Δύο περιστατικά από την εποχή της ληστοκρατίας στη Νίκοβα (σήμερα Άνυδρο Φθιώτιδας)

Από τη μάστιγα της ληστείας, τον 19ο αιώνα, δεν ήταν δυνατόν να μην ταλαιπωρηθούν και οι κάτοικοι της τότε ακριτικής Νίκοβας. Η αλληλογραφία των δημοσίων υπηρεσιών επιβεβαιώνει δύο περιστατικά, τα οποία σχετίζονται με τη δράση των ληστών. Τα έγγραφα, ψηφιοποιημένα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, μας τα απέστειλε ο διαχειριστής του Ιστολογίου ΑΡΧΑΝΙ π. Ιωάννης Καραμέρης, τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για τη δημιουργική συνεργασία.

Πρώτο περιστατικό

Σε αναφορά της Μοιραρχίας Φθιωτιδοφωκίδας προς το Αρχηγείο Χωροφυλακής στην Αθήνα περιγράφεται περιστατικό, το οποίο δημιούργησε την εντύπωση στις αρχές, ότι η ληστρική συμμορία του Μαντζαβίνου βρισκόταν σε ποιμνιοστάσιο στη Νίκοβα.

Σύμφωνα με την αναφορά, όπως προέκυψε από τις ανακρίσεις, στο ποιμνιοστάσιο των Οδυσσέα Ευστ. Μπουράτα (Μπούρχα?) και Δημητρίου Β. Σουλιώτου, το οποίο βρισκόταν δίπλα στην Αγία Παρασκευή (Εικ.1,2), παρατηρήθηκε από τους ιδιοκτήτες ύποπτη κίνηση από τα γαβγίσματα των σκύλων. Θεωρήθηκε ότι εμφανίσθηκαν ληστές. Στην πραγματικότητα όμως ήταν χωρικοί, οι οποίοι μετέβησαν στο ποιμνιοστάσιο για να αφαιρέσουν από καλύβα 60 οκάδες βούτυρο. Όταν έγιναν αντιληπτοί από τα σκυλιά-φύλακες του ποιμνιοστασίου, κάθισαν καταγής για να κατευνάσουν τα σκυλιά και στη συνέχεια τράπηκαν σε φυγή για να μην γίνουν αντιληπτοί από τους ιδιοκτήτες που έσπευδαν επιτόπου.

Οι αρχές είχαν την πληροφόρηση ότι ο Μαντζαβίνος είχε πολλούς συγγενείς, από τους ποιμένες που διέμεναν στην Αγία Παρασκευή. Αυτό όμως ήταν αναληθές διότι πολλοί κάτοικοι της Νίκοβας φονεύθηκαν ή αιχμαλωτίσθηκαν από το συγκεκριμένο ληστή, γεγονότα που επιβεβαιώνονται από το δεύτερο περιστατικό με την αιχμαλωσία του Τσιμπούκα.

Από την αναφορά αυτή αντλείται και η πληροφορία ότι στη Νίκοβα διέμειναν τότε, κατόπιν διαταγής του Δημάρχου Φαλάρων, επιτηρούμενοι από τους κατοίκους και τον Πάρεδρο της Νίκοβας, η αδελφή και ο γαμπρός του περιβόητου ληστάρχου Ξύστρα.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της αναφοράς (Εικ.3αβ):

Αριθ. 3742 Εν Λαμία τη 26 Αυγούστου 1861 Η Μοιραρχία Φθιωτιδοφωκίδος Προς Το Αρχηγείον της Χωροφυλακής Εν Αθήναις Περί Εμφανίσεως δήθεν δύο ληστών εις τι ποιμνιοστάσιον άνωθεν του χωρίου Νικόβης Αρ. 7388 Αθήναι 29 Αυγούστου 1861 Το Αρχηγείον της Χωροφυλακής Προς Το υπουργείον των Στρατιωτικών Ενταύθα Κατόπιν της από 22 λήγοντος μηνός υπ’ αριθ. 7204 αναφοράς μας, υποβάλλομεν εν αντιγράφω την απέναντι προς πληροφορίαν του. Το επί των Εσωτερικών Υπουργείον ειδοποιήθη Μ.Νικολαΐδης Εις τα Αρχεία τη 30 Αυγ. 1861

Αντίγραφον Κατόπιν της από 19 λήγοντος μηνός υπ’ αριθ. 3606 και 3616 αναφοράς μας περί των εν περιλήψει υποθέσεων λαμβάνομεν την τιμήν ν’ αναφέρομεν ότι μεταβάντος επί τούτω του υπονομάρχου Κυρίου Παντελή Δημητρίου προς εξέτασιν περί της περί ής ο λόγος υποθέσεως και επανελθόντας υπέβαλεν τας ενεργηθείσας παρ’ αυτού ανακρίσεις εις αναφοράς του προς την Μοίραν ταύτην, ήτις διεβίβασεν αυτάς προς τον Κυρ. Εισαγγελέα διά την κατά νόμον ενέργειαν. Εκ των ενεργηθέντων όθεν ανακρίσεων εξάγεται ότι, οι αναφανέντες εις το παρά την Αγίαν Παρασκευήν άνωθεν της Νικόβης κείμενον ποιμνιοστάσιον των Οδυσσέως Ευστ. Μπουράτα και Δημητρίου Β. Σουλιώτου δεν ήσαν πραγματικοί λησταί, αλλά χωρικοί, μεταβάντες ν’ αφαιρέσωσι το οποίον είχον οι ποιμένες βούτηρον περί των 60 οκάδων εντός της καλύβης, και εννοηθέντες από τους κύνας εκάθησαν μεν κατά γήν τότε, ετράπησαν δε εις φυγήν άμα οι ανωτέρω ποιμένες προήρχοντο προς αυτούς.- Καθ’ όσον επομένως αφορά τους κατοίκους Νικόβης και τους παρά την αγίαν παρασκευήν διαμένοντας ποιμέναςτου ότι οι πλείστοι εισί συγγενείς του ληστάρχου Μαντζαβίνου και πολλών άλλων ληστών, τούτο δεν είναι αληθές, καθότι ο Μαντζαβίνος άλλοτε εκ των κατοίκων του ειρημένου χωρίου εφόνευσεν, ηχμαλώτισεν και ελεηλάτησεν. Μόνη δε η αδελφή του ληστάρχου Ξύστρα μετά του συζύγου της μένει εις το χωρίον τούτο εν γνώσει και κατά διαταγήν της Δημοτικής αρχής υπό την επιτήρησιν του Παρέδρου και εν γένει των κατοίκων.- Χ. Ελευθεριάδης Μοίρ. Διά την αντιγραφήν Αθήναι τη 28 Αυγούστου 1861 β΄ πρ. υπασ. της Χωροφυλακής

Δεύτερο περιστατικό

Ακολουθούν άλλες δύο αναφορές, οι οποίες περιγράφουν το γεγονός της αιχμαλωσίας και απελευθέρωσης του Ιωάννη Τσιμπούκα, κατοίκου Νίκοβας. Αιχμαλωτίσθηκε από το λήσταρχο Μαντζαβίνο και δύο συντρόφους του. Ο Τσιμπούκας είχε το κοπάδι του στην Αγία Παρασκευή δίπλα από την τότε συνοριακή  γραμμή. Αιχμαλωτίσθηκε στις 10.00μ.μ.. Ο λήσταρχος αφού συνέλαβε τον Τσιμπούκα παρήγγειλε στο γαμπρό του να του δώσουν 300 τάλληρα ως λύτρα για εξαγορά. Την υπόθεση ανέλαβε το 9^ο Τάγμα Πεζικού, το οποίο είχε την έδρα του στη Στυλίδα, ο Δήμαρχος Φαλάρων και ο Μοίραρχος Χ.Ελευθεριάδης, ο οποίος έσπευσε στη Νίκοβα πιθανώς για να διαπραγματευθεί. Ο λήσταρχος προφανώς κατέφυγε στο οθωμανικό έδαφος, όπου και περίμενε τα λύτρα.

Ακολουθεί το κείμενο της πρώτης αναφοράς (Εικ.4αβ):

Αριθ. 5048   5052 Λαμία τη 4 9βρίου 1861 Η Μοιραρχία Φθιωτιδοφωκίδος Προς Το Αρχηγείον της Χωροφυλακής εις Αθήνας Περί συμβάντος αιχμαλωσίας Αρ. 9547 Αθήναι 7 9βρίου 1861 Το Αρχηγείον της Χωροφυλακής Προς Το Υπουργείον των Στρατιωτικών Ενταύθα Υποβάλλεται η παρακειμένη εν αντιγράφω προς πληροφόρησίν σας Το επί των Εσωτερικών Υπουργείον ειδοποιήθη Μ.Νικολαΐδης αρχείον Εν Αθήναις τη 10 Νοεμβρ. 1861

Αντίγραφον Σήμερον περί την 5 ½ ώραν μ.μ. ειδοποιήθημεν παρά της διοικήσεως του 9ου πεζ. Τάγματος και του Δημάρχου Φαλάρων εκ Στυλίδος, ότι ο Λήσταρχος Μαντζαβίνος μετά των δύω οπαδών του, έλαβε την 10 ώραν μ.μ. της χθές αιχμάλωτον τον εκ του χωρίου Νίκοβας του Δήμου Φαλάρων Ιωάννην Τζιμπούκα εκ της θέσεως αγίαν παρασκευήν ποιμένοντα το ποίμνιόν του εγγύς της οροθετικής γραμμής και ανεχώρησαν παραγγέλοντες εις τον Γαμβρόν του αιχμαλώτου να του αποστείλουν 300 τάλληρα δι’ εξαγοράν. Ο δε προϊστάμενος της Μοίρας άμα λαβών την δυσάρεστον ταύτην αγγελίαν, άνευ της ελαχίστης βραδύτητος, ανεχώρησεν εσπευσμένως και διά της Στυλίδος μεταβαίνει επιτοπίως διά την ενέργειαν των δεόντων. Επιφυλαττόμεθα δε ν’ αναφέρομεν το αποτέλεσμα. Εν υπηρ. του Μοιράρχου Π.Αβραάμ Διά την αντιγραφήν Αθήναι τη 6 9βρίου 1861

Από τη δεύτερη αναφορά πληροφορούμαστε ότι ο αιχμάλωτος Ιωάννης Τσιμπούκας εντοπίσθηκε ελεύθερος χωρίς να καταβληθούν λύτρα, βασανίσθηκε όμως αρκετά από το λήσταρχο. Ο Μοίραρχος Ελευθεριάδης, όταν το έμαθε, αναχώρησε από τη Νίκοβα και μετέβη στο σημείο, όπου εντοπίσθηκε ο αιχμάλωτος για να συντονίσει το έργο της καταδίωξης των ληστών.

Ακολουθεί το πήρες κείμενο της δεύτερης αναφοράς (Εικ.5αβ):

Αριθ. 5065 Εν Λαμία τη 4 9βρίου 1861 η Μοιραρχία Φθιωτιδοφωκίδος Προς το αρχηγείο της Χωροφυλακής εις Αθήνας Περί απελευθερώσεως του αιχμαλώτου Ιωάννου Τζιμπούκα Αρ. 9522 Αθήναι 7 9βρίου 1861 Το Αρχηγείον της Χωροφυλακής Προς Το υπουργείον των Στρατιωτικών Ενταύθα Κατόπιν της σημερινής υπ’ αριθμ. 9547 εν επί σημειώσεων αναφοράν μας υποβάλλομεν εν αντιγράφω την παρακει- μένην προς πληροφορίαν του. Το επί των Εσωτερικών Υπουργείον ειδοποιήθη Μ.Νικολαΐδης αρχείον Εν Αθήναις τη 10 Νοεμβρ. 1861

Λίαν κατεπείγον Αντίγραφον Ταύτην την στιγμήν ώραν 4 μ.μ. ειδοποιούμεθα ημιεπισήμως παρά του προϊσταμένου της Μοίρας ταύτης κ.Μοιράρχου ευρισκομένου εις το χωρίον Νίκοβαν του Δήμου Φαλάρων, ότι ο απαχθείς από τον λήσταρχον Μαντζαβίνον αιχμάλωτος Ιωάννης Τζιμπούκας περί ού διέλαθεν η από σημερινήν ημερομηνίαν υπ’ αριθ. 5048 και 5052 αναφορά μας, ευρέθη ελεύθερος άνευ λίτρων, πλην μιας σαράτζιας(?) την οποίαν έφερεν μεθ’ εαυτού του, αλλ’ εβασανίσθη αρκετά. Ο κύριος Μοίραρχος μετά την είδησιν ταύτην μετέβη αμέσως εαυτόπτως εις τον τόπον της πράξεως δια την καταδίωξιν ήτις ενεργείται δραστηρίως παρά των διαφόρων ρυθμών και αποσπασμάτων. Εν υπηρ. Του Μοιράρχου Π.Αβραάμ Διά την αντιγραφήν Αθήναι τη 6 9βρίου 1861 Ο αρ. ………..

Το δεύτερο περιστατικό προβάλλεται στη στήλη «ΔΙΑΦΟΡΑ» του φύλλου 287 (18 Νοεμβρίου 1861) της τοπικής εφημερίδας «Φάρος της Όθρυος». Δοθείσης ευκαιρίας, η εφημερίδα κατηγορεί την Οθωμανική κυβέρνηση (Υψηλή Πύλη) για υπόθαλψη της ληστείας, την δε Ελληνική για αδυναμία αντιμετώπισης του προβλήματος.

Προτείνει μάλιστα, εάν δεν επέλθει συμφωνία μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, η Ελλάδα να ζητήσει τη μεσολάβηση των τριών προστάτιδων δυνάμεων (Αγγλίας-Γαλλίας-Ρωσίας) για την αντικατάσταση του Οθωμανού (αλβανικής καταγωγής) δερβέναγα Χαλίμπεη, ο οποίος υποθάλπει τους ληστές, από τον Αλικούταγα (επίσης αλβανικής καταγωγής), ο οποίος, κατά την εφημερίδα, είναι τιμιότερος και ικανότερος.

Ακολουθεί το κείμενο της εφημερίδας:

«Οι Λησταί οίτινες είχον αιχμαλωτίσει κάτοικόν τινά του χωρίου Νίκοβας του Δήμου Φαλάρων την παρελθούσαν εβδομάδα, απέλυσαν αυτόν, αφού τον απεκατέστησαν ημιθανή διά των βασάνων ά επ’ αυτού θηριωδώς ενήργησαν, ζητούντες παρ’ αυτού λύτρα. Αληθώς η κατάστασις αύτη είναι οικτρά και ακατανόητος. Πως είναι δυνατόν οι γείτονές μας να διατηρώσι τους ληστάς, να μη τους καταδιώκωσι, διά το τέλος του να προφυλάττωσι ούτοι αυτούς και την δικαιοδοσίαν αυτών να ληστεύωσι δε τους έλληνας και να ανησυχώσι την ελλ. Κοινωνίαν, η δε ελληνική κυβέρνησις να ανέχηται την τοιαύτην διαγωγήν αυτών; Ότι δε ταύτα εισίν αληθή εξάγεται εκ του ότι η ληστρική συμμορία του Ξύστρα ουδεμία ληστοπραξίαν ενήργησεν εντός του Οθωμανικού κράτους, καίτοι διαρκώς εκεί διαμένουσα, οσάκις υπό των Ελληνικών στρατευμάτων καταδιώκεται. Αλλ’ ίσως η Ελληνική Κυβέρνησις δικαιολογηθή ότι, καίτοι παραπονεθείσα δεν εισακούεται εις την Υ.Π. αλλ’ εν τοιαύτη περιστάσει δέον να αναφερθεί εις τας τρείς προστάτιδας δυνάμεις και να επικαλεσθή την συνδρομήν των· διότι δεν πιστεύομεν ότι και αυταί αι δυνάμεις χαριζόμεναι εις την Τουρκίαν να ανέχωνται την τοιαύτην διαγωγήν της Υ.Π. ή των υπαλλήλων της· απεναντίας αφού βεβαιωθώσιν ότι εις Δερβέναγας, ο Χαλίμπεης διατηρεί τας ληστρικάς συμμορίας διά να κατασπαράττωσι την κοινωνίαν, θέλωσιν υποχρεώσει την Υ.Π. να παύση τον υπάλληλόν της τούτον, και να αναθέση την ασφάλειαν των μεθορίων εις άλλον τιμιώτερον και ικανώτερον, και τοιούτος απεδείχθη ο Αλικούταγας.»

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Eικ.1: Η Αγία Παρασκευή σήμερα.

 Eικ.2: Μερική άποψη της περιοχής γύρω από την Αγία Παρασκευή σήμερα. Στο βάθος μεγαλόπρεπη η Όθρυς. Για την περιοχή περισσότερες πληροφορίες και φωτογραφίες στο: Ανυδρο ή Νικοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια.

 α

β

Eικ.3αβ: Η δισέλιδη αναφορά «Περί εμφανίσεως δήθεν δύο ληστών εις τι ποιμνιοστάσιον άνωθεν του χωρίου Νικόβης».

 α

 β

Eικ.4αβ: Η δισέλιδη αναφορά «Περί συμβάντος αιχμαλωσίας».

 α

 β

Eικ.5αβ: Η δισέλιδη αναφορά «Περί απελευθερώσεως του αιχμαλώτου

Ιωάννου Τζιμπούκα».

 Eικ.6: Η σελίδα του «Φάρου της Όθρυος» με την είδηση της αιχμαλωσίας και απελευθέρωσης του Τσιμπούκα μέσα σε γαλάζιο πλαίσιο.

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Eικ.1: Από το βιβλίο: Δημήτρης Αθ. Μπλούνας, Άνυδρο Φθιώτιδας, οι ρίζες μου. Απόδοση Ξανθή Κουτσογιάννη, Λαμία 2012, σελίδα 11.

Eικ.2: Από: Ανυδρο ή Νικοβα, το χωριό μέσα από τα δικά μου μάτια, ανάρτηση:  το βουνό μας.

Eικ.3-5: Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Eικ.6: Εφημερίδα «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ».

ΠΗΓΕΣ

1) Γενικά Αρχεία του Κράτους.

2) Εφημερίδα «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ».