Οδηγός του νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος των ετών 1925-1926

Στον Οδηγό της Ελλάδος 1925-1926 του Νικολάου Γ. Ιγγλέση, Μέρος Β΄ Ελληνικόν Κράτος, 1^ον Στερεά Ελλάς, σελίδες 37-39, δημοσιεύεται οδοιπορικός οδηγός του νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος ή Φθιωτιδοφωκίδος.

Tο κείμενο του οδηγού έχει ως εξής:

«ΝΟΜΟΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ ΚΑΙ ΦΩΚΙΔΟΣ

Έκτασις: 5.303 τετρ. χιλιόμ.-Κάτοικοι: 178.018 (άρρενες: 84.275).

Η μέν Φθιώτις κείται ΒΔ. της Βοιωτίας και προς Β. της Φωκίδος. Ελήφθη δε το όνομα εκ Φθίου, αδελφού του Αχαιού. Η δε Φωκίς κείται προς Ν. της Φθιώτιδος, και εκτείνεται από ταύτης μέχρι του Κορινθιακού κόλπου.

ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΕΔΑΦΟΣ.-Το κλίμα είνε υγιεινόν και το έδαφος κατά το πλείστον ορεινόν.

ΠΡΟΪΟΝΤΑ.-Δημητριακοί καρποί, έλαιον, ελαίαι, δασικά, κτηνοτροφικά, καπνά (ιδίως Λαμίας).

Ο Νομός περιλαμβάνει σήμερον τάς ακολούθους 5 παλαιάς επαρχίας:

α΄) Φθιώτιδος (προς το Β. μέρος).

β΄) Δωρίδος (προς Δ. της Παρνασσίδος).

γ΄) Λοκρίδος (προς το ΝΑ μέρος).

δ΄) Παρνασσίδος (προς Δ. του Παρνασσού).

ε΄) Δομοκού (προς Β. της Φθιώτιδος), αποσπασθείσαν εκ του Θεσσαλικού Νομού Λαρίσσης.

ΣΗΜ.-Αι συναποτελούσαι τον Νομόν χώραι διαιρούνται ήδη εις 1 ΔΗΜΟΝ: ΛΑΜΙΕΩΝ και εις 237 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ, άς βλέπε κατωτέρω λεπτομερώς.

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ

Εκ των απαρτιζουσών τον Νομόν τούτον παλαιών του Κράτους επαρχιών, αι μέν Παρνασσίς και Λοκρίς συνδέονται αμέσως εκ Β και ΒΔ προς τον Νομόν Αττικής και Βοιωτίας, η Δωρίς συνέχεται προς την Ναυπακτίαν και Ευρυτανίαν της Αιτωλίας, και τέλος η Φθιώτις, εκτεινομένη επιμήκως προς Β της Δωρίδος, Παρνασσίδος και Λοκρίδος, συνέχεται αρκτικώς μεν με την Θεσσαλίαν, δυσμενώς δε με την Ευρυτανίαν και ανατολικώς βρέχεται από τα ύδατα του βορείου Ευβοϊκού και του Παγασητικού κόλπου.

Επισκεφθώμεν τάς χώρας ταύτας.

1.-ΦΩΚΙΣ (Παρνασσίς και Δωρίς).

Αναχωρούντες εκ Λεβαδείας εισερχόμεθα εις τάς χώρας ταύτας διά της προμνησθείσης (όρα Νομόν Αττικής και Βοιωτίας) οδού των Δελφών, αναχωρούντες δε εξ Αθηνών έχομεν την διά θαλάσσης οδόν μέχρι του επινείου της Αμφίσσης Ιτέας.

Οδός πρώτη.-Αφού διέλθομεν την Αράχωβαν (ώρ. 8.10΄ από Λεβαδείας), περώμεν το βοιωτικόν σύνορον, μετά δε πορείαν 2 ακόμη ωρών φθάνομεν εις Δελφούς,

Από των Δελφών το μέν Χρυσό απέχει 2 ώρας, διά τούτου δε η Άμφισσα ώρας 2.20΄.

Η Άμφισσα (τέως πρωτεύουσα της επαρχίας Παρνασσίδος και του Νομού Φωκίδος) «Σάλωνα» (τα-) κοινώς ονομαζομένη, εκτείνεται αμφιθεατρικώς επί ορεινής κλιτύος, ής τα πρόρριζα είνε κατάφυτα εκ περιφήμων ελαιώνων. Ελάχιστα αρχαία λείψανα διατηρούνται ενταύθα περί την ακρόπολιν κυρίως, όπου άλλοτε περίφημος ναός της Αθηνάς.

Οδός εντεύθεν φέρει νοτίως μέχρι Ιτέας και Χρυσού, οπόθεν στρέφεται αύθις προς την Ιτέαν, παρουσιάζουσα τα επόμενα τμήματα:

α΄) Από Αμφίσσης μέχρι Γεφύρας Κακανούς, εκτάσεως ωρών 1.20΄.

β΄) Από Γεφύρας Κακανούς μέχρι Γουλά εκτάσεως ωρών 0.30΄).

γ΄) από Γουλά μέχρι Ιτέας εκτ. ωρ. 0.30΄.

δ΄) Από Ιτέας εις Χρυσόν ώραι 2.

ε΄) Από Χρυσού εις Ιτέαν (υποστροφή) εκτάσ. ωρών 2.

Οδός άλλη, μήκους ωρών 4.20΄, φέρει επίσης εξ Αμφίσσης εις Χρυσόν και Δελφούς, ως είδομεν, και παρεκτείνεται εκείθεν εις Λεβάδειαν, συνδέουσα την Βοιωτίαν με την Παρνασίδα.

Το Χρυσό κείται 2.30΄ΝΑ της Αμφίσσης παρά την αρχαίαν Κρίσσαν, μίαν δε περίπου ώραν ΒΑ αυτού το Καστρί, παρά το οποίον εύρηνται τα επιβλητικά ερείπια του ποτέ Μαντείου των Δελφών κάτωθεν των αποτόμων βραχοβούνων Φαιδριάδων (Ροδίνι νύν). Η πηγή της εμπνεύσεως Κασταλία ανέβλυζε παρά την πάλαι Υαμπείαν πέτραν (νύν Βράχος Φλεμπούκο), όπου αι Φαιδριάδες γωνιάζονται.

Επί δε της ΝΑ Φωκαϊκής χερσονήσου, παρά το σημερινόν χωρίον Άσπρα Σπίτια έκειτο η αρχαία Αντίκυρα, περιώνυμος διά τον καθαρτικόν της ελέβορον, τον θεωρούμενον ως συντελεστικόν κατά της παραφροσύνης, αφθόνως δε και τώρα φυόμενον.

2,30΄ ώρας προς Ν. επίσης της Αμφίσσης περί την Αγίαν Ευθυμίαν έκειτο η παλαιά Μυονία.

5,40΄ ώρας προς Ν. επίσης της Αμφίσσης περί το Γαλαξείδι, έν των ναυτικοτέρων κέντρων της συγχρόνου Ελλάδος, έκειτο η αρχ. Οιάνθη (θεια).

4 ώρας δυτικώς τούτων, περί την κόλπωσιν άνωθεν της οποίας κείται η σημερινή Δωρική Βιτρινίτσα, εύρηνται τα λείψανα της αρχαίας Τολοφώνος, εις τον «Μέγαν» λιμένα της οποίας υψούνται σήμερον αι ολίγαι οικοδομαί του δωρικού επινείου Ερατεινή, απέναντι (Α) των νησίδων Τριζώνια, όπου άλλοτε λοιμοκαθαρτήριον.

Επιθυμούντες ήδη να διατρέξωμεν το δυτικόν τμήμα της Φωκίδος εξ Αμφίσσης προς το Λιδωρίκι, έχομεν να διανύσωμεν οδόν απαιτούσαν πορείαν 11 ωρών κατά το θέρος, πλέον δε των 14 ωρ. τον χειμώνα λόγω των πολλών χιόνων και του κρατούντος εις τάς χώρας ταύτας ψύχους.

Η οδός αύτη αποτελείται εκ των ακολούθων τμημάτων.

α΄) Αμφίσσης-Αγίας Ευθυμίας εκτ. ωρ. 2,20΄.

β΄) Αγ. Ευθυμίας-Αναθήματος, εκτ. ωρ. 4.

γ΄) Αναθήμ-Ρεύματος Λοιδωρικίου εκτ. ώρ. 2,30΄.

δ΄) Διακλάδωσις εξ Αναθήματος μέχρι Βυτρινίτσης (Κορινθιακός Κόλπος) εκτάσ. ωρών 2,05΄.

Αι λοιπαί οδοί της περιοχής ταύτης (Δωρίς) είναι «βαταί» κατά ψιλόν όνομα και ημιονικά μονοπάτια.

2.-ΦΘΙΩΤΙΣ (Φθιώτις και Λοκρίς).

Δύο οδοί φέρουν εκ Βοιωτίας και Φωκίδος εις Λαμίαν, την πρωτεύουσαν του Νομού.

1.-Από Λεβαδείας εις Λαμίαν, εκτ. ωρ. 18,30΄.

2.-Από Αμφίσσης εις Λαμίαν, εκτ. ωρ. 14,15΄.

Οδός πρώτη.-Αύτη αφού παρέλθη τον ποταμόν Κηφισσόν (ώρ. 3,30΄) οπόθεν διακλαδούται προς την Άμφισσαν διά Δελφών, διέρχεται από των λοκρικών οικισμών Κηφισσοχώρι, Κάτω Καλύβια, Δαδία, Παληοχώρι και Μπράλλος, οπόθεν βαίνουσα προς Β, εισέρχεται εις την Φθιώτιδα, αφού διασχίση τον ποταμόν Ασωπόν, από του οποίου η Λαμία απέχει ώρ. 2,20΄.

Εις το Χάνι Κατσίκου διακλαδούται προς την Αταλάντην διά Σφάκας.

Εις την Γέφυραν Λεύκας διακλαδούται επίσης προς την Αταλάντην δι’ Ελατείας (ώρ. 2,40).

Διέρχεται είτα τον βραχίονα του Κηφισσού «Ντερνιτσόρευμα», τον Κηφισσόν και καταλήγει εις το χωρίον Μουσταφάμπεη.

Οδός Δευτέρα.-Αύτη παρουσιάζει τα τμήματα.

α΄) Αμφίσσης-Τοπόλιας, εκτάσεως ωρών 1.

β΄) Τοπόλιας-Γραβιάς, εκτάσεως ωρών 5.

γ΄) Γραβιάς-Μπράλλου, εκτάσεως ωρών 1,30΄.

δ΄) Μπράλλου-Μουσταφάμπεη, εκτ. ωρ. 3,45΄.

ε΄) Μουσταφάμπεη-Λαμίας, εκτάσεως ωρών 2.

Μετά την Γραβιάν, όπου το περίφημον «Χάνι» του Οδυσσέως Ανδρούτσου, εύρηται πηγή ποσίμου ύδατος, πρό δε του Μουσταφάμπεη γέφυρα επί του Ασωπού μεθ’ ό 4 έτι γέφυραι υπό την πρώτην των οποίων διέρχεται ο Σπερχειός (Αλαμάνα).

Από Λαμίας διακλαδούνται πολλαί πέριξ οδοί, ών σημαντικώτεραι αι εξής:

1.-Από Λαμίας εις Νέαν Μιτζέλαν (Α.Φθιώτις), εκτ. ωρ. 15.

2.-Από Λαμίας εις Αταλάντην και Λοκρίδα (ΝΑ), εκτάσ. ωρ. 7.

Οδός Πρώτη.-Αύτη παρουσιάζει τα εξής τμ..

α΄) Λαμίας-Στυλίδος, ωρών 3.

β΄) Στυλίδος-Γαρδικίου, ωρών 6.30΄.

γ΄) Γαρδικίου-Σούρπης, ωρών 3.45΄.

δ΄) Σούρπης-Νέας Μιντζέλης, ωρών 1.30΄.

Εις το τμήμα (Α) το οποίον διατέμνει η οδός αύτη ευρίσκομεν παρά το Γαρδίκι, τα ερείπια της αρχαίας Κρεμαστής Λαρίσης, 5 ώρας ανατολικώς της Λαμίας, της αλωθείσης το 302 π.Χ. υπό του Δημητρίου του Πολιορκητού.

Οδός Δευτέρα.-Αύτη αποτελείται εκ των τμ..

α΄) Λαμίας-Λιανοκλαδίου, ωρών 2,50΄.

β΄) Λιανοκλαδίου-Μάκρυσι, ωρών 3,25΄.

γ΄) Μάκρυσι-Βαρυμπόπης, ωρών 0,30΄.

δ΄) Βαρυμπόπης-Πουρναρίου, ωρών 1.

ε΄) Πουρναρίου-Τσουκάτικων, ωρών 0,20΄.

στ΄) Τσουκάτικων-Κάψας, ωρών 3,30΄.

ζ΄) Κάψας-Καρπενησίου, ωρών 3,45΄.

ΣΗΜ.-Μετά το χωρίον Μάκρυσι συναντώμεν δεξιόθεν πηγήν ποσίμου ύδατος. Μετά τα Τσουκάτικα 3 χάνια. Μετά την Κάψαν 1 στρατώνα εν αχρηστία, μεθ’ ό ρέει ο χείμαρρος της Λάσπης εφ’ ού γέφυρα. μετά δε το Λιανοκλάδι και το Καστρί (αριστερόθεν) διερχόμεθα τον διπόταμον ολίγον πέραν των Τσουκάτικων, μετά δε την Κάψαν ευρίσκομεν ναΐσκον της «Παναγίας» δύο πηγάς ποσίμου ύδατος και τον ναΐσκον «Αγία Παρασκευή».

Η οδός αύτη διακλαδούται μέχρις Υπάτης και Λουτρών διά των ακολούθων 3 τμημάτων.

α΄) Λαμίας-Λουτρών Υπάτης, εκτ., ωρών 4.

β΄) Λουτρών-Κωμοπ. Υπάτης, εκτ., ωρ. 1,10΄.

γ΄) Λαμίας-Αγά (Δυτ. Φθιώτις), εκτ., ωρ. 6,30΄.

Άλλη εντεύθεν οδός είνε η από Λαμίας εις Φάρσαλα διά Δομοκού εκτάσεως ωρών 12,30΄, παρουσιάζουσα τα ακόλουθα τμήματα.

α΄) Λαμίας-Δερβέν Φούρκας (διόδου της Όθρυος), ωρών 3,05΄.

β΄) Δ. Φούρκας-γεφ. Ζαπαντορεύματος, ωρ. 2,15΄.

γ΄) Δομοκού- Τουρκ. νεκροταφ, ωρ. 1,20΄.

δ΄) Δομοκού- Τουρκ. νεκροταφ, ωρ. 1,50΄.

ε΄) Τουρκ. νεκροταφείου-Γυναικοκάστρου ωρ. 2.

στ΄) Γυναικοκάστρου-Φαρσάλων ωρών 1,30΄.

ΣΗΜ.-Αμέσως μετά την Λαμίαν πηγή ύδατος ποσίμου και ο λοφόβουνος Ταράτσα, μεθ’ όν η πηγή «Λαμηλόβρυσις» και ο παλαιός στρατών της Δερβέν-Φούρκας, εντός μεγαλοπρεπούς και στρατηγικωτάτης χαράδρας διασχιζούσης αποτόμως την Όθρυν ήτις μέχρι του 1881 απετέλει το βόρειον σύνορον της Ελλάδος. Ύψος έχει από 890 μέτρων (κέντρον∙ Αχαϊκά όρη) μέχρι 1728 (ανατολικόν τμήμα, Γκούρα).

Διερχόμενοι τα στενά της Φούρκας, συναντώμεν 2 πηγάς ύδατος, το Χάνι Πλατανιά με δύο ακόμη πηγάς, την γέφυραν Ζαπαντορρεύματος, και, μετά τον Δομοκόν, παρά το χωρίον Πουρνάρι (δεξιόθεν της οδού), πανδοχείον, μύλον και τον χείμαρρον Κακάρα. Ευρισκόμεθα ενταύθα εις την περιοχήν της «Θεσσαλικής Φθιώτιδος» (τέως επαρχίας Δομοκού), εντός της οποίας εύρηται η αφθονούσα ιχθύων και ορνίθων λεκανοειδής λίμνη Ξυνιάς, ού ή Δαουκλή (ορνιθώδης) λεγομένη, και 1 ώραν ΒΔ της οποίας υψούται ο Δομοκός, επί θέσεως υψηλής εν τη στενή διόδω «Κοίλη». Λόγω δε της ίσως λαμπράς του στρατηγικής τοποθεσίας εις την αρχαιότητα ο Δομοκός ελέγετο Θαυμακός.

Οδός Τρίτη.-Η οδός αύτη Λαμίας-Αταλάντης σύγκειται εκ των ακολούθων τμημάτων

α΄) Γεφύρας-Λεύκας-Ελατείας, αφού διέλθωμεν το 60^ον στάδιον της οδού Λαμίας-Λεβαδείας εκτάσεως ωρών 1,15΄.

β΄) Ελατείας-Σφάκας εκτάσεως ωρών 2.

γ΄) Σφάκας-Αταλάντης εκτάσ. ωρ. 3,20.

Παρουσιάζει δε η οδός αύτη και τάς τρείς επομένας διακλαδώσεις∙

α΄) Ελατείας-Μάνεση-Μοιραλή, εκτ. ωρ. 1,10.

β΄) Αταλάντης-Προσκυνά-Μαρτίνου, εκτ. ωρ. 5.

γ΄) Αταλάντης-Πέλλης, εκτάσ. ωρών 1.30΄.

Επίσης, από Λαμίας εις Αταλάντην η οδός είναι διπλή, της ανατολικωτέρας (ωρών 15) παρουσιαζούσης τα εξής τμήματα∙

α΄) Λαμίας-Θερμοπυλών, εκτάσ. ωρών 3.

β΄) Θερμοπυλών-Μώλου, εκτ. ωρών 2.

γ΄) Μώλου-Λιμένος Μώλου, εκτ. ωρ. 0,20΄.

δ΄) Μώλου- Θρονίου, εκτ. ωρών 2.

ε΄) Θρονίου-Αγ. Κωνσταντίνου, εκτ. ωρών 2.

στ΄) Αγ. Κωνστ.-Λειβανάτων, εκτ. ωρών 4,15΄.

ζ΄) Λειβανάτων-Αταλάντης, εκτ. ωρών 1,20΄.

Δεξιόθεν και ολίγον πρό των Θερμοπυλών· μερικοί οικίσκοι, 1 παλαιός στρατών, πηγή ύδατος. Αριστερόθεν η Γέφυρα της Αλαμάνας και 1 χάνι. Ο Σπερχειός (Αλαμάνα και Ελλάδα) σχηματίζει περί τάς εκβολάς του μεγάλα νοσηρά έλη καλύπτοντα εν παλιρροία έκτασιν 30 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων, από Θερμοπυλών μέχρις Ιμέρμπεη. Μήκος 100 περίπου χιλιομέτρων.

Ενταύθα έχομεν δεξιόθεν «Λουτρά» θερμά, πηγήν ποσίμου ύδατος και 1 γέφυραν.

Μετά τον Μύλον διερχόμεθα τον χείμαρρον Πλατανιάν.

Περώντες δε από του Αγίου Κωνσταντίνου σταματώμεν μετά 30΄ εις το χωρίον Λογγός, δεξιόθεν του οποίου πηγή ύδατος ποσίμου και είς μύλος.

Αι Θερμοπύλαι είνε στενόν ευρισκόμενον μεταξύ του βουνού καλλιδρόμου και της ακτής του Μαλιακού κόλπου, πλάτους σήμερον 60 βημάτων (45 περίπου μέτρων). Εδώ έπεσεν ο Λωνίδας με τους 300 του και εγγύς (Γέφυρα Αλαμάνας) ο νεώτερος Λεωνίδας «Διάκος» της Επαναστάσεως.

Ενταύθα βαίνοντες προς Ν, εισερχόμεθα εις την Λοκρίδα.

2 ώρας ΝΑ της Αταλάντης, παρά την ακτήν, όπου περίπου το χωρίον Σαρδινίτσα, έκειτο η αρχαία Οπούς, 1 ώρ. Ν της «Σκάλας Αταλάντης».

Ολίγον περαιτέρω επί του γραφικού υψώματος της Μαλεσίνας υψούται η Βυζαντινή Μονή του Αγίου Γεωργίου. Αλλ’ ολόκληρος η περιοχή αύτη πάσχει από καταστρεπτικούς σεισμούς.

1 ώραν πέραν της Αταλάντης κείται η Μακεδονική Πέλλα, διατηρούσα και νύν το αρχ. όνομα.

Ολίγον δυτικότερον του Δαδίου (6,30΄ από Αταλάντης) κείνται τα ερείπια της αρχαίας Αμφικλείας ή Αμφικαίας και κατά Παυσανίαν, Οφιτείας, όπου σπήλαιον ποτέ ιερόν τώ Διονύσω, έχον την δύναμιν του θεραπεύειν πάσαν νόσον.

3 ώρας ΝΑ μεταξύ Παρνασσού και Κηφισσού, παρά την Βελίτσαν, κείνται τα ερείπια της αρχαίας Τιθόρρας ή Τιθορέας εγγύς του χειμάρρου Καχάλη.

5,50΄ ώρας Δ  της Αταλάντης, εγγύς του Δραχμανίου (χωρίδιον Λεφτά) έκειτο η οχυρωτάτη αρχαία Ελάτεια, όπου περίφημον ιερόν της «Κραναίας Αθηνάς» (Κάστρο του Λασού).

Πλήν των οδών τούτων, το ανατολικόν τμήμα του νομού τούτου διασχίζεται και υπό του «Διεθνούς» Σιδηροδρόμου Αθηνών-Λαρίσης-Παλαιών Συνόρων (Παπαπουλίου)-Τοψίν-Θεσσαλονίκης παρουσιάζοντος ενταύθα τους επομένους σταθμούς:

Κραβασαρά, χλμ. 160,198 από Πειρ. (ύψ.134,40).

Βελίτσα, χλμ. 166,324 (ύψους 153,20).

Δαδί, χλμ. 184,192 (ύψους 317,40).

Σουβάλα, χλμ. 185,749 (ύψους 381,30).

Μπράλλος, χλμ. 194,329 (ύψ. 360) όπου σύρραγξ.

Ελευθεροχώρι, χλμ. 201,013 (ύψ. 350,25).

Σπερχειάς, χλμ. 219,283 (ύψ. 207,90).

Λιανοκλάδι, χλμ. 222,544 (ύψ. 24,40).

Μπεκί-Αμούρι, χλμ. 223,985 (ύψ. 36,57).

Στύρφακα, χλμ. 236,156 (ύψ. 249,605).

Κούρνοβο-Νεζερό, χλμ. 257,369 (ύψ. 534,11).

Δερελί-Καΐτσα, χλμ. 265,373 (ύψ. 168,85).

Αγόριανη, χλμ. 274,797 (ύψ. 356,32).

Βελισσιώτες, χλμ. 280,637 (ύψ. 261).

Δομοκός, χλμ. 287,908 (ύψ. 139,15).

ΣΗΜ.-Μετά τον Δομοκόν η γραμμή βαίνουσα προς Β, εισέρχεται από της περιοχής της Θεσσαλικής Φθιώτιδος (τέως επαρχίας Δομοκού) εις την κυρίως Θεσσαλίαν, όπου θέλομεν την παρακολουθήσει εν οικεία θέσει

Διακλάδωσις Στυλίδος

Εν τω Νομώ Φθιωτιδοφωκίδος η γραμμή αύτη παρουσιάζει μίαν διακλάδωσιν: Λιανοκλαδίου-Στυλίδος, έχουσαν τους ακολούθους σταθμούς:

Λιανοκλάδι (αφετηρία) χλμ. (ύψ. 24).

Λαμία χλμ. 5,567 από αφετηρίας Λιανοκλαδίου (ύψ. 57).

Μεγάλη Βρύση χλμ. 9,432 (ύψ. 14).

Αγία Μαρίνα χλμ. 19,193 (ύψ. 4).

Στυλίς (τέρμα) χλμ. 22,257 (ύψ. χ. 3).»

ΠΗΓΗ

 Νικολάου Γ. Ιγγλέση, Οδηγός της Ελλάδος 1925-1926, Αθήναι 1925.