Από το αρχείο του αειμνήστου προέδρου της Παλαιοκερασιάς Φθιώτιδας Γεωργίου Δημ. Αλεξόπουλου (1895-1947)

                                                                                                                       Ευχαριστούμε θερμά την

                        οικογένεια Αλεξόπουλου

                        για την αποστολή του

                         αρχειακού υλικού

Σε μια ευγενική χειρονομία οι απόγονοι της οικογένειας του αειμνήστου προέδρου της Παλαιοκερασιάς Γεωργίου Δημ. Αλεξόπουλου (1895-1947) μας απέστειλαν σε ψηφιακή μορφή το αρχείο του, το οποίο αποτελείται από φωτογραφίες και έγγραφα. Ορισμένα έγγραφα, όπως για παράδειγμα αυτά που αφορούν τα αποτελέσματα των εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946 στην Παλαιοκερασιά, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τοπική ιστορία του χωριού. Προηγείται η δημοσίευση των φωτογραφιών και ακολουθούν τα έγγραφα κατά χρονολογική σειρά αρχίζοντας από τα παλαιότερα.

Α. Φωτογραφίες:

   

α

β

Εικ. 1αβ. Στη μέση ο Γεώργιος Δημ. Αλεξόπουλος. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας (Εικ.1β) αναγράφεται: «Μπακόγι(ω)ργος Παναγ(ιώτης) Αλεξόπουλος Γεώργιος Στεργίου Ευ(ά)γγ(ελος)» και «Γαλλία Οράνζ την 18-1-1918».

Οι εικονιζόμενοι συμμετείχαν προφανώς σε κάποια στρατιωτική αποστολή στη σύμμαχο Γαλλία κατά τη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Η πόλη Οράνζ της Προβηγκίας βρίσκεται στη νότια Γαλλία. Υπαινιγμός για την αυστηρή πειθαρχία του στρατοπέδου της Οράνζ καταγράφεται σέ εφημερίδα της Μυτιλήνης εκείνης της εποχής: “...Αλλ’ οι άνδρες της φρουράς του «Μερσεντές» είνε «τάφοι». Διαλεγμένοι μεταξύ των πλέον εμπίστων, εξωκειώθησαν πλέον εις την στρατιωτικοδιπλωματικήν υπηρεσίαν των υπό την αγρυπνούσαν απειλήν της «οκτάρας» ή της εξαποστολής των εις το στρατόπαιδον της «Οράνζ» την οποίαν επισείει επί της κεφαλής των ο άφθαστος εις δραστηριότητα, αλλά και γλυκυτάτην αυστηρότητα μοίραρχος κ.Μάνως Τσάκωνας ο ... στρατιωτικός διοικητής του «Μερσεντές»...”. (πηγή: εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ, φύλλο 878/19-08-1919, πρωτοσέλιδο.).

Αξίζει να σημειωθεί ότι έξι ημέρες πριν τη φωτογράφιση των εικονιζόμενων, στις 12 Ιανουαρίου 1918, έφτασε στην Αθήνα για επίσημη επίσκεψη ο Γάλλος αρχιστράτηγος Γκιγιωμά (γαλλ. Marie Louis Adolphe Guillaumat) (φωτογραφίες από την επίσκεψή του στην Αθήνα βλέπε στην ανάρτηση «190 χρόνια σχολή Ευελπίδων»).

 

 

 

Εικ. 2. Στη φωτογραφία εύζωνας με την επίσημη στολή του. Δυστυχώς στο πίσω μέρος της φωτογραφίας δεν υπάρχουν γραπτές πληροφορίες για τον εικονιζόμενο, ούτε το έτος χρονολόγησης.

Αν δεν είναι ο ίδιος ο Γεώργιος Δημ. Αλεξόπουλος τότε ίσως είναι ο αδερφός του Ιωάννης που σκοτώθηκε στο Καλέ Γκρότο (κατάληψη υψώματος Ουλού Ντάγ) πολεμώντας με το 3/40 Σύνταγμα ευζώνων (βλέπε το επόμενο τεκμήριο στην Εικ.3αβ). Υπάρχει κάποια πιθανότητα να είναι ο άλλος αδελφός τους Χρήστος, ο οποίος κατέγραψε τις πολεμικές εμπειρίες του σε ημερολόγιο, πολεμώντας με το 5/42 Σύνταγμα ευζώνων. Σίγουρα πάντως πρόκειται για κάποιο πρόσωπο από την οικογένεια ή στενό συγγενή του Γεωργίου Δημ. Αλεξόπουλου.

 

Β. Έγγραφα:

 

 

Εικ. 3α. Βεβαίωση για το θάνατο του Ιωάννη Δημ. Αλεξόπουλου στη μάχη της 16ης Αυγούστου 1921 «παρά το Καλέ Γκρότο» (μάχη κατάληψης του υψώματος Ουλού Ντάγ).

Η βεβαίωση αναφέρει τα εξής:

«3/40 Σ/μα Ευζώνων          5^ος Λόχος/

Βεβαίωσις/

Ο κάτωθι υπογεγραμμένος Συνταγματάρχης του Πεζι/

κού Εδιπίδης Αλέξανδρος Δ/τής του άνω Σ/τος βεβαιώ ότι/

ο στρατιώτης Αλεξόπουλος Ιωάννης του Δημητρίου καταγωγής/

εκ Τσερνοβίτι-Φαλάρου-Φθιωτιδοφωκίδος υπηρετών εις το υπ’/

εμέ Συν/μα εις τον 5^ον Λόχον εφονεύθη κατά την μάχην της 16^ης/

Αυγούστου παρά το Καλε-Γκρότο.-/

Εν ΤΤ 930 τη 19 Αυγούστου 1921/

ο/

Διοικητής του Συν/τος»

Η παραπάνω βεβαίωση αποτελεί δυστυχώς την απάντηση στο ερώτημα που απηύθυνε εγγράφως προς τη διοίκηση του 2^ου Συντάγματος πεζικού ο άλλος αδερφός τους, ο Χρήστος Δημ. Αλεξόπουλος (Εικ. 3β).

 

 

Εικ. 3β. Αίτηση πληροφορίας του Χρήστου Δημ. Αλεξόπουλου. (πηγή τεκμηρίου: αρχείο Χρήστου Δημ. Αλεξόπουλου).

Η αίτηση προέρχεται από το αρχείο του Χρήστου Δημ. Αλεξόπουλου και αναφέρει τα εξής:

«Αίτεισις./

Ο Στρατιώτης Αλεξόπουλος/

Χρίστος αιτεί όπος/

ο λόχος του ζητίση πλιρο-/

φορίες από το 2^ον Πεζι(κον)/

Σύν/μα όπος μάς πλιρο/

φορέση διά την υγείαν/

του αδελφού του.».

Ο Χρήστος Δημ. Αλεξόπουλος στο ημερολόγιό του ανέφερε συχνά για τα αδέρφια του τον «Γιάννη» και τον «Γεώργιο» [βλέπε αποσπάσματα από το ημερολόγιό του στην ανάρτηση: Τσερνοβίτι: Η συμμετοχή των κατοίκων του Τσερνοβιτίου στις Εκστρατείες Ουκρανίας και Μικράς Ασίας (1919-1922).]. Και τα δύο αδέρφια του υπηρετούσαν στο 2^ο Σύνταγμα πεζικού της ΧΙΙΙ Μεραρχίας.

Μετά τις επιχειρήσεις Μαρτίου 1921 προς Αφιόν Καραχισάρ, ο Γιάννης αποσπάστηκε ή μετατέθηκε από το 2^ο Σύνταγμα πεζικού στο 3/40 Σύνταγμα ευζώνων της ΙΧ Μεραρχίας και ο Χρήστος δεν μπορούσε να τον συναντήσει. Τότε απευθύνθηκε εγγράφως με Αίτηση προς το λόχο του για να ενημερωθεί επίσημα για την υγεία του αδερφού του (Εικ.3β). Η Αίτηση στάλθηκε μετά τον Απρίλιο του 1921 και την επιστροφή τους στο Ουσάκ. Είναι άγνωστο αν υπήρξε επίσημη απάντηση από τον 11ο λόχο του ΙΙΙ Τάγματος του 5/42 Συντάγματος ευζώνων στον Χρήστο.

Ο Γιάννης με το 3/40 Σύνταγμα ευζώνων πολέμησε στις Επιχειρήσεις προς Άγκυρα το καλοκαίρι του 1921. Στις 16 Αυγούστου 1921 σκοτώθηκε σε μάχη κοντά στο Καλέ Γκρότο κατά την κατάληψη του υψώματος Ουλού Ντάγ: «Το μεσημέρι της 16^ης Αυγούστου δύο τάγματα Ευζώνων επετέθησαν με εφ’ όπλου λόγχη κατά του Ουλού Ντάγ και επί πέντε ώρες πολέμησαν σώμα με σώμα. Πήραν το οχυρό. Αλλά άφησαν στο πεδίο της μάχης να κείτονται περισσότεροι από 250 Εύζωνοι και οι μισοί αξιωματικοί τους.» (πηγή: Νικολάου Ι. Μέρτζου, Η Μικρασιατική Εκστρατεία. Φωτογραφίες Θεοδώρου Νικολέρη, Θεσσαλονίκη 2008, σελίδα 172.) (Εικ.4αβ). Μεταξύ των νεκρών ευζώνων ήταν και ο Γιάννης.

 

 

 

α

β

Εικ. 4αβ. Χάρτης του λόφου του Ουλού Ντάγ (τουρκ. Uludag tepesi) (Εικ.4α) και φωτογραφία του σήμερα (Εικ.4β). Κατά τη μάχη για την κατάληψη του υψώματος σκοτώθηκε ο Ιωάννης Δημ. Αλεξόπουλος. (πηγή φωτογραφίας: Google maps).

Σύμφωνα με μαρτυρία του Αλεξάνδρου Δημ. Αλεξόπουλου, όπως την μετέφερε ο Χρήστος Δημ. Αλεξόπουλος, ο Χρήστος με δυσκολία αναγνώρισε τον νεκρό αδερφό του γιατί ήταν κατάμαυρος και καμένος από τον κουρνιαχτό της μάχης και τα εχθρικά πυρά (βλέπε και Αλεξόπουλος Ιωάννης του Δημητρίου (;-1921) στην ανάρτηση Τσερνοβίτι: Η συμμετοχή των κατοίκων του Τσερνοβιτίου στις Εκστρατείες Ουκρανίας και Μικράς Ασίας (1919-1922).].

 

 

 

Εικ. 5. Παλαιοκερασιά Φθιώτιδας. Ο δρόμος με τη γαλάζια διαγράμμιση είναι η οδός Ιωάννη Αλεξόπουλου. (πηγή φωτογραφίας: Google Earth).

Η έρευνα αυτή έδωσε απάντηση μετά από πολλά χρόνια στην παιδική απορία μου για την ονομασία του δρόμου εμπρός από το πατρικό μου σπίτι. Παίζοντας στην αυλή του σπιτιού, κατά τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου που έμαθα ανάγνωση, διάβαζα στη γαλάζια πινακίδα με λευκά γράμματα, που ήταν στερεωμένη στον πέτρινο τοίχο του απέναντι γειτονικού σπιτιού: «ΟΔΟΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ». (Εικ.5).

 

 

 

Εικ. 6. Αποδεικτικό πληρωμής φόρου ελαίου του 1931.

 

 

 

Εικ. 7. Αποδεικτικό πληρωμής φόρου αγροφυλακής του 1935.

 

 

 

α

β

γ

Εικ. 8αβγ. Αποδεικτικά απογραφής της 16ης Οκτωβρίου 1940 της οικογένειας του Γεωργίου Δημ. Αλεξόπουλου.

 

 

 

Εικ. 9. Βεβαίωση κατοχής βοδιού υπογεγραμμένη από τον πρόεδρο της Καλοσκοπής του 1945.

 

 

 

Εικ. 10α. Διαβιβαστικό αντιγράφου της πράξης αποτελεσμάτων διαλογής ψήφων των βουλευτικών εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946.

 

 

 

Εικ. 10β. Την Κυριακή 31 Μαρτίου 1946 διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές από την κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη. Στο παραπάνω τεκμήριο δημοσιεύονται τα αποτελέσματα των εκλογών στην Παλαιοκερασιά.

Το κείμενο αναφέρει τα εξής:

«Αριθ.7

Εν Παλαιοκερασιά Φθ/δος σήμερον την 31 Μαρτίου 1946 ημέραν Κυ-/

ριακήν κ΄ ώραν 22.10! (10.10 μ.μ.) η κατά τα ανωτέρω Εφορ. επιτροπή/

μετά την περάτωσιν της διαλογής των ψηφοδελτίων και το κλείσιμον των/

οικείων πινάκων προέβη εις την αρίθμησιν των ψήφων εξ ής προέκυ-/

ψαν τα ακόλουθα αποτελέσματα. Η διαλογή επερατώθη την αυτήν/

ημέραν της εκλογής, ήτοι την 31 Μαρτίου 1946, ώραν 22 (10 μ.μ.)/

Σύνολον εκλογέων εγεγραμμένων εν τώ εκλογικώ καταλόγω και εν πα-/

ραρτήμασιν κατά τα εν τη ανωτέρω υπ’ αριθμ. 6 πράξιν διακόσιοι/

είκοσι δύο <222>. Εκ τούτων έλαβον μέρος εις την ψηφοφορίαν και/

εψήφισαν εκατόν είκοσι και είς <121>. Εντός της κάλπης <ψηφοδόχου/

κιβωτίου> ευρέθησαν φάκελλοι εκατόν είκοσι και είς <121> ακρι-/

βώς όσοι και οι ψηφίσαντες. Εκ των ψηφοδελτίων ανεγνωρίσθη-/

σαν ως έγκυρα μέν εκατόν είκοσι <120>, άκυρον δε έν <1>, μηδε-/

νός ψηφοδελτίου προσβληθέντος ως ακύρου, αλλά κηρυχθέντος εγκύρου./

Εκ των ψήφων τούτων έλαβεν ο Συνδυασμός του κόμματος των/

Φιλελευθέρων ψήφους τέσσαρας <4>, ο της Ηνωμένης παρατά-/

ξεως Εθνικοφρόνων ψήφους εκατόν δέκα πέντε <115> και ο της/

Εθνικής Πολιτικής Ενώσεως μίαν <1>. Περαιτέρω εκ των μεμονω-/

μένων υποψηφίων ουδείς έλαβε ψήφον.-Ψήφους προτιμήσεως έλα-/

βον εκ μέν του Συνδυασμού του κόμματος των Φιλελευθέρων ο Ευστά-/

θιος Μαλαμίδας δύο <2>, ο Σταύρος Βελλόπουλος μίαν <1> και ο Κων-/

σταντίνος Ψύλλος μίαν <1>. Εκ του συνδυασμού της Ηνωμένης Πα-/

ρατάξεως Εθνικοφρόνων Λαϊκού Κόμματος, Εθνικών Φιλελευθέρων/

και συνεργαζομένων κομμάτων ο Δημήτριος Χατζίσκος ψήφους/

τεσσαράκοντα τέσσαρας <44>, ο Γεώργιος Αστερίου μίαν <1> ο Ευθύ-/

μιος Δεδούσης δέκα τρείς <13>, ο Λάμπρος Ευταξίας μίαν, ο Βασίλει-/

ος Κρίκος δύο <2>, ο Αθανάσιος Μαυροειδής τέσσαρας <4>, ο Χρή-/

στος Παναγιούλας δύο <2>, ο Στέλιος Πανουργιάς μίαν, ο Νικόλαος/

Πετρίδης εκατόν δώδεκα <112>, ο Γεώργιος Πλατής επτά <7> και

ο Χρήστος Στεργιόπουλος δύο <2>. Και τέλος εκ της Εθνικής Πολιτικής/

Ενώσεως ουδείς έλαβε ψήφον προτιμήσεως. Εφ ώ κ.λ.π./

Η Εφορ. Επιτροπή                ο αντιπρόσωπος των         ο συντάκτης των

Ηλ. Παρασκευάς                        κομμάτων                           πρακτικών

Θωμάς Χάδος Απ. Σκαντζούρης Ευάγγ. Ι. Χάδος               (Υπογραφή)

Κων. Γ. Κούτρας Ιωάν. Σκιαδάς                                    Αποστ. Γ. Χάδος

Δημ. Σκεπαρνάκος

Ακριβές αντίγραφον

Παλαιοκερασιά. Αυθημερόν

Ο πρόεδρος της Εφορ. Επιτροπής και απουσιάζοντος(?)..(δυσανάγνωστο)

(Υπογραφή)

Παρασκευάς»

Από το κείμενο προκύπτουν τα εξής αποτελέσματα:

Εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι 222.

Ψήφισαν 121 (Συμμετοχή 55%).

Έγκυρα ψηφοδέλτια 120.

Άκυρα 1.

Έλαβαν:

Κόμμα Φιλελευθέρων 4.

Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων 115.

Εθνική Πολιτική Ένωσις 1.

Οι ψήφοι προτιμήσεως κατανεμήθηκαν ως εξής:

Από τον συνδυασμό του Κόμματος των Φιλελευθέρων έλαβαν: ο Ευστάθιος Μαλαμίδας 2 ψήφους, ο Σταύρος Βελλόπουλος 1 και ο Κωνσταντίνος Ψύλλος 1.

Από τον συνδυασμό της Ηνωμένης Παρατάξεως Εθνικοφρόνων, Λαϊκού Κόμματος, Εθνικών Φιλελευθέρων και συνεργαζομένων κομμάτων ο Δημήτριος Χατζίσκος 44 ψήφους ο Γεώργιος Αστερίου 1, ο Ευθύμιος Δεδούσης 13, ο Λάμπρος Ευταξίας 1, ο Βασίλειος Κρίκος 2, ο Αθανάσιος Μαυροειδής 4, ο Χρήστος Παναγιούλας 2, ο Στέλιος Πανουργιάς 1, ο Νικόλαος Πετρίδης 112, ο Γεώργιος Πλατής 7 και ο Χρήστος Στεργιόπουλος 2.

Από τους υποψηφίους του συνδυασμού της Εθνικής Πολιτικής Ενώσεως δεν έλαβε κανείς ψήφο προτιμήσεως.

Η Εφορευτική επιτροπή αποτελούνταν από τους Ηλία Παρασκευά, Θωμά Χάδο, Απόστολο Σκαντζούρη, Ευάγγελο Ι. Χάδο, Κωνσταντίνο Γ. Κούτρα, Ιωάννη Σκιαδά και Δημήτριο Σκεπαρνάκο. Ως πρόεδρος της Εφορευτικής επιτροπής υπογράφει ο Παρασκευάς.

Τα πρακτικά συνέταξε ο Απόστολος Γ. Χάδος, ο διδάσκαλος του χωριού [για τον διδάσκαλο Απόστολο Γ. Χάδο βλέπε: 1)Εκλογικός κατάλογος κοινότητας Παλαιοκερασιάς του 1946 και 2)Το Δημοτικό Σχολείο Παλαιοκερασιάς, των Νικολάου Π. Σωκράτους και Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου (Μέρος Α΄)].

Για την ιστορία αξίζει να σημειωθεί ότι στον νομό Φθιωτιδοφωκίδος τα συνολικά αποτελέσματα των εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946 ήταν τα εξής:

-Συνδυασμός Κόμματος Φιλελευθέρων (Κόμμα Φιλελευθέρων): Μαλαμίδας Ευστάθιος 2.649 ψήφοι (εξελέγη), Βελλόπουλος Σταύρος 735, Ψύλλος Κωνσταντίνος 183.

-Συνδυασμός Ηνωμένης Παρατάξεως Εθνικοφρόνων (Κόμμα Εθνικών Φιλελευθέρων): Χατζίσκος Δημήτριος 14.561 ψήφοι (εξελέγη), Στεργιόπουλος Χρήστος 8.566 (εξελέγη).

-Συνδυασμός Ηνωμένης Παρατάξεως Εθνικοφρόνων (Λαϊκό Κόμμα): Δεδούσης Ευθύμιος 10.524 ψήφοι (εξελέγη), Ευταξίας Λάμπρος 9.699 ψήφοι (εξελέγη), Πλατής Γεώργιος 8.893 (εξελέγη), Αστερίου Γεώργιος 8.004 ψήφοι (εξελέγη), Κρίκος Βασίλειος 4.813 ψήφοι (εξελέγη), Παναγιούλας Χρήστος 4.728 (εξελέγη), Πετρίδης Νικόλαος 4.716.

-Συνδυασμός Ηνωμένης Παρατάξεως Εθνικοφρόνων (Κόμμα Βασιλοφρόνων): Μαυροειδής Αθανάσιος 7.403 (εξελέγη), Πανουργιάς Στέλιος 3.588. (πηγή διαδικτύου: Εκλογές 1946 - Οι1.538 πολιτευτές, ανάκτηση στις 13/11/2023).

 

 

Εικ. 11. Ψηφοδέλτιο του Συνδυασμού Φιλελευθέρων νομού Φθιωτιδοφωκίδος.

 

 

 

Εικ. 12. Πρόσκληση συνεδρίασης του Κοινοτικού Συμβουλίου Παλαιοκερασιάς της 6^ης Απριλίου 1946.

Το κείμενο αναφέρει τα εξής:

«Ο Πρόεδρος της Κοινότητος/

Παλαιοκερασιάς/

Καλεί άπαν το Κοινοτικόν Συμβούλιον την/

6^ην Απριλίου 1946 ημέραν Κυριακήν όπως/

ευρίσκονται εις το Κοινοτικόν Γραφείον την/

10^ην π.μ. με θέματα συζητήσεως 1) Κόψιμο/

θερινού λιβαδίου κ.λ.π./

1) Γεώργιος Πολύμερος (Υπογραφή)/

2) Χρήστος Μπετένιος (Υπογραφή)/

3) Δημήτριος Σκεπαρνάκος (Υπογραφή)/

4) Δημ. Ν. Ζήσης (Υπογραφή)

ο Πρόεδρος».

 

 

 

Εικ. 13. Έγγραφο του 1950 με το οποίο ορίζεται ότι το ελαιοτριβείο των αδελφών Αλεξοπούλου από 28/2/1950 θα λαμβάνει «δικαιώματα εκθλιβομένου ελαίου οκτώ και ήμισυ τοις εκατόν <8 ½>». Υπογράφεται από τον τότε πρόεδρο της Παλαιοκερασιάς Γεώργιο Σκιαδά.

 

 

Εικ. 14. Αίτηση του Νικολάου Δ. Αλεξοπούλου με θέμα «Περί χορηγήσεως συμπληρωματικών υλικών αυτοστεγάσεως» με ημερομηνία 15/6/1952 και υπογραφή από τον τότε πρόεδρο της Παλαιοκερασιάς Γεώργιο Σκιαδά.

 

 

 

Εικ. 15. Αίτηση της Άννας χήρας Γεωργίου Αλεξοπούλου με θέμα «Περί ανανεώσεως Συντάξεως» και ημερομηνία 24/6/1953. Για την αγράμματο χήρα υπογράφουν οι μάρτυρες Χρήστος Κούτρας και Δημήτριος Αλεξόπουλος.

 

 

ΠΗΓΗ

Αρχείο οικογένειας Γεωργίου Δημ. Αλεξόπουλου (1895-1947).

 

 

 

 

 

 

 

Ο λήσταρχος Αναστάσιος Καλαμάτας στα Τρία ποτάμια και η αιματηρή συμπλοκή με οροφύλακες και κατοίκους του Τσερνοβιτίου το 1852

            Εισαγωγή

Ο Αναστάσιος Καλαμάτας από τη Σπερχειάδα ήταν ο πιο γνωστός λήσταρχος στη Φθιώτιδα την περίοδο 1834-1853. Η συμμορία του ήταν συνήθως πολυπληθής και δρούσε στην περιοχή. Όταν κινδύνευε από τα ελληνικά αποσπάσματα μετέβαινε στην τότε οθωμανοκρατούμενη Θεσσαλία. Κατά καιρούς η δράση του παρουσίαζε έξαρση. Τον Νοέμβριο του 1844 με το Βασιλικό διάταγμα «Περί αμνηστείας εις άτομα ληστών» (ΦΕΚ 33/Α/10-11-1844) δόθηκε αμνηστία στους ληστές Καλαμάτα, Γιαταγάνα και Καταρραχιά. Παρ’ όλα αυτά το 1848 η συμμορία του Καλαμάτα δρούσε και πάλι στη Φθιώτιδα. Η εφημερίδας Η ΕΛΠΙΣ κυκλοφόρησε ειδικό δισέλιδο φύλλο χωρίς αρίθμηση την πρωτοχρονιά του 1852, στο οποίο καταγράφεται η εμπειρία του διανομέα της εφημερίδας από τη συνάντηση και διαβίωσή του με τη συμμορία του Καλαμάτα «προς το μέρος της Υπάτης» (εφημερίδα Η ΕΛΠΙΣ, φύλλο χωρίς αρίθμηση του νέου έτους 1852, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 235 & 236).

Η δράση του Καλαμάτα συνεχίσθηκε έως τον θάνατό του τον Αύγουστο του 1853. Ο ληστής Μήτρος Κροκίδας, μέλος της συμμορίας, σε κατάθεσή του ενώπιον του αντιεισαγγελέα Πρωτοδικών Λαμίας Ν.Παρασκευόπουλου ισχυρίσθηκε, ότι πυροβόλησε τον Καλαμάτα την ώρα που κοιμόταν (βλέπε την κατάθεση του Μήτρου Κροκίδα στην ανάρτηση: Φόνος του ιερέα Ροβολιαρίου Παπανικόλα Γιαννιτσιώτη από ληστή το 1853). Την είδηση του θανάτου του Καλαμάτα δημοσίευσε η εφημερίδα ΑΙΩΝ αναφέροντας όμως ότι τον σκότωσε ο Παναγιώτης Χαρμπής: «-ΛΑΜΙΑ, 31 Αυγούστου. Ταύτην την στιγμήν μάς ήλθεν η είδησις περί του φόνου του κακούργου Καλαμάτα, επί του Οθωμανικού, από τον φιλόπατριν Έλληνα Παναγιώτην Χαρμπήν, Κολτσήν του Δερβεναγά» (εφημερίδα ΑΙΩΝ, φύλλο 1388/02-09-1853, σελίδα 4).

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο γιος του λήσταρχου Αναστάσιου Καλαμάτα, Βελισάριος Καλαμάτας, συνέβαλε στην εξόντωση του λήσταρχου Τσουλή το 1895 όντας καταδότης του στο απόσπασμα και πρώην ληστής και ο ίδιος (βλέπε Εικ. 12 και Εικ.13 στην ανάρτηση: Η εξόντωση του λήσταρχου Γιάννη Τσουλή και των συντρόφων του μέσα από τον τύπο της εποχής).

 

Το αιματηρό επεισόδιο στο Τσερνοβίτι

Στις 25 Φεβρουαρίου 1852 ο Αναστάσιος Καλαμάτας με τη συμμορία του εισέβαλε στο Ελληνικό έδαφος και λημέριασε στα Τρία ποτάμια (Εικ.1). Ακολούθησε αιματηρή συμπλοκή με στρατιώτες της Οροφυλακής και κατοίκους του Τσερνοβιτίου.

 

 

Εικ.1. Στο βάθος χαμηλά τα Τρία ποτάμια όπου λημέριασε ο λήσταρχος Αναστάσιος Καλαμάτας. Οι λόφοι από δεξιά, όπως φαίνεται η φωτογραφία, είναι: στ’ Κοντοβά τα ταμπούρια, η Μαυρικοπούλα, η ψηλότερη Μαυρίκα και αριστερά το Αρκουδοπούρνι. Την εποχή αυτή η γραμμή των μεθορίων διέρχονταν από αυτούς τους λόφους (πηγή: Ομάδα Palaiokerasia Fthiotidas).

 

 

Εικ.2α. Ο λιθοσωρός είναι ότι απέμεινε σήμερα από το ελληνικό φυλάκιο. Δεξιά πίσω από τον έλατο διακρίνεται ο λόφος Μαυρίκα. (πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου).

 

 

 

Εικ.2β. Ο λόφος Μαυρίκα (1.557 μέτρα υψόμετρο). (πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου).

 

Η είδηση της συμπλοκής δημοσιεύθηκε στις αθηναϊκές εφημερίδες ΑΙΩΝ, ΑΘΗΝΆ και ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ καθώς και στην εφημερίδα Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ της Σμύρνης.

Ο ΑΙΩΝ κάλυψε λεπτομερώς το γεγονός σε δύο φύλλα του. Η ΑΘΗΝΆ το κάλυψε περιληπτικά, αναφέροντας όμως το Τσερνοβίτι ως Στροβίνι προφανώς από λάθος μεταφορά του ονόματος ή δυσανάγνωστου χειρογράφου. Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ αναμεταδίδει την είδηση από την ΑΘΗΝΆ καταγράφοντας κι αυτή λανθασμένα το Τσερνοβίτι ως Στροβίνι. Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ μεταδίδει περιληπτικά την είδηση.

Η είδηση μεταδόθηκε ως εξής:

1) ΑΙΩΝ:

Στο φύλλο της 1^ης Μαρτίου 1852 έγραψε ότι ο Αναστάσιος Καλαμάτας από το λημέρι του στα Τρία ποτάμια έστειλε τέσσερις ληστές της συμμορίας του προς το Τσερνοβίτι για ανίχνευση. Έγιναν αντιληπτοί από βοσκούς, οι οποίοι φώναξαν «Κλέφτες!». Τις φωνές άκουσαν έξι στρατιώτες του παρακείμενου σταθμού εκ των οποίων οι τέσσερις πυροβολώντας κινήθηκαν κατά των ληστών. Οι ληστές οπισθοχώρησαν παρασύροντας τους στο λημέρι τους, του οποίου οι στρατιώτες αγνοούσαν την ύπαρξη. Από εκεί δέχτηκαν τα ομαδικά πυρά των υπολοίπων ληστών. Επιτόπου έπεσαν νεκροί τρείς στρατιώτες. Ο τέταρτος και οι άλλοι δύο από τον παρακείμενο σταθμό καταδιωκόμενοι στα ρέματα και τις χαράδρες του Τσερνοβιτίου, πότε κρυμμένοι στους θάμνους και πότε δεχόμενοι πυρά από τους ληστές, έφτασαν μετά από 8 ώρες στη Στυλίδα «κατεξεσχισμένοι» από τα πουρνάρια, κ.ά..

Στο επόμενο φύλλο της 5^ης Μαρτίου 1852 η εφημερίδα επανέρχεται με περισσότερες λεπτομέρειες: η εισβολή των 70 ληστών με επικεφαλής τον Καλαμάτα στο Ελληνικό έγινε στις 25 Φεβρουαρίου. Κρύφτηκαν στα Τρία ποτάμια και στάλθηκαν τέσσερις ληστές από τον Καλαμάτα προς το σταθμό της Οροφυλακής του Τσερνοβιτίου. Όταν τούς είδαν οι βοσκοί, ειδοποίησαν τον επικεφαλής του σταθμού. Ο σταθμάρχης Αθανάσιος Φούκας πήρε μαζί του τέσσερις στρατιώτες και 5-6 κατοίκους του Τσερνοβιτίου νομίζοντας ότι οι ληστές ήταν μόνοι τους. Τους κυνήγησαν μέχρι τα Τρία ποτάμια. Εκεί δέχτηκαν τα ομαδικά πυρά από την υπόλοιπη συμμορία του Καλαμάτα, «τούς έβαλεν εις την μέσην» κατά την εφημερίδα. Επιτόπου έπεσαν νεκροί οι στρατιώτες:

-Κώστας Ιωάννου, γιός του Αληφτίρα από το χωριό Νίσβαρι (από το 1927  Κοκκινοχώρι Ναυπακτίας).

-Γεώργιος Δημητρόπουλος, πρώτος εξάδελφος του προηγουμένου, από το ίδιο χωριό.

-Ευθύμιος Κίτσου «από το Οθωμανικόν», δηλαδή ομογενής από τον αλύτρωτο ελληνισμό της εποχής, πιθανώς από τη Θεσσαλία.

Ανήκαν όλοι στον Α΄ λόχο του ΣΤ΄ Τάγματος της Οροφυλακής που είχε έδρα το Τσερνοβίτι.

Μετά βίας και κινδύνου σώθηκε ο σταθμάρχης Αθανάσιος Φούκας και ο άλλος στρατιώτης. Μετά τη σύγκρουση και το φόνο των στρατιωτών η συμμορία του Καλαμάτα αποσύρθηκε στο Τουρκικό στη θέση Παλαιομονάστηρο.

2) ΑΘΗΝΆ:

Στο φύλλο της 4^ης Μαρτίου 1852 έγραψε ότι στις 26 Φεβρουαρίου ο αρχιληστής Καλαμάτας με 70 ληστές εισήλθε στο Ελληνικό κοντά στο χωριό Στροβίνι (Τσερνοβίτι) και συγκρούστηκε με μεταβατικό απόσπασμα που περιπολούσε. Από τη σύγκρουση σκοτώθηκαν τέσσερις στρατιώτες, τρείς τραυματίσθηκαν και ένας κατάφερε να σωθεί «φεύγων». Από τους ληστές δεν έπαθε κανείς τίποτα.

3) Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ:

Στο φύλλο της 14^ης Μαρτίου αναμεταδίδει την είδηση από την ΑΘΗΝΆ.

4) Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ:

Στο φύλλο της 1^ης Μαρτίου μεταδίδει περιληπτικά ότι στο Δήμο Φαλάρων εισέβαλαν 70 ληστές, συνάντησαν και συγκρούστηκαν με στρατιωτικό απόσπασμα σκοτώνοντας τέσσερις στρατιώτες.

Αναλυτικά η είδηση μεταδόθηκε ως εξής στις γραπτές πηγές:

1. ΑΙΩΝ

α) Φύλλο 1238 της 1^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 3:

«Ληστρικά

Κατά τάς από 21 και 23 πληροφορίας από Δερβέν Καρυά, αι εις το Οθωμανικόν υποθαλπόμεναι ληστρικαί συμμορίαι του Καλαμάτα, Κυριάκου, Αρβανίτου, Ζάχου κ.λ.π. έκαμνον τον κύκλον αυτών αρχόμεναι από της δυτικής πλαυράς, ήτοι από Λακρέσι, Θραψίμι, Καΐτσα, Δρανίστα και λοιπά χωρία, και καταντώσαι προς την Ανατολικήν πλευράν κατά το μέρος της Γούρας· εκείθεν δε εις Αλμυρόν, και τανάπαλιν. Αναντιρρήτως ο τοιούτος των ληστών κύκλος εγίνετο εν γνώσει των Οθωμανικών αρχών· μάλιστα δε η μετά του Δερβέναγα των Αγράφων συνεννόησις του ληστάρχου Καλαμάτα ουδεμιάς ήτο επιδεικτική αμφιβολίας. Προς τον λήσταρχον αυτόν ο έτερος αρχιληστής Κυριάκος, συνοδευόμενος υπό 6 οπαδών του και ενός Αλβανού, έφερε τη 20 Φεβρουαρίου γράμμα του Δερβέναγα Αγράφων. Ο Καλαμάτας τότε, ευρισκόμενος με 11 οπαδούς του, ήτο κατά την περιφέρειαν του χωρίου Θραψίμι, όθεν τη 21 Φεβρουαρίου ανεχώρησε. Ποίας δε το γράμμα αυτό διελάμβανε οδηγίας εις τον Καλαμάταν, αποδεικνύεται εκ των κατωτέρω γεγονότων.

Συγκεντρωθέντες οι λησταί μέχρι των 70, εισέβαλον εις το Ελληνικόν κατά τα ανατολικά μεθόρια, και εις τον λόγκον, άνωθεν του Τσιρνοβικίου κατά τον δήμον Φαλάρων, ελημερίαζον. Εξ αυτών πέντε είχον σταλή, ως φαίνεται, διά να κατασκοπεύσωσι τον τόπον. Αυτούς ιδόντες οι ποιμένες, εφώναξαν Κλέπται!! Και την φωνήν τούτων ακούσαντες οι πλησίον σταθμεύοντες 6 στρατιώται, εκίνησαν ευθύς 4 εκ αυτών εναντίον των. Οι λησταί τουφεκιζόμενοι απεσύροντο μ’ όλην την αδιαφορίαν. Άμα δε έφθασαν οι στρατιώται εις το λημέρι των πολλών ληστών, το οποίον ηγνόουν, ετουφεκίσθησαν διά μιάς παρ’ όλων· και οι μέν τρείς έπεσον ευθύς εις τον τόπον, ο δε τέταρτος, ως και οι έτεροι δύω στρατιώται του σταθμού, καταδιωκόμενοι μέχρι τριών ωρών εις τα ρεύματα του Τσιρνοβικίου, μόλις, πότε κρυπτόμενοι και πότε τουφεκιζόμενοι, έφθασαν εις την Στυλίδα μετά 8 ώρας, κατεξεσχισμένοι. Ποίαν δε έλαβον διεύθυνσιν οι λησταί, αγνοείται· βέβαιον δ’ είναι, ότι και η δημοσία δύναμις και οι φέροντες όπλα χωρικοί εκινήθησαν ευθύς κατ’ αυτών, και είθε επιτύχωσι τα ίχνη των και την καταστροφήν των.

Καταλαμβάνει τις ήδη, τί εσήμαινεν η επί δύω περίπου μήνας φανερά υποδοχή και υπόθαλψις των ληστών παρά των μεθορίων Οθωμανικών Αρχών, και ποίας το προς τον λήσταρχον Καλαμάταν γράμμα του Δερβέναγα των Αγράφων περιείχεν οδηγίας. Πολύν δεν απαιτείται να έχη νούν οποιοσδήποτε, διά να γνωρίση την φιλοσοφίαν, ήτοι το πνεύμα της περιστάσεως ταύτης.

Γνωστόν είναι, ότι η Ελληνική Κυβέρνησις απεύθυνεν εκάστοτε προς την Οθωμανικήν πικρά παράπονα και παρατηρήσεις κατά των μεθορίων Αρχών αυτής, ως μη καταδιωκουσών, αλλά μάλλον χορηγουσών άσυλον και προστασίαν εις τούς παρά του Ελληνικού στρατού αποδιωκομένους ληστάς. Δυστυχώς η Οθωμανική Κυβέρνησις εξηγόραζε καιρόν, πότε υποκρινομένη άγνοιαν των διατρεχόντων, και πότε υποσχομένη την σύμφωνον σύμπραξίν της. Ούτως η μεταξύ των δύω Κυβερνήσεων αλληλογραφία επί του προκειμένου κατήντησεν αδιέξοδος, η δ’ ενταύθα Οθωμανική Πρεσβεία προεχώρησε μάλιστα και εις τον όλως γελοίον ισχυρισμόν γράψασα πρός την Κυβέρνησιν ημών, ότι ουδεμία συμμορία ληστρική, ουδείς ληστής εκ των από της Ελλάδος καταδιωχθέντων, υπάρχει εις το Οθωμανικόν. Αλλά δεν ήρκει τούτο· ο ψευδής ούτος ισχυρισμός έπρεπε να περιβληθή και με υπόστασίν τινα. Διά τον λόγον δ’ αυτόν ωδηγήθησαν αι παρά τοις Μεθορίοις Οθωμανικαί Αρχαί, και αύται ωδήγησαν τούς ληστάρχας, να λείψωσι προς καιρόν από το Οθωμανικόν, διά να βεβαιωθή ούτως ως αληθής ο ανωτέρω σημειωθείς ισχυρισμός.

Ιδού όλη η φιλοσοφία και όλον το μυστήριον της νέας εισβολής των ληστών συσσωματωμένων.

Δεν υπήρχον εις το Οθωμανικόν οι από της Ελλάδος καταδιωχθέντες λησταί·έστω·αλλά που υπήρχον; εις τους ουρανούς ίσως αναληφθέντες· πόθεν δ’ εισέβαλον και πάλιν; από του ατλαντικού ίσως διά της αεροβατικής του Πετέν. Ολίγη αιδώς και ολίγη συνείδησις ήτο αναγκαία, διά να μην εμπαίζηται η αλήθεια διά τοιαύτης κυνικής αναιδείας. Αμφιβολία δεν είναι, ότι μετ’ ου πολύ οι λησταί, απέναντι των ετοίμως ληφθέντων μέτρων, ή καταστρέφονται εντός του Ελληνικού, ή αποσύρονται και πάλιν· πού δέ θέλουσιν αποσυρθή; εις το Τουρκικόν αναντιρρήτως, όπου και αύθις της αυτής θέλουσι τύχει υποδοχής. Ιδού νέος τρόπος, αλλά αισχρός και δόλιος τρόπος, του πολεμείν την Τουρκίαν κατά τής Ελλάδος. Αλλ’, άν και η Ελλάς βιασθή ποτε να παραδεχθή το είδος αυτό του πολέμου, τί μέλλει γενέσθαι τότε; «ποίος, κατά την κοινήν παροιμίαν, θέλει κλαύσει την μάνα του περισσότερον;»

Εάν υπήρχεν εισέτι Υπουργός επί των Εξωτερικών ο Λόρδος Πάλμερστων, ηθέλαμεν τώ προτείνει την ανάγκην του να έχη ένα ανταποκριτήν εις το Δερβέν Καριά των Μεθορίων, αντί του να συμβουλεύηται μερικά των Αθηνών φύλλα και τους περί ληστειών Φιλιππικούς του βήματος.».

β) Φύλλο 1239 της 5^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 2:

«Περί της νέας ληστρικής επιδρομής του Καλαμάτα κατά τα Ανατολικά Μεθόρια μάς γράφουσι και από 28 Φεβρουαρίου λεπτομερέστερον, ως ακολούθως.

Οι εις το Οθωμανικόν συγκεντρωμένοι και περιθαλπόμενοι λησταί εισέβαλον τη 25 του παρόντος μηνός περί τούς 70. Επί κεφαλής αυτών ήτο ο Καλαμάτας, όστις υπεκρύφθη εις τά Τρία Ποτάμια, και έστειλε τέσσαρας εκ τής συμμορίας του εις τον σταθμόν του Τσιρνοβικίου. Αφ’ είδον αυτούς οι βουκόλοι, έδοσαν είδησιν εις τον σταθμάρχην, όστις εξήλθεν εναντίον των με 4 στρατιώτας και άλλους 5-6 πολίτας, νομίζων, ότι ήσαν μόνοι ούτοι οι τέσσαρες·εκυνήγησεν αυτούς έως εις τα Τρία Ποτάμια. Εκεί εξήλθεν η μεγάλη συμμορία του Καλαμάτα, τούς έβαλεν εις την μέσην και μετά βίας και κινδύνου εσώθη ο σταθμάρχης Αθανάσιος Φούκας και εις έτερος στρατιώτης· οι άλλοι τρείς εκ των στρατιωτών εφονεύθησαν, ονομαζόμενοι Κώστας Ιωάννου, υιός του Αληφτίρα, από Νίσβαρι, Ευθύμιος Κίτσου από το Οθωμανικόν, και Γεώργιος Δημητρόπουλος, πρώτος εξάδελφος του πρώτου, από Νίσβαρι. Μετά τον φόνον των στρατιωτών απεσύρθη πάλιν η ειρημένη συμμορία του Καλαμάτα εις το Τουρκικόν από την θέσιν Παλαιομοναστήριον.

Οι φονευθέντες στρατιώται ανήκουσιν εις τον Α΄ λόχον του ΣΤ΄ Τάγματος της οροφυλακής.».

2.ΑΘΗΝΆ

Φύλλο 1846 της 4^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 2:

«-Την 26 Φβρίου εισήλθεν εντός των ελληνικών ορίων ο αρχιληστής Καλαμάτας μετά 70 οπαδών του, και ετοποθετήθη πλησίον του χωρίου Στροβίνι του δήμου Φαλάρων της Φθιώτιδος. Εκεί δε πλησίον συγκρούσεως γενομένης μετά τινος περιπολούντος Μεταβατικού αποσπάσματος εφονεύθησαν τέσσαρες στρατιώται, άλλοι τρείς επληγώθησαν και μόλις είς εσώθη φεύγων. Εκ των ληστών ουδείς έπαθεν. Εντεύθεν βλέπουσιν οι αναγνώσταί μας, ότι νέα δεινά περιμένουσι τούς κατοίκους των επαρχιών, εκτεθειμένους όντας εις την διάκρισιν των ληστών.».

3. Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ

Φύλλο 682 της 14^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 3:

«-Την 26 Φεβρουαρίου εισήλθεν εντός των ελληνικών ορίων ο αρχιληστής Καλαμάτας μετά 70 οπαδών του, και ετοποθετήθη πλησίον του χωρίου Στροβίνι του δήμου Φαλάρων της Φθιώτιδος. Εκεί δε πλησίον συγκρούσεως γενομένης μετά τινος περιπολούντος Μεταβατικού αποσπάσματος εφονεύθησαν τέσσαρες στρατιώται, άλλοι τρείς επληγώθησαν και μόλις είς εσώθη φεύγων. Εκ των ληστών ουδείς έπαθεν. Εντεύθεν βλέπουσιν οι αναγνώσταί μας, ότι νέα δεινά περιμένουσι τούς κατοίκους των επαρχιών, εκτεθειμένους όντας εις την διάκρισιν των ληστών.».

4. Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Φύλλο 215 της 1^ης Μαρτίου 1852, σελίδα 3:

«-Εις την Φθιώτιδα, εις τον δήμον Φαλάρων, εισέβαλον εβδομήκοντα περίπου λησταί, και συναντήσαντες καθ’ οδόν έν στρατιωτικόν απόσπασμα, συνεκρούσθησαν μετ’ αυτού και εφόνευσαν τέσσαρας στρατιώτας.».

 

 

ΠΗΓΕΣ

1. Εφημερίδα ΑΙΩΝ, φύλλο 1238/01-03-1852, σελίδα 3.

2. Εφημερίδα ΑΙΩΝ, φύλλο 1239/05-03-1852, σελίδα 2.

3. Εφημερίδα ΑΘΗΝΆ, φύλλο 1846/04-03-1852, σελίδα 2.

4. Εφημερίδα Η ΑΜΑΛΘΕΙΑ, φύλλο 682/14-03-1852, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 22.

5. Εφημερίδα ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, φύλλο 215/01-03-1852, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 435.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Τσερνοβίτι: η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων του σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1641

Εισαγωγή

Η παρουσία του Τσερνοβιτίου στα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα συνεχίζεται και τον 17^ο αιώνα με την καταγραφή του στο αναλυτικό (mufassal) κατάστιχο TKGM 9 (Tapu ve Kadastro/Genel Müdürlügü=Τίτλοι ιδιοκτησίας Κτηματογράφισης/Γενική Διεύθυνση) 9. Το κατάστιχο αυτό περιλαμβάνει τις επαρχίες (Nahiyeler) Αταλάντης (Talanda: 5/Β,29/Β), Λειβαδιάς (Livadiye: 20/Β), Άμφισσας (Salina: 134/Β), Λαμίας (İzdin: 209/Β) και Μενδενίτσας (Mondoniç: 262/Β). Χρονολογείται το έτος 1641 επί σουλτάνου Ιμπραήμ Α΄ (1640-1647). Στο κατάστιχο χρησιμοποιήθηκε η γραφή tevki ή siyâkat, ένα είδος στενογραφίας της εποχής εκείνης, που χρησιμοποιήθηκε σε διοικητικά και οικονομικά έγγραφα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθώς και στην καταγραφή των κτηματολογικών μητρώων για φορολογικούς λόγους.

Το Τσερνοβίτι τότε ανήκε στον καζά του Ζητουνίου, ο οποίος το 1641 υπαγόταν στο Σαντζάκι του Ευρίπου (Sancak-I Eğripoz). Καταγράφεται στο κατάστιχο ως τιμάριο των Οθωμανών σπαχήδων Μουσταφά γιού του Σερ-Μεχμέτ Τσαβούς και Μεχμέτ γιου του Μούσα.

 

Το Τσερνοβίτι, οι κάτοικοι και η φορολογία τους

 

1. Το κείμενο του οθωμανικού φορολογικού καταστίχου και η μετάφρασή του

Το χωριό καταγράφεται ως Çernevit στις σελίδες 243/Β, 244/Α και 244/Β του καταστίχου TKGM 9 (Εικ.1αβγ). Από το χειρόγραφο αντλούνται πολύτιμες πληροφορίες για τον πληθυσμό του χωριού, τη φορολόγηση και τα παραγόμενα προϊόντα.

α

β

γ

Εικ.1αβγ. Οι σελίδες 243/Β, 244/Α και 244/Β του οθωμανικού φορολογικού καταστίχου TKGM 9 με τις πληροφορίες για το Τσερνοβίτι. (πηγή: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi).

 

Ακολουθεί το κείμενο, η μετάφρασή του και οι ερμηνευτικές σημειώσεις του μεταφραστή:

 

ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ TKGM 9 (1641)

 

Σελίδα 243/Β

TIMÂR-I MUSTAFA BİN SER MEHMET ÇAVUŞ VE MEHMET BİN MUSA δηλαδή «Τιμάριο του Μουστάφα του Σερ-Μεχμέτ Τσαβούς και του Μεχμέτ του Μούσα»

 

17-KARYE-İ ÇERVENİT TABİ’-İ MEZBÛR δηλαδή «17-Χωριό Τσερνοβίτι, ανήκει στους προαναφερόμενους»

 

1. KRASTEMADİ YAKMO «Καρασταμάτης Γιάκουμου» [1]

2. NİKOLA PRAPA «Νικόλας Πράπας»

3. YANİ RADİ «Γιάννης Ράντης»

4. NİKOLA YUÇO «Νικόλας Γιούτσος»

5. NİKOLA İBRANESE «Νικόλας Μπρανέσης)[2]

 

6. KOSTA NİKOLO «Κώστας Νικολού»

7. NİKOLA NİKOLO «Νικόλας Νικολού»

8. FRENKO FRENIKUDİ «Φράγκος Φραγκούδης»

9. APOSTOLİ NİKOLAKİ «Αποστόλης Νικολάκης»

10. FRENKO SERATNO «Φράγκος Σαραντινός» [3]

 

11. İSTEMADİ LANBO «Σταμάτης Λάμπος»

12. YORGİ LANBO «Γιώργης Λάμπος»

13. YANİ LANBO «Γιάννης Λάμπος»

14. İSTASİ SİRO İVLAHO «Στάθης Σύρου Βλάχος»

15. NİKOLA ÇENKARİ «Νικόλας Τσαγκάρης»

 

16. YORGİ PELÜRA «Γιώργης Πηλιούρας»

17. FREΝΚO PELÜRA «Φράγκος Πηλιούρας»

18. PAPA SOMA «Παπα-Θωμάς»

19. İSTASİ PAPA «Στάθης Παπάς»

20. DASİ MİRO «Ντάσσης Μίρος» [4]

 

21. MARİNO PAPA «Μαρίνος Παπάς»

22. YORGİ PAPAMİHAL «Γιώργης Παπαμιχάλης»

23. YORGİ İRİN «Γιώργης Ειρήνης»

24. DİMO NİKOLO «Δήμος Νικολού»

25. YANİ KURTES «Γιάννης Κουρτέσης»

 

26. SİMO PULİCO «Σίμος Πουλίτζος»

27. SODORO MERDONİT «Θόδωρος Μορδωνίτης» [5]

28. KURTES YANİ «Κουρτέσης Γιάννη»

29. YANİ PRAPA «Γιάννης Πράπας»

30. YORGİ YANİ PRAPA «Γιώργης Γιάννη Πράπας»

 

31. YORGİ İZLATKO «Γιώργης Ζουλάτικος»

32. NİKOLA GLANO «Νικόλας Γαλανός»

33. NİKOLA PRAPA «Νικόλας Πράπας»

34. YORGİ SODORO «Γιώργης Θόδωρου»

35. İSTEMADİ APOSTOLİ «Σταμάτης Αποστόλου»

 

Σελίδα 244/Α

36. PULO PRAPA «Πούλος Πράπας»

37. YANİ PRAPA «Γιάννης Πράπας»

38. NİKOLA YORGİ PRAPA «Νικόλας Γιώργη Πράπας»

39. NİKOLA PERO «Νικόλας Πέρρος»

40. DİMO KONDO «Δήμος Κοντός»

 

41. YANİ PETRO «Γιάννης Πέτρου» [6]

42. DİMO NİKOLO «Δήμος Νικολού»

43. DİMO PAVLA «Δήμος Παύλος»

44. PETRO PRAPA «Πέτρος Πράπας»

45. YORGİ ARVANİT «Γιώργης Αρβανίτης»

 

46. YANİ ARVANİT «Γιάννης Αρβανίτης»

47. MİHAL YANYİA «Μιχάλης Γιαννιάς» [7]

48. MANOL LİKA «Μανώλης Λέκας»

49. NİKOLA MEKRİ «Νικόλας Μακρής»

50. DİMULA KIRCİ «Δημουλάς Κυρίτζης»

 

51. YANİ KİRCİ «Γιάννης Κυρίτζης»

52. NİKOLA LEKA «Νικόλας Λέκας»

53. SOMA İVLAHO «Θωμάς Βλάχος»

54. KOSTA PRAPA «Κώστας Πράπας»

55. MANOL PAPA «Μανώλης Παπάς»

 

56. ANDONİ İLYİO «Αντώνης Ηλιού»

57. DİMO İSTEFANO «Δήμος Στεφάνου»

58. SODORO İSTEFANO «Θόδωρος Στεφάνου»

59. DİMO LAĞO «Δήμος Λαγός»

60. NİKOLA İSTEFANO «Νικόλας Στεφάνου»

 

61. MANOL MORFİ «Μανώλης Μόρφης»

62. YORGİ YAKMO «Γιώργης Γιάκουμου»

63. İSTASİ NİKOLO «Στάθης Νικολού»

64. YORGİ NİKOLO «Γιώργης Νικολού»

65. YANİ FRENKO «Γιάννης Φράγκος»

 

66. DİMO LİKO İSTAKIRENCİ «Δήμος Λέκου Στακυρίτζης» [8]

67 YORGİ KOSTA İSTAKIRENCİ «Γιώργης Κώστα Στακυρίτζης»

68. YANİ İSTEMAD KIRENCİ «Γιάννης Σταμάτη Κυρίτζης»

69. YANİ RAĞARİ MORFİ «Γιάννης Ράγαρη Μόρφης»

70. DİMO YANİ RAĞARİ «Δήμος Γιάννη Ράγαρης»

 

71. NİKOLO APOSTOLİ «Νικολός Αποστόλη»

72. DİMO APOSTOLİ «Δήμος Αποστόλη»

73. DİMO APOSTOLİ FRENKO «Δήμος Αποστόλη Φράγκος»

74. NİKOLA PELÜRA «Νικόλας Πηλιούρας»

75. DİMO PRAPA «Δήμος Πράπας»

 

76. YANİ RAĞARİ «Γιάννης Ράγαρης»

77. YORGİ RAĞARİ «Γιώργης Ράγαρης»

78. APOSTOLİ KULANCİ «Αποστόλης Κουλαντζής»

 

MÜCERREDÂN «Άγαμοι»

 

1. NİKOLA YORGİ «Νικόλας Γιώργης»

2. YANİ PULO «Γιάννης Πούλος»

3. YANİ PRAPA «Γιάννης Πράπας»

4. YORGİ PRAPA «Γιώργης Πράπας»

5. MİHO PETRO «Μίχος Πέτρου»

 

6. KOSTA PETRO «Κώστας Πέτρου»

7. İSKRLATA «Σκαρλάτας»

8. YANİ KOSTA «Γιάννης Κώστα»

9. DİGER YANİ KOSTA «άλλος Γιάννης Κώστα»

10. YORGİ NİKOLA «Γιώργης Νικόλα»

 

11. YORGİ MORFİ «Γιώργης Μόρφης»

12. NİKOLA LEKA «Νικόλας Λέκας»

13. DİMO ANDRİYA «Δήμος Ανδρέα»

14. YANİ NİKOLA «Γιάννης Νικόλα»

15. SOMA NİKO «Θωμάς Νίκου»

 

BÎVEHA «Χήρες»

 

1. BÎVE KOMNO «Χήρα Κόμνου»

2. BÎVE MARO «Χήρα Μάρω»

3. BÎVE KONDİLA «Χήρα Κοντήλα»

4. BÎVE SODOREKENA «Χήρα Θοδωράκαινα»

5. BÎVE LANBA «Χήρα Λαμπά»

 

Σελίδα 244/Β

6. BÎVE PROFERA «Χήρα Πορφύρα»

7. BÎVE NİKOLNA «Χήρα Νικόλαινα»

8. BÎVE NİKOLO «Χήρα Νικολού»

9. BÎVE YANO «Χήρα Γιαννού»

10. BÎVE KORSONO «Χήρα Κορσονού»

 

HÂNE: 78 «Εστίες: 78»

MÜCERRED: 15 «Άγαμοι: 15»

BÎVE: 10 «Χήρες: 10»

 

İSPENCE: 2385 «Σπέντζα: 2385»

RESM-İ OTLÜK: 468 «Φόρος λιβαδιών 468»

GENDÜM: HİML 30 – 1140 «Σίτος: Φορτώματα 30 – 1140»

CEV: HİML 19 – 384 «Κριθή: Φορτώματα: 19 – 384»

ÇAVDAR: HİML 5 – 96 «Σίκαλη: Φορτώματα 5 – 96»

ÖŞR-İ CEVZ: 30 «Δεκάτη καρυδιών: 30»

ÖŞR-İ BOSTÂN: 90 «Δεκάτη λαχανοκήπων: 90»

ÖŞR-İ ŞİRE: MEDRE 20 – 550 «Δεκάτη μούστου: Μέτρα 20 – 550»

ÂDET-İ AĞNÂM MAA ÂDET NISF VE RESM-İ AĞÎL: 1152 «Φόρος προβάτων μαζί με μισό φόρο και φόρο μαντριών: 1152»

RESM-İ KARIŞ: 30 «Φόρος σπιθαμής: 30»

BAC-İ HAMR Kİ EZ HÂRİC MÜRR-İ AYİD: 30 «Φόρος κρασιού εκ του εξωτερικού, αναμεμειγμένος με ρετσίνι λυγαριάς: 30»

BİD’AT-İ HANAZÎR: 85 «Νεωτερικός φόρος χοίρων: 85»

NİYÂBET NISF: 300 «Φόρος εγκληματιών μισός: 300»

RESM-İ ‘ARÛS: 160 «Φόρος νύφης: 160»

ÂDET-İ DEŞTBANİ: 140 «Φόρος προστασίας κτημάτων από παράνομη είσοδο κοπαδιών: 140»

 

MEZRAA-İ ANΒELAKİ «Καλλιεργήσιμος αγρός Αμπελάκι»

GENDÜM: HİML 7 – 266 «Σίτος: Φορτώματα 7 – 266»

 

ÂSİYÂB-İ YANİ LΕVAR HÂRİC EZ DEFTER: BÂB 1 RESM 15 «Νερόμυλος του Γιάννη Λούβαρη, εκτός παλαιού καταστίχου: Θύρα 1, φόρος 15»

RESM-İ YAYLAK VE ZEMÎN-İ SEKERİYE ΗÂRİC EZ DEFTER: 25 «Φόρος καλοκαιρινών λειβαδιών και κτημάτων παραγωγής κρασιού εκ του εξωτερικού: 25»

 

MEZRAA-İ TRYİA POTAM NÂM TABİ’-İ MEZBÛR HÂRİC EZ DEFTER MEZKÛR KARYENİN EKİNLİKDIR «Καλλιεργήσιμος αγρός με το όνομα Τρία ποτάμια ανήκει στο προαναφερόμενο. Εκτός προηγουμένου καταστίχου. Καλλιεργείται από το προαναφερθέν χωριό»

HÂSIL: 100 «Φοροπρόσοδος: 100»

 

HÂSIL: 7400 «Φοροπρόσοδος: 7400»

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Η πρώτη συλλαβή του ονόματος δεν είναι σαφής. Θα μπορούσε να είναι και μια μουτζουρωμένη εκδοχή του γράμματος elif οπότε σε μια τέτοια περίπτωση θα έπρεπε να μεταφραστεί ως Σταμάτης (İstemad)

[2] Εξαιρετικά αμφίβολη η μετάφραση εξαιτίας της μορφής της γραφής.

[3] Αμφίβολη η μετάφραση. Θα μπορούσε να αποδοθεί κι ως Σαρακινός υπό την προϋπόθεση πως ο γραφέας έχει ξεχάσει την κεραία πάνω το kaf.

[4] Το βαπτιστικό θα μπορούσε να είναι και Vasi ( Βάσης ή Βάθης)

[5] Υπάρχει μια πιθανότητα να πρόκειται για λανθασμένη καταγραφή του Μετζοβίτης υπό την μορφή Mercevit (Μερτζοβίτης). Το απέδωσα όμως με την παρούσα μετάφραση επειδή το πρώτο γράμμα της δεύτερης συλλαβής δείχνει να είναι dal κι όχι jim έτσι όπως είναι γραμμένο.

[6] Δεδομένης της έλλειψης τελειών το επώνυμο θα μπορούσε να είναι και Πέρρου (Pero)

[7] Αρκετά αμφίβολη η μετάφραση λόγω ελλείψεως στιγμών. Μπορεί να μεταφραστεί με πάμπολλους άλλους τρόπους.

 

2. Ο πληθυσμός του χωριού

Ο πληθυσμός του Τσερνοβιτίου το 1641 αποτελούνταν από 78 εστίες ή οικογένειες, 15 αγάμους και 10 χήρες. Δεδομένου ότι κάθε οικογένεια λογίζεται από τους ιστορικούς ως πενταμελής, ο πληθυσμός υπολογίζεται περίπου σε 415 κατοίκους.

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η πληθυσμιακή εξέλιξη του χωριού, όπως εμφανίζεται μέσα από τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα των ετών 1506, 1530, 1539 και 1641.

Έτος	Φορολογικό   κατάστιχο	Εστίες ή   οικογένειες	Άγαμοι	Χήρες	Πληθυσμός     (κατά   προσέγγιση)
1506	TD 35	48	2	7	249
1530	TD 367	54	9	4	283
1539	TD 431	75	20	4	399
1641	TKGM 9	78	15	10	415

Όπως και σε άλλες περιοχές, παρατηρείται κι εδώ αυξητική τάση του πληθυσμού τον 16^ο αιώνα. Η αύξηση του πληθυσμού επιβραδύνεται τον 17^ο αιώνα.

Τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων του Τσερνοβιτίου καταγράφονται ως εξής:

Εστίες ή οικογένειες (Hâne) (σελίδες 243Β και 244Α):

στίχος πρώτος: Καρασταμάτης Γιάκουμου, Νικόλας Πράπας, Γιάννης Ράντης, Νικόλας Γιούτσος, Νικόλας Μπρανέσης.

στίχος δεύτερος: Κώστας Νικολού, Νικόλας Νικολού, Φράγκος Φραγκούδης, Αποστόλης Νικολάκης, Φράγκος Σαραντινός.

στίχος τρίτος: Σταμάτης Λάμπος, Γιώργης Λάμπος, Γιάννης Λάμπος, Στάθης Σύρου Βλάχος, Νικόλας Τσαγκάρης.

στίχος τέταρτος: Γιώργης Πηλιούρας, Φράγκος Πηλιούρας, Παπα-Θωμάς, Στάθης Παπάς, Ντάσσης Μίρος.

στίχος πέμπτος: Μαρίνος Παπάς, Γιώργης Παπαμιχάλης, Γιώργης Ειρήνης, Δήμος Νικολού, Γιάννης Κουρτέσης.

στίχος έκτος: Σίμος Πουλίτζος, Θόδωρος Μορδωνίτης, Κουρτέσης Γιάννη, Γιάννης Πράπας, Γιώργης Γιάννη Πράπας.

στίχος έβδομος: Γιώργης Ζουλάτικος, Νικόλας Γαλανός, Νικόλας Πράπας, Γιώργης Θόδωρου, Σταμάτης Αποστόλου.

στίχος όγδοος: Πούλος Πράπας, Γιάννης Πράπας, Νικόλας Γιώργη Πράπας, Νικόλας Πέρρος, Δήμος Κοντός.

στίχος ένατος: Γιάννης Πέτρου, Δήμος Νικολού, Δήμος Παύλος, Πέτρος Πράπας, Γιώργης Αρβανίτης.

στίχος δέκατος: Γιάννης Αρβανίτης, Μιχάλης Γιαννιάς, Μανώλης Λέκας, Νικόλας Μακρής, Δημουλάς Κυρίτζης.

στίχος ενδέκατος: Γιάννης Κυρίτζης, Νικόλας Λέκας, Θωμάς Βλάχος, Κώστας Πράπας, Μανώλης Παπάς.

στίχος δωδέκατος: Αντώνης Ηλιού, Δήμος Στεφάνου, Θόδωρος Στεφάνου, Δήμος Λαγός, Νικόλας Στεφάνου.

στίχος δέκατος τρίτος: Μανώλης Μόρφης, Γιώργης Γιάκουμου, Στάθης Νικολού, Γιώργης Νικολού, Γιάννης Φράγκος.

στίχος δέκατος τέταρτος: Δήμος Λέκου Στακυρίτζης, Γιώργης Κώστα Στακυρίτζης, Γιάννης Σταμάτη Κυρίτζης, Γιάννης Ράγαρη Μόρφης, Δήμος Γιάννη Ράγαρης.

στίχος δέκατος πέμπτος: Νικολός Αποστόλη, Δήμος Αποστόλη, Δήμος Αποστόλη Φράγκος, Νικόλας Πηλιούρας, Δήμος Πράπας.

στίχος δέκατος έκτος: Γιάννης Ράγαρης, Γιώργης Ράγαρης, Αποστόλης Κουλαντζής.

Άγαμοι (Mücerredan) (σελίδα 243Β):

Νικόλας Γιώργης, Γιάννης Πούλος, Γιάννης Πράπας, Γιώργης Πράπας, Μίχος Πέτρου, Κώστας Πέτρου, Σκαρλάτας, Γιάννης Κώστα, άλλος Γιάννης Κώστα, Γιώργης Νικόλα, Γιώργης Μόρφης, Νικόλας Λέκας, Δήμος Ανδρέα, Γιάννης Νικόλα, Θωμάς Νίκου.

Χήρες (Bîveha) (σελίδες 243Β και 244Β):

Χήρα Κόμνου, Χήρα Μάρω, Χήρα Κοντήλα, Χήρα Θοδωράκαινα, Χήρα Λαμπά, Χήρα Πορφύρα, Χήρα Νικόλαινα, Χήρα Νικολού, Χήρα Γιαννού, Χήρα Κορσονού.

Παρατηρήσεις:

Τα επώνυμα των κατοίκων του Τσερνοβιτίου που αναφέρονται στο κατάστιχο είναι τα εξής:

Αρβανίτης

Βλάχος

Γαλανός

Γιαννιάς

Γιούτσος

Ζουλάτικος ή Ζλάτκος

Καρασταμάτης

Κοντός

Κουλαντζής

Κουρτέσης

Κυρίτζης

Λαγός

Λάμπος

Λέκας

Μακρής

Μίρος

Μορδωνίτης

Μόρφης

Μπρανέσης

Παππάς

Παπαμιχάλης

Πέρρος

Πηλιούρας

Πουλίτζος

Πράπας

Ράγαρης

Ράντης

Σαραντινός ή Σαρακινός

Σκαρλάτας

Στακυρίτζης

Τσαγκάρης

Φράγκος και Φραγκούδης

Τα υπόλοιπα είναι πατρώνυμα που χρησιμοποιούνται ως επώνυμα και ένα μητρώνυμο (Γιώργης Ειρήνης)

Ορισμένα επώνυμα συναντώνται και σε κατάστιχα παλαιοτέρων ετών, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί:

Επώνυμο	TD 35 (1506)	TD 431 (1539)	TKGM 9 (1641)
Αρβανίτης	۷		۷
Βλάχος		۷	۷
Γιούτσος		۷	۷
Κουρτέσης		۷	۷
Κυρίτσης ή Κυρίτζης	۷		۷
Μαζαράκης	۷	۷
Μάργαρης, Λάργαρης, Λάργαρος, Ράγαρης	۷	۷	۷
Μόρφης	۷	۷	۷
Πέρρας, Πέρρος		۷	۷
Πηλιούρας	۷	۷	۷
Πουλίτζος	۷	۷	۷
Πράπας	۷	۷	۷
Φράγκος		۷	۷

-Με το όνομα παπα-Θωμάς καταγράφεται ο ιερέας του χωριού. Επομένως, για πρώτη φορά το 1641 αναφέρεται γραπτώς η ύπαρξη ιερέα στο Τσερνοβίτι. Το έτος αυτό επίσκοπος Ζητουνίου ήταν ο Ιωάσαφ (1619-1647), ο οποίος υπαγόταν στο μητροπολίτη Λαρίσης. Στα κατάστιχα των προηγουμένων ετών 1506 και 1539 δεν αναφέρεται ιερέας.

-Το Σκαρλάτας είναι πρώϊμη μορφή των επωνύμων Σκάρλας και Σκαρλάτος που απαντούν σήμερα σε γειτονικά χωριά.

-Το επώνυμο Ράγαρης σχετίζεται άμεσα με το Λάργαρης ή Λάργαρος του καταστίχου TD 431 του 1539. H διαφορετική γραφή οφείλεται στην τοπική προφορά ή τη λανθασμένη καταγραφή από τον γραφέα.

-Ως χήρα Κόμνου λόγω τοπικής προφοράς καταγράφεται η χήρα Κομ(νην)ού. Επώνυμο Κομνηνός καταγράφεται στη γειτονική Νίκοβα στο κατάστιχο TD 35 του 1506.

-Το επώνυμο Κυρίτζης είναι το ίδιο με το Κυρίτσης του καταστίχου TD 35 του 1506.

-Το επώνυμο Γαλανός μάλλον είναι ίδιο με το Γαλάνης στον κατάλογο φορολογουμένων κατοίκων του Τσερνοβιτίου του 1846 (βλέπε στην ανάρτηση Τσερνοβίτι: Κατάλογος φορολογουμένων κατοίκων Τσερνοβιτίου του 1846).

-Το Φράγκος σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται και ως βαπτιστικό: Φράγκος Φραγκούδης, Φράγκος Σαραντινός, Φράγκος Πηλιούρας.

-Σύμφωνα με το μεταφραστή του καταστίχου το ονοματεπώνυμο Φράγκος Σαραντινός «θα μπορούσε να αποδοθεί κι ως Σαρακινός υπό την προϋπόθεση πως ο γραφέας έχει ξεχάσει την κεραία πάνω το kaf». Η ανάγνωση ως Σαρακινός παραπέμπει στο σημερινό τοπωνύμιο Σαρακίνα.

 

3. Η φορολογία

 

Στη σελίδα 244/Β του καταστίχου αναφέρονται τα είδη της φορολογίας και οι φόροι, τους οποίους υποχρεωνόταν να καταβάλλουν οι κάτοικοι του Τσερνοβιτίου στους Μουσταφά γιο του Σερ-Μεχμέτ Τσαβούς και Μεχμέτ γιο του Μούσα. Το σύνολο των φόρων (hâsıl) ανέρχονταν συνολικά και για τους δύο σε 7.400 άσπρα.

Ακολουθεί πίνακας με τους φόρους, τις ποσότητες και τα ποσά σε άσπρα που κατέβαλαν οι κάτοικοι του Τσερνοβιτίου στους δύο σπαχήδες:

Α/Α	Είδος φόρου	Ποσότητα προϊόντος	Ποσά σε άσπρα
1	Σπέντζα (ispence)	-	2.385
2	Σίτος (gendüm)	30 φορτώματα	1.140
3	Κριθή (cev)	19 φορτώματα	384
4	Σίκαλη (çavdar)	5 φορτώματα	96
5	Δεκάτη καρυδιών [öşr-i cev(i)z]	-	30
6	Δεκάτη λαχανοκήπων (öşr-i bostan)	-	90
7	Δεκάτη μούστου (öşr-i şire)	20 μέτρα	550
8	Φόρος κρασιού που είναι αναμεμειγμένο με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid)	-	30
9	Νεωτερικός φόρος χοίρων (bid’ at-i hanazîr)	-	85
10	Φόρος λειβαδιών (resm-i otlük)	-	468
11	Φόρος προβάτων μισός, μαζί με φόρο μαντριών (adet-i ağnam nisf ma’a resm-i ağil)	-	1.152
12	Φόρος παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια (adet-i deştbani)	-	140
13	Φόρος καλοκαιρινών βοσκοτόπων και κτημάτων παραγωγής κρασιού εκ του εξωτερικού (resm-i yaylak ve zemîn-i sekeriye hâric ez defter)	-	25
14	Φόρος εγκληματιών μισός (niyabet nısf)	-	300
15	Φόρος νύφης ή αρραβώνων (resm-i arus)	-	160
16	Φόρος σπιθαμής (resm-i karış)		30
17	Νερόμυλος του Γιάννη Λούβαρη (Âsiyâb-i Yani Levar)	Θύρα (bâd) 1	15

Παρατηρήσεις

Από τη σύγκριση των καταστίχων TKGM 9 του 1641 με το TD 431 του 1539 προκύπτουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες και συμπεράσματα για τα είδη των φόρων και τις αυξομειώσεις των ποσών που κατέβαλλαν οι κάτοικοι του Τσερνοβιτίου τον 16^ο και 17^ο αιώνα. Ο αριθμός των φορολογουμένων το 1539 (75 οικογένειες, 20 άγαμοι, 4 χήρες) και το 1641 (78 οικογένειες, 15 άγαμοι, 10 χήρες) δεν παρουσιάζει αξιοσημείωτη μεταβολή.

Αναλυτικές πληροφορίες και εξηγήσεις για τα είδη των φόρων δίνονται στην προγενέστερη ανάρτηση: Τσερνοβίτι: η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων του σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1539).

Τα είδη των φόρων στο διάστημα των εκατό ετών παρέμειναν τα ίδια με την προσθήκη δύο επιπλέον το 1641: 1)του φόρου κτημάτων παραγωγής κρασιού εκ του εξωτερικού (zemîn-i sekeriye hâric ez defter) και 2)του φόρου σπιθαμής (resm-i karış). Για τους φόρους αυτούς γίνεται λόγος παρακάτω στις αντίστοιχες παραγράφους.

Τα είδη και τα ποσά των φόρων ήταν τα εξής:

1. Ο φόρος της σπέντζας (ispence)

Για φόρο σπέντζας κατέβαλλαν 2.385 άσπρα. Ήταν ατομικός φόρος για τη γη, τον οποίο κατέβαλαν οι χριστιανοί και οι εβραίοι ενήλικες άνω των 16 ετών και ανέρχονταν σε 25 άσπρα. Οι χήρες κατέβαλλαν 6 άσπρα.

Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζεται η κατανομή του φόρου ανά οικογένειες, αγάμους και χήρες στο Τσερνοβίτι:

Πληθυσμός		Φόρος	Ποσά
Εστίες ή οικογένειες	78	25	1.950
Άγαμοι	15	25	375
Χήρες	10	6	60
Συνολικό ποσό φόρου σπέντζας			2.385

Το 1539 για τον ίδιο φόρο κατέβαλλαν 2.399 άσπρα.

2. Ο φόρος της δεκάτης για σιτάρι (gendüm)

Ανέρχονταν σε 30 φορτώματα αξίας 1.140 άσπρων. Δεδομένου ότι ο συντελεστής φορολογίας ήταν 13%, κάνοντας την αναγωγή, προκύπτει ότι η παραγωγή σιταριού του χωριού ανέρχονταν σε 230 φορτώματα. Το 1539 ο αντίστοιχος  φόρος ήταν 20 φορτώματα αξίας 600 άσπρων.

3. Ο φόρος της δεκάτης για κριθάρι (cev)

Ανέρχονταν σε 19 φορτώματα αξίας 384 άσπρων. Λαμβάνοντας υπόψιν το συντελεστή φορολογίας 13%, η παραγωγή κριθαριού του χωριού υπολογίζεται σε 146 φορτώματα. Το 1539 ήταν 20 φορτώματα αξίας 400 άσπρων.

4. Ο φόρος της δεκάτης για σίκαλη (çavdar)

Ανέρχονταν σε 5 φορτώματα αξίας 96 άσπρων. Λαμβάνοντας υπόψιν το συντελεστή φορολογίας 13%, η παραγωγή σίκαλης του χωριού υπολογίζεται σε 38 φορτώματα. Το 1539 ήταν επίσης 5 φορτώματα αξίας 100 άσπρων.

5. Ο φόρος της δεκάτης για καρύδια (ceviz)

Δεν αναφέρεται ποσότητα. Ο φόρος αυτός καταβαλλόταν σε χρήμα και ήταν 30 άσπρα. Το ίδιο ποσό καταβαλλόταν και το 1539.

6. Ο φόρος της δεκάτης για λαχανόκηπους (bostan)

Για τους λαχανόκηπους του χωριού καταβαλλόταν φόρος σε χρήμα 90 άσπρα. Το 1539 καταβαλλόταν 140 άσπρα.

7. Ο φόρος της δεκάτης για μούστο (şire)

Για το μούστο που παραγόταν από τα αμπέλια του χωριού καταβαλλόταν φόρος 20 μέτρα (medre) αξίας 550 άσπρων. Το 1539 καταβαλλόταν φόρος 5 μέτρα αξίας 100 άσπρων. Από τη σύγκριση προκύπτει αύξηση της ποσότητας μούστου και επομένως της αμπελοκαλλιέργειας στο χωριό σε διάστημα εκατό ετών περίπου.

8. Ο φόρος κρασιού με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid)

Για κρασί αναμεμειγμένο με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid) καταβαλλόταν φόρος 30 άσπρων. Το 1539 ο ίδιος φόρος ανερχόταν σε 50 άσπρα.

9. Ο νεωτερικός φόρος χοίρων (bid’ at-i hanazîr)

Καταβαλλόταν νεωτερικός φόρος χοίρων 85 άσπρα. Το 1539 καταβαλλόταν 12 άσπρα. Από τη σύγκριση προκύπτει αύξηση του πληθυσμού των χοίρων του χωριού.

10. Ο φόρος λειβαδιών (resm-i otlük)

Για φόρο λειβαδιών καταβαλλόταν 468 άσπρα. Το 1539 καταβαλλόταν 450 άσπρα.

11. Φόρος προβάτων μισός, μαζί με φόρο μαντριών (adet-i ağnam nisf ma’a resm-i ağil)

Ο φόρος προβάτων καταβαλλόταν από τους κατοίκους του Τσερνοβιτίου μισός και μαζί με το φόρο μαντριών ανέρχονταν σε 1.152 άσπρα. Το 1539 καταβαλλόταν 141 άσπρα. Από τη μεγάλη αύξηση του φόρου προκύπτει ότι σε διάστημα 100 ετών υπήρξε ανάπτυξη της κτηνοτροφίας του χωριού.

12. Φόρος παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια (adet-i deştbani)

Ο φόρος παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια, τον οποίο κατέβαλλαν οι κάτοικοι του Τσερνοβιτίου, ανέρχονταν σε 140 άσπρα. Το ίδιο ποσό κατέβαλλαν και το 1539.

13. Φόρος καλοκαιρινών βοσκοτόπων (resm-i yaylak) και φόρος κτημάτων παραγωγής κρασιού εκ του εξωτερικού (zemîn-i sekeriye hâric ez defter)

Ο φόρος καλοκαιρινών βοσκοτόπων καταβαλλόταν μαζί με το φόρο κτημάτων κρασιού από το εξωτερικό και ανερχόταν σε 25 άσπρα. Το 1539 μόνο για φόρο καλοκαιρινών βοσκοτόπων καταβαλλόταν 20 άσπρα. Δεν υπήρχε φόρος για κτήματα παραγωγής κρασιού από το εξωτερικό. Από την προσθήκη του φόρου αυτού προκύπτει ότι το 1641 γινόταν εισαγωγή κρασιού και οι κάτοικοι του Τσερνοβιτίου πλήρωναν φόρο για την καλλιέργεια των αμπελιών εκτός του χωριού που το παρήγαγαν.

14. Φόρος εγκληματιών μισός (niyabet)

Ο φόρος εγκληματιών καταβαλλόταν μισός (nısf) και ανερχόταν σε 300 άσπρα. Το 1539 κατέβαλλαν 286 άσπρα.

15. Φόρος νύφης ή αρραβώνων (resm-i arus)

Ο φόρος νύφης ή αρραβώνων ανέρχονταν σε 160 άσπρα. Το 1539 καταβαλλόταν το ίδιο ποσό.

16. Φόρος σπιθαμής (resm-i karış)

Ο φόρος σπιθαμής ανέρχονταν σε 30 άσπρα. Ο φόρος αυτός επιβάρυνε το κρασί των βαρελιών των χριστιανών και αντιστοιχούσε σε δύο άσπρα για κάθε σπιθαμή του όρθιου βαρελιού. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Τσερνοβίτι.

17. Φόρος νερόμυλου (resm-i asiyab)

Για πρώτη φορά καταγράφεται πληρωμή φόρου για νερόμυλο. Ο νερόμυλος ανήκε στον Γιάννη Λούβαρη και φορολογείται με 15 άσπρα. Στην κατάσταση των ονομάτων που προηγείται δεν αναφέρεται το όνομα του Γιάννη Λούβαρη. Η θύρα (bad) αποτελούσε μονάδα μέτρησης για τους νερόμυλους που χρησιμοποιούσαν οι Οθωμανοί. Για τους νερόμυλους που λειτουργούσαν όλο το χρόνο καταβαλλόταν φόρος 30 άσπρα ενώ για αυτούς που λειτουργούσαν 6 μήνες 15 άσπρα.

Ο νερόμυλος που αναφέρεται στο κατάστιχο πιθανότατα βρισκόταν στην όχθη του Βελλά ποταμού. Ίσως πρόκειται για τον σωζόμενο έως τη δεκαετία του 1970 νερόμυλο ιδιοκτησίας Ζήση. Ο συγκεκριμένος μάλλον είναι προγενέστερος των άλλων νερόμυλων γιατί βρισκόταν σε πλεονεκτική θέση, ακριβώς δίπλα στο πέτρινο γεφύρι, από το οποίο περνούσε το μονοπάτι που οδηγούσε στο Τσερνοβίτι [βλέπε στις αναρτήσεις: 1)Ανεβαίνοντας στο Τσερνοβίτι και 2)Τσερνοβίτι: Αγοραπωλησία νεροτριβής (ντριστέλας) το 1845.]. Επομένως, δεν αποκλείεται ο νερόμυλος του Γιάννη Λούβαρη που αναφέρεται στο κατάστιχο του 1641 να ταυτίζεται με τον νερόμυλο ιδιοκτησίας Ζήση.

 

Ο καλλιεργήσιμος αγρός στο «Αμπελάκι» (Mezraa-i Anbelaki)

Ο καλλιεργήσιμος αγρός στο τοπωνύμιο «Αμπελάκι» καταγράφεται πρώτη φορά το 1539. Τότε καλλιεργούνταν σίτος και φορολογούνταν με 10 φορτώματα αξίας 100 άσπρων. Μεγάλο μέρος της ποσότητας σίτου που παραγόταν στο χωριό, προέρχονταν από τον καλλιεργήσιμο αγρό στο «Αμπελάκι», δεδομένου ότι η υπόλοιπη παραγωγή του χωριού φορολογούνταν με 20 φορτώματα αξίας 600 άσπρων.

Το 1641 η καλλιέργεια σίτου στο «Αμπελάκι» μειώνεται. Η παραγόμενη ποσότητα φορολογείται με 7 φορτώματα αξίας 266 άσπρων. Η υπόλοιπη παραγωγή του χωριού φορολογούνταν με 30 φορτώματα αξίας 1.140 άσπρων.

 

Ο καλλιεργήσιμος αγρός στα «Τρία Ποτάμια» (Mezraa-i Tryia Potam)

Για πρώτη φορά καταγράφεται στα οθωμανικά κατάστιχα ο καλλιεργήσιμος αγρός στο τοπωνύμιο «Τρία Ποτάμια». Τα φορολογικά έσοδα (hâsil) ανέρχονταν σε 100 άσπρα. Δυστυχώς δεν αναφέρεται το καλλιεργούμενο προϊόν. Πιθανότατα καλλιεργούνταν σίτος και άλλα δημητριακά (Εικ.2).

Στα «Τρία Ποτάμια» έως το 1960 καλλιεργούνταν και οι περίφημες πατάτες τους. Σύμφωνα με σωζόμενες μαρτυρίες, διακρίνονταν για τη νοστιμιά τους λόγω του εδάφους και του υψομέτρου. Οι συνθήκες καλλιέργειας όμως ήταν εξαιρετικά δύσκολες λόγω της μεγάλης απόστασης μετά τη μεταφορά του χωριού στη νέα του θέση το 1950. Γι’ αυτό και η καλλιέργεια πατάτας εγκαταλείφθηκε μετά το 1960.

 

 

Εικ.2 Αλώνισμα στα «Τρία ποτάμια» το 1972 ή 1973 (επιχρωματισμένη φωτογραφία). Ο εικονιζόμενος είναι ο Απόστολος Ιωάννου Καράμπας (1898-1983) τότε 75 ετών. (πηγή φωτογραφίας: Ομάδα Palaiokerasia Fthiotidas).

 

 

 

Παράρτημα

Η νομισματική κρίση στην Οθωμανική αυτοκρατορία τον 17^ο αιώνα

Ο 17ος αιώνας είναι ο αιώνας που διαφαίνεται η έναρξη της παρακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στον οικονομικό τομέα ξέσπασε νομισματική κρίση. Η πρώτη μεγάλη υποτίμηση του άσπρου πραγματοποιείται το 1585 με συνέπεια να χάσει το μισό του βάρος. Η σχέση του προς το χρυσό οθωμανικό νόμισμα αλτούν (altun) γίνεται 120:1. Ακολούθησε η κατάρρευσή του με τη σχέση να μεταβάλλεται το 1600 σε 180:1 και το 1602 σε 220:1. Η νόθευσή του πραγματοποιούνταν με δύο τρόπους. Είτε με υποτίμηση ως προς το βάρος, δηλαδή με την μείωση του βάρους του νομίσματος (άρα λιγότερος άργυρος). Είτε με την υποτίμηση ως προς τον τίτλο, δηλαδή με την μείωση της αναλογίας πολύτιμου μετάλλου (μείωση της περιεκτικότητάς του σε άργυρο). Οι υπαίτιοι της νόθευσης ήταν συχνά οι υπεύθυνοι των νομισματοκοπείων. Τούρκος ιστορικός εκείνης της εποχής αναφέρει για τα άσπρα «Ήταν ελαφρά σαν φύλλα αμυγδαλιάς και το ίδιο μικρής αξίας όσο οι δροσοσταλίδες».

Επί σουλτάνου Ιμπραήμ Α΄ (1640-1647), τότε χρονολογείται το φορολογικό κατάστιχο ΤΚGΜ 9 της ανάρτησης, οι Οθωμανοί προσπαθώντας να περιορίσουν το κακό, αναγκάστηκαν να κλείσουν τα νομισματοκοπεία που βρισκόταν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Από τα 35 νομισματοκοπεία που λειτουργούν στην επικράτεια της αυτοκρατορίας εκείνη την εποχή, τα 16 βρίσκονται στις ευρωπαϊκές επαρχίες.

Λόγω των διαρκών υποτιμήσεων και του κλεισίματος των νομισματοκοπείων, αυξήθηκε η κυκλοφορία των νομισμάτων των ευρωπαϊκών οικονομικών δυνάμεων. Έγιναν περιζήτητα λόγω της σταθερής αξίας τους και απολάμβαναν μεγάλης εκτίμησης. Στο τέλος της βασιλείας του Μεχμέτ Δ΄ (1648-1687) η σχέση άσπρου με αλτούν διαμορφώθηκε σε 430:1. Εξαιτίας της συνεχούς υποτίμησης των άσπρων που κόπηκαν μετά το 1585, οι ευρωπαίοι υπήκοοι των Σουλτάνων τον 17ο αιώνα χρησιμοποιούσαν στις συναλλαγές τους κυρίως παλιά άσπρα των προηγούμενων αιώνων (τα λεγόμενα «βαριά άσπρα», όπως αναφέρονται σε έγγραφα της εποχής για να διακρίνονται από τα ελαφρά άσπρα που κυκλοφορούσαν παράλληλα) ή ξένα νομίσματα.

Δύο σημαντικά γεγονότα έλαβαν χώρα κατά την διάρκεια της σύντομης βασιλείας του Σουλεϊμάν Β΄ (1687-1691):

-Το πρώτο, είναι η κοπή στα 1689-1690, στην Κωνσταντινούπολη και στο Σεράγεβο, τεραστίων ποσοτήτων ενός χάλκινου κέρματος αξίας ενός παρά, που χρησιμοποιήθηκε για να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες που προέκυψαν από τον πόλεμο με την Αυστρία. Τα νομίσματα αυτά έγιναν δεκτά με μεγάλη απροθυμία από τους συναλλασσόμενους και σύντομα αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία.

-Το δεύτερο γεγονός υπήρξε η κοπή στα 1688 ενός νέου μεγάλου αργυρού νομίσματος. Εμφανίσθηκε το γρόσι (kuruş), από το ιταλικό grosso=μεγάλο, το οποίο ισοδυναμούσε 1 γρόσι=40 παράδες=120 άσπρα. Για πρώτη φορά στα οθωμανικά χρονικά, έχουμε κοπή ενός μεγάλου νομίσματος βάρους 19,50 γρ. και καθαρότητας 480 βαθμών περίπου. Για να έχουμε μια εικόνα της αξίας του, αρκεί να το συγκρίνουμε με τις ισοτιμίες των νομισμάτων των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Έτσι ένα (Ασλάνι) daalder Κάτω χωρών: 144,5 άσπρα, ένα νόμισμα 8 ρεαλίων (reales) Ισπανίας: 186 άσπρα, ένα Καρά Κουρούς (reichsdaalder) Αυστρίας: 181 άσπρα. Είναι σαφές ότι το νέο νόμισμα δεν ήταν ισότιμο με τα ευρωπαϊκά τάλληρα, (κυρίως γερμανικά, αυστριακά ή από τις κάτω χώρες), που κυκλοφορούσαν την εποχή εκείνη στην οθωμανική αυτοκρατορία. Ένα από τα κίνητρα για την εισαγωγή του νέου μεγάλου νομίσματος, υπήρξε η επιθυμία της Υψηλής Πύλης να συγκεντρώσει στα ταμεία του κράτους, τα προαναφερόμενα παλιά άσπρα, στο χαμηλότερο δυνατό κόστος. Από το 1760 όμως, μετά τις ήττες της αυτοκρατορίας κατά τους ρωσοτουρκικούς πολέμους και εξαιτίας της κακής κατάστασης των εσωτερικών υποθέσεων της*, αρχίζει να μειώνεται σταδιακά σε καθαρότητα και βάρος το γρόσι, νόμισμα που διατηρούσε την οικονομική ισορροπία της.-

 

* Οι γενίτσαροι, οι οποίοι τώρα προέρχονται κυρίως από ενήλικους μωαμεθανούς παρά από εξισλαμισμένους νέους χριστιανούς, αποτελούν μια πηγή μόνιμων ταραχών. Η συνήθεια των «δώρων» (baxisi) για να διορισθεί κανείς σε μια δημόσια θέση, καθώς το μέγεθος του «δώρου» εξαρτάται περισσότερο από την πλεονεξία αυτών που το δίνουν και το παίρνουν, παρά από τα έσοδα τα οποία προσδοκά ότι θα του αποφέρει η θέση του, αυτός που επιδιώκει να διορισθεί, έχει ως αποτέλεσμα ότι όλοι σχεδόν οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι ανίκανοι και καταπιεστικοί. Οι θαλασσινές και χερσαίες μεταφορές και το εμπόριο είναι γεμάτες κινδύνους, εξαιτίας της εκτεταμένης πειρατείας και των ληστών. Οι εισαγωγικοί και εξαγωγικοί δασμοί και οι περισσότεροι φόροι νομοθετούνται, βεβαιώνονται και εισπράττονται όχι όπως πρέπει.

 

[Πηγή παραρτήματος το υπό δημοσίευση άρθρο “Κλεάνθης Δούκας, Η μεγάλη οικονομική κρίση της οθωμανικής αυτοκρατορίας 1580-1690. Η μαρτυρία του «θησαυρού» του Κριαριτσίου/1999”.

Ευχαριστούμε τον συνάδελφο αρχαιολόγο Κλεάνθη Δούκα για την άδεια δημοσίευσης].

 

ΠΗΓΗ

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας, Προεδρία Κρατικών Αρχείων, Οθωμανικά Αρχεία).