφρότερον, εν οίς και ο συντάκτης του «Φάρου της Όθρυος» κ. Ευθ. Οικονομίδης, λαβών τραύμα επί της μετωπιαίας χώρας, δύω δε τραυματισθείσαι γυναίκες ωδηγήθησαν η μεν εις τον τάφον, παθούσα υπό τετάνου, η δε μεθ’ ενός κληρούχου εις το Νοσοκομείον προς ακρωτηριασμόν, αλλά μόνον αυτοί επληγώθησαν και μόνον έπαθον; Όστις είδε τους Λαμιείς κατά την ώραν της εκρήξεως να εξορμούν φρενήρεις εκ του τρόμου εις τάς αγυιάς, εις τους δρόμους, εκτός της πόλεως, γυναίκες, γέροντες και πεδία, φοβούμενοι την ανάφλεξιν και των δύω ετέρων πυριτιδαποθηκών, δεν είδε θέαμα θλιβερώτερον! Η αναφλεχθείσα πυρίτις ήτον 8.000 οκάδων και η επενεχθείσα ζημία υπερβαίνει τας 300.000 δραχμών. Η Κυβέρνησις, αφού συνήλθε το δημοτικόν συμβούλιον και απήτησεν επιμόνως παρ’ αυτής την απομάκρυνσιν της πυριτιδαποθήκης, έπεμψε μηχανικόν να γνωμοδοτήση, αλλά μετά την γνωμοδότησιν θα συμβή ό,τι πάντοτε,-αυτό πλέον μαντεύσατέ το. Εγώ ανυψούμαι να πηδήσω αλλαχού, αλλά ….». [«ΦΩΣ», φύλλο 974/22-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 163].

Το τραγικό γεγονός καλύφθηκε ευρύτατα από τον τύπο της εποχής. Η είδηση έγινε γνωστή στους κατοίκους του Ελληνικού Βασιλείου αλλά και του Μικρασιατικού Ελληνισμού μέσω των φύλλων των εφημερίδων. Ακολουθεί η παράθεση των κειμένων των εφημερίδων. Στο τέλος του κάθε κειμένου ακολουθεί η παραπομπή στο αντίστοιχο φύλλο της εφημερίδας. Ο όρος ψηφιακός σελιδοδείκτης παραπέμπει σε ενδεχόμενη αναζήτηση από τον αναγνώστη της είδησης στην εφημερίδα, μέσω της παραπομπής στην ψηφιακή βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

Α. Τοπικός τύπος:

Φύλλα των τοπικών εφημερίδων της χρονικής περιόδου Αυγούστου και Σεπτεμβρίου 1871 δεν διασώθηκαν στα Γενικά Αρχεία του Κράτους του Νομού Φθιώτιδας. Ευχαριστούμε τη Σοφία Βακιρτζιδέλη για τη συνεργασία, την άμεση ανταπόκριση και βοήθειά της στην έρευνά μας.

Ατυχώς και ο σύνδεσμος στην Ψηφιακή βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, που παραπέμπει στην εφημερίδα «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ» του έτους 1871, είναι ανενεργός.

Παρ’ όλα αυτά, το κείμενο με την παρουσίαση της είδησης στις τοπικές εφημερίδες, διασώθηκε μέσα από τις αναδημοσιεύσεις των υπολοίπων εφημερίδων του Ελληνικού Βασιλείου και του Μικρασιατικού ελληνισμού. Πιθανώς να ελλείπουν μόνο κάποιες λεπτομέρειες που αφορούν θέματα καθαρά τοπικού χαρακτήρα.

Το 1871 εκδιδόταν στη Φθιώτιδα τρείς εφημερίδες:

-η «ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΛΛΑΣ» από τον Αλέξανδρο Στεφάνου Δούκα (;-1875) από την Πρεμετή,

-ο «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ» από τον Ευθύμιο Οικονομίδη (1817-1888), δικηγόρο από τα Τρίκαλα και

-η «ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ» από τον Θεόδωρο Αναστασίου Κατσανάκη (1845-;).

Β. Τύπος του Ελληνικού Βασιλείου:

Η τραγική είδηση δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες «ΑΙΩΝ», «ΑΛΗΘΕΙΑ», «ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ», «ΑΥΓΗ», «ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ», «ΕΘΝΟΦΥΛΑΞ», «Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΑΟΣ», «ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ», «ΚΕΡΑΥΝΟΣ», «ΛΑΟΣ», «ΜΕΛΛΟΝ», «ΜΕΡΙΜΝΑ», «ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ», «ΠΑΤΡΙΣ» «ΠΛΑΣΤΙΓΞ», «Η ΠΝΥΞ», «Ο ΠΟΛΙΤΗΣ», «ΠΡΩΪΝΟΣ ΚΗΡΥΞ», «Ο ΦΟΙΝΙΞ», «ΦΩΣ», «ΧΡΟΝΟΣ» και «LA GRECE».

Ειδικότερα, έγραψαν:

1. «ΑΙΩΝ» (Αθήνα).

Φύλλο 2704/10-08-1871, σελίδα 4, ψηφιακός σελιδοδείκτης 3:

«Τηλεγράφημα εκ ΛΑΜΙΑΣ, της 10(22) Αυγούστου, ώρας 7 και 15 μ.μ. αυθημερόν διαβιβασθέν εις  Αθήνας, ανήγγειλεν ότι την ημέραν αυτήν της 10, ήτοι την προχθές Τρίτην, περί ώραν 5 και ¾ μ.μ. «κεραυνός πεσών ανέφλεξε την εν τη δυτική πυριταποθήκη του φρουρίου Λαμίας πυρίτιδα. Εκ της αναφλέξεως ταύτης επληγώθησαν δύο στρατιώται, εκ του φρουρούντος αποσπάσματος, είς δ’ υποδεκανεύς, κτυπηθείς υπό πέτρας εφονεύθη. Πολλαί οικίαι κατέπεσαν εκ του κλονισμού, οι δε κάτοικοι της πόλεως και ο στρατός έμειναν εν υπαίθρω». Νεώτερον τηλεγράφημα, της αυτής ημέρας, ώρας δε 9 μ.μ. αναφέρει ότι, «κατά την παρά του εφόρου του υλικού γενομένην επιθεώρησιν, ουδείς υπήρχε κίνδυνος περαιτέρω διά τας λοιπάς πυριτιδαποθήκας, εκτός απευκταίου τινος και απροσδοκήτου συμβάντος. Η στέγη, τα παράθυρα και τα πατώματα του περιέχοντος τα πολεμοφόδια στρατώνος κατέπεσαν. Ελήφθη η δέουσα πρόνοια περί της εξασφαλίσεως του στρατώνος και άπαντος του φρουρίου, ως και της εκ του επικρατούντος φόβου κενωθείσης πόλεως.»

Το φρούριον της Ακρολαμίας είχε κεραυναγωγό∙ αλλά, ως και πολλάκις πολλαχού συνέβη, οι κεραυναγωγοί υπόκεινται περιοδικώς εις μεταβολάς τοιαύτας, εάν μη ώσι τέλειοι, ώστε καθίστανται μάλλον επικίνδυνοι ή σωτήριοι, διότι ελκύουσι μέν τους κεραυνούς εις τα περί αυτούς, αλλά δεν έχουσι και την δέουσαν δύναμιν, όπως διευθύνωσι την πορείαν αυτών. Πιστεύομεν, ότι θέλει διαταχθή η προσήκουσα ανάκρισις, όπως βεβαιωθή, εάν μη ραθυμία ή αμέλεια ασυγχώρητος απεδείχθη, ως προς την καλήν διατήρησιν του κεραυναγωγού, ή την έγκαιρον επιδιόρθωσιν αυτού.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟΝ. Συνεπεία της εκπυρσοκροτήσεως της Ακρολαμίας, και τινων επελθουσών ζημιών εις την πόλιν, αλλά πρό πάντων εκ της υπονοίας, μη αναφλεχθή και η πυρίτις, η εν ταίς άλλαις τρισί πυριταποθήκαις του φρουρίου κατατεθειμένη, και συμφοραί μείζονες επέλθωσι, τοιούτος κατέλαβε τους κατοίκους της Λαμίας πανικός φόβος, ώστε, κυκλώσαντες το Δημαρχείον ητήσαντο την οριστικήν και ταχίστην μεταφοράς της πυρίτιδος εις την διαλελυμένην Μονήν της Δαμάστας, ακίνδυνόν τε και ισχυρόν συνάμα μέρος. Ένεκα του σάλου τούτου, συνελθόν το Δημοτικόν Συμβούλιον Λαμιέων εις συνεδρίασιν έκτακτον, χθές, συνέταξε πράξιν, δι’ ής διοχετεύον τάς παραστάσεις του λαού τη Κυβερνήσει και διαδηλούν, ότι δεν δύναται να κρατήση την ορμήν αυτού, «παρακαλεί βαθυσεβάσμως αυτήν να διατάξη αυθωρεί την απομάκρυνσιν της πυρίτιδος, προς πρόληψιν επικειμένης ολοσχερούς και βεβαίας καταστροφής της πόλεως Λαμίας, την οποίαν απομάκρυνσιν εντόνως αι προκάτοχοι και νύν δημοτικαί Αρχαί πολλάκις εξητήσαντο, αλλά δυστυχώς δεν εισηκούσθησαν υπό των εκάστοτε Κυβερνήσεων, αρκεσθεισών εις τα λαμβανόμενα προφυλακτικά μέτρα, άτινα, ως ιστός αράχνης, χθές εξηφανίσθησαν».

Συνεπεία των γεγονότων τούτων η Κυβέρνησις διέταξε τον αντισυνταγματάρχην του μηχανικού και διοικητήν του σώματος των πυροσβεστών Κ.Αναστάσιον Πάνον[1] να μεταβή εις Λαμίαν, όπως μετέλθη πάντας τους εξασφαλίσοντας την πόλιν τρόπους, σκεφθή δε και περί της μεταφοράς τως πυρίτιδος ελλαχού. Ο Κ.Πάνος, παραλαμβάνων μεθ’ εαυτού πυροσβέστας περί τους 40, αναχωρεί απόψε εις Λαμίαν.».

2. «ΑΛΗΘΕΙΑ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 1442/ 12-08-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.1) και σελίδα 2, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 1 και 2:

«Κεραυνός εν Λαμία

Προχθές το εσπέρας έλαβεν η Κυβέρνησις τα κατωτέρω τηλεγραφήματα αγγέλλοντα ότι εν Λαμία συνέβησαν εκ κεραυνού νέα δυστυχήματα, απροσδόκητα, ως εάν μη ήρκουν τόσαι άλλαι αι πληγαί.

«ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ

Αθήνας.

»Ταύτην την στιγμήν ώραν 5^ην και ¾ μ.μ. κεραυνού πεσόντος εν Ακρολαμία, ανεφλέχθη η δυτική πυριτιδαποθήκη, η πόλις έπαθεν∙ οι πολίται εξήλθον άπαντες εις το ύπαιθρον διαμένοντες εν σφοδρά βροχή ως και ημείς∙ τα καθέκαστα ακολούθως.

Εν Λαμία την 10 αυγούστου 1871.

Ο Νομάρχης Π.Γ.ΖΑΝΟΣ.

Ο φρούραρχος Ν.ΓΚΑΡΠΟΛΑΣ ίλαρχος[2].

▬

«Υπουργείον Στρατιωτικών και Εσωτερικών

και Αρχηγείον Χωροφυλακής Αθήνας

«Κεραυνός πεσών εν τη πυριταποθήκη Ακρολαμίας κατέστρεψε ταύτην και πολλαί οικίαι της πόλεως έπαθον∙ οι πολίται έντρομοι εξήλθον της πόλεως, βροχή ραγδαιοτάτη

Λαμία τη 10 αυγούστου 1871, ώρα 6 μ.μ.

Ο μοίραρχος

Λ.ΝΑΝΟΣ[3]»

Επέπρωτο λοιπόν ν’ αναγγελθώσιν ημίν εκ της Ανατολικής Ελλάδος και απαίσια μηνύματα εκ του κεραυνού προς όσα άλλα παραπλήσια μας ανηγγέλοντο εκάστοτε εκ των από της ομόρου εισβαλόντων ληστών.

Το τελευταίον συμβάν, είνε μέν εκ των απροόπτων αλλ’ όχι και εκ των μη προληπτέων∙ αι αρμόδιαι αρχαί ώφειλαν να γνωρίζωσι πρό πολλού και να παραστήσωσιν εις την Κυβέρνησιν την ανάγκην της αλλαγής του αλεξικεραυνίου επί της πυριταποθήκης, το οποίον βεβαίως ως εκ της παλαιότητός του είχε καταντήσει άχρηστον.

Αλλά το πάθημα της Λαμίας πρέπει ν’ ανοίξη τους οφθαλμούς των κυβερνώντων προς τοποθέτησιν καταλληλοτέρων των αποθηκών της πυρίτιδος, όπως αποφύγωμεν εν τω μέλλοντι νέας συμφοράς.

Τα πάντα, φαίνεται παρ’ ημίν πρέπει να έπωνται μετά ζημίας μεγάλας∙ ουδαμού η πρόβλεψις δεν πρέπει ν’ απαντάται. Και εν τούτοις παρακαλούμεν την Κυβέρνησιν να μην αμελήση το να λάβη υπό σπουδαιοτάτην σκέψιν το αντικείμενον τούτο και να απαλλάξη του κινδύνου πάντα εκείνα τα μέρη, όσα απειλεί η εν ακαταλλήλω μέρει τοποθέτησις της πυριτιδαποθήκης.»

-Κατά νεώτερα εκ Λαμίας τηλεγραφήματα, εκ του ανατιναγμού της πυριτιδαποθήκης εφονεύθη είς στρατιώτης και δύο επληγώθησαν».

β. Φύλλο 1445/16-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 2:

«-Εκ της γενομένης κατά την παρελθούσαν τρίτην αναφλέξεως της πυριταποθήκης Ακρολαμίας εκάησαν 7 χιλιάδες 400 οκάδες πυρίτιδος, 80 οκάδες κυνηγετικής και χίλια οκτακόσια οβούζια ορεινών πυροβόλων».

γ. Φύλλο 1446/17-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 2:

«-Μεταξύ των εκ της ανεφλέξεως της πυριταποθήκης Ακρολαμίας παθόντων αναφέρεται και ο δικηγόρος και συντάκτης του «Φάρου της Όθρυος» κ. Ευθ. Οικονομίδης, όστις προληφθείς δι’ εγκαίρου ιατρικής συνδρομής ουδένα διατρέχει κίνδυνον σπουδαίον.»

3. «ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ» (Ναύπλιο).

α. Φύλλο 3/ 14-08-1871, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 6:

«-Τηλεγραφικώς ανηγγέλθη ενταύθα προς τινα των συμπολιτών μας ότι, κεραυνός καταπεσών εις την εν τω φρουρίω Λαμίας πυριταποθήκην κατέστρεψεν αυτήν και επροξένησε ζημίας τινάς εις την πόλιν, συνάμα ενεποίησε φόβον και τρόμον εις τους κατοίκους∙ τα καθέκαστα προσεχώς……»

β. Φύλλο 4/ 21-08-1871, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 8:

«-Το συμβάν της Λαμίας εξύπνησε και την Κυβέρνησιν και τάς αρχάς όπου κείνται πυριαποθήκαι, όπως εξετάσωσι την κατάστασιν των κεραυναγωγών και λάβωσι κατάλληλα μέτρα. Ευχαρίστως δε αναγγέλομεν, ότι και ενταύθα αι αρμόδιαι στρατιωτικαί αρχαί, όχι μόνον εξέπεμψαν εις Χαλκίδα αρκετήν ποσότητα πυρίτιδος, αλλά και πάσαν άλλην φροντίδα κατέβαλλον, όπως προληφθή πάν απευκταίον, όπερ επιρρίπτει την μεγίστην των Ευθυνών.»

4. «ΑΥΓΗ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 2966/12-08-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 296:

«ΔΙΑΦΟΡΑ.

Νέον δυστύχημα, νέαν συμφοράν διεβίβασε χθές ο τηλέγραφος εκ Λαμίας εις την κυβέρνησιν. Κεραυνός πεσών εν τη πυριταποθήκη της Ακρολαμίας κατέστρεψε ταύτην και πολλάς επήνεγκε καταστροφάς και ζημίας εν τη πόλει. Οι κάτοικοι έντρομοι εκ του συμβάντος εξήλθον άπαντες της πόλεως εις το ύπαιθρον διαμένοντες εν σφοδρά βροχή. Λεπτομέρειαι δεν υπάρχουσι περί του νέου τούτου δυστυχήματος, το οποίον κατέπληξε πάσαν την κοινωνίαν μας άμα τώ ακούσματι, ούτε αναφέρει το τηλεγράφημα την ώραν και την στιγμήν, καθ’ ήν συνέβη η εκπυρσοκρότησις. Δέον και η νέα αύτη συμφορά να αποδοθή εις την ακηδείαν των διεπόντων τα κοινά∙ διότι άπας ο τύπος της Λαμίας αν και υπέδειξε πολλάκις εις την κυβέρνησιν την ανάγκην της εις άλλο κατάλληλον μέρος μεταφοράς της ειρημένης πυριταποθήκης, δεν ησηκούσθη όμως, και ιδού σήμερον τα ολέθρια αποτελέσματα της αξιοκατακρίτου αδιαφορίας των κυβερνώντων μας.»

 «-Ως επληροφορήθημεν, η ανωτέρω πυριταποθήκη, εκτός του άλλου υλικού περιείχε και 3.000.000 σχεδόν φυσέκια του αρχαίου οπλισμού δηλ. των ακροβολιστών.»

β. Φύλλο 2968/ 14-08-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 299:

«-Κατά τα υπουργικά όργανα, η κυβέρνησις διέταξε τον αντισυνταγματάρχην του μηχανικού κ.Πάνον να μεταβή εις Λαμίαν με την εντολήν να σκεφθή περί κατασκευής πυριταποθήκης έξω της πόλεως Λαμίας. Έπρεπε βεβαίως να υποστή το κράτος ζημίαν ενός σχεδόν εκατομμυρίου δραχμών, να πληγωθώσι και φονευθώσι τόσοι άνθρωποι, να καταστραφή του φρούριον, οι στρατώνες, η πόλις σχεδόν άπασα, και είτα να μεριμνήση η προκομμένη κυβέρνησίς μας περί κατασκευής πυριταποθήκης. Μη χειρότερα!»

γ. Φύλλο 2969/ 16-08-1871, σελίδα 4, ψηφιακός σελιδοδείκτης 302:

«ΔΙΑΦΟΡΑ.

Σήμερον ελάβομεν τας εφημερίδας της Λαμίας. Κατ’ αυτάς η εκ του κεραυνού αναφλεχθείσα εξ 8.000 οκάδων πυρίτις εν τη πυριταποθήκη ανετίναξεν επί της πόλεως 1800 οβούζια ορεινών πυροβόλων, πολύβολα, και λίθους, εκρήμνισεν οικίας, διέρρηξε τοιχώματα, κατέθραυσεν υέλους, και, όπερ χείριστον και θλιβερότατον πάντων, εφόνευσε δύω, ετραυμάτισεν ετέρους δύω καιρίως και επλήγωσεν άλλους είκοσι ελαφρότερον, εν οίς και τον συντάκτην του «Φάρου της Όθρυος». Τουντεύθεν ο πανικός φόβος μετεδόθη εις την πόλιν ολόκληρον, και ενώ του φοβερού τούτου συμβάντος τα θύματα, καταρώμενα την αναλγησίαν των Κυβερνήσεων εις το νοσοκομείον ωδηγούντο γυναίκες, γέροντες και παιδία τάς αγυιάς φρενήρεις, εκ του τρόμου, διέτρεχον και εκτός της πόλεως ώρμων προς διάσωσιν εκ του κινδύνου όν η ενδεχόμενη ανάφλεξις των δύω ετέρων πυριταποθηκών επαπείλει. Εκ της γενομένης αναφλέξεως το δημόσιον υπέστη σημαντικήν ζημίαν, αλλά και η πόλις όχι ολίγην. Καθ’ όλους τους επιεικείς υπολογισμούς εις 300.000 δρ περίπου ανέρχεται η ζημία της πόλεως.»

δ. Φύλλο 2970/ 17-08-1871, σελίδες 2 και 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 303:

«-Αναγινώσκομεν εις την «Φωνήν του Λαού» της Λαμίας της 14 αυγούστου. «Εκ των λοιπών υπό της εκρήξεως της πυρίτιδος τραυματισθέντων απεβίωσε εισέτι και μία γυνή υπό τετάνου παθούσα συνεπεία των βαρέων τραυμάτων∙ ετέρα τις γραία και είς κληρούχος πρόκειται να υποστώσιν, ένεκα των τραυμάτων, ακροτηριασμόν, πάντες δε οι κατά το μάλλον ήττον τραυματισθέντες δεν ιάθησαν έτι εντελώς.»

5. «ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ» (Αθήνα).

Φύλλο 429/ 13-08-1871, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 297:

«ΔΙΑΦΟΡΑ

Την 10 Αυγούστου ηγγέλθη εκ Λαμίας τηλεγραφικώς η έκρηξις της εν τώ φρουρίω δυτικής πυριταποθήκης επενεγκούσα τον θάνατον και τραύματα εις τινας στρατιωτικούς και κατάπτωσιν οικιών, και κατατρομάξασα τους κατοίκους. Το δημοτικόν Συμβούλιον Λαμίας επί τη απαιτήσει των κατοίκων συνέταξε πράξιν, δι’ ής παρακαλεί την Κυβέρνησιν να διατάξη την έξω της πόλεως μετατόπισιν των πυριταποθηκών. Το συμβούλιον εκφράζεται ως εξής∙ «Παρακαλεί βαθυσεβάστως αυτήν να διατάξη αυθωρεί την απομάκρυνσιν της πυρίτιδος προς πρόληψιν επικειμένης ολοσχερούς και βεβαίας καταστροφής της πόλεως Λαμίας, την οποίαν απομάκρυνσιν εντόνως οι προκάτοχοι και νύν δημοτικαί αρχαί πολλάκις εξητήσαντο, αλλά δυστυχώς δεν εισηκούσθησαν υπό των εκάστοτε κυβερνήσεων αρκεσθεισών εις τα λαμβανόμενα προφυλακτικά μέτρα, άτινα ως ιστός αράχνης, χθές εξηφανίσθησαν.

Τα δε τηλεγραφήματα έχουσιν ως εξής:

«Λαμία 10/22 Αυγούστου ώρα 7.15 Μ.Μ.

Κεραυνός πεσών ανέφλεξε την εν τη δυτική πυριταποθήκη του φρουρίου Λαμίας πυρίτιδα. Εκ της αναφλέξεως ταύτης επληγώθησαν δύο στρατιώται, εκ του φρουρούντος αποσπάσματος, είς δ’ υποδεκανεύς, κτυπηθείς υπό πέτρας εφονεύθη. Πολλαί οικίαι κατέπεσαν εκ του κλονισμού, οι δε κάτοικοι της πόλεως και ο στρατός έμειναν εν υπαίθρω.

Λαμία 10 Αυγ. ώρ. 9 Μ.Μ.

«Κατά την παρά του εφόρου του υλικού γενομένην επιθεώρησιν, ουδείς υπήρχε κίνδυνος περαιτέρω διά τας λοιπάς πυριτιδαποθήκας, εκτός απευκταίου τινος και απροσδοκήτου συμβάντος. Η στέγη, τα παράθυρα και τα πατώματα του περιέχοντος τα πολεμοφόδια στρατώνος κατέπεσαν. Ελήφθη η δέουσα πρόνοια περί της εξασφαλίσεως του στρατώνος και άπαντος του φρουρίου, ως και της εκ του επικρατούντος φόβου κενωθείσης πόλεως.»

Η Κυβέρνησις διέταξε παραχρήμα τον κ.Α.Πάνον αντισυνταγματάρχην του Μηχανικού και διοικητήν του σώματος των πυροσβεστών να μεταβή εις Λαμίαν με την εντολήν να λάβη μέν προσωρινώς τα δέοντα ασφαλιστικά μέτρα, να σκεφθή δε περί της μετατοπίσεως της πυρίτιδος έξω της Λαμίας∙ ο κ.Πάνος ανεχώρησε χθές μετά 40 πυροσβεστών. Ως νέα θέσις διά την πυριταποθήκην προτείνεται η διαλελυμένη Μονή της Δαμάστας.

6. «ΕΘΝΟΦΥΛΑΞ» (Αθήνα):

α. Φύλλο 2278/12-08-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.2) και σελίδα 2, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 292 και 293:

«ΔΙΑΦΟΡΑ

«Υπουργείον Εσωτερικών και Στρατιωτικών Αθήνας.

Ταύτην την στιγμήν ώραν 5^ην και ¾ μ.μ. κεραυνού πεσόντος εν Ακρολαμία, ανεφλέχθη η δυτική πυριτιδαποθήκη, η πόλις έπαθεν∙ οι πολίται εξήλθον άπαντες εις το ύπαιθρον διαμένοντες εν σφοδρά βροχή ως και ημείς∙ τα καθέκαστα ακολούθως.

Εν Λαμία την 10 αυγούστου 1871.

Ο Νομάρχης Π.Γ.ΖΑΝΟΣ.

Ο φρούραρχος Ν.ΓΚΑΡΠΟΛΑΣ ίλαρχος.

Αι εν τω τηλεγραφήματι αναφερόμεναι βλάβαι, άς προυξένησε δήθεν η διά κεραυνού πυρπόλησις της πυριταποθήκης πληροφορίαι δεν είναι σπουδαίαι.»

β. Φύλλο 2281/16-08-1871, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 298:

«-Κατά την «Φωνήν του Λαού» της Λαμίας η εκεί συμβάσα έκρηξις της πυριταποθήκης εφόνευσε 2, ετραυμάτισε καιρίως μεν 2, ελαφρώς δε 20. Αι δε ζημίαι της πόλεως υπολογίζονται υπέρ τάς 300.000 δρ.»

γ. Φύλλο 2282/17-08-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.3), ψηφιακός σελιδοδείκτης 299:

 «-Εκ της γενομένης κατά την π.Τρίτην αναφλέξεως εκάησαν 7 χιλιάδες 400 οκάδες πυρίτιδος, 80 οκάδες κυνηγετικής και χίλια οκτακόσια οβούζια ορεινών πυροβόλων. Εκ της περιστάσεως ταύτης εννοεί τις πλειότερον ότι η ελληνική επικράτεια είναι ο παραδοξότερος τόπος της υφηλίου. Έχει πυρίτιδα χωρίς να έχη όπλα, έχει οβούζια χωρίς να έχη ορεινά, έχει πολύβολα χωρίς να έχη πεδινά, θωρηκτά άνευ δεξαμενών, ταμεία άνευ χρημάτων και ίσως επικράτειαν άνευ Κυβερνήσεως!

(Φωνή του Λαού».

7. «Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΑΟΣ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 95/ 11-08-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 187:

«-Κεραυνός εμπεσών επί της πυριταποθήκης του φρουρίου Λαμίας ανέφλεξεν αυτήν και κατέστρεψε το πλείστον μέρος αυτού. Πόσα δε θύματα υπήρξαν του συμβεβηκότος τούτου αγνοούμεν.-Το υπουργείον Κουμουνδούρου φαίνεται, ουχί μόνον υπό ανθρώπων καταδιώκεται αλλά και υπό του Θεού, διότι επί των ημερών του πολλά τοιαύτα δυστυχήματα συνέβησαν.»

β. Φύλλο 96/ 14-08-1871, σελίδα 4, ψηφιακός σελιδοδείκτης 190:

«-Την εξής επιστολήν, ληφθείσαν χθές εκ Λαμίας δημοσιεύομεν∙ εκ της αναγνώσεως αυτής θέλει φρίξει ο αναγνώστης και εν τούτοις η κυβέρνησις αγρόν ηγόρασεν, ουδεμίαν φροντίδα λαμβάνει διά τους δυστυχείς Λαμιείς. Η μόνη φροντίς αυτής είναι πώς να οικονομήση τάς παραχωρηθείσας εθνικάς γαίας, τάς φυτείας, το Λαύριον και το κτήμα του Δαμαλά, να δώση εις την ατμοπλοϊκήν εταιρείαν δραχμάς 700.000 και να σπαταλά τα δημόσια χρήματα δεξιά και αριστερά, διά δε τους παθόντας δυστυχείς αδελφούς μας ουδεμίαν πρόνοιαν έλαβεν ο χαριτωμένος πρωθυπουργός.

Ιδού η επιστολή.

ΛΑΜΙΑ την 11 Αυγούστου 1871.

Σπεύδω να σας γνωστοποιήσω το χθές συμβάν οικτρόν θέαμα εις την πόλιν μας. Περί την 5 ¾ Μ.Μ. κατέπεσε κεραυνός επί της εντός του φρουρίου (Ακρολαμίας) πυριταποθήκης και εκρήξεως γενομένης, άπασα η πόλις μεγίστη ζημίαν υπέστη ως εκ της εκσφενδονίσεως λίθων υπερόγκων και απείρων μεγίστων τηλεβόλων υπαρχόντων εν τη πυριταποθήκη. Αδυνατώ, αδελφέ μου, να σου παραστήσω διά λέξεων.Τούτο μόνον σε λέγω ότι το οικτρόν τούτο συμβάν παριστάνει εις την πόλιν μας θέαμα ανελπίστου θεομηνίας. Μητέρες εγκαταληφθείσαι υπό των παίδων, παίδες υπό των πατέρων, γυναίκες υπό των συζύγων και εν γένει πλήθος ατόμων τήδε κακείσε εζήτουν τόπον δίκην επαίτου προς σωτηρίαν των. Ανέλπιστον το οικτρόν τούτο θέαμα, πλήν φοβεραί αστραπαί πανταχόθεν, πανταχόθεν ηκούσθησαν κραυγαί ανθρώπων, ήτοι παίδων, μητέρων και εν γένει οι άνθρωποι περιεπλανώντο εις την πλημμύραν, άπασαι αι οικίαι και τα υπόγεια επληρώθησαν ύδατος, και αδύνατον ήτο να εύρωσι τόπον σωτηρίας, άπασαι αι οικογένειαι διενυκτέρευσαν εν υπαίθρω και ήδη μένουσιν άοικοι∙ πολλοί φόνοι και πληγώσεις ανθρώπων εγένοντο κλπ. Υπάρχει όμως εισέτι φόβος μη και δευτέρα έκκρηξις συμβή, καθ’ όσον η μένουσα πυριταποθήκη μένει άστεγος.

Πρόθυμος εξάδελφός σου

Σ. ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ.

Υ.Γ. Καγώ αδελφέ Κώστα, αδυνατώ να σου γράψω εν λεπτομερεία καθ’ όσον διατελώ τεταραγμένος, πλήν δοξάζω τον Θεόν όπου εσώθημεν παρ’ ελπίδα, καταπεσούσης απάσης της πυριταποθήκης εκ των εκσφενδονισθέντων λίθων και οβουζίων. Άξιοι λύπης και οίκτου είμεθα κλπ.

ΛΕΩΝΙΔΑΣ Ν. ΤΖΙΝΙΑΤΗΣ

Δεκανεύς.

8. «ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 104/ 13-08-1871, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 233:

«-Εκ Λαμίας ελάβομεν το εξής τηλεγράφημα περί της εκρήξεως της πυριταποθήκης.

Δ ι ε ύ θ υ ν σ ι ν  «Ε φ η μ ε ρ ί δ ο ς  τ ω ν  Σ υ ζ η τ ή σ ε ω ν»

«Κεραυνός ανέφλεξε χθές μικράν πυριταποθήκην φρουρίου, εφονεύθησαν τρείς, ζημίαι πολύ μεγάλαι, πολίται απαιτούσιν αυθωρεί εκκένωσιν μεγάλης πυριταποθήκης. Επίκειται κίνδυνος. Ίδωμεν απόφασιν Κυβερνήσεως, άλλως ζητεί εκκενώσαι πόλις. Δημοτικόν Συμβούλιον ηρμήνευσεν επισήμως θέλησιν πολιτών.».

β. Φύλλο 105/ 17-08-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 235:

«-Περί την 6 και ημίσειαν μ.μ. της π.Τρίτης (10 τρέχοντος) η έκρηξις κεραυνού ανέφλεξε την κεντρικήν της Ακρολαμίας πυριταποθήκην και κατακαύσασα την εν αυτή εναποτεθειμένην εξ οκτώ χιλιάδων οκάδων πυρίτιδα, ανετίναξεν επί της πόλεως οβούζια, πολύβολα και λίθους, εκρήμνισεν οικίας, διέρρηξε τοιχώματα, κατέθραυσεν υέλους και, όπερ χείριστον και θλιβερώτατον πάντων, εφόνευσε δύω, ετραυμάτισεν ετέρους δύω καιρίως και επλήγωσεν άλλους είκοσι ελαφρότερον μεταξύ των ταλαιπώρων συμπολιτών μας. Τουντεύθεν ο πανικός μετεδόθη εις την πόλιν ολόκληρον και ενώ του φοβερού τούτου συμβάντος τα θύματα, καταρώμενα την αναλγησίαν των κυβερνήσεων εις το νοσοκομείον ωδηγούντο, γυναίκες, γέροντες και παιδία τάς αγυιάς φρενήρεις, εκ του τρόμου, διέτρεχον και εκτός της πόλεως ώρμων προς διάσωσιν εκ του κινδύνου όν η ενδεχομένη ανάφλεξις των δύω ετέρων πυριταποθηκών επαπείλει.

-Καθ’ όλους τους επιεικείς υπολογισμούς αι εκ της εκρήξεως ζημίαι της πόλεως, των φορολογουμένων δηλ. και φιλονόμων κατοίκων της, υπερβαίνουσι τας 300 χιλιάδας δραχμών.

-Μεταξύ των υπό της εκρήξεως τραυματισθέντων λογίζεται και ο ημέτερος συνάδελφος και της ετέρας των εγχωρίων εφημερίδων του  Φ ά ρ ο υ  τ η ς  Ό θ ρ υ ο ς  συντάκτης κ.Ευθύμιος Οικονομίδης, τραύμα λαβών επί της μετωπιαίας χώρας. Ευτυχώς προληφθείσης διά ταχείας επιστημονικής συνδρομής της φλογώσεως, ο κ.Οικονομίδης δεν διατρέχει ήδη κίνδυνόν τινα.

«-Εκ της γενομένης κατά την π.Τρίτην αναφλέξεως εκάησαν 7 χιλιάδες 400 οκάδες πυρίτιδος, 80 οκάδες κυνηγετικής και χίλια οκτακόσια οβούζια ορεινών πυροβόλων. Εκ της περιστάσεως ταύτης εννοεί τις πλειότερον ότι η ελληνική επικράτεια είναι ο παραδοξότερος τόπος της υφηλίου. Έχει πυρίτιδα χωρίς να έχη όπλα, έχει οβούζια χωρίς να έχη ορεινά, έχει πολύβολα χωρίς να έχη πεδινά, θωρηκτά άνευ δεξαμενών, ταμεία άνευ χρημάτων και ίσως επικράτειαν άνευ Κυβερνήσεως!

(Φωνή του Λαού.)»

9. «ΚΕΡΑΥΝΟΣ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 96/11-08-1871, σελίδα 4, ψηφιακός σελιδοδείκτης 167:

«Χθές το εσπέρας έλαβεν η Κυβέρνησις τα κατωτέρω τηλεγραφήματα

«Υπουργείον Εσωτ. και Στρατιωτικών Αθήνας.

Ταύτην την στιγμήν ώραν 5^ην και ¾ μ.μ. κεραυνού πεσόντος εν Ακρολαμία, ανεφλέχθη η δυτική πυριταποθήκη, η πόλις έπαθεν∙ οι πολίται εξήλθον άπαντες εις το ύπαιθρον διαμένοντες εν σφοδρά βροχή ως και ημείς, καθέκαστα ακολούθους. Εν Λαμία την 10 Αυγούστου 1871.

Ο Νομάρχης Π.Γ.ΖΑΝΟΣ.

Ο φρούραρχος Ν.ΓΚΑΡΠΟΛΑΣ ίλαρχος.

«Υπουργείον Στρατιωτικών και Εσωτερικών και

Αρχηγείον Χωροφυλακής Αθήνας.

«Κεραυνός πεσών εν τη πυριταποθήκη Ακρολαμίας κατέστρεψε ταύτην και πολλαί οικίαι της πόλεως έπαθον∙ οι πολίται έντρομοι εξήλθον της πόλεως, βροχή ραγδαιοτάτη

Λαμία τη 10 Αυγούστου 1871, ώρα 6 μ.μ.

Ο μοίραρχος

Λ.ΝΑΝΟΣ»

β. Φύλλο 97/ 14-08-1871, σελίδες 3 και 4, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 168 και 169:

«-Το προχθεσινόν εκ Λαμίας τηλεγράφημα προς την Κυβέρνησιν λέγει ως εξής.

«Εις στρατιώτης και εις νέος 12 ετών εφονεύθησαν υπό λίθων και οβουζίων∙ τέσσαρες στρατιώται και αρκετοί πολίται ετραυματίσθησαν ελαφρώς∙ επυρπολήθη πυριτιδαποθήκη και κατέπεσε στέγη μεγάρου στρατώνος εις Ακρολαμίαν πλακώσασα τα εν αυτή πολεμοφόδια και πυρίτιδα εμπόρων. Η πόλις διήλθε έντρομος την νύκτα∙ σήμερον ζητώ επιμόνως μεταφοράν υπαρχόντων πολεμοφοδίων και πυρίτιδος εκτός της πόλεως.»

Μοίραρχος ΖΑΝΟΣ.»

γ. Φύλλο 98/18-08-1871, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 170:

«-Μεταξύ των εκ της αναφλέξεως της πυριταποθήκης Ακρολαμίας παθόντων αναφέρεται και ο δικηγόρος και συντάκτης του «Φάρου της Όθρυος» κ.Ευθ. Οικονομίδης, όστις προληφθείς δι’ εγκαίρου ιατρικής συνδρομής ουδένα διατρέχει κίνδυνον σπουδαίον.»

10. «ΛΑΟΣ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 73-139/13-8-1871, σελίδες 2 και 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 302:

«-Έτερον προς την κυβέρνησιν τηλεγράφημα των διαφόρων της Λαμίας αρχών ανήγγειλεν ότι κεραυνός ενσκήψας εις την πυριταποθήκην, κατέστρεψε και ταύτην και πολλάς οικίας της πόλεως, και οι κάτοικοι εξήλθον άπαντες εις το ύπαιθρον, αν και έπιπτε σφοδρά βροχή. Λέγεται ότι εκ της μεγάλης αυτής εκρήξεως εφονεύθη μόνο είς, και επληγώθησαν δύω.»

β. Φύλλο 74-170/17-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 304:

«ΔΙΑΦΟΡΑ

Κατά τάς εφημερίδας της Λαμίας εν τη πυρποληθείση πυριτιδαποθήκη του φρουρίου υπήρχεν ικανή ποσότης πυρίτιδος, οβουζίων και άλλων πολεμοφοδίων η δε εκ της καταστροφής επισυμβάσα εις το δημόσιον ζημία υπερβαίνει τάς 300.000 δραχ. Εκτός δε του ενός φονευθέντος και των δύο καιρίως πληγέντων, επληγώθησαν και έτεροι είκοσι και εβλάβησαν και ικαναί οικίαι της πόλεως. Η κυβέρνησις ενδούσα εις τάς περιστάσεις των κατοίκων της πόλεως έστειλεν εις Λαμίαν τον διοικητήν του σώματος των σκαπανέων προς εκκένωσιν της μεγάλης πυριτιδαποθήκης.

11. «ΜΕΛΛΟΝ» (Αθήνα).

Φύλλο 775/17-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 323:

«Περί της εν Λαμία εκρήξεως της πυριταποθήκης ερανιζόμεθα τα εξής εκ της «Φωνής του Λαού»

Την 6 και ημίσειαν μ.μ. της π.Τρίτης (10 τρέχοντος) η έκρηξις κεραυνού ανέφλεξε την κεντρικήν της Ακρολαμίας πυριταποθήκην και κατακαύσασα την εν αυτή εναποτεθειμένην εξ οκτώ χιλιάδων οκάδων πυρίτιδα, ανετίναξεν επί της πόλεως οβούζια, πολύβολα και λίθους, εκρήμνισεν οικίας, διέρρηξε τοιχώματα, κατέθραυσεν υέλους και, όπερ χείριστον και θλιβερώτατον πάντων, εφόνευσε δύω, ετραυμάτισεν ετέρους δύω καιρίως και επλήγωσεν άλλους είκοσι ελαφρότερον μεταξύ των ταλαιπώρων συμπολιτών μας. Τουντεύθεν ο πανικός μετεδόθη εις την πόλιν ολόκληρον και ενώ του φοβερού τούτου συμβάντος τα θύματα, καταρώμενα την αναλγησίαν των κυβερνήσεων εις το νοσοκομείον ωδηγούντο, γυναίκες, γέροντες και παιδία τάς αγυιάς φρενήρεις, εκ του τρόμου, διέτρεχον και εκτός της πόλεως ώρμων προς διάσωσιν εκ του κινδύνου όν η ενδεχομένη ανάφλεξις των δύω ετέρων πυριταποθηκών επαπείλει.

«-Εκ των λοιπών υπό της εκρήξεως της πυρίτιδος τραυματισθέντων απεβίωσε εισέτι και μία γυνή υπό τετάνου παθούσα συνεπεία των βαρέων τραυμάτων∙ ετέρα τις γραία και είς κληρούχος πρόκειται να υποστώσιν, ένεκα των τραυμάτων, ακροτηριασμόν, πάντες δε οι κατά το μάλλον ήττον τραυματισθέντες δεν ιάθησαν έτι εντελώς.

«-Καθ’ όλους τους επιεικείς υπολογισμούς αι εκ της εκρήξεως ζημίαι της πόλεως, των φορολογουμένων δηλ. και φιλονόμων κατοίκων της, υπερβαίνουσι 300 τας χιλιάδας δραχμών.

«-Μεταξύ των υπό της εκρήξεως τραυματισθέντων λογίζεται και ο ημέτερος συνάδελφος και της ετέρας των εγχωρίων εφημερίδων του  Φ ά ρ ο υ  τ η ς  Ό θ ρ υ ο ς  συντάκτης κ.Ευθύμιος Οικονομίδης, τραύμα λαβών επί της μετωπιαίας χώρας. Ευτυχώς προληφθείσης διά ταχείας επιστημονικής συνδρομής της φλογώσεως, ο κ.Οικονομίδης δεν διατρέχει ήδη κίνδυνόν τινα.

«-Ως και καθ’ όλας τάς πολυκυμάντους περιστάσεις άς πολλάκις η Λαμία διήλθεν ούτω και κατά την αμέσως της εκρήξεως νύκτα καταφανεστάτη εγένετο των συμπολιτών μας η χρηστότης και η ηθική αρετή. Μ’ όλον ότι η πόλις άπασα έντρομος διετέλει και εν υπάιθρω, οι πλείστοι δε των οικιών και όλα τα εργαστήρια και καταστήματα ηρημώθησαν κατοίκων, ουδέν ήττον ουδεμία συνέβη κλοπή, ουδείς, απολύτως ουδείς, υπήρξεν όστις να διανοηθή και αποτολμήση ξένης περιουσίας αφαίρεσιν. Πλήρης σεβασμός προς την έκθετον περιουσίαν υπό πάντων ετηρήθη και ουδείς ευρέθη όστις της κοινής συγχύσεως ωφελούμενος ίδια να επιδιώξη και αθέμιτα κέρδη.

 «-Εκ της γενομένης κατά την π.Τρίτην αναφλέξεως εκάησαν 7 χιλιάδες 400 οκάδες πυρίτιδος, 80 οκάδες κυνηγετικής και χίλια οκτακόσια οβούζια ορεινών πυροβόλων. Εκ της περιστάσεως ταύτης εννοεί τις πλειότερον ότι η ελληνική επικράτεια είναι ο παραδοξότερος τόπος της υφηλίου. Έχει πυρίτιδα χωρίς να έχη όπλα, έχει οβούζια χωρίς να έχη ορεινά, έχει πολύβολα χωρίς να έχη πεδινά, θωρηκτά άνευ δεξαμενών, ταμεία άνευ χρημάτων και ίσως επικράτειαν άνευ Κυβερνήσεως.»

12. «ΜΕΡΙΜΝΑ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 1014/13-8-1871, σελίδες 3 και 4, ψηφιακός σελιδοδείκτης 311:

«Και νέον πάλιν θλιβερόν συμβάν προσετέθη εις τα δυστυχήματα τα οποία από του παρελθόντος έτους κατά βραχείς περιόδους επηκολούθησαν εις την Ελλάδα. Την εσπέραν της προχθές τρίτης, 10 ισταμένου, ο τηλέγραφος διεβίβασεν εκ Λαμίας ενταύθα την θλιβεράν είδησιν, ότι κεραυνός ενεκύψας περί την 5 3/4 ώραν της ημέρας εκείνης εν τω φρουρίω Ακρολαμίας, ανέφλεξε την δυτικήν πυριταποθήκην, εν ή υπήρχον εναποτεθειμένοι πολλαί χιλιάδες οκάδες πυρίτιδος (ής το πλείστον μέρος ανήκεν εις εμπόρους της Λαμίας) και σφαίραι οβουζίων και μεγάλη ποσότης πυριτοβολών. Εκ της εκρήξεως ταύτης υπέστη ζημίας η πόλις της Λαμίας βλαβεισών κατά το μάλλον και ήττον σπουδαίως των πέριξ του φρουρίου και μάλλον αυτώ πλησιεστέρων οικιών και εργαστηρίων. Ευτυχώς δεν έπαθον άνθρωποι, πλήν ενός στρατιώτου φονευθέντος και δύο ή τριών τραυματισθέντων. Ο εκ της αναφλέξεως της πυρίτιδος και των οβουζίων προξενηθείς κρότος υπήρξε φρικώδης ως αναγγέλλουσι τα εκ Λαμίας τηλεγραφήματα, και ένεκα τούτου πολλαί οικίαι κατέπεσαν εκ του κραδασμού. Οι κάτοικοι επί τώ απροσδοκήτω τούτω ακούσματι εξήλθον έντρομοι εις το ύπαιθρον μακράν της πόλεως και εκεί διέμεινον εφ’ όλην την νύκτα, καίτοι βροχής ραγδαιοτάτης αδιαλείπτως καταπιπτούσης. Τάς της πόλεως Λαμίας ζημίες επήνεγκον κυρίως αι εκραγείσαι σφαίραι των οβουζίων. Άπειρα τούτων τεμάχια έπεσον καθ’ όλας τας διευθύνσεις εις τάς εγγύς του φρουρίου οικίας και εργαστήρια. Το φρούριον Ακρολαμίας αριθμεί και ετέρας πυριταποθήκας, μάλλον της παθούσης πεπληρωμένας, εις άς υπάρχει εναποταμιευμένη μεγάλη ποσότης πυρίτιδος, ανηκούσης εις το δημόσιον. Αι πυριταποθήκαι αύται διέφυγον τον κίνδυνον της αναφλέξεως και κατά συνέπειαν εσώθη η πόλις της Λαμίας, ήτις εν περιπτώσει εκρήξεως τούτων θα υφίστατο ανυπολογίστους ζημίας, διότι προς το μέρος τούτο κείται εγγύτερον αύτη.

Οι κάτοικοι της Λαμίας διατελούντες υπό τρόμον και φοβούμενοι μην επέλθη και η έκρηξις των λοιπών πυριταποθηκών, μετέβησαν αθρόοι εις το Δημαρχείον και ητήσαντο να μετακομισθή ταχέως και οριστικώς εις την διαλελυμένην Μονήν Δαμάστας η εν αυταίς υπάρχουσα πυρίτις. Το δημοτικόν συμβούλιον και η δημοτική αρχή της ειρημένης πόλεως, ήτις επανειλημμένως προγενεστέρως είχε ζητήση παρά της Κυβερνήσεως την μεταφοράν της πυρίτιδος εις μέρος απομεμακρυσμένον και ασφαλές, συνήλθον και συνέταξαν πράξιν, τηλεγραφικώς διαβιβασθείσαν εις την Κυβέρνησιν, δι’ ής αιτούσι την απομάκρυνσιν της πυρίτιδος προς πρόληψιν περαιτέρω δυστυχημάτων. Η Κυβέρνησις αναγνωρίσασα το εαυτής σφάλμα, μη δούσα ποτέ προσοχήν εις τας ευλόγους αξιώσεις των κατοίκων Λαμίας, απέστειλε χθές διά του αναχωρήσαντος ατμοπλοίου της Χαλκίδος τον διοικητήν του ημιτάγματος των σκαπανέων κ.Πάνον μετά τινων στρατιωτών εις Λαμίαν, όπως φροντίση τόσω περί εξασφαλίσεως της πόλεως ταύτης από νεώτερον δυστύχημα όσω και περί μεταφοράς αλλαχού της μη αναφλεχθείσης πυρίτιδος.

Εν ταίς πυριταποθήκαις του φρουρίου Ακρολαμίας υπάρχουσιν αλεξικεραύνια. Αλλά ταύτα δεν ήσαν, ως φαίνεται, τέλεια και ένεκα τούτου δεν είχον την δύναμιν να έλξωσι τον επισκήψαντα κεραυνόν και να διευθύνωσιν αυτόν εν τη γή. Διατί ερωτώμεν τα αλεξικεραύνια δεν ήσαν καλά; διατί η κυβέρνησις να μη φροντίση πρό του να τελεσθή η συμφορά να λάβη τα απαιτούμενα προφυλακτικά μέτρα; Μήπως προς δικαιολόγησίν της θα ισχυρισθή ότι δεν ηδύνατό ποτε τοιούτόν τι να υποπτεύση; Ο ισχυρισμός ούτος, όν ηκούσαμεν παρά πολλών, είναι γελοίος. Τοιαύτα συμβάντα δεν είναι δυνατόν να ώσι γνωστά εκ των προτέρων και διά τούτο λαμβάνονται προφυλακτικά μέτρα πρό του να συμβώσι ταύτα. Τι ωφελούσι νύν τα προφυλακτικά μέτρα, αφού το κακόν εξετελέσθη;

Ομολογουμένως παρ’ ημίν συμβαίνει το σντίστροφον αφ’ ό,τι αλλαχού. Ημείς παρασκευάζομεν το φαγητόν αφού πεινάσωμεν και μανθάνομεν αφού πάθωμεν. Έπρεπε να συμβή προχθές το δυστύχημα της Λαμίας διά να ληφθώσι μέτρα προς επιδιόρθωσιν των εις τα δημόσια κτίρια υπαρχόντων αλεξικεραυνίων. Ούτω προχθές και χθές εγένοντο αντικαταστάσεις των αχρήστων και διορθώσεις των βεβλαμμένων αλεξικεραυνίων των Ανακτόρων κλπ.»

β. Φύλλο 1015/17-8-1871, σελίδα 4, ψηφιακός σελιδοδείκτης 314:

«Λεπτομέρειαι περί της εκρήξεως της πυριταποθήκης Ακρολαμίας.

Εις την εν Λαμία εκδιδομένην εφημερίδα  Α ν α τ ο λ ι κ ή ν  Ε λ λ ά δ α  αναγινώσκομεν τα ακόλουθα περί της εκρήξεως της πυριταποθήκης Ακρολαμίας

«Την 10 οδεύοντος περί ώραν 6 μ.μ. ανάφλεξις του πολεμικού υλικού του υπάρχοντος εντός τεμένους κειμένου κατά την δυτικήν του φρουρίου πλευράν και αμέσως υπέρ την πόλιν, δεινήν επήνεγκε καταστροφήν, τρομερόν δ’ επροξένησε τοίς κατοίκοις τρόμον. Η ημέρα της τρίτης ήτο νεφελώδης, βαρεία, πλήρης ηλεκτρισμού, περί δε την 5 ½ ώραν ήρξατο βροχή ραγδαιοτάτη, βαθμηδόν επιτεινομένη∙ μετά ημίσειαν περίπου ώραν λάμψις εφάνη μεγάλη, και εν ακαρεί κρότος ηκούσθη άπλετος, συνάμα δε, λίθοι, μύδροι, σφαίραι, βόμβαι, εκπυρσοκροτηταί και πλείστα τοιαύτα σώματα καταστρεπτικά χαλαζηδόν εκ των πέριξ οικιών έπιπτον, εκεί δ’ ένθα αι σφαίραι δεν ηδύναντο να φθάσωσιν, η ισχυρά δόνησις τας υέλους των παραθύρων κατέθραυσε, θύρας δε και παράθυρα μακράν ανετίναξεν. Οι άνθρωποι, εννοήσαντες ότι η του φρουρίου πυρίτις ανεφλέχθη, έφευγαν τήδε κακείσε, αψηφούντες την ραγδαίαν επ’ αυτών πίπτουσαν βροχήν, περί ουδενός δ’ έτερου φροντίζοντες ή πως την εαυτών διασώσωσι ζωήν. Σπαραξικάρδιον καθίστατο το θέαμα τοσούτων ανθρώπων, των μεν τρεχόντων άσκεπων των δε ανυπόδητων, παιδίων ολολυζόντων παρά ταις μητράσιν αυτών απορούσαις περί του πρακτέου, τους πόδας άχρι των σφυρών εντός των ρυάκων έχουσαις, το δ’ άπαν σώμα περίρρυτον. Ο τρόμος εξηκολούθει επί ώρας τινάς καθόσον ο παρακείμενος στρατών, ούτινος η στέγη ως εκ της δονήσεως κατέρρευσεν και εν ώ προς τοίς πολεμοφοδίοις της κυβερνήσεως και πλέον των 500 βαρελίων ιδιωτικής πυρίτιδος υπήρχον, ήρξατο αναφλεγόμενος, ουδείς δε να πλησιάση ηδύνατο. Ευτυχώς η ραγδαία βροχή, νηνεμίας υπαρχούσης, έσβεσε το μόλις αρξάμενον πύρ, άνθρωποι δε πλησιάσαντες συνεπλήρωσαν το έργον, η δε σάλπιγξ την πάροδον του κινδύνου εσήμανεν∙ ετραυματίσθησαν πολλοί εν οίς και ο συνάδελφος ημών συντάκτης του  Φ ά ρ ο υ  τ η ς  Ό θ ρ υ ο ς  ευτυχώς ακινδύνως, τινές λίαν επικινδύνως, δύω δ’ εφονεύθησαν, εις δηλονότι υποδεκανεύς και έν δεκατετραετές παιδίον, οι δε Λαμιείς είδον τους εαυτών οίκους υπό σφαιρών ελληνικών διατρυπηθέντας, όπως οι του Στρασβούργου κάτοικοι υπό των Πρωσσικών.

Αιτία της αναφλέξεως ταύτης εστίν η εκκρότησις κεραυνού επί του κτιρίου τούτου, καίτοι αλεξικεραύνου υπάρχοντος. Αλλ’ ενταύθα υπήρχον άπασαι αι συνθήκαι; η αιχμή της ράβδου υπήρχεν αρκούντως οξεία; η εκ πλατίνας βελόνη υπήρχεν επ’ αυτής; υπήρχεν ακριβώς τοποθετημένη και άνευ διακοπών η μεραξύ ράβδου και εδάφους συγκοινωνία; ας παραδεχθώμεν ταύτα προς τιμήν των διευθυνόντων και επιβλεπόντων, αλλ’ υπάρχουσι και έτεραι συνθήκαι ένεκα των οποίων ενίοτε δεν ενεργεί βεβαίως και ενηπεράστως το αλεξικέραυνον, ούτοι δε εισίν η ύπαρξις πλησιοχώρων σωμάτων υψηλοτέραν εκείνου κατεχόντων θέσιν, εφ’ ών ο κεραυνός αναντιρρήτως ενεργών εκρήγνυται και η ύπαρξις πλησιοχώρων σωμάτων καλών ηλεκτραγωγών, εισιν τεμάχια σιδήρου, μεταλλικά σκεπάσματα κλπ. ενταύθα δε αναντιρρήτως υπήρχε  μ ι ν α ρ έ ς  του αλεξικεραύνου υψηλότερος, περί ού οι διευθύνοντες τα έργα ουδέποτε εσκέφθησαν, εκεί δ’ αντιρρήτως η εκκρότησις εγένετο.

Κατά τάς εκθέσεις των εν Λαμία δημοσίων αρχών, η αναφλεχθείσα πυριταποθήκη περιείχε 7.400 οκάδας στρατιωτικής πυρίτιδος, 1.800 οβούζια, 80 οκάδας κυνηγετικής πυρίτιδος και πυριτοβολάς τινας. Ώστε η εκ των πολεμικών τούτων ειδών προξενηθείσα ζημία ανέρχεται κατ’ ελάχιστον όρον πλέον του ημίσεως εκατομμυρίων δραχμών.»

γ. Φύλλο 1017/24-8-1871, σελίδες 3 και 4, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 317 και 318:

«-Ο παρά της Κυβερνήσεως εκτάκτως αποσταλείς διοικητής των σκαπανέων κ.Α.Πάνος, υπό του ανθυπολοχαγού του αυτού σώματος κ.Πανουργιά[4] συνοδευόμενος αφίκετο ήδη εις την πόλιν μας, είδε την κατάστασιν των εν τω φρουρίω πυριταποθηκών, παρετήρησεν εκ του σύνεγγυς τάς εκ της αναφλέξεως ζημίας και κατόπιν επεσκέφθη την εν Δαμάστα Μονήν εις ήν λέγεται ότι η εναπομένουσα πυρίτις εναποτεθήσεται. Εάν είμεθα καλώς πεπληροφορημένοι ο κ.Πάνος απεφάνθη ήδη περί της ανάγκης της εκτός πόλεως μεταφοράς της πυρίτιδος και δραστηρίως εργάζεται προς παρασκευήν των προς τούτο απαιτουμένων. Ευχής έργον είναι να επιταχυνθή η εργασία αύτη όπως αναπνεύση η πόλις μας από της φοβεράς αγωνίας υφ’ ής, μετά την οδυνηράν έκρηξιν της 10 τρέχοντος, κυριεύεται κατά πάσαν νεφελώδη ημέραν.

(«Φωνή του Λαού» Λαμίας)

13. «ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 2240/11-8-1871, σελίδες 2 και 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 304:

«Η   ε ν  Λ α μ ί α  έ κ ρ η ξ ι ς

Περί ώραν έκτην μετά μεσημβρίαν της παρελθούσης τρίτης επέσκηψε κεραυνός επί της πυριτιδαποθήκης της εν τώ φρουρίω Λαμίας, εξ ού προέκυψεν έκρηξις φοβερά και καταπληκτική διασείσασα το φρούριον και τα πέριξ και επενεγκούσα ζημίας και δυστυχήματα εις την πόλιν.

Μετά την έκρηξιν δικαίως φοβηθέντες οι κάτοικοι της Λαμίας εξήλθον των οικιών των, ραγδαίας βροχής πιπτούσης και διέμειναν υπαίθραιοι έως ού συνέλθωσιν εκ του φόβου και πεισθώσιν ότι δεν επίκειται έκρηξις άλλης πυρίτιδος, διότι και άλλη αλλαχού φαίνεται ότι υπήρχεν εν τώ φρουρίω.

Κατά τα χθεσινά τηλεγραφήματα, η έκρηξις επήνεγκε τον θάνατον ενός στρατιώτου, κατέρριψεν οικίας τινάς της πόλεως και άλλας διέρρηξε. Σημερινόν δε τηλεγράφημα περιέχει τάς εξής λεπτομερείας.

«Εις στρατιώτης και είς νέος ηλικίας 12 ετών εφονεύθησαν υπό λίθων και οβουζίων∙ τέσσαρες στρατιώται και αρκετοί πολίται ετραυματίσθησαν ελαφρώς∙ επυρπολήθη πυριτιδαποθήκη και κατέπεσε στέγη μεγάρου στρατώνος εις Ακρολαμίαν πλακώσασα τα εν αυτή πολεμεφόδια και πυρίτιδα εμπόρων. Η πόλις διήλθεν έντρομος την νύκτα∙ σήμερον ζητώ επιμόνως μεταφοράν υπαρχόντων πολεμεφοδίων και πυρίτιδος εκτός της πόλεως.»

Μοίραρχος ΝΑΝΟΣ

Απορούντες πώς ο επισκήψας κεραυνός επήνεγκεν έκρηξιν αφού υπήρχε κεραυναγωγός, εμάθομεν ότι η μαγνητική βελώνη ή το κατάγον το ρεύμα σύρμα ήσαν ωξειδωμένα και επομένως η λειτουργία αυτών δεν εγίνετο τακτική και κανονική, εξ ού επήλθε το γενόμενον δυστύχημα, όπερ δεν θα επήρχετο εάν αι εκάστοτε κυβερνήσεις εισήκουον τάς παρακλήσεις και απεδέχοντο τάς αιτήσεις του δημοτικού συμβουλίου Λαμίας, και του επιτοπίου τύπου και της αυτόθι κοινής γνώμης. Πάντες ούτοι πολλάκις κατέδειξαν την ανάγκην της από του φρουρίου αποκομίσεως της πυρίτιδος εις άλλο μέρος, δικαίως φοβούμενοι μη συμβή ό,τι ατυχώς συνέβη προχθές. Αλλά δυστυχώς αι παραστάσεις των κατοίκων Λαμίας, υπέρ ών συνηγόρησεν άλλοτε και η Παλιγγενεσία, δεν έπεισαν ουδεμίαν κυβέρνησιν ίνα πράξη ό,τι ώφειλε χάριν της ασφαλείας της πόλεως εκείνης, εις ήν επήλθε το υπό πολλών προβλεπόμενον δυστύχημα. Πταίουσιν όμως και οι βουλευταί της Φθιώτιδος, ουχί μόνον οι νύν, διότι εάν ειργάζοντο από κοινού και συμφώνως, εάν επέμενον επιμόνως επιζητούντες και υποδεικνύοντες τους κινδύνους, είναι αδύνατον να πιστεύσωμεν ότι δεν θα εισηκούοντο. Αλλά τα γενόμενα ουκ απογίνονται. Τα παθήματα ας χρησιμεύσωσιν ως μαθήματα. Πρέπει να πάθωμεν διά να μάθωμεν και να διδαχθώμεν. Τοιούτοι είμεθα.»

β. Φύλλο 2244/17-8-1871, σελίδες 2 και 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 312:

«-Η «Φωνή του Λαού» της Λαμίας γράφει τα εξής.

Εκ των λοιπών υπό της εκρήξεως της πυρίτιδος τραυματισθέντων απεβίωσε εισέτι και μία γυνή υπό τετάνου παθούσα συνεπεία των βαρέων τραυμάτων∙ ετέρα τις γραία και είς κληρούχος πρόκειται να υποστώσιν, ένεκα των τραυμάτων, ακροτηριασμόν, πάντες δε οι κατά το μάλλον ήττον τραυματισθέντες δεν ιάθησαν έτι εντελώς.

Καθ’ όλους τους επιεικείς υπολογισμούς αι εκ της εκρήξεως ζημίαι της πόλεως, των φορολογουμένων δηλ. και φιλονόμων κατοίκων της, υπερβαίνουσι 300 τας χιλιάδας δραχμών.

Μεταξύ των υπό της εκρήξεως τραυματισθέντων λογίζεται και ο ημέτερος συνάδελφος και της ετέρας των εγχωρίων εφημερίδων του  Φ ά ρ ο υ  τ η ς  Ό θ ρ υ ο ς  συντάκτης κ.Ευθύμιος Οικονομίδης, τραύμα λαβών επί της μετωπιαίας χώρας. Ευτυχώς προληφθείσης διά ταχείας επιστημονικής συνδρομής της φλογώσεως, ο κ.Οικονομίδης δεν διατρέχει ήδη κίνδυνόν τινα.».

14. «ΠΑΤΡΙΣ» (Ερμούπολη).

Φύλλο 283/21-8-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.4.), ψηφιακός σελιδοδείκτης 44:

«Λεπτομέρειαι περί της εκρήξεως της πυριταποθήκης Ακρολαμίας.

Εις την εν Λαμία εκδιδομένην εφημερίδα «Ανατολικήν Ελλάδα» αναγινώσκομεν τα ακόλουθα περί της εκρήξεως της πυριταποθήκης Ακρολαμίας.

«Την 10 οδεύοντος περί ώραν 6 μ.μ. ανάφλεξις του πολεμικού υλικού του υπάρχοντος εντός τεμένους κειμένου κατά την δυτικήν του φρουρίου πλευράν και αμέσως υπέρ την πόλιν, δεινήν επήνεγκε καταστροφήν, τρομερόν δ’ επροξένησε τοίς κατοίκοις τρόμον. Η ημέρα της τρίτης ήτο νεφελώδης, βαρεία, πλήρης ηλεκτρισμού, περί δε την 5 ½ ώραν ήρξατο βροχή ραγδαιοτάτη, βαθμηδόν επιτεινομένη∙ μετά ημίσειαν περίπου ώραν λάμψις εφάνη μεγάλη, και εν ακαρεί κρότος ηκούσθη άπλετος, συνάμα δε, λίθοι, μύδροι, σφαίραι, βόμβαι, εκπυρσοκροτηταί και πλείστα τοιαύτα σώματα καταστρεπτικά χαλαζηδόν εκ των πέριξ οικιών έπιπτον, εκεί δ’ ένθα αι σφαίραι δεν ηδύναντο να φθάσωσιν, η ισχυρά δόνησις τας υέλους των παραθύρων κατέθραυσε, θύρας δε και παράθυρα μακράν ανετίναξεν. Οι άνθρωποι, εννοήσαντες ότι η του φρουρίου πυρίτις ανεφλέχθη, έφευγαν τήδε κακείσε, αψηφούντες την ραγδαίαν επ’ αυτών πίπτουσαν βροχήν, περί ουδενός δ’ έτερου φροντίζοντες ή πως την εαυτών διασώσωσι ζωήν. Σπαραξικάρδιον καθίστατο το θέαμα τοσούτων ανθρώπων, των μεν τρεχόντων άσκεπων των δε ανυπόδητων, παιδίων ολολυζόντων παρά ταις μητράσιν αυτών απορούσαις περί του πρακτέου, τους πόδας άχρι των σφυρών εντός των ρυάκων έχουσαις, το δ’ άπαν σώμα περίρρυτον. Ο τρόμος εξηκολούθει επί ώρας τινάς καθόσον ο παρακείμενος στρατών, ούτινος η στέγη ως εκ της δονήσεως κατέρρευσεν και εν ώ προς τοίς πολεμοφοδίοις της κυβερνήσεως και πλέον των 500 βαρελίων ιδιωτικής πυρίτιδος υπήρχον, ήρξατο αναφλεγόμενος, ουδείς δε να πλησιάση ηδύνατο. Ευτυχώς η ραγδαία βροχή, νηνεμίας υπαρχούσης, έσβεσε το μόλις αρξάμενον πύρ, άνθρωποι δε πλησιάσαντες συνεπλήρωσαν το έργον, η δε σάλπιγξ την πάροδον του κινδύνου εσήμανεν∙ ετραυματίσθησαν πολλοί εν οίς και ο συνάδελφος ημών συντάκτης του  Φ ά ρ ο υ  τ η ς  Ό θ ρ υ ο ς  ευτυχώς ακινδύνως, τινές λίαν επικινδύνως, δύω δ’ εφονεύθησαν, εις δηλονότι υποδεκανεύς και έν δεκατετραετές παιδίον, οι δε Λαμιείς είδον τους εαυτών οίκους υπό σφαιρών ελληνικών διατρυπηθέντας, όπως οι του Στρασβούργου κάτοικοι υπό των Πρωσσικών.

Αιτία της αναφλέξεως ταύτης εστίν η εκκρότησις κεραυνού επί του κτιρίου τούτου, καίτοι αλεξικεραύνου υπάρχοντος. Αλλ’ ενταύθα υπήρχον άπασαι αι συνθήκαι; η αιχμή της ράβδου υπήρχεν αρκούντως οξεία; η εκ πλατίνας βελόνη υπήρχεν επ’ αυτής; υπήρχεν ακριβώς τοποθετημένη και άνευ διακοπών η μεραξύ ράβδου και εδάφους συγκοινωνία; ας παραδεχθώμεν ταύτα προς τιμήν των διευθυνόντων και επιβλεπόντων, αλλ’ υπάρχουσι και έτεραι συνθήκαι ένεκα των οποίων ενίοτε δεν ενεργεί βεβαίως και ενηπεράστως το αλεξικέραυνον, ούτοι δε εισίν η ύπαρξις πλησιοχώρων σωμάτων υψηλοτέραν εκείνου κατεχόντων θέσιν, εφ’ ών ο κεραυνός αναντιρρήτως ενεργών εκρήγνυται και η ύπαρξις πλησιοχώρων σωμάτων καλών ηλεκτραγωγών, εισιν τεμάχια σιδήρου, μεταλλικά σκεπάσματα κλπ. ενταύθα δε αναντιρρήτως υπήρχε  μ ι ν α ρ έ ς  του αλεξικεραύνου υψηλότερος, περί ού οι διευθύνοντες τα έργα ουδέποτε εσκέφθησαν, εκεί δ’ αντιρρήτως η εκκρότησις εγένετο.

Κατά τάς εκθέσεις των εν Λαμία δημοσίων αρχών, η αναφλεχθείσα πυριταποθήκη περιείχε 7.400 οκάδας στρατιωτικής πυρίτιδος, 1.800 οβούζια, 80 οκάδας κυνηγετικής πυρίτιδος και πυριτοβολάς τινας. Ώστε η εκ των πολεμικών τούτων ειδών προξενηθείσα ζημία ανέρχεται κατ’ ελάχιστον όρον πλέον του ημίσεως εκατομμυρίων δραχμών.».

15. «ΠΛΑΣΤΙΓΞ» (Αθήνα).

Φύλλο 191/14-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 57:

«-Προχθές την νύκτα τηλεγραφήματα των αρχών Λαμίας ανήγγειλαν, ότι κεραυνός ενήσκηψεν εις Ακρολαμίαν και ανέφλεξε την πυριταποθήκην.

Δυστυχώς, κοπέντος του τηλεγραφικού σύρματος, δεν γνωρίζομεν λεπτομερείας επί της καταστροφής, όπως ώμεν εις θέσιν να δώσωμεν ακριβή αυτής περιγραφήν.

Ιδού τα περί της καταστροφής τηλεγραφήματα.

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ

Αθήνας∙

Ταύτην την στιγμήν ώραν 5^ην και ¾ μ.μ. κεραυνού πεσόντος εν Ακρολαμία, ανεφλέχθη η δυτική πυριτιδαποθήκη, η πόλις έπαθεν∙ οι πολίται εξήλθον άπαντες εις το ύπαιθρον διαμένοντες εν σφοδρά βροχή ως και ημείς∙ τα καθέκαστα ακολούθως.

Εν Λαμία την 10 Αυγούστου 1871.

Ο Νομάρχης Π.Γ.ΖΑΝΟΣ.

Ο φρούραρχος Ν.ΓΚΑΡΠΟΛΑΣ ίλαρχος.

 «ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ

και Αρχηγείον Χωροφυλακής Αθήνας

«Κεραυνός πεσών εν τη πυριταποθήκη Ακρολαμίας κατέστρεψε ταύτην και πολλαί οικίαι της πόλεως έπαθον∙ οι πολίται έντρομοι εξήλθον της πόλεως, βροχή ραγδαιοτάτη

Λαμία τη 10 Αυγούστου 1871, ώρα 6 Μ.Μ.

Ο μοίραρχος

Λ.ΝΑΝΟΣ»

16. «Η ΠΝΥΞ» (Αθήνα)

Φύλλο 214/14-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 413:

«-Το εσπέρας της παρ. Τρίτης αφίχθησαν τηλεγραφήματα αλλεπάλληλα εκ Λαμίας του Νομάρχου και Μοιράρχου αναγγέλοντα το θλιβερόν δυστύχημα ότι κεραυνός πεσών εν τη πυριταποθήκη της Ακρολαμίας επηνεγκε καταστροφήν και συγχρόνως μέγαν φόβον εις τους κατοίκους της πόλεως. Προς ευχαρίστησιν των συνδρομητών μας καταχωρούμεν παρά πόδας τα ληφθέντα τηλεγραφήματα.

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ

Αθήνας∙

Ταύτην την στιγμήν ώραν 5^ην και ¾ μ.μ. κεραυνού πεσόντος εν Ακρολαμία, ανεφλέχθη η δυτική πυριτιδαποθήκη, η πόλις έπαθεν∙ οι πολίται εξήλθον άπαντες εις το ύπαιθρον διαμένοντες εν σφοδρά βροχή ως και ημείς∙ καθέκαστα ακολούθως.

Εν Λαμία την 10 Αυγούστου 1871.

Ο Νομάρχης Π.Γ.ΖΑΝΟΣ.

Ο φρούραρχος Ν.ΓΚΑΡΠΟΛΑΣ ίλαρχος.

 «ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ

και Αρχηγείον Χωροφυλακής Αθήνας

«Κεραυνός πεσών εν τη πυριταποθήκη Ακρολαμίας κατέστρεψε ταύτην και πολλαί οικίαι της πόλεως έπαθον∙ οι πολίται έντρομοι εξήλθον της πόλεως, βροχή ραγδαιοτάτη

Λαμία τη 10 Αυγούστου 1871, ώρα 6 Μ.Μ.

Ο μοίραρχος

Λ.ΝΑΝΟΣ»

17. «ΠΟΛΙΤΗΣ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 36/12-8-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.5), ψηφιακός σελιδοδείκτης 71:

«Καταστροφή εν Λαμία.

Από πολλού αι εφημερίδες Λαμίας πολλάκις και επανειλημμένως έγραψαν περί συγκεντρώσεως μεγάλης ποσότητος πυρίτιδος εν Λαμία και περί της κακής καταστάσεως της πυριταποθήκης, αλλ’ η φωνή των ήτο φωνή βοώντος εν τη ερήμω.

Προχθές την νύκταν τηλεγραφήματα των αρχών Λαμίας ανήγγειλαν, ότι κεραυνός ενήσκηψεν εις Ακρολαμίαν και ανέφλεξε την πυριταποθήκην. Καθά φαίνεται και της πυριταποθήκης ταύτης ο κεραυναγωγός διετέλει εις την  ε υ ά ρ ε σ τ ο ν  κατάστασιν, εις την οποίαν και ο της πυριταποθήκης Πειραιώς, η οποία είναι θαύμα πώς δεν έπαθε μέχρι τούδε.

Δυστυχώς,  κ ο π έ ν τ ο ς του τηλεγραφικού σύρματος, δεν γνωρίζομεν λεπτομερείας επί της καταστροφής, όπως ώμεν εις θέσιν να δώσωμεν ακριβή αυτής περιγραφήν.

Εν Ελλάδι δεν υπάρχει διοίκησις∙ και ο υπουργός, και ο νομάρχης, και ο έπαρχος, και ο βουλευτής, και πάντες, περί έν και μόνον ασχολούνται, περί μόνην την πολιτικήν και τα συμφέροντα της φατρίας των. Δύναται να παραπονήται όσω θέλει ο πολίτης, εις μάτην και τα παράπονα και οι θρήνοι του∙ ουδείς θέλει ακούσει της φωνής του, ουδείς θέλει σκεφθή ότι έχει καθήκον να τον δικαιώση και φροντίση περί θεραπείας των παθημάτων του.

Ας παύσουν πλέον τα παράπονα και αι οιμωγαί∙ λαός πάσχων και περιοριζόμενος εις παράπονα και οιμωγάς μόνον είναι άξιος των παθημάτων, τα οποία υφίσταται. Εκείνοι οι λαοί ευημερούσι και προοδεύουσιν, οι οποίοι έχουν συναίσθησιν της αξίας των και δεν επιτρέπουσιν εις τους τυχόντας να τους μεταχειρίζωνται, όπως αν θέλωσι, και τιμωρούσι τους εγκληματούντας κατ’ αυτών.

Ιδού τα περί της καταστροφής τηλεγραφήματα.

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ και ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ Αθήνας

Ταύτην την στιγμήν ώραν 5^ην και ¾ μ.μ. κεραυνού πεσόντος εν Ακρολαμία, ανεφλέχθη η δυτική πυριτιδαποθήκη, η πόλις έπαθεν∙ οι πολίται εξήλθον άπαντες εις το ύπαιθρον διαμένοντες εν σφοδρά βροχή ως και ημείς∙ καθέκαστα ακολούθως.

Ο Νομάρχης Π.Γ.ΖΑΝΟΣ

Ο φρούραρχος Ν.ΓΚΑΡΠΟΛΑΣ ίλαρχος

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ και ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ και αρχηγείον Χωροφυλακής Αθήνας.

Κεραυνός πεσών εν τη πυριταποθήκη Ακρολαμίας κατέστρεψε ταύτην και πολλαί οικίαι της πόλεως έπαθον∙ οι πολίται έντρομοι εξήλθον της πόλεως, βροχή ραγδαιοτάτη

Λαμία τη 10 Αυγούστου 1871, ώρα 6 Μ.Μ.

Ο Μοίραρχος Λ.ΝΑΝΟΣ.»

β. Φύλλο3 7/14-8-1871, σελίδα 2 και 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 74:

«-Εκ Λαμίας εστάλη προς την «Εφημερίδα των Συζητήσεων» το εξής τηλεγράφημα.

«Κεραυνός ανέφλεξε χθές μικράν πυριταποθήκην φρουρίου, εφονεύθησαν τρείς, ζημίαι πολύ μεγάλαι, πολίται απαιτούσιν αυθωρεί εκκένωσιν μεγάλης πυριταποθήκης. Επίκειται κίνδυνος. Ίδωμεν απόφασιν Κυβερνήσεως, άλλως ζητεί εκκενώσαι πόλις. Δημοτικόν Συμβούλιον ηρμήνευσεν επισήμως θέλησιν πολιτών.».

«Εις Λαμίαν απεστάλη ο διοικητής των σκαπανεών κ.Α.Πάνος, μετά 40 ανδρών, όπως φροντίση περί μεταφοράς της μεγάλης πυριταποθήκης κατά τα υπουργικά όργανα.»

18. «ΠΡΩΪΝΟΣ ΚΗΡΥΞ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 1250(Περίοδος Β΄ 900)/12-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 470:

«-Τηλεγραφικώς ανηγγέλθη χθές εις την κυβέρνησιν ότι κεραυνός πεσών επί της πυρατιδαποθήκης του φρουρίου Λαμίας ανέφλεξεν αυτήν και κατέστρεψε το πλείστον μέρος αυτού. Και αυτή η πόλις υπέστη ζημίας ως εκ της αναφλέξεως της πυριτιδαποθήκης, οι δε κάτοικοι αυτής έντρομοι εξήλθον των οικιών και περιεφέροντο εν υπαίθρω. Πολλά ίσως δυστυχήματα συνέβησαν. Τούτων τα καθέκαστα θέλομεν μάθει ταχυδρομικώς.».

β. Φύλλο 1251(Περίοδος Β΄ 901)/14-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 472:

«-Μετά το συμβάν δυστύχημα εν τη αποθήκη της πυρίτιδος κειμένη εν τω φρουρίω Ακρολαμίας και της αναφλέξεως αυτής εκ του πεσόντος κεραυνού, οι κάτοικοι της πόλεως Λαμίας καταληφθέντες υπό του τρόμου μήπως το πύρ διαδοθή και εις την μεγάλην αποθήκην ήτις εμπεριέχει πολλάς χιλιάδας οκάδων πυρίτιδος του δημοσίου και των ιδιωτών συνήλθοω αθρόοι εν τώ δημαρχίω και εζήτησαν όπως αυθωρεί ληφθώσι μέτρα ώστε η ενυπάρχουσα εν τη μεγάλη αποθήκη πυρίτις μεταφερθή εις την διαλελυμένην Μονήν της Δαμάστας. Το δημοτικόν συμβούλιον και η δημοτική αρχή συνήλθον και συνέταξαν πράξιν, ήν τηλεγραφικώς διεβίβασαν εις το υπουργείον των Εσωτερικών αιτούντες την απομάκρυνσιν της πυρίτιδος προς πρόληψιν περαιτέρω δυστυχημάτων, ποιούντες μνείαν ότι πολλάκις ανεφέρθησαν περί της απομακρύνσεως της πυρίτιδος εκ του φρουρίου, όντος πλησίον της πόλεως αλλά δεν εισακούσθησαν. Συνεπεία της ανωτέρω αιτήσεως το υπουργείον έπεμψεν εις Λαμίαν τον αντισυνταγματάρχην και διοικητήν του ημιτάγματος των σκαπανέων μετά 40 στρατιωτών ίνα επιτοπίως εξετάση και γνωμοδοτήση επ’ αυτού του αντικειμένου. Τις η ανάγκη αποστολής του ανωτέρου διοικητού μετά στρατιωτών εις Λαμίαν, ενώ εν τη πόλει ταύτη, υπάρχει και μηχανικός και τάγματα στρατιωτών εδρεύοντα εκεί, και δι’ αυτών ηδύναντο να ενεργηθώσιν, ό,τι θέλουσιν ήδη ενεργηθή υπό του κ.Πάνου; Αλλά πώς θα δείξωσιν οι κύριοι υπουργοί την εύνοιάν των, αν όχι άλλοτε εις τινας των φίλων των!»

γ. Φύλλο 1252(Περίοδος Β΄ 902)/17-8-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.6), ψηφιακός σελιδοδείκτης 473:

«Το εν Λαμία συμβάν δυστύχημα.

Άπασαι αι της Λαμία εκδιδόμεναι εφημερίδες, κομισθείσαι χθές ενταύθα περιγράφουσι την συμβάσαν εν τω φρουρίω ακρολαμίας ανάφλεξιν της πυρίτιδος ως εκ του πεσόντος κεραυνού εν τη αποθήκη μετά λύπης και αγανακτήσεως. Μετά λύπης μεν διότι πολλοί των κατοίκων Λαμίας υπέφερον ως εκ της αναφλέξεως, αναγκασθέντες εκ του τρόμου να περιφέρωνται εν ταίς οδοίς εξυπόλυτοι και κατάβρεκτοι ως εκ της πιπτούσης ραγδαίας βροχής. Μετ’ αγανακτήσεως δε διότι ουδέποτε η κυβέρνησις ηθέλησε να ακούση τάς πολλάκις αποταθείσας παρατηρήσεις αυτών, όπως απομακρύνη την πυρίτιδα εκ του φρουρίου, όντος πλησίον της πόλεως, ώστε έπρεπε να επέλθη το τελευταίον δυστύχημα ίνα εξυπνίση του ληθάργου και να πέμψη αμέσως εις Λαμίαν τον ταγματάρχην κ.Πάνον μετά στρατιωτών σκαπανέων ίνα γνωμοδοτήση περί του καταλλήλου μέρους της μεταφοράς της πυρίτιδος. Κύριος οίδεν εάν θα μεταφερθή και ήδη, ή θα μείνη εις το αυτό μέρος, οι δε δυστυχείς Λαμιείς καθεκάστην θέλουσι καρδιοκτυπώσι μη τυχόν συμβή και εκ δευτέρου όμοιόν τι και καταστραφή η πόλις και αυτοί πάθωσιν. Η ενεστώσα κυβέρνησις πάν άλλο σκέπτεται πάρα περί της ευημερίας των κατοίκων.

Ιδού τινα αποσπάσματα εκ των Λαμιέων εφημερίδων περί του εσχάτως συμβάντος.

Περί την 6 και ημίσειαν Μ.Μ. της π.Τρίτης (10 τρέχοντος) η έκρηξις κεραυνού ανέφλεξε την κεντρικήν της ακρολαμίας πυριτιδαποθήκην και κατακαύσασα την εν αυτή εναποτεθειμένην εξ οκτώ χιλιάδων οκάδων πυρίτιδα, ανετίναξεν επί της πόλεως οβούζια, πολύβολα και λίθους, εκρήμνισεν οικίας, διέρρηξε τοιχώματα, κατέθραυσεν υέλους και, όπερ χείριστον και θλιβερώτατον πάντων, εφόνευσε δύω, ετραυμάτισεν ετέρους δύω καιρίως και επλήγωσεν άλλους είκοσι ελαφρότερον μεταξύ των ταλαιπώρων συμπολιτών μας. Τουντεύθεν ο πανικός μετεδόθη εις την πόλιν ολόκληρον και ενώ του φοβερού τούτου συμβάντος τα θύματα, καταρώμενα την αναλγησίαν των κυβερνήσεων εις το νοσοκομείον ωδηγούντο, γυναίκες, γέροντες και παιδία τάς αγυιάς φρενήρεις, εκ του τρόμου, διέτρεχον και εκτός της πόλεως ώρμων προς διάσωσιν εκ του κινδύνου όν η ενδεχομένη ανάφλεξις των δύω ετέρων πυριτιδαποθηκών επαπείλει.

Εκ των λοιπών υπό της εκρήξεως της πυρίτιδος τραυματισθέντων απεβίωσε εισέτι και μία γυνή υπό τετάνου παθούσα συνεπεία των βαρέων τραυμάτων∙ ετέρα τις γραία και είς κληρούχος πρόκειται να υποστώσιν, ένεκα των τραυμάτων, ακροτηριασμόν, πάντες δε οι κατά το μάλλον ήττον τραυματισθέντες δεν ιάθησαν έτι εντελώς.

Καθ’ όλους τους επιεικείς υπολογισμούς αι εκ της εκρήξεως ζημίαι της πόλεως, των φορολογουμένων δηλ. και φιλονόμων κατοίκων της, υπερβαίνουσι 300 τας χιλιάδας δραχμών.

Μεταξύ των υπό της εκρήξεως τραυματισθέντων λογίζεται και ο ημέτερος συνάδελφος και της ετέρας των εγχωρίων εφημερίδων του  Φ ά ρ ο υ  τ η ς  Ό θ ρ υ ο ς  συντάκτης κ.Ευθύμιος Οικονομίδης, τραύμα λαβών επί της μετωπιαίας χώρας. Ευτυχώς προληφθείσης διά ταχείας επιστημονικής συνδρομής της φλογώσεως, ο κ.Οικονομίδης δεν διατρέχει ήδη κίνδυνόν τινα.

19. «Ο ΦΟΙΝΙΞ» (Πάτρα).

Φύλλο 576/13-8-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.7), ψηφιακός σελιδοδείκτης 345:

«=Την 10 τρ. προς το εσπέρας εστάλησαν εκ Λαμίας προς τα υπουργεία των Εσωτερικών και Στρατιωτικών τα επόμενα δύω τηλεγραφήματα.

Υπουργείον Εσωτ. και Στρατιωτικών Αθήνας

Ταύτην την στιγμήν ώραν 5^ην και ¾ μ.μ. κεραυνού πεσόντος εν Ακρολαμία, ανεφλέχθη η δυτική πυριτιδαποθήκη, η πόλις έπαθεν∙ οι πολίται εξήλθον άπαντες εις το ύπαιθρον διαμένοντες εν σφοδρά βροχή ως και ημείς∙ καθέκαστα ακολούθως. Εν Λαμία 10 Αυγούστου 1871.

Ο Νομάρχης Π.Γ.ΖΑΝΟΣ

Ο φρούραρχος Ν.ΓΚΑΡΠΟΛΑΣ ίλαρχος

Υπουργείον Στρατ. και Εσωτερικών και αρχηγείον Χωροφυλακής Αθήνας.

Κεραυνός πεσών εν τη πυριταποθήκη Ακρολαμίας κατέστρεψε ταύτην και πολλαί οικίαι της πόλεως έπαθον∙ οι πολίται έντρομοι εξήλθον της πόλεως, βροχή ραγδαιοτάτη

Λαμία 10 Αυγούστου 1871, ώρα 6 μ.μ.

Ο μοίραρχος Λ.ΖΑΝΟΣ.»

20. «ΦΩΣ» (Αθήνα).

Το κείμενο των δύο φύλλων της εφημερίδας «ΦΩΣ» δημοσιεύθηκε στην αρχή της ανάρτησης, αμέσως μετά το κείμενο της εφημερίδας «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ».

21. «ΧΡΟΝΟΣ» (Αθήνα).

α. Φύλλο 73/13-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 98:

-Προχθές την νύκτα τηλεγραφήματα των αρχών Λαμίας ανήγγειλαν, ότι κεραυνός ενήσκηψεν εις Ακρολαμίαν και ανέφλεξε την πυριταποθήκην.

Δυστυχώς, κοπέντος του τηλεγραφικού σύρματος, δεν γνωρίζομεν λεπτομερείας επί της καταστροφής, όπως ώμεν εις θέσιν να δώσωμεν ακριβή αυτής περιγραφήν.

Ιδού τα περί της καταστροφής τηλεγραφήματα.

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ και ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ Αθήνας

Ταύτην την στιγμήν ώραν 5^ην και ¾ μ.μ. κεραυνού πεσόντος εν Ακρολαμία, ανεφλέχθη η δυτική πυριτιδαποθήκη, η πόλις έπαθεν∙ οι πολίται εξήλθον άπαντες εις το ύπαιθρον διαμένοντες εν σφοδρά βροχή ως και ημείς∙ καθέκαστα ακολούθως.

Εν Λαμία την 10 Αυγούστου 1871.

Ο Νομάρχης Π.Γ.ΖΑΝΟΣ

Ο φρούραρχος Ν.ΓΚΑΡΠΟΛΑΣ ίλαρχος

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ και ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ και αρχηγείον Χωροφυλακής Αθήνας.

Κεραυνός πεσών εν τη πυριταποθήκη Ακρολαμίας κατέστρεψε ταύτην και πολλαί οικίαι της πόλεως έπαθον∙ οι πολίται έντρομοι εξήλθον της πόλεως, βροχή ραγδαιοτάτη

Λαμία τη 10 Αυγούστου 1871, ώρα 6 μ.μ.

Ο Μοίραρχος Λ.ΝΑΝΟΣ.»

β. Φύλλο 74/21-8-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 100:

«Εκ της γενομένης κατά την π.Τρίτην αναφλέξεως εκάησαν 7 χιλιάδες 400 οκάδες πυρίτιδος, 80 οκάδες κυνηγετικής και χίλια οκτακόσια οβούζια ορεινών πυροβόλων. Εκ της περιστάσεως ταύτης εννοεί τις πλειότερον ότι η ελληνική επικράτεια είναι ο παραδοξότερος τόπος της υφηλίου. Έχει πυρίτιδα χωρίς να έχη όπλα, έχει οβούζια χωρίς να έχη ορεινά, έχει πολύβολα χωρίς να έχη πεδινά, θωρηκτά άνευ δεξαμενών, ταμεία άνευ χρημάτων και ίσως επικράτειαν άνευ κυβερνήσεως».

(Φωνή του Λαού.)

22. «LA GRECE» (Αθήνα).

Φύλλο 90/26-8-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.8) και σελίδα 2, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 68 και 69:

«La poudriere de Lamia vient de sauter. Oa altribue cet accident à la chute de la foudre. Les details nous manquent encore; seulement la dépêche annonce que la secousse qui en est résultée a produit des dégàts importants dans la ville».

«Η πυριτιδαποθήκη της Λαμίας εξεράγη. Tο ατύχημα αποδίδεται στην πτώση κεραυνού. Λεπτομέρειες δεν έχουν γίνει ακόμη γνωστές. Πληροφορίες αναγγέλλουν ότι ο κεραυνός προκάλεσε σημαντικές ζημιές στην πόλη.».

Γ. Τύπος του Μικρασιατικού ελληνισμού:

Η τραγική είδηση δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες «Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ», «ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ», «ΒΥΖΑΝΤΙΣ», «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ», «ΝΕΟΛΟΓΟΣ» και «ΣΜΥΡΝΗ».

1. «Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ» (Σμύρνη).

α. Φύλλο 1756/18-08-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.9), ψηφιακός σελιδοδείκτης 293:

«ΑΘΗΝΑΙ, 14 Αυγούστου 1871.

-Τηλεγράφημα εκ Λαμίας της 10(22) Αυγούστου, ώρας 7 και 15 μ.μ. αυθημερόν διαβιβασθέν εις Αθήνας, ανήγγειλεν ότι την ημέραν αυτήν της 10, ήτοι την προχθές Τρίτην, περί ώραν 5 και ¾ μ.μ. «κεραυνός πεσών ανέφλεξε την εν τη δυτική πυριταποθήκη του φρουρίου Λαμίας πυρίτιδα. Εκ της αναφλέξεως ταύτης επληγώθησαν δύο στρατιώται εκ του φρουρούντος αποσπάσματος, είς δ’ υποδεκανεύς κτυπειθείς υπό πέτρας εφονεύθη. Πολλαί οικίαι κατέπεσαν εκ του κλονισμού, οι δε κάτοικοι της πόλεως και ο στρατός έμειναν εν υπαίθρω». Νεώτερον τηλεγράφημα της αυτής ημέρας, ώρας δε 9 μ.μ. αναφέρει ότι, κατά την παρά του εφόρου του υλικού γενομένην επιθεώρησιν, ουδείς υπήρχε κίνδυνος περαιτέρω διά τάς λοιπάς πυριταποθήκας, εκτός απευκταίου τινός και απροσδοκήτου συμβάντος. Η στέγη, τα παράθυρα και τα πατώματα του περιέχοντος τα πολεμεφόδια στρατώνος κατέπεσαν. Ελήφθη η δέουσα πρόνοια περί της εξασφαλίσεως του στρατώνος και άπαντος του φρουρίου, ως και της εκ του επικρατούντος φόβου κενωθείσης πόλεως»

Υστερόγραφον.-Συνεπεία της εκπυρσοκροτήσεως της Ακρολαμίας και τινων επελθουσών ζημιών εις την πόλιν, αλλά πρό πάντων εκ της υπονοίας μη αναφλεχθή και η πυρίτις η εν ταίς άλλαις τρισί πυριταποθήκαις του φρουρίου κατατεθειμένη, και συμφοραί μείζονες επέλθωσι, τοιούτος κατέλαβε τους κατοίκους τους κατοίκους της Λαμίας πανικός φόβος, ώστε κυκλώσαντες το Δημαρχείον ητήσαντο την οριστικήν και ταχίστην μεταφοράν της πυρίτιδος εις την διαλελυμένην Μονήν της Δαμάστας, ακίνδυνόν τε και ισχυρόν συνάμα μέρος. Ένεκα του σάλου τούτου συνελθόν το Δημοτικόν Συμβούλιον Λαμιέων εις συνεδρίασιν έκτακτον, συνέταξε πράξιν, δι’ ής διοχετεύον τάς παραστάσεις του λαού τη Κυβερνήσει, και διαδηλούν ότι δεν δύναται να κρατήση την ορμήν αυτού «παρακαλεί βαθυσεβάστως αυτήν να διατάξη αυθωρεί την απομάκρυνσιν της πυρίτιδος.

β. Φύλλο 1757/21-08-1871, πρωτοσέλιδο: (Εικ.10), ψηφιακός σελιδοδείκτης 295:

«-Κατά την «Φωνήν του Λαού» της Λαμίας η εκεί συμβάσα έκρηξις της πυριταποθήκης εφόνευσε 2, ετραυμάτισε δε καιρίως μέν 2, ελαφρώς δε 20. Αι ζημίαι της πόλεως υπολογίζονται υπέρ τάς 300,000 δρ..»

2. «ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ» (Κωνσταντινούπολη).

Φύλλο 904/18-08-1871, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοείκτης 185:

«-Αθήναι, 25 – Χθές κεραυνός πεσών εν Λαμία, ανετίναξε την πυριταποθήκην∙ εκ δε της εκρήξεως ταύτης εγένοντο καταστροφαί τινες εν τη πόλει∙ οι κάτοικοι ανεχώρησαν εκ της πόλεως, εν μέσω φοβεράς καταιγίδος.»

3. «ΒΥΖΑΝΤΙΣ» (Κωνσταντινούπολη).

Φύλλο 405/23-08-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.11) και σελίδα 2, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 40 και 41:

«ΕΛΛΑΣ, Αθήναι, 17 Αυγούστου 1871

Λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι α ι  π ε ρ ί  τ η ς  ε κ ρ ή ξ ε ω ς  τ η ς  π υ ρ ι τ α π ο θ ή κ η ς  Α κ ρ ο λ α μ ί α ς

Εις την εν Λαμία εκδιδομένην εφημερίδα  Α ν α τ ο λ ι κ ή ν  Ε λ λ ά δ α  αναγινώσκομεν τα ακόλουθα περί της εκρήξεως της πυριταποθήκης Ακρολαμίας

«Την 10 οδεύοντος περί ώραν 6 μ.μ. ανάφλεξις του πολεμικού υλικού του υπάρχοντος εντός τεμένους κειμένου κατά την δυτικήν του φρουρίου πλευράν και αμέσως υπέρ την πόλιν, δεινήν επήνεγκε καταστροφήν, τρομερόν δ’ επροξένησε τοίς κατοίκοις τρόμον. Η ημέρα της τρίτης ήτο νεφελώδης, βαρεία, πλήρης ηλεκτρισμού, περί δε την 5 ½ ώραν ήρξατο βροχή ραγδαιοτάτη, βαθμηδόν επιτεινομένη∙ μετά ημίσειαν περίπου ώραν λάμψις εφάνη μεγάλη, και εν ακαρεί κρότος ηκούσθη άπλετος, συνάμα δε, λίθοι, μύδροι, σφαίραι, βόμβαι, εκπυρσοκροτηταί και πλείστα τοιαύτα σώματα καταστρεπτικά χαλαζηδόν εκ των πέριξ οικιών έπιπτον, εκεί δ’ ένθα αι σφαίραι δεν ηδύναντο να φθάσωσιν, η ισχυρά δόνησις τας υέλους των παραθύρων κατέθραυσε, θύρας δε και παράθυρα μακράν ανετίναξεν. Οι άνθρωποι, εννοήσαντες ότι η του φρουρίου πυρίτις ανεφλέχθη, έφευγαν τήδε κακείσε, αψηφούντες την ραγδαίαν επ’ αυτών πίπτουσαν βροχήν, περί ουδενός δ’ έτερου φροντίζοντες ή πως την εαυτών διασώσωσι ζωήν. Σπαραξικάρδιον καθίστατο το θέαμα τοσούτων ανθρώπων, των μεν τρεχόντων άσκεπων των δε ανυπόδητων, παιδίων ολολυζόντων παρά ταις μητράσιν αυτών απορούσαις περί του πρακτέου, τους πόδας άχρι των σφυρών εντός των ρυάκων έχουσαις, το δ’ άπαν σώμα περίρρυτον. Ο τρόμος εξηκολούθει επί ώρας τινάς καθόσον ο παρακείμενος στρατών, ούτινος η στέγη ως εκ της δονήσεως κατέρρευσεν και εν ώ προς τοίς πολεμοφοδίοις της κυβερνήσεως και πλέον των 500 βαρελίων ιδιωτικής πυρίτιδος υπήρχον, ήρξατο αναφλεγόμενος, ουδείς δε να πλησιάση ηδύνατο. Ευτυχώς η ραγδαία βροχή, νηνεμίας υπαρχούσης, έσβεσε το μόλις αρξάμενον πύρ, άνθρωποι δε πλησιάσαντες συνεπλήρωσαν το έργον, η δε σάλπιγξ την πάροδον του κινδύνου εσήμανεν∙ ετραυματίσθησαν πολλοί εν οίς και ο συνάδελφος ημών συντάκτης του  Φ ά ρ ο υ  τ η ς  Ό θ ρ υ ο ς  ευτυχώς ακινδύνως, τινές λίαν επικινδύνως, δύω δ’ εφονεύθησαν, εις δηλονότι υποδεκανεύς και έν δεκατετραετές παιδίον, οι δε Λαμιείς είδον τους εαυτών οίκους υπό σφαιρών ελληνικών διατρυπηθέντας, όπως οι του Στρασβούργου κάτοικοι υπό των Πρωσσικών.

Αιτία της αναφλέξεως ταύτης εστίν η εκκρότησις κεραυνού επί του κτιρίου τούτου, καίτοι αλεξικεραύνου υπάρχοντος. Αλλ’ ενταύθα υπήρχον άπασαι αι συνθήκαι; η αιχμή της ράβδου υπήρχεν αρκούντως οξεία; η εκ πλατίνας βελόνη υπήρχεν επ’ αυτής; υπήρχεν ακριβώς τοποθετημένη και άνευ διακοπών η μεραξύ ράβδου και εδάφους συγκοινωνία; ας παραδεχθώμεν ταύτα προς τιμήν των διευθυνόντων και επιβλεπόντων, αλλ’ υπάρχουσι και έτεραι συνθήκαι ένεκα των οποίων ενίοτε δεν ενεργεί βεβαίως και ενηπεράστως το αλεξικέραυνον, ούτοι δε εισίν η ύπαρξις πλησιοχώρων σωμάτων υψηλοτέραν εκείνου κατεχόντων θέσιν, εφ’ ών ο κεραυνός αναντιρρήτως ενεργών εκρήγνυται και η ύπαρξις πλησιοχώρων σωμάτων καλών ηλεκτραγωγών, εισιν τεμάχια σιδήρου, μεταλλικά σκεπάσματα κλπ. ενταύθα δε αναντιρρήτως υπήρχε  μ ι ν α ρ έ ς  του αλεξικεραύνου υψηλότερος, περί ού οι διευθύνοντες τα έργα ουδέποτε εσκέφθησαν, εκεί δ’ αντιρρήτως η εκκρότησις εγένετο.

Κατά τάς εκθέσεις των εν Λαμία δημοσίων αρχών, η αναφλεχθείσα πυριταποθήκη περιείχε 7.400 οκάδας στρατιωτικής πυρίτιδος, 1.800 οβούζια, 80 οκάδας κυνηγετικής πυρίτιδος και πυριτοβολάς τινας. Ώστε η εκ των πολεμικών τούτων ειδών προξενηθείσα ζημία ανέρχεται κατ’ ελάχιστον όρον πλέον του ημίσεως εκατομμυρίων δραχμών.

 (Μέριμνα)».

4. «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ» (Κωνσταντινούπολη).

Φύλλο 1107/21-08-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 186:

«-Κατά τάς εφημερίδας της Λαμίας, η εν τη Ακρολαμία αναφλεχθείσα πυρίτις ή οκτώ χιλιάδων οκάδων περίπου, εκ δε της εις την πόλιν εκσφενδονίσεως των λίθων των οβουζίων και των πολυβόλων πολλαί μέν οικίαι εκρημνίσθησαν, άλλαι εβλάβησαν, εφονεύθησαν δε πολίται δύο, δύο επληγώθησαν βαρέως, ών είς απεβίωσε, και είκοσιν ελαφρότερον. Καθ’ όλους τους υπολογισμούς, η ζημία η εκ της εκρήξεως υπερβαίνει τάς 300.000 δραχμών. Κατεστράφησαν εκ της αναφλέξεως 1.800 οβούζια και 7.400 οκάδες πυρίτιδος. Η εν Λαμία επελθούσα εκ του δυστυχούς συμβάντος ταραχή υπήρξε μεγίστη.».

5. «ΝΕΟΛΟΓΟΣ» (Κωνσταντινούπολη).

Φύλλο 813/17-08-1871, πρωτοσέλιδο (Εικ.12), ψηφιακός σελιδοδείκτης 275:

«ΕΛΛΑΣ

Αθήναι, 23.

Χθές κεραυνός ενέσκηψεν απί της πυριταποθήκης εν Λαμία, η δ’ έκρηξις αυτής επήνεγκε καταστροφάς εις την πόλιν∙ οι κάτοικοι εγκατέλιπον αυτήν εν μέσω μεγάλης θυέλλης.»

6. «ΣΜΥΡΝΗ» (Σμύρνη).

Φύλλο 29-69/17-08-1871, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 54:

«-Εκ Λαμίας ελάβομεν το εξής τηλεγράφημα περί της εκρήξεως της πυριταποθήκης.

Διεύθυνσιν «Εφημερίδος  των  Συζητήσεων»

«Κεραυνός ανέφλεξε χθές μικράν πυριταποθήκην φρουρίου, εφονεύθησαν τρείς, ζημίαι πολύ μεγάλαι, πολίται απαιτούσιν αυθωρεί εκκένωσιν μεγάλης πυριταποθήκης. Επίκειται κίνδυνος. Ίδωμεν απόφασιν Κυβερνήσεως, άλλως ζητεί εκκενώσαι πόλις. Δημοτικόν Συμβούλιον ηρμήνευσεν επισήμως θέλησιν πολιτών.».

(Εφημ. των Συζητήσεων.)»

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ο αντισυνταγματάρχης Μηχανικού Πάνος Αναστάσιος γεννήθηκε το 1812 στα Ιωάννινα. Αποστρατεύθηκε το 1873. [Πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 5, σελίδα 472].

[2] Ο αντισυνταγματάρχης του Ιππικού Γκαρμπαλάς Νικόλαος γεννήθηκε το 1823 στον Όλυμπο Θεσσαλία. Διετέλεσε Φρούραρχος Πειραιά και απεβίωσε στις 4 Φεβρουαρίου 1880. [Πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 2, σελίδα 515].

[3] Ο ταγματάρχης Χωροφυλακής Νάνου Λεωνίδας γεννήθηκε το 1831 στη Χαλκίδα. Απεβίωσε στις 14 Μαΐου 1881. [Πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 5, σελίδα 95].

[4] Ο αντισυνταγματάρχης Μηχανικού Πανουργιάς Πανουργιάς γεννήθηκε το 1843 στην Άμφισσα. Μετείχε του «ατυχούς» πολέμου 1897 και αποστρατεύθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 1898. [Πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 5, σελίδα 472].

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Εικ.1. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας των Αθηνών «ΑΛΗΘΕΙΑ».

Εικ.2. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας των Αθηνών «ΕΘΝΟΦΥΛΑΞ».

Εικ.3. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας των Αθηνών «ΕΘΝΟΦΥΛΑΞ».

Εικ.4. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας της Σύρου «ΠΑΤΡΙΣ».

Εικ.5. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας των Αθηνών «ΠΟΛΙΤΗΣ».

Εικ.6. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας των Αθηνών «ΠΡΩΪΝΟΣ ΚΗΡΥΞ».

Εικ.7. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας της Πάτρας «Ο ΦΟΙΝΙΞ».

Εικ.8. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας των Αθηνών «LA GRECE».

Εικ.9. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας της Σμύρνης «ΑΜΑΛΘΕΙΑ».

Εικ.10. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας της Σμύρνης «ΑΜΑΛΘΕΙΑ».

Εικ.11. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας της Κωνσταντινούπολης «ΒΥΖΑΝΤΙΣ».

Εικ.12. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας της Κωνσταντινούπολης «ΝΕΟΛΟΓΟΣ».

ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ψηφιακή βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

2. Τάκη Λάππα, Κεραυνός αναστατώνει τη Λαμία (Χρονικό 1871), Περιοδική έκδοση Φθιωτικά Χρονικά 4 (1983), σελίδες 37-39. [ευχαριστούμε την υπάλληλο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Λαμίας για την άμεση ανταπόκρισή της και αποστολή με fax των τριών σελίδων του άρθρου].

3. Ιστολόγιο Φθιωτικός Τυμφρηστός.