Τσερνοβίτι: Το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους

Τα παρεκκλήσια κτίζονται και προσαρμόζονται στο εξωτερικό τμήμα του κυρίως ναού. Τυπολογικά είναι πάντα μονόχωρα, ξυλόστεγα και σπανιότερα σταυρεπίστεγα. Η πρόσβαση σ’ αυτά πραγματοποιείται συνήθως από τον κυρίως ναό ή το νάρθηκα και σπανιότερα από τον εξωτερικό χώρο. Χτίζονται ταυτόχρονα με τον κυρίως ναό ή συνήθως μεταγενέστερα. Στα παρεκκλήσια τελείται θεία λειτουργία προς τιμή του αγίου, στον οποίο είναι αφιερωμένα.

Στο Τσερνοβίτι, δεξιά της εισόδου του ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους (Εικ.1). Φέρει μονόριχτη στέγη με κλίση προς τον αύλειο χώρο. Ανατολικά στον εσωτερικό χώρο του κατασκευάσθηκαν δύο κόγχες ενσωματωμένες στον τοίχο, οι οποίες εξυπηρετούσαν λειτουργικούς σκοπούς (Εικ.2,3).

Αριστερά της θύρας εντοιχίσθηκε σε δεύτερη χρήση ένα επίθημα (spolium), προερχόμενο από άγνωστο ναό της περιοχής (Εικ.4,5). Ο εντοιχισμός του δίπλα στην είσοδο πραγματοποιήθηκε από τον τεχνίτη προκειμένου να τονισθεί η ιερότητα του κτίσματος, εξαιτίας της εμφανούς παρουσίας του σταυρού.

Από το εντοιχισμένο επίθημα ορατή είναι μόνο η μία κύρια πλευρά του. Στο κέντρο της υπάρχει ανάγλυφος ανισοσκελής σταυρός με ελαφρώς διαπλατυσμένα άκρα. Η αμελής χάραξη στο ανάγλυφο του επιθήματος παραπέμπει σε κατασκευή του από τοπικό εργαστήριο. Θα πρέπει να συγκριθεί με άλλα του ιδίου τύπου της περιοχής (Εχίνος, Λάρισα Κρεμαστή, κ.ά.) προκειμένου να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα για την προέλευση και τη χρονολόγησή του.

Αριστερά και δεξιά του σταυρού αναγιγνώσκεται εγχάρακτη επιγραφή (Εικ.6):

Α[ΓΑ]Θ[Η] ΤΥΧΗ/

ΒΩΗΘΗ/

†/

[ΤΟ]Υ ΔΟΥ/

ΛΟΥ COY/

ΑΝΤΩ/

ΝΙΝΟΥ Α[…]

Το επίθημα και την επιγραφή του επισημαίνει και ο Γεώργιος Πάλλης στο λήμμα για το Τσερνοβίτι στην περιοδική έκδοση του Αρχαιολογικού Δελτίου: «…Στο προσκολλημένο στη νότια πλευρά παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους έχει εντοιχιστεί παλαιοχριστιανικό επίθημα με ανάγλυφο σταυρό, με την επιγραφή ΑΘ ΤΥΧΙ / ΒΩΗΘΙ†[ΤΟ]Υ ΔΟΥΛΟΥ COΥ/ΑΝΤΩΝΙΝΟΥ Α[…]…..»[1].

Στους στίχους καταγράφεται η επίκληση για βοήθεια προς τον Αντωνίνο. Το όνομα Αντωνίνος (λατιν. Antoninus) είναι υποκοριστικό του Αντώνιος (λατιν.Antonius) και απαντάται κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Με το όνομα αυτό είναι γνωστός ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αντωνίνος ο Ευσεβής και η ομώνυμη Δυναστεία των Αντωνίνων που κυβέρνησε τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία (96-192 μ.Χ.).

Η επίκληση αρχίζει με την εισαγωγική φράση «Αγαθή Τύχη», η οποία στη νεοελληνική μεταφράζεται «Καλή Τύχη». Στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα η Τύχη λατρευόταν ως θεά του πεπρωμένου. Η φράση «Αγαθή Τύχη» απαντάται σε επιγραφές των ρωμαϊκών χρόνων, όπως π.χ. σε επιγραφές μιλιαρίων[2] από τη Βέροια (πηγή: Ιωάννου Π.Τουράτσογλου, Μιλιάρια του Μουσείου Βεροίας, περιοδικό ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ 9 (1969), σελίδες 317-323). Η φράση συνεχίζει να χρησιμοποιείται και στη μεσοβυζαντινή εποχή.

Η ύπαρξη του σταυρού υποδηλώνει ότι το επίθημα χρησιμοποιήθηκε σε χριστιανικό κτίριο της περιοχής. Η επιγραφή χαράχτηκε μετά τη χάραξη του σταυρού, όπως διαπιστώνεται από την προσαρμογή των γραμμάτων στην επιφάνεια και την πυκνή χάραξή τους στο δεύτερο μέρος της επιγραφής, δεξιά του σταυρού. Τα ορθογραφικά λάθη της επιγραφής (ΒΩΗΘΗ) είναι συνηθισμένο φαινόμενο.

Η αμελής χάραξη του επιθήματος το τοποθετεί χρονολογικά στην ύστερη παλαιοχριστιανική περίοδο, ίσως και στους Σκοτεινούς αιώνες του Βυζαντίου (7ος-9ος αι. μ.Χ.).

Παρόμοια χρήση αρχιτεκτονικών μελών σε δεύτερη χρήση (spolia) πραγματοποιήθηκε στο εξωκκλήσι των Αγίων Θεοδώρων Παλαιοκερασιάς. Άνωθεν της θύρας εισόδου εντοιχίσθηκε μαρμάρινη πλάκα με δυσανάγνωστη επιγραφή και εκατέρωθεν αυτής δύο κιονίσκοι περιρραντηρίου (Εικ.7).

Για το χρόνο ίδρυσης του παρεκκλησίου του Αγίου Χαραλάμπους η τοπική παράδοση αναφέρει ότι είναι παλαιότερο από το ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (1812). Πιθανώς η ίδρυση του παρεκκλησίου να συνδέεται με την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων και την ίδρυση του χωριού.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Αρχαιολογικό Δελτίο 67 (2012), Χρονικά Β1, Αθήνα 2016, σελίδες 370-371.

[2] Μιλιάριο: είναι λίθινη στήλη, η οποία κατά τη ρωμαϊκή εποχή έδινε σε μίλια την απόσταση μεταξύ των πόλεων, όπως οι σημερινές πινακίδες χιλιομετρικών αποστάσεων.

ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικ.1 Το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους πριν την ανακαίνιση. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.2 Οι κόγχες στο εσωτερικό του παρεκκλησίου πριν την ανακαίνιση. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.3 Μέρος του εσωτερικού του παρεκκλησίου μετά την ανακαίνιση. Το παλιό σιδερένιο μανουάλι προέρχεται από το ναό του Αγίου Χαραλάμπους. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.4 Το επίθημα πριν την ανακαίνιση του παρεκκλησίου. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

 Εικ.5 Το επίθημα μετά την ανακαίνιση του παρεκκλησίου. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.6 Η επιγραφή του επιθήματος. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.7 Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων. Άνωθεν της θύρας εισόδου διακρίνονται εκατέρωθεν εντοιχισμένοι δύο κιονίσκοι περιρραντηρίου και στο κέντρο μαρμάρινη πλάκα με δυσανάγνωστη επιγραφή. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Απονομή αναμνηστικού μεταλλείου στον «εθελοντή εξ Αμερικής» Ιωάννη Ευαγγέλου Παπαλέξη για τη συμμετοχή του στον Β΄ Βαλκανικό πόλεμο

                     Ευχαριστούμε θερμά τον

                     κ.Αναστάσιο Παπανικολάου,

                      εγγονό του Ιωάννη Ευαγγέλου

                    Παπαλέξη, για την αποστολή του

                     υλικού της δημοσίευσης.

Είναι γνωστό ότι στους Βαλκανικούς πολέμους στρατολογήθηκαν εθελοντικά και πολέμησαν πολλοί Έλληνες που είχαν μεταναστεύσει στο εξωτερικό. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ιωάννης Ευαγγέλου Παπαλέξης (Εικ.1αβ).

Ο Ιωάννης Ευαγγέλου Παπαλέξης γεννήθηκε στη Μακρακώμη (τότε Βαρυμπόπη) Φθιώτιδας. Είχε μεταναστεύσει στο Ely της Nevada Αμερικής (Εικ.2) στις αρχές του 20^ου αιώνα. Επέστρεψε από την Αμερική για να λάβει μέρος στον Β΄ Βαλκανικό πόλεμο. Υπηρέτησε στο 3^ο Τάγμα του 2ου Συντάγματος πεζικού Λαμίας ως Υποδεκανέας. Έλαβε μέρος στις φονικές μάχες των Στενών της Κρέσνας, του Σιμιτλή και των υψωμάτων της Άνω Τζουμαγιάς.

Για τη συμμετοχή του στον Β΄ Βαλκανικό πόλεμο, προτάθηκε από το Διοικητή του 2^ου Συντάγματος πεζικού Συνταγματάρχη Αλκιβιάδη Οικονομίδη να του απονεμηθεί αναμνηστικό μετάλλειο σύμφωνα με το «ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟΝ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΔΙΑ ΤΑΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ» (Εικ.3).

Μετά τη λήξη του πολέμου επέστρεψε στην Αμερική. Σύμφωνα με πληρoφορία του εγγονού του Αναστασίου Παπανικολάου εγκαταστάθηκε στο Detroit και δούλεψε στην αυτοκινητοβιομηχανία της Ford (Εικ.4).

Είναι αδελφός του ηρωϊκού ανθυπολοχαγού Αθανασίου Ευαγγέλου Παπαλέξη, που έπεσε ηρωϊκά στο Αφιόν Καραχισάρ Μικράς Ασίας το 1922 (βλέπε αναρτήσεις:

1.Αθανάσιος Ευαγγέλου Παπαλέξης: ένας πεσών Ανθυπολοχαγός από τη Μακρακώμη Φθιώτιδας στη Μικρασιατική Εκστρατεία και

2.Ο ανθυπολοχαγός Αθανάσιος Παπαλέξης και οι συμπολεμιστές του).

Από έρευνα στο διαδίκτυο εντοπίσθηκε το εξής βιογραφικό του:

Ιωάννης Παπαλέξης (1889-1957). Ένας πετυχημένος μετανάστης και έμπορος

Γεννήθηκε το 1889 στη Βαρυμπόπη (Μακρακώμη). Οι γονείς του ονομαζόταν Ευάγγελος και Αικατερίνη. Το 1912 πήγε μετανάστης στην Αμερική.

Επέστρεψε το ίδιο έτος (πρέπει να υπηρέτησε στο στρατό). Στις 2 Μαΐου 1914, από την Πάτρα, έφυγε πάλι-με το πλοίο Laconia (1912)-και στις 17 Μαΐου έφτασε στην Αμερική, με προορισμό το Σικάγο, κοντά στον ξάδελφό του Λούη Σοφιανό. Ως επάγγελμα δήλωσε μάγειρας (cook)!

Πήγε στο Ντιτρόϊτ και εργάστηκε στο εργοστάσιο αυτοκινήτων Ford. Ο ίδιος ο ιδρυτής της αυτοκινητοβιομηχανίας εκτίμησε τα προσόντα και την εργατικότητά του και τον έστειλε με δική του υποτροφία να σπουδάσει (μαζί με το γιό του) μηχανολόγος στο Σικάγο. Ο Ιωάννης Παπαλέξης στην εταιρία Ford, με την ικανότητα και την αξία του, κατάφερε να γίνει επιθεωρητής μηχανών. Παράλληλα ήταν και άριστος οδηγός. Συμμετείχε σε αγώνες ταχύτητας στην Αμερική με αυτοκίνητα Ford.

Το 1922 επέστρεψε στην Ελλάδα, μετά το θάνατο του αδελφού του Αθανασίου στη μάχη του Αφιόν Καραχισάρ στη Μικρά Ασία το Μάρτιο του 1922. Μαζί του έφερε ένα επιβατηγό αυτοκίνητο Ford καπριολέ, τύπου Essex 5 θέσεων. Επιπλέον η εταιρία Ford του ανέθεσε τη γενική αντιπροσωπεία αυτοκινήτων της σε όλη την Ελλάδα. Με κεντρικά γραφεία, έκθεση αυτοκινήτων στην οδό Κολοκοτρώνη της Λαμίας και με συνεργεία στην οδό Σατωβριάνδου. Ίδρυσε υποκαταστήματα και αντιπροσωπείες της Ford σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, και άλλες πόλεις. Η Ελλάδα γέμισε αυτοκίνητα Ford με οικονομικό κέντρο τη Λαμία.

Με τον πόλεμο του ’40 και την Κατοχή που ακολούθησε, η επιχείρηση καταστράφηκε από βομβαρδισμούς και λεηλασίες. Όλα τα αυτοκίνητα επιτάχθηκαν και όλα χάθηκαν.

Ο Ιωάννης Παπαλέξης από το γάμο του με την Ηλίτσα Ιωάν. Λάμπρου, απέκτησε 5 κόρες (Ελένη, Βασιλική, Αικατερίνη, Δήμητρα, Μαρία) και δύο γιούς (Αθανάσιος και Φιλοποίμην).

Ο Ιωάννης Παπαλέξης πέθανε το 1957 σε ηλικία μόλις 68 ετών. [Πηγή: «Από τη Βαρυμπόπη (Μακρακώμη) Φθιώτιδας, μετανάστες στην Αμερική (1906-1921)».]

ΥΓ : Ο αδελφός του Αθανάσιος σκοτώθηκε στο Καμελάρ Ντάγ του Αφιόν Καραχισάρ στις 14 Αυγούστου 1922.

ΕΙΚΟΝΕΣ

α.

β.

Εικ.1αβ. Α΄όψη: ο Ιωάννης Παπαλέξης το 1912.

Β΄ όψη: ιδιόχειρη αφιέρωση του ιδίου στην αδελφή

του Αλεξάνδρα: «Αλεξάνδραν Παπαλέξη/ Εκ του

αδελφού σου/Ιωάννου Ευ. Παπαλέξη/Ily Nevada

u.s.a/ 5/4/1912»

[Πηγή: οικογενειακό αρχείο Αναστασίου Παπανικολάου.]

Εικ.2. Το Ely της Nevada το 1906. [Πηγή: Βικιπαίδεια.]

Εικ.3. Το πιστοποιητικό με την υπογραφή του Διοικητή του 2^ου Συντάγματος Πεζικού Αλκιβιάδη Οικονομίδη. [Πηγή: οικογενειακό αρχείο Αναστασίου Παπανικολάου.]

 Εικ.4. Ο Ιωάννης Παπαλέξης μέσα σε αυτοκίνητο Ford Essex που έφερε στη Λαμία από την Αμερική. [Πηγή: «Από τη Βαρυμπόπη (Μακρακώμη) Φθιώτιδας, μετανάστες στην Αμερική (1906-1921)».]

ΠΗΓΗ

Οικογενειακό αρχείο Αναστασίου Παπανικολάου.