Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος ΣΤ΄)

ΜΕΡΟΣ ΣΤ΄

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1921: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ-ΑΣΛΑΝΑΡ (27-29 Μαρτίου 1921) 

Στην ανάρτηση Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Αλεξόπουλου (Μέρος Ε΄) πραγματοποιείται περιγραφή της μάχης από τον συμμετέχοντα Χρήστο Αλεξόπουλο. Η ίδια μάχη περιγράφεται στη συνέχεια από το διοικητή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Νικόλαο Πλαστήρα. Ακολουθεί ομιλία του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) στην τουρκική εθνοσυνέλευση, στην οποία παραδέχεται τη συμβολή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην εξέλιξη της μάχης.

1.Περιγραφή της μάχης από το Νικόλαο Πλαστήρα

«Ντερμπέν (20 χιλ. Α. Ουσάκ) 26.4.21

Αγαπητέ μου Γιώργο,

Έλαβα το γράμμα σου και εχάρηκα πάρα πολύ διότι επί τέλους έμαθα που ευρίσκεσαι.

Ήτο φυσικόν να στενοχωρεθής δια την αποτυχίαν μας στο Εσκή-Σεχήρ, διότι ήσο ασυνήθιστος από ήττας, αλλά και διότι μικρά αποτυχία εις τας περιστάσεις ταύτας προξενεί μεγάλην ζημίαν εις την Εθνικήν μας υπόθεσιν. Και εγώ δεν φανταζόμουν παρομοίαν έκβασιν·  είμαι τελείως κατασυντετριμμένος και απογοητευμένος από την γενικήν κατάστασιν, όπως την βλέπω από τας εφημερίδας, διακρίνω ότι το περιβάλλον πανταχόθεν μας είναι εχθρικόν, τι θα γίνει δεν ημπορώ να μαντεύσω τα έχω χάσει τελείως. Μια μόνη ελπίς σωτηρίας μου απομένει, ο στρατός όστις πράγματι έχει ηθικόν καλόν και μένος πολεμικόν (κρίνω όμως από την Νοτίαν ομάδα, δεν ξέρω τι γίνεται στην Προύσσα). Ημείς όμως εδώ έσχομεν μόνον νίκας και ουδεμίαν αποτυχίαν. Αι απώλειαι είνε ολίγαι σχετικώς με τ΄ αποτελέσματα· ανέρχονται ολοκλήρου του Α΄ Σ.Σ. εις 620 μόνον εκτός μάχης, ενώ του εχθρού, χωρίς υπερβολήν, υπερβαίνουν τους 8.000 εις αιχμαλώτους και εκτός μάχης. Υπήρξαν όμως και δι΄ ημάς στιγμαί κρίσιμοι και ολίγου δείν να εχάναμεν το πάν εν Μ. Ασία, ώρας τινάς και θα μας απέκοπταν την οδόν υποχωρήσεώς μας. Αλλά επρόλαβα και επεφέραμεν στον εχθρό αληθή πανωλεθρίαν, ιδία κατά την μάχην του Τουλού Μπουνάρ μετά την αποχώρησίν μας εξ Αφιόν Καραχισάρ.

Ο Κεμάλ απαλλαγείς από την Βορείαν Ομάδα έστρεψε τας δυνάμεις του καθ΄ημών και συνεκέντρωσεν εις Τουλού Μπουνάρ 7 μεραρχίας πεζικού και εις το ύψος Μπανάζ δύο μεραρχίας ιππικού δια την καταδίωξιν· όντως είχε σχέδιον λαμπρόν, αλλά δεν υπελόγισεν ότι, αν λείπει το θηρίο, είναι οι εύζωνοι που δεν αστιεύονται. Αι δυνάμεις του υπελογίσθησαν άνω των 15.000, έναντι των οποίων παρετάξαμεν περί τα 5.000 τουφέκια (ΙΙη Μεραρχία, 5/42 Ευζώνων και εν τάγμα του 2ου Πεζικού, η λοιπή ΧΙΙΙη εις Ουσάκ και Μπανάζ). Τα Συν/τα μας παρέτασσον 1.000-1.200 τουφέκια. Από το μεσημέρι της 26ης ήρξατο ο αγών λαβών την μεγαλυτέραν έντασιν το μεσημέρι της 27ης ότε εκλονίσθη το αριστερόν της ΙΙης Μερ., αλλ’ έγκαιρος επέμβασις του τάγματος Μπιτσάνη (2ου Πεζ.) αποκαθιστά τα πράγματα. Την 28ην κρατούμε τας θέσεις και ο αγών συνεχίζεται. Ο εχθρός προυτίθεται να επιτεθεί κατά του αριστερού μας, όπου, ως απεδείχθη βραδύτερον είχε συγκεντρώσει 4-5 χιλιάδας άνδρας. Αλλ΄ από πρωϊας της 28ης με δύο τάγματά μου και 6 κανόνια διατάσσομαι να ενεργήσω κατά του δεξιού πλευρού του εχθρού. Παίρνω λοιπόν τους τσολιάδες και σκαλώνω στα χιόνια μέσα από λαγκαδιές και ροβολώ κατόπιν προς τα νώτα του εχθρού. Και ευρίσκομαι το μεσημέρι 19 χιλιόμετρα πίσω από την γραμμή της παρατάξεως του εχθρού και εις τας ανυπόπτους εχθρικάς συγκεντρώσεις, αίτινες την επομένην πρωϊ εσκόπουν να μας κάνουν αυτό που έπαθαν αυτοί· και θα την παθαίναμε ασφαλώς γιατί είχαμε πολύ λίγες δυνάμεις.

Λοιπόν οι τσολιάδες ευρήκαν ψητό πολύ και ρίχτηκαν σαν γεράκια. Τι έγινε δεν περιγράφεται· ένας λόχος 90 τουφέκια αποσύνθεσε συγκέντρωσιν 1.500 ανδρών και συνέλαβε ολόκληρον λόχον αιχμάλωτον με όλους τους συναδέλφους μου αξιωματικούς. Ο αιφνιδιασμός ήτο προφανής, όχι μόνον οι Τουρκαλάδες εξεπλάγησαν από το Σαϊτάν ασκέρι, αλλά και οι δικοί μας δεν επίστευαν κατ΄ αρχάς εις μίαν τόσον παράτολμον κίνησον (που μόνον τσολιάδες την κάνουν) και έτριβαν τα μάτια τους όταν είδαν τους έφιππους τσολιάδες με τας πυροβ. Διόπτρας.

Το δεξιόν του εχθρού ανατρέπεται αμέσως και ο Μπιτσάνης ευρίσκει ευκαιρίαν και προχωρεί (είναι το τάγμα του υπό τας διαταγάς μου).

Όλη η παράταξις της ΙΙης Μεραρχίας βλέπει από τα υψώματα το εκτυλισσόμενο θέαμα της πλήρους αποσυνθέσεως του εχθρού και κραυγάζουν: «Ζήτω οι Τσολιάδες!»

Μετά δύο ώρας καθ’ όλον το μέτωπον ο εχθρός τρέπεται εις άτακτον φυγήν.

Η μάχη εκερδήθη πλέον. Αλλά φθάνομεν εις το ύψος του σημείου ένθα ευρίσκεται το Τουρκικόν Επιτελείον, οπόθεν διηύθυνε την μάχην· βλέπει ότι κινδυνεύει να του κοπεί η οδός υποχωρήσεώς του και διακρίνει ότι είμεθα μια δράξ ανδρών (600 τουφέκια) ηννόησε την μπλόφαν μας και ρίχνει εναντίον προκεχωρημένης διλοχίας μου 2.000 άνδρας. Διατάσσω την σύμπτυξίν της, αλλ΄ εμπλέκεται ο Γεωργούλιας εις αγώνα δεινόν και πίπτει ηρωϊκότατα αυτός με ολόκληρον την διμοιρίαν, ήν αυτοπροσώπως οδηγεί εις έφοδον. Σπεύδω με ότι έχω επί τόπου και παρατάσσω επί μίας γραμμής 12 πολυβόλα και 6 κανόνια. Προφθάνομεν τα κύματα του εχθρού εις τα 600 μ. και εντός τελματώδους πεδιάδος, όπου ο θάνατος τους εθέρισε, πλέον των 500 πτωμάτων ευρίσκονται μπροστά μας. Ο εχθρός ενισχύεται και κυκλώνει το αριστερόν μου, κάμνω αμυντικήν καμπήν και οι τσολιάδες αναδεικνύονται ήρωες. Είμεθα τελείως απομεμονωμένοι. Ζητώ από όλους να κρατήσουν μέχρι εσπέρας· έχομεν κάμει ημικύκλιον και καθηλώνομεν τον εχθρόν εις τα 4οο μ. όπου υπό το φρικαλέον πύρ μας υπέστη αληθή πανωλεθρίαν επί τρίωρον μέχρις ότου επελθούσης της νυκτός κατώρθωσα να τους εξαπατήσω και να ξεφύγω ανενόχλητος διακομίσας και όλους τους τραυματίας. Έσχον καθ΄ όλην την ημέραν 63 εκτός μάχης, εξ΄ ών νεκροί 25 οπλίται και οι λοχαγός Γεωργούλιας και ανθ/στής Κρέντας.

Έτσι τελείωσεν η μάχη αυτή, ήτις επέφερεν αληθή πανωλεθρίαν εις τον εχθρόν. Ήδη κατέχομεν τας θέσεις του Τουλού Μπουνάρ και επικρατεί απόλυτος ησυχία. Είμεθα δηλ. 50 χιλιόμετρα εμπρός από τας θέσεις που είχαμε πριν την επιχείρησιν· συνεπώς είνε κακόβουλοι διαδόσεις ότι εγκαταλείψαμεν το Ουσάκ.

Το Σύνταγμα έκαμε και άλλας δύο μάχας νικηφόρους, μίαν πρό του Αφιόν Καρά Χισάρ και άλλην πέραν τούτου. Για να σου διηγηθώ όλην την εκστρατείαν είναι περιττόν. Αν συναντήσεις τον κ. Μανέταν θα μάθης.

Π.»

Από το βιβλίο: Αρχείο της Π.Σ.Δέλτα Β΄, Νικόλαος Πλαστήρας (Εκστρατεία Ουκρανίας 1919-Κίνημα 6ης Μαρτίου 1933-Αλληλογραφία. Επιμέλεια Π.Α.Ζάννας, Αθήνα 1979)

2. Ομιλία του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) (Εικ.1) στην τουρκική εθνοσυνέλευση

Η ομιλία πραγματοποιήθηκε το 1927 στην τουρκική εθνοσυνέλευση στην Άγκυρα και αναφέρεται στη δεύτερη μάχη του Τουμλού Μπουνάρ. Παραδέχεται την καθοριστική συμβολή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην εξέλιξή της. Παράλληλα επικρίνει την ανικανότητα του στρατηγού Ρεφέτ πασά, τον οποίον και τελικά απέπεμψε. Ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας:

«Ο Ρεφέτ πασάς, ενώ είχε ηττηθεί ο ίδιος, θεωρούσε ηττημένο τον εχθρό

Κύριοι, ο Ρεφέτ πασάς οδηγήθηκε σε λανθασμένο συμπέρασμα σχετικά με το αποτέλεσμα της μάχης, εξαιτίας της μετακίνησης των στρατιωτικών τμημάτων κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Αυτό συνέβη κατά κύριο λόγο από τις μετακινήσεις ενός εχθρικού συντάγματος (εννοεί το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων) το οποίο αφέθηκε στο Τομλού Μπουνάρ από τις εχθρικές μεραρχίες, που βρίσκονταν ανατολικά του Αφιόν, και δεν είχε ηττηθεί. Οι ελληνικές δυνάμεις προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια ισχυρή πολεμική γραμμή, και έτσι αυτό το σύνταγμα προχώρησε προς το Τομλού Μπουνάρ, ενώ άλλα τμήματα οπισθοχωρούσαν για να ενωθούν μαζί του. Στην πραγματικότητα όμως ο Ρεφέτ πασάς, ενώ είχε ηττηθεί, νόμισε ότι είχε νικηθεί ο εχθρός και είχε φύγει, και αυτό μας το διαβίβασε μ’ ένα τηλεγράφημά του, στο οποίο τόνιζε ότι, κατά τη διάρκεια της μάχης του Τομλού Μπουνάρ είχε δώσει στον εχθρό το τελειωτικό χτύπημα. Και εμείς, όπως ήταν φυσικό, χαρήκαμε και βιαστήκαμε να τον συγχαρούμε. Για να καταλάβουμε την κατάσταση καλύτερα, του έθεσα ορισμένες ερωτήσεις. Από τις απαντήσεις του, όμως, μου γεννήθηκαν κάποιες αμφιβολίες γι’ αυτά που μας είχε διαβιβάσει. Στο τέλος έγινε γνωστό ότι ο εχθρός βρισκόταν στο Τομλού Μπουνάρ σε πλεονεκτική θέση. Αντίθετα, ο Ρεφέτ πασάς με τις δυνάμεις του υποχρεώθηκε να παραμείνει για λίγο πίσω και να διαφυλάξει τη γραμμή Αϊντεμίρ, Τσάλκιοϊ, Σελκίσαραϊ.

Κύριοι, όταν κόπασαν όλ’ αυτά για λίγο, έγινε φανερό ότι ο στρατός που διοικούσε ο Ρεφέτ πασάς δεν του είχε πλέον καμιά εμπιστοσύνη. Για να ερευνηθεί η υπόθεση επί τόπου, πήγαν στο αρχηγείο του Ρεφέτ πασά ο Φεβζί πασάς από την Άγκυρα και ο Ισμέτ πασάς από το Δυτικό Μέτωπο (οι δύο τούρκοι στρατηγοί ήταν οι αρχηγοί του τουρκικού επιτελείου). Επειδή ο Ρεφέτ πασάς έπρεπε να παραμείνει για λίγο διάστημα ακόμα στη διοίκηση, προσπάθησαν να επιλύσουν το πρόβλημα με βάση αυτό το δεδομένο. Ήταν όμως φανερό ότι αυτή η κατάσταση δε θα μπορούσε και δε θα έπρεπε να συνεχιστεί. Γι΄ αυτό το λόγο, μαζί με τους Φεβζί και Ισμέτ πασά επισκέφτηκα τον Ρεφέτ πασά και, αφού εξέτασα την όλη υπόθεση, έδωσα κάποια λύση. Το νότιο μέτωπο, που το διοικούσε ο Ρεφέτ πασάς, το συνένωσα με το δυτικό και ανέθεσα τη διοίκηση στον Ισμέτ πασά. Ανακοίνωσα δε στον Ρεφέτ πασά ότι έπρεπε να επιστρέψει στην Άγκυρα, γιατί του είχε ανατεθεί κάποιο άλλο καθήκον.»

Από το βιβλίο: Κεμάλ Ατατούρκ ομιλίες, μετάφραση από τα τουρκικά Συμεών Σολταρίδης, Αθήνα 1995.

ΕΙΚΟΝΑ

Εικ.1: Ο Μουσταφά Κεμάλ με τον Ισμέτ πασά στο μέτωπο. Ο πρώτος επονομάστηκε Ατατούρκ (Atatürk=ο πατέρας των Tούρκων). Σ΄ αυτόν οφείλεται η ύπαρξη του σημερινού τουρκικού κράτους. [Πηγή: Μιχαλακέας Τ., Ιστορική σύνθεσις (1922-1936). Βίβλος Ελευθερίου Βενιζέλου η ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, Αθήναι 1964].

Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος Ε΄)

ΜΕΡΟΣ Ε΄

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1921: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ-ΑΣΛΑΝΑΡ (27-29 Μαρτίου 1921)

«…..Καμιάν φοράν, αφόσον επίρεν υ ιμέραν τας 27, αρχίσαμε να προχωρούμε προς τα εμπρός να ιδούμε, εάν εβρίσκετε μακράν από εμάς ο εχτρός[1]. Καθόμαστε, κιτάζομε, τή να υδούμε; Μέσα στον κάμπον ύταν άμος από αφτούς! Καθόμαστε και εμίς και τους αρχίζομε μι τα περόβολαν, τα {ο}ροβατηκά [ορειβατικά] (Εικ.1)! Και τους ταράξαμε! Ύχαμε εμίς, 2 σίνταγ{μα} και 5 σίν{τα}γμα[2], 8 οριβατηκά. Υ 2 μιραρχία ύχα{ν} 16 βαρέα πετην{ά} [πεδινά] περόβολα. Και τους βαρέσαμε με 24 περόβολα! Τους ταράξαμε! 5 χιλιάδ{ες} οβίδες!

Και μιτά το σκάσαν! Και φέβγαν αδιακόπος μες τον κάμπον. Τα χάσαν κι δεν ξέραν που βαδίζαν! Σκοτήδιασι ο τόπος από τον κορνιαχτόν και από των καπνών των οβίδων! Και κάναν σαν χαζί! Και τότες εκόλυσε [ανέβηκε] το 2 σίνταγμα πέρα. Και τους πίρεν κινύγι με έναν λόχον ευζώνων, των 10 λόχον! Και τους βαίναν μι τα πολιβόλα κε με όπλαν. Κε τους καταδιόξαν! Κε εκί ετραβματίσθεν ο Σουλιότης από την Νίκοβαν[3]. Κε μιτά αρχίσαμε πίσου [πάλι] να βαδίζομι εις τον δρόμο μας.

Κε εκί από βαδίζαμε, ο 10 λόχος ύτον οπιστοφιλακήν. Και μαζέβωντε μιρικί χωργιάτις και των αρχίζων εις τους περοβολεσμούς! Κε τραβμάτισαν έναν σίνδηζμον του 10 λόχου. Και γίρισε το υπικόν ευζώνων πίσου. Κε κρίφτικεν όσον [μέχρι] από πέρασαν εμπρός υ τσέτες. Κε τους πιάσαν και τους φέραν κοντά μας! Και βαδίσαμε μέχρι 4 όρας. Κε σταματήσαμι εις ένα χωργιό τούρκικον, όπου έμινεν υ μεραρχία μας και υ μεραρχίαν 2ραν[4].

Ο ελιγμός του 3^ου τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων (Χάρτης 1)

Και τας 28 πολίν προγίαν ελάβαμι διαταγίν να πάμε δίο τάγματα ευζόνων[5]. Και αμέσος διατάσιτε το 3 τάγμα και το 1 τάγμα. Και αμέσος χαλάμι καταβλιζμόν. Κε προχωρί το 3 τάγμα. Και ανεβένι από τας πρόπουδα{ς} απάνω εις τα χιόνηα και εις τα πσιλά όρι, όπου ύχι ρίξε εκίνω το βράδι μίαν πασπάλυν χιόνη! Και τρέχωμε κεριφίος [κρυφά] μέσα εις τα δάσι κε απάνω εις τα όρι δια μιστικόν τρόπον! Να πάμε να βαρέσομι τους αμέτες. Και να ενεσχίσομι τ’ αδέρφια μας της 2 μεραρχίας. Διότη ύχαν 3 μιρόνεκτα από πολέμαγαν! Και αφόσον ετρέξαμι τόσον πολί και ανεβίκαμε απάν εις τα βωνά, ύδαμε ακρεβός που μάχονταν. Και αμέσος εκιλίσαμε κάτο από τα βονά! Και κατεβίκαμε χαμιλά εις τας πρόποδα{ς} του βουνού, χορίς αφτή όμος να μας έχον καταλάβι!

Και βλέπομι μίαν ομάς

απού αφτούς να έρχοντι απάνω μας χορίς να μας έχων υδί αφτή! Τότι ο 10 λόχος απού ύταν εμπρός μας ος ανεχνεφτέϊ, αμέσος τότε τους βένωμε περά! Και αμέσος ο δηηκιτής μας Ν.Πλαστήρας με τον δηκιτήν 1 περοβολαρχίας[6] διατάζι κι στένων τα 2 περοβόλα απού ύχαν! Κε αρχίζον αμέσος ανά 2 οβίδες. Και το σκάσαν οπίσου! Αμέσος εδιατάθην [διαταχθήκαμε] εμίς να τους κενεγίσομε και να καταλάβωμε τους λόφους απάνω. Και αμέσος τους πέρνωμε κοντά και τους οπιστοχορέσαμε! Και καταλάβαμε τους λόφους. Υδρομένη, κατακοπιαζμένη! Και βάλαμε τους φεύγοντας τούρκους.

Η τουρκική αντεπίθεση και η θυσία του λοχαγού Γεωργούλια

Δεν έλειψεν [πέρασε] πολίν όραν όμος όπου τους ήλθεν υνίσχισιν. Και ανασιντάχθησαν υ τούρκι. Κι μας κάνον αντηπίθησιν! Τα περωβόλα τους τα πλισιάσαμε το ολεγότερον

των χίλια πεντακόσια μέτρον χιλιάδον μέτρον [χίλια-χίλια πεντακόσια μέτρα]! Αφού μας βλέπαν με τα μάτηα! Τότες μας βάλαν με 4 περοβόλαν σινέχιαν! Άλες εγγεροφλογές[7], άλες εκριτικές [εκρηκτικές], διαφόρον υδόν! Μας ύβραν τον λόχον μας, ύβραν τον στόχον... Και μας χόσαν υ οβίδες! Κε εκί εκτιπίσθησαν εν όλον 19 τον λόχον μου εκτός τον άλον λόχον.

Τόρα ο 10τος λόχος εβρίσκονταν εις πολίν δίσκολον μέρος! Υ τσέτες επλισιάσαν να μας κικλόσουν! Δαταγίν να οπιστοχορέσομε! Αλά πος να οπισθοχορέσομεν, όπου ο λοχαγός Γιοργούλιας (Εικ.2), αναλαβόν μίαν δημιρίαν, έχη προχορέσε με τα όπλα εφ’ όπλον λόχιν; Κε τον σαλπιχτήν την σάλπιγγαν βαρόντα «προχορίτε» φτάσας ες

τον κάμπον; Κε ύδαν, αδίνατον να προχουρίσον! Κε αδίνατων να οπιστοχουρέσον! Εδό λιπόν ύνε αλουλαγμός [αλαλαγμός]! Τότυχιν [Αυτό έτυχε] αυτήν την στηγμίν, απού έρχονταν η τούρκι από διξιάν, μας κικλόσαν!

Λοιπόν έφτασεν τότες το 1 τάγμα! Και αμέσος επαρατάχθη από το διξιόν μας ο 1 λόχος. Κε ενήσχισεν την οπιστοχόρεσιν το{υ} ΙΙΙ τάγματος! Κε οπιστοχόρισεν ο 11 λόχος, καθός και 3 δημιρίες του 10 λόχου. Πλιν την δημιρίαν την οπία ύχε πάρι ο λοχαγός Γεοργούλιας όπου εμίναν 7 μόνον! Κε κίνε τραυματήυς[8]! Τότες προσκετήριον [προσκλητήριον]. Ο 11 λόχος ύχε απόλιες εν όλον 19, φονεβμένη 5, υπόλυπι τραυματήη. Ο 10 ύχεν 32. Υ πολιβολαρχίαν 2. Ο δε 9 λόχος κανέναν.

Επιστροφή στο Μπουγιούκ Οτουράκ (Χάρτης 2)

Εμίναμε εκί μέχρις όπου ενίχτοσεν. Κε έπιτας ξικινίσαμε δια να μι μας βλέπον ο εχτρός, βαδίζοντες κατά τετράδες εις το σκότος της νεκτός! Εφτάσαμε εις το ψιλόν βονόν[9].

Και αρχίσαμι να ανεβένωμεν, ψάχνοντες να έβρομι των δρόμον μι τα φανάρια! Ο δρόμος ύτον στινός και λασπόδες! Και βαδίζαμι εις επικίντενων από τας 4 υ ώραν μέχρι 2 την νίκταν! Εδώ απεφάσισε ο συνταγματάρχις[10] εις διαταγίν, να μίνομι εκί εις το μέσον του βουνού, έος να ξιμερόσι, να ιδούμε που θα βαδίσουμε (στο περιθώριο της σελίδας κάτω δεξιά αναγράφεται με μολύβι από τον ίδιο: βωνό Ντουλού μπουνάρ λέγονταν).

Τέλος εσταματίσαμι να κιμιθούμε ολίγον, να ξικοραστούμε. Αλλά πος να κιμιθούμε χορίς κοβέρτες και μοσκιμένη από το ύδροτα, από τες λάσπες; Ο βοργιάς εφίσαγεν άγριος, υ δε υ τσιολιάδες έπιπτων!

-Τόρα ύλθεν το τέλος των ευζώνων! ελέγαμι.

Και αρχίσαμι να τρέχομε διξιάν και αριστεράν δια ξίλαν! Καθός [Και] επλακόσαμε ένας απάνο στον άλον δια να ζισταθούμι! Εφτεχός επιράσαμι και αφτήν τιν βραδιάν…

Και τας 29 πολλίν προΐν, εφίγαμι πάλεν δια τας προτέρας μας θέσις με επιλπισίας [απελπισίας] μεγάλις[11]! Τα πόδια μας καθός ες όλα

τα μέλι [μέλη] του σόματος ύτων παγωμένα! Αφού βαδίσαμι τέλος, φτάσαμι κε στίσαμι αντήσκιναν. Κι πέσαμι να αναπαφτούμι. Αφτήν την υμέραν ύρθαν κε υ έφιδρι[12]. Κι τους κάναμε μεγάλιν εποδοχίν. Κε κρίον δριμύτατον! Εκιμίθην και εξιπνίσαμι τας 5 υ όραν. Και βαδίζωμι επί 4 όρες. Ήλθαμι διξιάν του σταθμού του Μπανάζι[13]…..»

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Η ΧΙΙΙη Μεραρχία είχε διαθέσει από την προηγούμενη ημέρα το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων μαζί με Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού για ενίσχυση του αποσπάσματος Διαλέτη (34ο Σύνταγμα Πεζικού), που μάχονταν σκληρά με την 4η Τουρκική Μεραρχία Πεζικού στα υψώματα πάνω από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Τουμλού Μπουνάρ. Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων εγκατέστησε προφυλακές στα υψώματα ανάμεσα στο Τσαλισλάρ και Οτουράκ Τσιφλίκ, πέντε χιλιόμετρα πίσω από τις γραμμές του αποσπάσματος Διαλέτη (34ο Σύνταγμα Πεζικού).

Το Τσαλισλάρ και σήμερα έχει το ίδιο όνομα (τουρκ. Çalişlar). Βρίσκεται 48 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ και 3 δυτικά του Γκιουνέϊκιοϊ (τουρκ. Güneyköy) σε υψόμετρο 1.255 μ.. Έχει πληθυσμό 277 κατοίκους (απογραφή 2000).

Το Οτουράκ Τσιφλίκ σήμερα ονομάζεται Τσιφτλίκ (τουρκ. Çiftlik). Βρίσκεται 6 χιλιόμετρα δυτικά του Τσαλισλάρ σε υψόμετρο 1.233 μ.. Έχει πληθυσμό 731 κατοίκους (απογραφή 2000).

Ο αιφνιδιαστικός κανονιοβολισμός των τούρκων που περιγράφεται εδώ από το Χρήστο Αλεξόπουλο δεν αναφέρεται σε βιβλία στρατιωτικής ιστορίας. Αντίθετα, η πολεμική επιχείρηση της επόμενης ημέρας με τον ελιγμό του 3^ου τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, είναι ευρύτατα γνωστή στη βιβλιογραφία.

H μάχη του Τουμλού Μπουνάρ-Ασλανάρ στις τουρκικές πηγές είναι γνωστή ως Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebesi.

[2] Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων.

[3] Ημιορεινό χωριό της ανατολικής Φθιώτιδας δυτικά της Παλαιοκερασιάς. Η Νίκοβα από το 1930 μετονομάσθηκε σε Άνυδρο. Το 1920 είχε πληθυσμό 502 κατοίκους,. Ο Σουλιώτης που αναφέρεται εδώ μετά το τέλος του πολέμου εγκαταστάθηκε στη Στυλίδα, όπου διατηρούσε παντοπωλείο.

[4] Το χωριό αυτό είναι το Μπουγιούκ Οτουράκ. Και σήμερα ονομάζεται Μπουγιούκ Οτουράκ (τουρκ. Büyük Οturak). Βρίσκεται 8 χιλιόμετρα δυτικά του Τσιφτλίκ σε υψόμετρο 1.077 μ.. Έχει πληθυσμό 2.035 κατοίκους (απογραφή 2000). Απέχει 65 χιλιόμετρα από το Αφιόν Καραχισάρ και 51 από το Ουσάκ.

[5] Συγκροτήθηκε απόσπασμα από:

-το 1^ο και 3^ο τάγμα του 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων,

-την ΧΙΙΙβ Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού μείον έναν ουλαμό της,

-το 2ο τάγμα του 2ου Συντάγματος Πεζικού (ταγματάρχης Μπιτσάνης) και

-την ΧΙΙΙα Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού (Απόσπασμα Πλαστήρα).

Το απόσπασμα θα πλευροκοπούσε τις τουρκικές δυνάμεις από τα δεξιά τους στον αυχένα του όρους Χασάν Ντεντέ Τεπέ (1.363 μ.) (τουρκ. Gök Dağ) προς το χωριό Γιολούκ. Εμπροσθοφυλακή βάδιζε το έφιππο τμήμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Στις 9.30 το πρωί έφτασε στον αυχένα του όρους Χασάν Ντεντέ Τεπέ, όπου και συνδέθηκε με το 2ο τάγμα του 2ου Συντάγματος Πεζικού υπό τον ταγματάρχη Μπιτσάνη [«Μπιτζάνης Αθανάσιος του Γεωρ., συντ. πεζ., γεν. το 1887 εν Λαρίση, μετ. πολ. 12-13 και 17-23, διετέλεσεν επιτελάρχης Σ.Σ. και Προσωπάρχης του υπουργ. Στρατιωτικών», πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 4, σελίδα 669].

Στις 11.30 το πρωί απαρατήρητο έφτασε ένα χιλιόμετρο ανατολικά του χωριού Γιολούκ. Οι Τούρκοι δεν αντελήφθησαν την κίνηση του αποσπάσματος. Το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων (χωρίς τον 9ο λόχο του), καιροφυλακτούσε κρυμμένο μέσα στο δάσος, στο ύψωμα 1.530 μ. ανατολικά του Γιολούκ. Η αιφνιδιαστική επίθεσή του έγινε με κατεύθυνση προς Αλή Βεράν, απ’ όπου δύο τουρκικές πυροβολαρχίες έβαλαν κατά της ΙΙας Μεραρχίας. Στις 12.15 το μεσημέρι άρχισε η επίθεση με σφοδρά πυρά πυροβολικού και πλήρη αιφνιδιασμό των Τούρκων. Άρχισαν να υποχωρούν άτακτα προς το Σάλκιοϊ. Το σύνθημα της υποχώρησής τους δόθηκε με φωτοβολίδα κίτρινου χρώματος. Το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων διέλυσε και έτρεψε σε φυγή το 41ο Σύνταγμα Πεζικού της 5ης Τουρκικής Μεραρχίας Καυκάσου. Με τον ελιγμό αυτό το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων κτύπησε τους τούρκους από τα νώτα και ανακούφισε τις δυνάμεις της ΙΙας Μεραρχίας, που μάχονταν σε άνιση μάχη με υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις, που έσπευδαν στην περιοχή, μετά την απόκρουση της ελληνικής επίθεσης στο Εσκί Σεχίρ.

Το χωριό Γιολούκ και σήμερα ονομάζεται Γιουϊλούκ (τουρκ. Yüylük). Βρίσκεται 12 χιλιόμετρα βόρεια του Μπουγιούκ Οτουράκ και 11 νοτιοδυτικά του Αλή Βεράν σε υψόμετρο 1.226 μ..

Το Αλή Βεράν σήμερα ονομάζεται Αλιϊορέν (τουρκ. Alliören). Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.127 μ. και έχει πληθυσμό 271 κατοίκους. Είναι γνωστό από τη φοβερή μάχη της 17^ης Αυγούστου 1922 κατά την οποία οι ελληνικές δυνάμεις της Ομάδας Τρικούπη, μετά τη διάρρηξη του μετώπου στο Αφιόν Καραχισάρ, εγκλωβίσθηκαν στην «κοιλάδα του θανάτου», όπως ονομάσθηκε, και αποδεκατίσθηκαν από τα πυρά του τουρκικού πυροβολικού. Όσοι τελικά διέφυγαν δυτικά προς το όρος Μουράτ Ντάγ (τουρκ. Murat Dağı) αιχμαλωτίσθηκαν το απόγευμα της 20ης Αυγούστου 1922 έξω από το Ουσάκ (πλην της φάλαγγας Γαρδίκα και Τσολάκογλου). Ανάμεσά τους και οι χωριανοί μας του 2ου Συντάγματος Πεζικού. Σήμερα το γεγονός της μάχης του Αλή Βεράν υπενθυμίζεται έντονα στους επισκέπτες της περιοχής με την παρουσία πάρα πολλών μνημείων, αγαλμάτων, ακόμη και με χάρτη της μάχης.

Το Σάλκιοϊ σήμερα ονομάζεται Τζαφερτεπέ Τσάλκιοϊ (τουρκ. Zafertepeçalköy). Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.090 μ. και έχει πληθυσμό 2.449 κατοίκους (απογραφή 2000). Απέχει 6 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Αλή Βεράν και 16 ανατολικά του Γιολούκ. Τζαφερτεπέ (=λόφος του νικητή), ονομάσθηκε επειδή στην κορυφή του λόφου είχε το παρατήριό του ο Μουσταφά Κεμάλ κατά τη μάχη του Αλή Βεράν.

[6] Διοικητής της 1ης πυροβολαρχίας ήταν ο λοχαγός Κοντολέων: «Κοντολέων Γεώργιος του Αντωνίου, ταγμ. πυρ., γεν. εν Ναυπλίω το 1894, μετ. εκστρ. 17-23», [πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 4, σελίδα 296].

[7] Εγκαιροφλεγής είναι η οβίδα που ρυθμίζεται έτσι ώστε να αναφλέγεται σε ορισμένο σημείο της τροχιάς της (βλέπε: εγκαιροφλεγής-ής-ές).

[8] Η πράξη αυτή του λοχαγού του 10^ου λόχου Αγησίλαου Γεωργούλια οδήγησε και τον ίδιο στο θάνατο. «Γεωργούλιας Αγησίλαος του Διον. Λοχ. Πεζ. Εγεν. εν Ζαχάρω Μεσσηνίας το 1891. Μετ. των εκστρ. 12-13 και 17-21. Εφονεύθη κατά τας εν Μ. Ασία επιχειρήσεις την 28 Μαρτίου 1921», [πηγή: Μεγάλη Στρατιωτική & Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 2, σελίδα 512].

[9] Το ψηλό βουνό, που αναφέρεται εδώ, είναι το Χασάν Ντεντέ Τεπέ (τουρκ. Gök Dağ). Ανήκει στο ορεινό συγκρότημα του Τουμλού Μπουνάρ (τουρκ. Dumlu pınar).

[10] Ο Νικόλαος Πλαστήρας.

[11] Εννοεί την επιστροφή στο Μπουγιούκ Οτουράκ, όπου βρισκόταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων πριν τη συμμετοχή του στη μάχη που προηγήθηκε.

[12] Για την ενίσχυση του Α΄ Σώματος Στρατού διατέθηκε το 33ο Σύνταγμα Πεζικού (μείον το 2ο τάγμα του). Αποτελούνταν από 5.000 εφέδρους και μεταφέρθηκε εσπευσμένα από 23 έως 25 Μαρτίου 1921 στο Ουσάκ.

[13] Είναι ο σιδηροδρομικός σταθμός του Μπανάζ (τουρκ. Banaz).

ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΤΕΣ

Εικ.1: Ορειβατικό πυροβολικό στις επιχειρήσεις του Καλέ Γκρότο τον Αύγουστο του 1921. [Πηγή: Αβτζιγιάννης Κ., Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922. Σειρά: «Πολεμικές Μονογραφίες» 11, Αθήνα χ.χ.].

Εικ.2: Ο πεσών λοχαγός Αγησίλαος Γεωργούλιας.[Πηγή: Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄ (1919-1930), Εν Αθήναις 1930, σελίδα 113].

Χάρτης 1: Η μάχη του Τουμλού Μπουνάρ-Ασλανάρ και ο ελιγμός του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. [Πηγή: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986)].

Χάρτης 2: Η σύμπτυξη προς Μπουγιούκ Οτουράκ. [Πηγή: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986)].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βλέπε: Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος Γ΄).

Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος Δ΄)

ΜΕΡΟΣ Δ΄

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1921: Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ

Η διάβαση του Ακάρ Ντάγ (Χάρτης 1)

«…Και την άλυν υμέραν τας 11, επιτάξανμι αραπάδες [αραμπάδες] και βάλαμι τους γιλιούς απάνο. Και συνέχισεν υ πορίαν. Και ύμεθα το τάγμα μας και προτοπορίαν [εμπροσθοφυλακή]! Εβαδίσαμε δε πολύ ελέφτηραν. Κατά τας 11 υ όραν εσιναντήσαμε ένα χωργίον[1]. Και βάδιζιν ιμπρός το υπικόν μας. Κε πιαστήκαν με τους τσέτες επί μίαν όραν. Και μετά εφτάσαμε και εμίς. Και εβάλαμεν μερικά όπλα ο 9 λόχος.

Kαι τους βάλαμι και μιρικές οβίδες. Και το σκάσανε! Εδιαλύθησαν και τριπόσαν! Εβαδίσαμε κοντά να τους εύρομι. Αλά ετριπόσαν μέσα στα δάσι κε στα βωνά τα ψηλά, απού ύταν γεμάτα από χιόνηα! Κι δάσι σαν τον Ταρσόνι[2]! Μόνον κάτη καζάνηα ύβραμι απού μαγιρέβαν[3].

Ακολουθούσαμε δε την σινέχιαν μέσα σε μίαν ρεματηά. Αφόσον εβαδίσαμι πολύ κε κοραστήκαμι, εκάτσαμε μέσα στο ρέμα και φάγαμι επή μίαν όραν. Και πάλυ υ σινέχιαν ακολούθεσι μέσα σι κάτη νερά και λάσπες και χιόνηα! Και δρόμος δεν έπαρχι [υπήρχε] καθόλον. Κάτη μονοπάτηα απού έβοσκαν τα γιλάδια βαδίζαμε! Κε ούτε έπαρχι καλίτερος δρόμος να περάσουμι. Ακολοθούσαμε δε μιρικόν ανείφορον.

Κε μιτά μας παρουσιάσκανε κάτη άλα βονά πιο μεγάλα, σαν το Γγούζη[4]! Και να ορθούνε [ορθώνονται] χαράδρες κε δάσους! Ούτε ουρανόν βλέπαμε, ούτε κε γιν! Κε χιόνη μίαν ζόση! Αλά εφτηχώς κε ύταν παγωμέ{νο} και δεν βλάγαμε [βουλιάζαμε] (Εικ.1,2). Εάν έπιφτε κανένας, ύθελεν 3 να τον βγάνον από το χιόνη! Ας ύνε δε…

Αφόσον επροχορέσαμε επί 2 όρας μέσα εις το δάσος κι νερά κι ανίφωρον, καταορθόσαμε να βγώμε απάνω εις ένα βωνών, όπου ύχαι λιόσυ ολύγων το χιόνην και ύτο αποχιονήστρα. Κε ύταν χάμο υ γις κοκινάτσα.

Και πιγέναμι μέχρι τω γόναν μέσα στες λάσπες! Και σταματήσαμε εκί κε περιμέναμι να έρθων τα μιταγωγικά και να βαδίσομε πάλε εμπρός. Αλά τα μιταγωγικά που να βγιόν [βγούν]; Ούτε άδιγια [άδεια] δεν βγέναν! Κι ύρθεν το μιχανεκό κι έκανεν δρόμον και διαβίκανε. Αλά τη όρα ύρθαν; Ύρθαν τας 12 υ όραν την νίκταν! Τότες εμίς αφόσον εκάτσαμε επί 2 όρας. Κε ύμασταν κοραζμένη κε υδρομένη, μί ροτάς!

Κι ο αγέρας εφίσαγε κε έκοβι περόνηα [τρυπούσε τα κόκκαλα]! Ο κιρός χάμο λάσπες, νερά και χιόνη. Κε από πάνω έτημος για να πιάσι πάλε. Κοβέρτες δεν ήχαμε να σκεπαστόμι. Τότες επιλπιστήκαμι [απελπιστήκαμε] δε το πος θα ξεμιρόσομε κε μίς! Κε υ αξυματηκί διατάσον:

-Εμπρός πεδιά, όλυ για ξύλα! Να φέριτε να κολίσομε [ανάψουμε] φοτηά!

Αμέσος τότες εμίς ετρέξαμε όλυ μέσα στο χιόνη. Αλά κι πού να τάβρομι τα ξύλα; Μι τή [τί] να τα κόψουμε; Ασίνε…. Εμάσαμε μιρικά μούσκλα. Όσου [Μέχρι] να τα βάλομι στην φοτηάν καΐκανε αμέσος! Πίσου για ξίλα. Υ όρα ύταν, θημούμι, 11 νίχτα. Σκοτάδι! Αγέρας φίσαγε ψιχρός κε όλιν τι νήχταν! Έτσι επέρασι υ νύχτα… Ένας απάνω στον άλον πέφταμε για να ζισταθούμι! Αλά ας ίνε…

Μας πίρεν υμέρα[5] καμι{ά} φοράν (Στο περιθώριο της σελίδας του σημειωματαρίου κάτω δεξιά αναγράφεται με μολύβι από τον ίδιο: εις βωνόν Καρτάγ ονωμάζονταν αφτό). Και σφάκξαμε κάτη πρόβατα για να τα πσίσουμε διότη ύμασταν και νηστηκί από τας 11 το μεσημέρι. Αμέσος ύδεν ο σινταγματάρχις[6] με των μέραρχων[7] κάπιαν φάλανγγαν εχτρικίν! Και αμέσος τότες το μεράζωμε το κρέασι άπσιτο. Και τρέχομε! Αλά δεν τους βοδόσαμε [προφτάσαμε], έφιγαν!

Αλά βαδίσαμε μέσα σι κάτη χιόνια πολλά! Κε σι κάτη

σάρες [κατηφορικό πετρώδες έδαφος]! Κιλάγαμι, θημούμι, ζβαρνόντα και κατεβέναμε κάτο! Και εμίς και υ αξιοματηκί μας! Τα μεταγογικά πάλε δεν βγέναν! Πάλε δρόμον το μιχανεκόν! Κε σινηχίζη υ πορίαν (Εικ.3).

Αφόσον εκατηβίκαμε χαμιλά εις τας πρόποδα{ς} και σιναντήσαμε μερικούς υπίς τσέτες ο 10 λόχος. Και τους βένομι! Και εβάρισεν ο 10 λόχος έναν υπέαν με το άλογό του (Εικ.4). Και υ άλυ τό σκασαν! Ύταν έος 100[8]. Ακολοθήσαμε δε τον δρόμο μας ακροβολυστά και εμπρός μας το δικό μας υπικόν. Και καταφτάσαμι μέσα σ’ ένα χωργίον τουρκικόν[9]. Και μίναμε εκί το βράδι τας 12 μινός. Εβγάλαμι φιλάκια, επίγεν ο πρότος ουλαμός. Εκί τέλος εχορτάσαν υ ευζώνη κότες-νταούκ και πρόβατα-κουϋούν! Αλά ύταν 2 μέρες νηστηκί! Εγώ ύμον μάγιρας εκίνο το βράδι. Ύχαμε κρέασι 10 κουϋούνηα σφάξυ. Και καμίαν 10 κότες ύχα εγώ με τιν ενοματήαν μου. Εψίσαμε και φάγαμε. Και τις υπόλυπες τις βάλαμε μες το καζάνι κι βράσαν.

Η μάχη του Αφιόν Καραχισάρ (Χάρτης 2)

Τας 13 εκινίσαμε πάλεν αλά τελιφτέον το τάγμα μ{ου}. Αφόσον ακολουθήσαμι δε και κατά τας 2 υ όραν εφτάσαμι πλισίον σι κάτη βωνά. Και μας έβανον υ τούρκι μι το περόβολον! Επί 2 όρας μας βαράγαν μακράν αλά εμίς επροχωρούσαμε! Και κατά τας 4 υ όραν εφτάσαμι πλισίον και μας βάναν.

Και το πεζηκόν και το κανώνη ακολουθούσε να βένι. Και να έχουμε και απόλυες, κιρίος το 2 τάγμα. Αλά αφόσον επλισιάσαμι, αρχίσαμι και εμίς να βένωμε, πεζηκόν και περόβωλον διαρκός! Και αφτή και εμίς. Άκουγες τα πιρόβολα μέχρη τας 8 υ όραν βέναν. Κε την νήχταν ακόμι βέναν. Όσον απού πίρεν υ άλι υμέραν[10].

Τας 14 άρχισε κι πάλυ το ύδιον. Και άκογες μόνον μίαν βογίν από τα πιρόβολα! Εχτρικά κε δικά μας έκαναν μπανάζη [μπαράζ]! Εβαράγαν αφραγμόν[11] τα δικά μας και προχουράγαμι εμίς. Κι άκουγες τα πολιβόλα και κάναν σαν αϋδόνηα! Αφόσον δε προχορέσαμι τόσον πολύ κα{τά} τας 11 μισί το σκάσανι. Κι φέβγαν αγρίος! Κι πιτάγαν τα φισίνγγια τους κι όλα τα πράγματά τους! Υ 2 μιραρχίαν ύταν αριστερά μας. Κι δεν υμπορούσε καθόλον να προχορέσυ από τα πιρά κε από τες οβίδες. Αλά αφόσον εσπάσαμι εμίς, τότις άρχισαν και αφτή να υπουχουρούνε, θέλασι [θέλοντας] και μι. Διότη θαλα [θα] τους κλύσομε, αν δεν οπιστοχοράγαν. Και εμίς τους πίραμε κοντά τότες στο κινήγι, όστες [ώστε] τους κάναμι και πιτάξανε και τα βρακιά τους, με{τά} σινχορίσιος, από τον φόβον τους! Αφίσαν και καταβλισμούς απίραγους, μαγιρίαν και λιπά. Αφίσαν αλέβρια, κανόνηα, κάρα… Εχάλασι το περόβολον αφτοκίνετα, καμίλες. Μίαν καμί{λα}

τες έκοψεν τον λεμόν πέρα-πέραν! Τέτιους σκοπεφτάς {ύχαμι}! Ύχαμι κάπιον λοχαγόν της Α μίρας ορειβατικού, όπου τους τάραξυ! Έναν να ύβλυπε, θαλα [θα] των ρίξε, δεν τον άφινεν!

Η κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ

Αφώσον τους κινεγίσαμε τόσον πολύ και πιάσαμι και πολούς αχμαλότους[12], εκαταφτάσαμε και εις την πόλυν Αφχιόν Καρακαισάρ (Εικ.5)[13]. Εκαταλίφθη τας 4 υ όραν από το 3 τάγμα ευζώνων και το ιπικόν μας! Εκαταβλύσκαμε δε εκί απόξου. Και ο πρότος ουλαμός επίγεν φιλάκιαν μέσα. Εις το νοσοκομίον ύτων τραγματήϋ τούρκι μέσα 207. Επίγεν ο γιατρός κε έκανε επίσκιψιν κε ύβρεν 207.

Τας 15 ανάπαψην. Αλά εγώ εβρίσκομαν με 40 περιτόν κε 4 ενέσις! Ο γιατρός μου έκανεν το θάμα του!

-Πρότη φοράν βλέπου άνθροπον με 40 περιτών και να βαροί βόλτες!

-Κάτσε μέσα στην σκινί σου! να μου λέγι ο γιατρός. Και ’γώ να γιρίζω έξω από τιν στενωχόριαν μου, από τον περιτόν, χορίς να πάγω εις νοσοκομίον.

Τας 16 το ίδιον ανάπαψην. Αλά εγώ ευρίσκομαν με 38 και 5 περιτόν! Και το βράδι εφίγαμε[14] και αντηκαταστήσαμε των 10 λόχον επί 3 όρας μακράν. Αλά μου πίρεν ο γιατρός τον γιλιόν!

Εφτάσαμε δε κάποτες εκί. Αντηκαταστήσαμε των 10 λόχον. Και μίναμε εκί το βράδι.

Και το προγί τας 17 εφίγαμε πάλεν 3 όρες πορίαν έξω από την πόλυ εμπρός. Διότη μπροστά ύχαμι το 2 σύν{ταγ}μα. Και πίγαν και το γίριζαν [περιτριγύριζαν]. Επί 2 όρας μάχι ο 9 λόχος! Και πιγέν [πηγαίνει] το υπικόν ευζώνω{ν} (Εικ.6) και τους εκίκλοσεν! Και τους πιάσανε όλους! Ύτον περίπο{υ} 10,50 [150]. Και τους πλάκοσεν το υπικόν με τες σπάθες! Και τους λυανήσαν υ ευζώνη κε υ φαντάρι! Παροσίασαν μόνων 50 από τους 10,50 [150]!

Εβαδίσαμε ο λόχος. Κε εγώ, υ ενοματήα μου, έμινε εκί φιλάκιον να φιλάξυ μιρικά πράγματα, τες αποθήκες από δεν υμπουρούσαν να τα σικόσουν. Εμίναμε εκί κε πίραμε κε 2 οκάδες μαλακόν-γάλα-σού. Το πύρε κάπιος δικανέας Αποστολάρος ο μακάριος από κάτι πρόβατα, υ [ο] οπίος εσκοτώθη έπιτα την άλιν υμέραν, τας 19[15]! Και φάγαμι. Κι μετά ύρθαν τα μεταγογικά. Και φορτόσαμι τα πράγματα κι τους γιλεούς. Και βαδίσαμε σιγά-σιγά. Κε ’γώ ύχα γένη ολύγον καλύτερα. Κε φτάσαμε. Και φκιάσαμε σκενές.

Και μίναμε εκί μέχρι το βράδη………»

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ- ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Πρόκειται για το χωριό Ακχόρ Χισάρ. Σήμερα ονομάζεται Αχιρχισάρ (τουρκ. Ahirhisar) ή Αχουρχισάρ (τουρκ. Ahurhisar) ή Γεσιλχισάρ (τουρκ. Yeşilhisar). Βρίσκεται 15 χιλιόμετρα ανατολικά του Αχάτ σε υψόμετρο 1.238 μ.. Έχει πληθυσμό 2.725 κατοίκους (απογραφή 2000).

[2] Πρόκειται για το τοπωνύμιο Δροσούνι στην Όθρυ, όπου υπάρχει δάσος ελάτων (βλέπε στην προμετωπίδα του ιστολογίου).

[3] Η ΧΙΙΙη Ημιλαρχία ενεπλάκη με 600 τούρκους ιππείς, που κατείχαν τα υψώματα δυτικά του Τσαλτίκοϊ, τους οποίους και απώθησε. Το Τσαλτίκιοϊ σήμερα ονομάζεται Τσάλτζα (τουρκ. Çalca). Βρίσκεται 4 χιλιόμετρα ανατολικά του Αχιρχισάρ σε υψόμετρο 1.287 μ. και έχει πληθυσμό 1.178 κατοίκους (απογραφή 2000).

[4] Είναι το ορεινό συγκρότημα του Ακάρ Ντάγ. Σήμερα ονομάζεται Αχίρ Νταγί (τουρκ. Ahir Daği). Αποτελείται από τα όρη Τουμλού Τεπέ (σήμερα Ντουμλού Τεπεσί, τουρκ. Dumlu Tepesi με ύψος 1.511 μ.) και την κυρίως κορυφή του Ταζλέρ Καρλίκ με ύψος 1.915 μ.. Το ύψος των βουνών αυτών δεν απέχει πάρα πολύ από το ύψος της Όθρυος (Γκιούζι) που είναι 1.726 μ..

[5] Ξημέρωσε η 12η Μαρτίου 1921.

[6] Ο Νικόλαος Πλαστήρας, διοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων.

[7] Ο διοικητής της ΧΙΙΙης Μεραρχίας συνταγματάρχης (ΠΒ) Κίμων Διγενής.

[8] Ήταν η οπισθοφυλακή των υποχωρούντων τούρκων.

[9] Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων ως εμπροσθοφυλακή της ΧΙΙΙης Μεραρχίας έφτασε στις 5 το απόγευμα στο χωριό Γκιουνέϊ, όπου και διανυκτέρευσε. To Γκιουνέϊ σήμερα ονομάζεται Γκιουνέικιοϊ (τουρκ. Güneyköy). Βρίσκεται 66 χιλιόμετρα ανατολικά του Ουσάκ και 57 δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ, δίπλα στο δρόμο Ουσάκ-Αφιόν Καραχισάρ, σε υψόμετρο 1.164 μ.. Έχει πληθυσμό 2.655 κατοίκους (απογραφή 2000).

[10] Η πορεία ήταν Γκιουνέϊ-Σινάν Πασά-Πασάκιοϊ-Σινίρκιοϊ. Η φάλαγγα εβλήθη από τα υψώματα του Τσακιρσάζ. Παρ’ όλα αυτά το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων έφτασε 500μ. προ της κύριας γραμμής αντιστάσεως των τούρκων. Εκεί εγκατέστησε προφυλακές στα υψώματα Τσακιρσάζ-Γιατζιλάρ με συνεχή ανταλλαγή πυρών. Για τα χωριά από τα οποία διήλθε η φάλαγγα, πρέπει να σημειωθούν τα εξής:

To Σινάν Πασά και σήμερα ονομάζεται Σινανπασά (τουρκ. Sinanpaşa) και είναι πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας. Βρίσκεται πάνω στο δρόμο Ουσάκ-Αφιόν Καραχισάρ, 33 χιλιόμετρα δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ σε υψόμετρο 1.146 μ.. Έχει πληθυσμό 6.168 κατοίκους (απογραφή 2000).

Το Πασάκιοϊ (τουρκ. Paşaköy) σήμερα ονομάζεται και Αχμετπασά (τουρκ. Ahmetpaşa). Βρίσκεται 31 χιλιόμετρα δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ και 2 ανατολικά του Σινανπασά σε υψόμετρο 1.089 μ.. Έχει πληθυσμό 3.749 κατοίκους (απογραφή 2008).

Το Σινίρκιοϊ σήμερα ονομάζεται Σινίρ (τουρκ. Sinir) και αποτελεί μέρος του χωριού Τινάζτεπε (τουρκ. Tinaztepe). Βρίσκεται 14 χιλιόμετρα δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ σε υψόμετρο 1.107. μ.. Έχει πληθυσμό 5.552 κατοίκους (απογραφή 1997).

Το Τσακιρσάζ σήμερα ονομάζεται Τσακίρκιοϊ (τουρκ. Çakirköy). Βρίσκεται 7 χιλιόμετρα δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ σε υψόμετρο 1.052 μ. και έχει πληθυσμό 526 κατοίκους (απογραφή 2000).

Το Γιατζιλάρ σήμερα ονομάζεται Γκεζλέρ (τουρκ. Gezler). Βρίσκεται 14 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ σε υψόμετρο 1.122 μ. και έχει πληθυσμό 360 κατοίκους (απογραφή 2000).

[11] Φραγμός πυροβολικού είναι οι συνεχείς και συντονισμένες βολές των πυροβόλων. Γίνεται με σκοπό την κάλυψη του πεζικού στην επέλασή του προς τις εχθρικές θέσεις.

[12] Από τις 5.00 τα ξημερώματα το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων ενισχυμένο με πυροβολαρχία, επιτέθηκε στα υψώματα Μουτατίμπ Ντάγ από Σινίρκιοϊ προς Καγιαντιμπί. Στις 7.00 κατέλαβε θέσεις απέναντι από τους τούρκους χωρίς να γίνει αντιληπτό από αυτούς, επειδή ήταν απασχολημένοι με το υπόλοιπο σύνταγμα. Όταν αντελήφθησαν την κίνηση του 3ου τάγματος άρχισαν τμηματική υποχώρηση από τις 9.00 το πρωί. Καθώς κατέβαιναν από τα υψώματα του Τσακιρσάζ προς την πεδιάδα βάλλονταν από το ελληνικό πυροβολικό. Το μεσημέρι το έφιππο τμήμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων συνέλαβε 30 αιχμαλώτους.

To Καγιαντιμπί και σήμερα ονομάζεται Καγιαντιμπί (τουρκ. Kayadibi). Βρίσκεται 30 χιλιόμετρα από το Αφιόν Καραχισάρ και 15 από το Σινανπασά σε υψόμετρο 1.154 μ.. Έχει πληθυσμό 896 κατοίκους (απογραφή 1997).

[13] Αφιόν Καραχισάρ (τουρκ. Afyonkarahisar και Afyon, ελλην. Ακροϊνόν). Στα ελληνικά μεταφράζεται το μαύρο κάστρο του οπίου. Βρίσκεται 115 χιλιόμετρα ανατολικά του Ουσάκ και 250 νοτιοδυτικά της Άγκυρας σε υψόμετρο 1.034 μ.. Χαρακτηριστικό της πόλης είναι ο βράχος ύψους 200 μ. με το κάστρο στην κορυφή του. Είναι πρωτεύουσα της επαρχίας Αφιόν. Το 1919 είχε πληθυσμό 35.000 κατοίκους, εκ των οποίων 27.000 τούρκοι και 8.000 έλληνες, αρμένιοι και λίγοι ευρωπαίοι.

[14] Η ΧΙΙΙη Μεραρχία είχε συστήσει δύο αποσπάσματα για την εκκαθάριση της περιοχής ανατολικά του Αφιόν Καραχισάρ. Στο ένα απόσπασμα συμμετείχε το 3ο τάγμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και μία πυροβολαρχία της ΧΙΙΙβ Μοίρας Ορειβατικού Πυροβολικού.

[15] Αποστολάρας Βασίλειος του Αθανασίου. Βλέπε: Φθιώτες νεκροί 1919-1922 (Μικρασιατική Εκστρατεία).

ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΤΕΣ

Eικ.1: Άνδρες του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στο χιονοσκέπαστο Ακάρ Ντάγ. [Πηγή: Φουντουλάκης Εμμ., Πολεμικά φύλλα από την Μικρασιατικήν εκστρατείαν. Κώστα Μισαηλίδη Πολεμικού Ανταποκριτή, Αθήναι 1923].

Eικ.2: Άλλη σκηνή από τη διάβαση του Ακάρ Ντάγ. Σε πρώτο πλάνο ένας εύζωνας έχοντας το μάνλιχερ στον ώμο βοηθάει συμπολεμιστή του, όπως περιγράφεται στο ημερολόγιο. [Πηγή: Φουντουλάκης Εμμ., Πολεμικά φύλλα από την Μικρασιατικήν εκστρατείαν. Κώστα Μισαηλίδη Πολεμικού Ανταποκριτή, Αθήναι 1923].

Eικ.3: Στάση για ανάπαυση στο Ακάρ Ντάγ στις 12 Μαρτίου 1921. Οι εύζωνοι φορούν γαλλικά κράνη Αντριάν μοντέλο 1915. [Πηγή: Φουντουλάκης Εμμ., Πολεμικά φύλλα από την Μικρασιατικήν εκστρατείαν. Κώστα Μισαηλίδη Πολεμικού Ανταποκριτή, Αθήναι 1923].

Εικ.4: Τσέτης ιππέας. Στο αριστερό του χέρι φέρει τουφέκι μάουζερ μοντέλο 1890, ενώ με το δεξί κρατάει το άλογό του από το χαλινάρι. [Πηγή: Δημητράκης Π., Έλληνες κατάσκοποι στη Μικρά Ασία (1919-1923), Αθήνα 2006].

Eικ.5: Άποψη του Αφιόν Καραχισάρ το 1921. Πάνω από την πόλη δεσπόζει ο χαρακτηριστικός βράχος. [Πηγή: Καρύκας Π., Ελληνικός στρατός (1821-1922). Σειρά: «Πολεμικές Μονογραφίες», Αθήνα 2001].

Eικ.6: Το έφιππο τμήμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων κάπου στη Μικρά Ασία. [Πηγή: Καρύκας Π., Ελληνικός στρατός (1821-1922). Σειρά: «Πολεμικές Μονογραφίες», Αθήνα 2001].

Χάρτης 1: Η έναρξη της προέλασης και η διάβαση του Ακάρ Ντάγ. [Πηγή: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986].

Χάρτης 2: Η μάχη του Αφιόν Καραχισάρ. [Πηγή: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, H εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν (1919-1922), Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, Αθήναι 1963 (Ανατύπωση 1986].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βλέπε: Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Δ. Αλεξόπουλου (Μέρος Γ΄).