Φωτογραφίες του 42ου Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας την περίοδο του μεσοπολέμου

Με το Νομοθετικό διάταγμα «Περί Οργανισμού του Στρατού» (ΦΕΚ 427/31-12-1925) το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας μετονομάσθηκε από τις αρχές του 1926 σε 42^ο Σύνταγμα Ευζώνων. Παρέμεινε στη Λαμία μέχρι την Τετάρτη 4 Σεπτεμβρίου 1940. Tο βράδυ της ημέρας αυτής αναχώρησε από το σιδηροδρομικό Σταθμό Λιανοκλαδίου για την Καλαμπάκα, ενδιάμεσο σταθμό πριν τον τελικό προορισμό του που ήταν τα Ιωάννινα.

Από την περίοδο του μεσοπολέμου είναι οι φωτογραφίες του συντάγματος που δημοσιεύονται στη συνέχεια:

Α. Το έτος 1930, με την ευκαιρία του εορτασμού των 100 χρόνων από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821, εκδόθηκε από το Υπουργείο Στρατιωτικών το μνημειώδες δίτομο έργο «Αγώνες και Νεκροί 1830-1930». Στον δεύτερο τόμο δημοσιεύθηκαν οι επόμενες δύο φωτογραφίες του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων Λαμίας:

 

Εικ.1. Το 42^ο Σύνταγμα Ευζώνων στην πλατεία Διάκου. Οι εύζωνοι περιστοιχίζουν τον ανδριάντα του Αθανασίου Διάκου και παρουσιάζουν όπλα. Επικεφαλής τους διακρίνονται τρείς αξιωματικοί και ο διοικητής του συντάγματος Ιωάννης Γαρδίκης. (πηγή: Υπουργείον Στρατιωτικών-Ειδική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος, Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄ 1919-1930. Εν Αθήναις 1930, σελίδα 185.).

 

Εικ.2. Οι εύζωνοι περιστοιχίζουν το ηρώο του συντάγματος και παρουσιάζουν όπλα. Το 42^ο Σύνταγμα στον υπότιτλο αναφέρεται ως σύνταγμα πεζικού αντί του ορθού ευζώνων. Αριστερά στη φωτογραφία διακρίνεται ο διοικητής του συντάγματος Ιωάννης Γαρδίκης και δεξιά διακρίνονται δύο αξιωματικοί. (πηγή: Υπουργείον Στρατιωτικών-Ειδική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος, Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄ 1919-1930. Εν Αθήναις 1930, σελίδα 201.).

Β. Στις εφημερίδες του μεσοπολέμου με ειδήσεις από τη Φθιώτιδα, δημοσιεύθηκαν φωτογραφίες από την εορτή του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων που τελούνταν κάθε χρόνο σε ανάμνηση της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ (τουρκ. Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri) που διεξήχθη στις 28 Μαρτίου 1921 (παλαιό ημερολόγιο) στη Μικρά Ασία. Η εορτή τελούνταν κάθε χρόνο έως το 1940.

Στη συνέχεια δημοσιεύονται φωτογραφίες που εντοπίσθηκαν από την έρευνα σε φύλλα της εφημερίδας «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ» του Ευαγγέλου Λαχανοκάρδη των ετών 1929 και 1931. Δυστυχώς δεν σώζονται σε ψηφιακή μορφή τα φύλλα των υπολοίπων ετών του μεσοπολέμου της ίδιας αλλά και άλλων εφημερίδων με θέματα φθιωτικού ενδιαφέροντος. Πιθανώς στις σελίδες τους να έχουν δημοσιευθεί και άλλες φωτογραφίες του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων και των διοικητών του.

  

Εικ.3. Η φωτογραφία προέρχεται από την εορτή του συντάγματος του έτους 1929. (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 187/30-03-1929, πρωτοσέλιδο, ψηφιακός σελιδοδείκτης 49).

Γράφει «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ» για την εορτή του συντάγματος το 1929:

«ΤΟ 42ΟΝ ΕΥΖΩΝΩΝ ΠΡΟΣΚΛΗΣΙΣ

Τελουμένης την 28ην τρέχοντος και ώραν 10.30 π.μ. της εορτής του Συν)τος προσκαλούνται οι συγγενείς των πεσόντων και οι έφεδροι της περιφερείας του Συν)τος όπως παραστώσιν εις τοιαύτην.

Εν ΛΑΜΙΑ τη 20 Μαρτίου 1929

Το 42ον Σύν)μα Ευζώνων

Ι.ΓΑΡΔΙΚΗΣ

Αν)ρχης» (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 186/23-03-1929, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 47).

«ΔΟΞΑ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΤΣΟΛΙΑΔΕΣ

Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΟΥ 5)42 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΕΥΖΩΝΩΝ

ΛΑΜΙΑ 28 Μαρτίου (του ανταποκριτού μας τηλ)κώς). Πατριωτικωτάτη όσον και λίαν συγκινητική εορτή ετελέσθη σήμερον εις το εν τη πόλει μας 42 Σύν)μα των Ευζώνων επί τη επετείω της ενδόξου μάχης του Τουλού Μπονάρ. Χάριν της εορτής ταύτης αφίκετο επίτηδες εκ Λαρίσσης ο Μέραρχος κ.Κωνσταντίνου.

Το ηρώον των πεσόντων είχε καταλλήλως στολισθή διά δαφνών, σημαιών και εικόνων των πεσόντων.

Προσήλθον ο κ.Νομάρχης, ο Δήμαρχος πολλοί γονείς των πεσόντων, τα σχολεία μετά των καθηγητών των και κόσμος πολύς.

Του κλήρου προΐστατο ο αρχιμανδρίτης και διευθυντής της Ιερατικής Σχολής κ.Σίσκος. Η επιμνημόσυνη δέησις εψάλη μετά κατανύξεως οι δε μαθηταί της Ιερατικής σχολής έψαλλον το “Μετά των Αγίων αναύπασον τάς ψυχάς των δούλων σου”.

Ο Διοικητής του Συν)τος κ.Ι.Γαρδίκης μετά στρατιωτικής απλότητος ανέπτυξε την ιστορίαν του Συν)τος εις την μάχην του Τουλού Μπουνάρ κατασυγκινήσας πάντας. Οι αξιωματικοί κ.κ.Φούντας και Βλαχάκης ανέγνωσαν το “Προσκλητήριον των απόντων” οίτινες απέθανον ενδόξως υπέρ Πίστεως και Πατρίδος της δυνάμεως του 42 Συν)τος, πεσόντες κατά τούς πολέμους από 1912-13 έως το 1922.

Κατόπιν ο Μέραρχος κ.Κωνσταντίνου καταθέτων στέφανον ετόνισεν ότι τα ατυχήματα τα οποία υπέστημεν εις την Μικράν Ασίαν, δεν πρέπει να ανακόψουν τον δρόμον μας τον εθνικόν. Τουναντίον πρέπει να μάς διδάσκουν να αφήσωμεν τάς εσωτερικάς διαμάχας και να μάς εμπνέουν διά να συνεχίσωμεν τάς προσπαθείας μας προς πραγματοποίησιν των εθνικών μας δικαιωμάτων.

Έτεροι στέφανοι κατετέθησαν εκ μέρους του Σώματος Στρατού Λαρίσσης, εκ μέρους του Πυροβολικού, και τέλος ο κ.Δήμαρχος καταθέτων στέφανον εκ μέρους του Δήμου Λαμίας εχαιρέτισε τούς νεκρούς με ωραία εμπνευσμένα λόγια.

Μετά ταύτα προσεφέρθησαν αναψυκτικά και έληξεν η ωραία και πατριωτική αυτή τελετή υπέρ της μνήμης των ηρωϊκών τσολιάδων οι οποίοι έπεσαν ηρωϊκώς μαχόμενοι.». (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 187/30-3-1929, σελίδες 1 & 4, ψηφιακοί σελιδοδείκτες 49 & 52.).

 

Εικ.4. Εύζωνοι του 42^ου Συντάγματος παρουσιάζουν όπλα στο μνημείο του Οδυσσέα Ανδρούτσου στη Γραβιά. Δεξιά διακρίνεται αξιωματικός, ο οποίος αποδίδει στρατιωτικό χαιρετισμό. Η φωτογραφία προέρχεται από το λαμπρό εορτασμό της επετείου της μάχης της Γραβιάς με την ευκαιρία των εορτών της εκατονταετηρίδας για την Επανάσταση του 1821. Στην εορτή παρέστησαν μεταξύ των άλλων ο διοικητής του συντάγματος αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Γαρδίκης και οι αξιωματικοί Ραπτοδήμος και Κοντόπουλος (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 246/17-05-1930, πρωτοσέλιδο, ψηφιακός σελιδοδείκτης 279).

 

Εικ.5. Η φωτογραφία προέρχεται από την εορτή του συντάγματος του έτους 1931. (πηγή: εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλο 296/02-05-1931, πρωτοσέλιδο, ψηφιακός σελιδοδείκτης 69).

Μεγαλειώδης ήταν η εορτή του συντάγματος το 1931 με την ευκαιρία της συμπλήρωσης δέκα χρόνων από τη διεξαγωγή της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ (βλέπε: Ο πανηγυρικός εορτασμός της δεκάτης επετείου της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ στη Λαμία).

Εικ.6. Ο συνταγματάρχης Ιωάννης Γαρδίκης έφιππος στην είσοδο του διοικητηρίου του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων. (πηγή: Κωνσταντίνου Μπαλωμένου, Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας, έκδοση ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Α.Ε., Λαμία 2012, σελίδα 32.).

 

Ο συνταγματάρχης Ιωάννης Γαρδίκης

Ο Ιωάννης Γαρδίκης (1883-1965) γεννήθηκε στο Γαρδίκι Ομιλαίων και ήταν γιός του παπα-Οδυσσέα. Τελείωσε το Ελληνικό Σχολείο (Σχολαρχείο) στη Σπερχειάδα. Μετά τη στρατιωτική του θητεία κατατάχθηκε στο στρατό ως υπαξιωματικός. Φοίτησε στη Σχολή Υπαξιωματικών της Κέρκυρας από την οποία αποφοίτησε με το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Σύμφωνα με τη Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία «…μετείχε των εκστρατειών 1912-13 και 1917-23.». Αποστρατεύθηκε με το βαθμό του υποστρατήγου. Η γυναίκα του ονομαζόταν Αρτεμισία. Δεν είχαν αποκτήσει παιδιά. Το νεοκλασικό διώροφο σπίτι του βρισκόταν στην πλατεία Διάκου.

Σύμφωνα με τις τοπικές εφημερίδες της εποχής υπήρξε Φρούραρχος Λαμίας και διοικητής του 42^ου Συντάγματος Ευζώνων τα έτη 1927-1931. Επανήλθε το 1932 αντικαθιστώντας τον Γεώργιο Ξύδη. Παρέμεινε έως το 1935, οπότε ως διοικητής του συντάγματος αναφέρεται ο συνταγματάρχης Ιωάννης Ζήσης.

 

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Υπουργείον Στρατιωτικών-Ειδική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος, Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος Β΄ 1919-1930. Εν Αθήναις 1930, σελίδες 185 & 201.

2. Κωνσταντίνου Μπαλωμένου, Σύντομη ιστορία του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της Λαμίας, Εκδόσεις ΛΑΜΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, Λαμία 2012, σελίδα 31 (υποσημείωση 58).

3. Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος 2, σελίδα 508.

4. Εφημερίδα «Ο ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ», φύλλα 186/23-03-1929, 187/30-03-1929 & 296/02-05-1931.

 

 

 

 

 

 

 

 

Σουλτανικό διάταγμα για την Παναγία Ξενιά

 

Εικ.1. Το σουλτανικό διάταγμα για το μοναστήρι της Παναγίας Ξενιάς. (πηγή: Osmanlı Ferman ve Beratları-Ottoman Fermans and Berats, İstanbul 2021, σελίδα 372.)

 

Από την έρευνα στο διαδίκτυο εντοπίσθηκε σουλτανικό διάταγμα (φιρμάνι) του 1815, το οποίο αφορά το μοναστήρι της Παναγίας Ξενιάς. Δημοσιεύεται ως το υπ’ αριθμόν 147 φιρμάνι στις σελίδες 372 & 373 της δίγλωσσης (τουρκικά-αγγλικά) έκδοσης «Osmanlı Ferman ve Beratları-Ottoman Fermans and Berats, İstanbul 2021».

Σύμφωνα με την επεξήγηση των μεταφραστών του στο σχετικό λήμμα της σελίδας 373 του βιβλίου, το διάταγμα εκδόθηκε για την προστασία του μοναστηριού και την πρόληψη των διώξεων και αδικιών εναντίον των μοναχών από στρατιώτες, ταξιδιώτες, πειρατές, κ.ά..

Οι διαστάσεις του είναι 54,5Χ76,5 cm και φέρει την υπογραφή του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ (1785-1839).

Εκδόθηκε στις 11-20 Muharrem 1230 (ισλαμικό ημερολόγιο). Η ημερομηνία αντιστοιχεί στις 24 Aralık/December-2 Ocak/January 1815.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Osmanlı Ferman ve Beratları-Ottoman Fermans and Berats, (Genişletilmiş 4. Baskı), İstanbul 2021.

Σειρά έκδοσης για τα σουλτανικά διατάγματα (φιρμάνια-βεράτια).

 

 

 

 

 

 

Η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων της Νίκοβας σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1539

          Εισαγωγή

Στο αναλυτικό (mufassal) οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο TD 431 του έτους 1539 μεταξύ άλλων καταγράφονται πληροφορίες για τη Νίκοβα (από το 1930 Άνυδρο) Φθιώτιδας. Ειδικότερα, καταγράφεται ο πληθυσμός, τα είδη και τα ποσά των φόρων που καταβαλλόταν στον Οθωμανό σπαχή. Το χειρόγραφο διατηρήθηκε σε κακή κατάσταση με ορισμένα τμήματά του να είναι εξαιρετικά δυσανάγνωστα ή μη αναγνώσιμα. Τα σωζόμενα όμως αναγνώσιμα τμήματά του αποτελούν πολύτιμη πηγή για την ιστορία του χωριού.

Η Νίκοβα το 1539 ανήκε στον καζά Ζητουνίου, ο οποίος υπαγόταν στο Σαντζάκι του Ευρίπου (Sancak-I Eğripoz). Είχε παραχωρηθεί ως ζιαμέτι στον Οθωμανό στρατιωτικό αξιωματούχο Μουράτ αγά, στον οποίο καταβαλλόταν οι φόροι.

 

Η Νίκοβα, οι κάτοικοι και η φορολογία τους

 

1. Το κείμενο του φορολογικού καταστίχου TD 431 και η μετάφρασή του.

Οι πληροφορίες για τη Νίκοβα καταγράφονται στις σελίδες 658 και 659 του οθωμανικού φορολογικού καταστίχου ΤD 431 (Εικ.1).

  

Εικ.1. Οι σελίδες 658 και 659 του οθωμανικού φορολογικού καταστίχου με τις πληροφορίες για τη Νίκοβα (πηγή: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi).

 

Ακολουθεί το κείμενο, η μετάφραση και οι ερμηνευτικές σημειώσεις του μεταφραστή:

 

Σελίδα TD 431/658

TT431(1539) SANCAK-I EĞRİBOZ

ZE’AMET-İ MURAD AĞA δηλαδή «Ζεαμέτι του Μουράτ Αγά»

KARYE-İ NİKOVA TÂBİ’-İ İZDİN δηλαδή «Χωριό Νίκοβα, ανήκει στη Λαμία»

 

1. YORGİ GESİ «Γιώργης Γκέσης»

2. YORGİ MECURA «Γιώργης Μήτζουρας»

3. KOSTA MECURA «Κώστας Μήτζουρας»

4. YANİ VASİLAKİ «Γιάννης Βασιλάκης»

5. MANOL MECURA «Μανώλης Μήτζουρας»

6. YANİ KUTRANA «Γιάννης Κουτρανάς» [1]

7. ASANAŞ KUTRANA «Αθανάσης Κουτρανάς»

 

8. YANİ GESİ «Γιάννης Γκέσης» [2]

9. YORGİ DESTAR «Γιώργης Δέσταρης» [3]

10. DİMO DESTAR «Δήμος Δέσταρης»

11. YANİ KAFRİ «Γιάννης Καφύρης» [4]

12. İSTEFANO PULİCİ «Στέφανος Πουλίτζης»

13. KOSTA ÇALKO «Κώστας Τσάλκος» [5]

14. İSTATİ DRAĞUMANİ «Στάθης Δραγουμάνος»

 

15. TODOR İKSNOYAN «Θόδωρος Ξενογιάννης»

16. MİHAL DRAĞUMAN «Μιχάλης Δραγουμάνος»

17. YANİ DRAĞUMAN «Γιάννης Δραγουμάνος»

18. NİKOLA GESİ «Νικόλας Γκέσης»

19. NİKOLA ARNAVİD «Νικόλας Αρναβίτης» [6]

20. NİKOLA DAPRİVA «Νικόλας Δαπρίβας»

21. ZEHORMA YERĞOMA «Ζάχουρμας Γέργουμας» [7]

 

22. NİKOLA ΜAVRARDENO (Νικόλας Μαυραρδινός) [8]

23. YORGİ SİMOREŞ «Γιώργης Σιμορέσης»

24. YORGİ DESTARİ «Γιώργης Δέσταρης»

25. NİKOLA NİKO «Νικόλας Νίκου»

26. İSTEFAN NİKO «Στέφανος Νίκου»

27. YANİ NİKO «Γιάννης Νίκου»

28. DİMO İVLAHO «Δήμος Βλάχος»

 

29. İSTEFANO […] «Στέφανος […]» [9]

30. NİKOLA TREMO «Νικόλας Τρέμος»

31. DİMO NİKO «Δήμος Νίκου»

32. NİKOLA SELA «Νικόλας Σύλλας»

33. KURTEŞ BUNASİ «Κουρτέσης Μπουνάσης» [10]

34. LEKA [...]OVİTİ «Λέκκας […]οβίτης»

35. YORGİ ARDAVİSTA «Γιώργης Αρδάβιστας» [11]

 

36. YANİ[…] «Γιάννης […]» [12]

37. MANOL NİKO «Μανώλης Νίκου»

38. DONADO NİKO «Δονάτος Νίκου» [13]

39. MANOL PULİCA «Μανώλης Πουλίτζας»

40. YANİ PULİCA «Γιάννης Πουλίτζας»

41. YANİ DESTARİ «Γιάννης Δέσταρης»

42. YANİ MARTİN «Γιάννης Μαρτίνης»

 

43. NİKOLA BUNASİ «Νικόλας Μπουνάσης»

44. YANİPAPAZ «Γιάννης Παπάς» [14]

 

MÜCERREDAN «Άγαμοι»

 

1. YANİ […]Sİ (Γιάννης […]σης» [15]

2. PULO MECURA «Πούλος Μήτζουρας»

3. NİKOLA VASELAΚİ «Νικόλας Βασιλάκης»

4. YORGİ DRAĞUMAN «Γιώργης Δραγουμάνος»

5. YORGİ İSTOYAN «Γιώργης Στογιάννης»

6. YORGİ DİGER DRAĞUMAN «άλλος Γιώργης Δραγουμάνος»

7. YANİ ARTAVİSTA «Γιάννης Αρδάβιστας»

 

8. YANİ MAVRARDA «Γιάννης Μαυραρδάς» [16]

9. DORO NİKO «Δώρος Νίκου»

 

1. BİVE MARYA «Χήρα Μαρία»

2. BİVE KAFRİNA «Χήρα Καφύραινα»

3. BİVE YANU «Χήρα Γιαννού»

 

4. BİVE YANYA «Χήρα Γιαννιά»

5. BİVE […]İNU «Χήρα […]ινού» [17]

 

HANE: 44 «Εστίες 44»

MÜCERRED: 9 «Άγαμοι: 9»

BİVE: 5 «Χήρες: 5»

 

İSPENCE:1355 «Σπέντζα: 1355»

RESM-İ OTLÜK: 264 «Φόρος λειβαδιών: 264» [18]

GENDÜM: HİML 40 SEMEN 1200 «Σίτος: Φορτώματα 40, αξία 1200»

CEV: HİML 20 SEMEN 400 «Κριθή: Φορτώματα 20, αξία 400»

ÇAVDAR: HİML 5 SEMEN 100 «Σίκαλη: Φορτώματα 5, αξία 100»

[…] : HİML 5 SEMEN 100 «[…]: Φορτώματα 5, αξία 100» [19]

ÖŞR-İ BOSTAN: 100 «Δεκάτη λαχανοκήπων: 100»

ADET-İ AĞNÂM MA’A RESM-İ AĞÎL: 1200 «Φόρος προβάτων μαζί με φόρο μαντριών: 1200»

BİD’AT-İ HANAZÎR: 39 «Νεωτεριστικός φόρος χοίρων: 39»

ÖŞR-İ KÜVVARE: 20 «Δεκάτη κυψελών: 20»

 

Σελίδα TD 431/659

BAC-İ HAMR Kİ HARİC EZ MÜRR-İ AYİD: 10 «Φόρος κρασιού αναμεμειγμένου με ρετσίνι λυγαριάς: 10»

NİYABET: 82 «Φόρος εγκληματιών: 82»

RESM-İ ARUSİ MA’A DEŞTBANİ: 50 «Φόρος νύφης μαζί με φόρο παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια: 50»

 

HÂSIL: 5000 «Φοροπρόσοδος: 5000»

 

[…]

[…] [20]

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Λόγω κατάστασης του εγγράφου το επώνυμο είναι σχετικά δυσανάγνωστο. Υπάρχει μια μικρή πιθανότητα να μπορεί δευτερευόντως να αποδοθεί ως Koprana (Κοπρανάς).

[2] Στο συγκεκριμένο σημείο το έγγραφο είναι σχεδόν παντελώς σβησμένο με ελάχιστα ίχνη να διασώζονται. Ως εκ τούτου κρατώ επιφυλάξεις για την ορθή απόδοση του επωνύμου.

[3] Deştar είναι στην τουρκική το μαντήλι καθώς κι η πετσέτα.

[4] Το επώνυμο θα μπορούσε σε δεύτερη ανάγνωση να διαβαστεί κι ως Κάκρης. Προτίμησα το Καφύρης ως πιο διαδεδομένο αυτή την περίοδο. Ετυμολογικά δεν δείχνει να προέρχεται από την τουρκική λέξη για τον άπιστο αλλά από τη λέξη για τα ρουθούνια, τα κάφηρα.

[5] Μπορεί να αναγνωστεί κι ως Χάλκος.

[6] Λόγω της κατάστασης του εγγράφου διατηρώ επιφυλάξεις για την ορθή ανάγνωση του επωνύμου. Ίσως πρόκειται για αναγραμματισμό του Αρβανίτης.

[7] Αν κι η ανάγνωση του συγκεκριμένου βαπτιστικού κι επωνύμου είναι σχετικά εύκολη, η ετυμολόγησή τους δεν είναι. Ίσως το βαπτιστικό προέρχεται από το Ζαχαρίας-Ζάχος, με την κατάληξη -ρμας. Η πιθανότερη εξήγηση είναι πως πρόκειται για λάθος καταγραφή όπου στο τέλος αντί του συνδυασμού φθόγγων ye και elif που μας δίνει το φθόγγο “ya”, έχει γραφεί mim και elif που μας δίνει το φθόγγο ma. Το αποτέλεσμα είναι πως αντί για Zehorya - πού ίσως πρόκειται για παραφθορά του Ζαχαρίας - έχει γραφεί Zehοrma. Εξίσου δυσετυμολόγητο είναι και το επώνυμο.

[8] Σχετικά δυσανάγνωστο επώνυμο, διατηρώ κάποιες επιφυλάξεις για την ορθή του ανάγνωση.

[9] Παντελώς μη αναγνώσιμο επώνυμο.

[10] Το επώνυμο θα μπορούσε να αναγνωστεί κι ως Μπότασης δευτερευόντως.

[11] Σχετικά δυσανάγνωστο επώνυμο, διατηρώ κάποιες επιφυλάξεις για την ορθή του ανάγνωση.

[12] Παντελώς μη αναγνώσιμο επώνυμο.

[13] Σπάνιο βαπτιστικό, ίσως καταδεικνύει προέλευση της οικογενείας από την περιοχή της Ηπείρου.

[14] Ιδιαιτέρως φθαρμένη η σελίδα στο συγκεκριμένο σημείο έχει αφήσει πίσω της ελάχιστα ίχνη γραμμάτων. Διατηρώ σοβαρές επιφυλάξεις για την ορθή ανάγνωση του επωνύμου.

[15] Το πρώτο τμήμα του επωνύμου είναι παντελώς σβησμένο.

[16] Λογικά συνδέεται με το επώνυμο της σημείωσης Νο 7. Λόγω κατάληξης της μίας εκ των δύο μορφών του επωνύμου εικάζω την ύπαρξη οικισμού με το όνομα Μαυράρδι.

[17] Το πρώτο τμήμα του ονόματος της χήρας είναι μη αναγνώσιμο.

[18] Λόγω φθοράς του εγγράφου διατηρώ κάποιες επιφυλάξεις για τον αριθμό των νομισμάτων.

[19] Παντελώς σβησμένο το συγκεκριμένο κομμάτι, είναι αδύνατο να αναγνωστεί το αγροτικό προϊόν που αποδίδει αυτό το φόρο. Υπάρχει μια πιθανότητα να είναι η λέξη burçak (βίκος) επειδή το συγκεκριμένο προϊόν φορολογούνταν με 20 akçe/φόρτωμα.

[20] Δύο σειρές κειμένου το οποίο είναι τόσο φθαρμένο που είναι παντελώς μη αναγνώσιμο. Διακρίνονται ίσως μία ή δύο λέξεις μόνο, οι οποίες όμως δεν μπορούν να στηρίξουν κάποιο συγκεκριμένο νόημα.»

 

2. Ο πληθυσμός του χωριού.

Ο πληθυσμός της Νίκοβας το 1539 αποτελούνταν από 44 εστίες ή οικογένειες, 9 εργένηδες και 5 χήρες. Δεδομένου ότι κάθε οικογένεια θεωρείται από τους ιστορικούς ως πενταμελής, ο πληθυσμός υπολογίζεται περίπου σε 234 κατοίκους.

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η κατά προσέγγιση πληθυσμιακή εξέλιξη του χωριού, όπως εμφανίζεται μέσα από τα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα των ετών 1506, 1530 και 1539.

Έτος	Φορολογικό κατάστιχο	Εστίες ή οικογένειες	Άγαμοι	Χήρες	Πληθυσμός (κατά προσέγγιση)
1506	TD 35	22	2	2	114
1530	TD 367	32	6	3	169
1539	TD 431	44	9	5	234

Όπως και σε άλλες περιοχές, παρατηρείται κι εδώ αύξηση του πληθυσμού, η οποία αποδίδεται από τους ιστορικούς στην ειρηνική περίοδο και τη λήξη των πολεμικών συγκρούσεων μετά την παγίωση της οθωμανικής κατάκτησης.

Τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων της Νίκοβας καταγράφονται ως εξής:

-Σελίδα 658:

Εστίες ή οικογένειες (Hâne):

στίχος πρώτος: Γιώργης Γκέσης, Γιώργης Μήτζουρας, Κώστας Μήτζουρας, Γιάννης Βασιλάκης, Μανώλης Μήτζουρας, Γιάννης Κουτρανάς, Αθανάσης Κουτρανάς.

στίχος δεύτερος: Γιάννης Γκέσης, Γιώργης Δέσταρης, Δήμος Δέσταρης, Γιάννης Καφύρης, Στέφανος Πουλίτζης, Κώστας Τσάλκος, Στάθης Δραγουμάνος.

στίχος τρίτος: Θόδωρος Ξενογιάννης, Μιχάλης Δραγουμάνος, Γιάννης Δραγουμάνος, Νικόλας Γκέσης, Νικόλας Αρναβίτης, Νικόλας Δαπρίβας, Ζάχουρμας Γέργουμας.

στίχος τέταρτος: Νικόλας Μαυραρδινός, Γιώργης Σιμορέσης, Γιώργης Δέσταρης, Νικόλας Νίκου, Στέφανος Νίκου, Γιάννης Νίκου Δήμος Βλάχος.

στίχος πέμπτος: Στέφανος […] (αδιάγνωστο επώνυμο), Νικόλας Τρέμος, Δήμος Νίκου, Νικόλας Σύλλας, Κουρτέσης Μπουνάσης, Λέκκας […]οβίτης (αδιάγνωστο επώνυμο), Γιώργης Αρδάβιστας.

στίχος έκτος: Γιάννης […] (αδιάγνωστο επώνυμο), Μανώλης Νίκου, Δονάτος Νίκου, Μανώλης Πουλίτζας, Γιάννης Πουλίτζας, Γιάννης Δέσταρης, Γιάννης Μαρτίνης.

στίχος έβδομος: Νικόλας Μπουνάσης, Γιάννης Παπάς.

Άγαμοι (Mücerredan):

στίχος όγδοος: Γιάννης […]σης (αδιάγνωστο επώνυμο), Πούλος Μήτζουρας, Νικόλας Βασιλάκης, Γιώργης Δραγουμάνος, Γιώργης Στογιάννης, άλλος Γιώργης Δραγουμάνος, Γιάννης Αρδάβιστας.

στίχος ένατος: Γιάννης Μαυραρδάς, Δώρος Νίκου.

Χήρες (Bîveha):

στίχος δέκατος: Χήρα Μαρία, Χήρα Καφύραινα, Χήρα Γιαννού.

στίχος ενδέκατος: Χήρα Γιαννιά, Χήρα […]ινού.

 

Παρατηρήσεις:

Τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων της Νίκοβας που αναφέρονται στο κατάστιχο είναι τα εξής:

Αρδάβιστας

Αρναβίτης

Βασιλάκης

Βλάχος

Γέργουμας

Γκέσης

Δαπρίβας

Δέσταρης

Δραγουμάνος

Καφύρης ή Κάκρης

Κουτρανάς

Μαρτίνης

Μαυραρδάς

Μαυραρδινός

Μήτζουρας

Μπουνάσης

Νίκου

Ξενογιάννης

Παπάς (?)

Πουλίτζας

Πουλίτζης

Σιμορέσης

Στογιάννης

Σύλλας

Τρέμος

Τσάλκος ή Χάλκος

Λόγω της κακής κατάστασης του χειρογράφου τα παρακάτω ονοματεπώνυμα είναι αδιάγνωστα:

Στέφανος […]

Λέκκας […]οβίτης

Γιάννης […]

Γιάννης […]σης

Δυσανάγνωστο είναι και ένα όνομα χήρας: Χήρα […]ινού.

Το επώνυμο Αρναβίτης είναι αναγραμματισμός του Αρβανίτης.

Στο ονοματεπώνυμο Κουρτέσης Μπουνάσης καταγράφεται ως βαπτιστικό το Κουρτέσης. Στην ίδια απογραφή στο γειτονικό Τσερνοβίτι το Κουρτέσης είναι επώνυμο (Πέτρος Γκιώνη Κουρτέσης, Δομένικας Κουρτέσης και χήρα Κουρτέσαινα). Το Κουρτέσης πρωτοαναφέρεται στο βυζαντινό ποίημα του Πτωχοπρόδρομου και ετυμολογείται «από το Ιταλικόν Cortese (Γαλλ. courtois) σημαίνει μεταφορικώς τον χαρίεντα, τον μιμούμενον ήθη αυλικού (courtisan)» (πηγή: ΑΤΑΚΤΑ, τόμος πρώτος, σελίδα 324.).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το επώνυμο Καφύρης ή σε δεύτερη ανάγνωση Κάκρης. Πιθανώς πρόκειται για αρχαϊκή μορφή του σημερινού επωνύμου Καφώρος.

Τα επώνυμα Αρβανίτης, Βασιλάκης, Μήτζουρας και Σύλλας απαντώνται στη Νίκοβα 33 χρόνια πριν στο κατάστιχο TD 35 του 1506. Το ίδιο και το πατρώνυμο Νίκου.

Το επώνυμο Βλάχος υπάρχει και στο φορολογικό κατάστιχο TD 35 του 1506 στο γειτονικό Τσερνοβίτι.

Τα επώνυμα Πουλίτζας και Πουλίτζης μάλλον ταυτίζονται. Είναι διαφορετική γραφή του σημερινού επωνύμου Πολύζος. Στο γειτονικό Τσερνοβίτι καταγράφεται στο κατάστιχο TD 35 του 1506 ως Πουλίδος και Πουλίτζος και στο κατάστιχο TD 431 του 1539 ως Πουλίτζος.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το επώνυμο Κουτρανάς ή σε λιγότερο πιθανή ανάγνωση Κοπρανάς. Το επώνυμο είναι δυσανάγνωστο λόγω της κακής κατάστασης του εγγράφου. Μάλλον πρόκειται για λάθος άκουσμα του γραφέα ή πρώιμη γραφή του επωνύμου Κούτρας.

 

3. Η φορολογία.

Μετά την καταγραφή του πληθυσμού ακολουθούν στο χειρόγραφο τα είδη της φορολογίας και οι φόροι, τους οποίους υποχρεωνόταν να καταβάλλουν στο Μουράτ αγά οι κάτοικοι της Νίκοβας. Το σύνολο των φόρων (hâsıl) ανέρχονταν σε 5.000 άσπρα.

Στο φορολογικό κατάστιχο η Νίκοβα χαρακτηρίζεται ως ζιαμέτι. Είναι γνωστό από τη βιβλιογραφία ότι οι εκτάσεις γης, ανάλογα με τη φοροδοτική τους ικανότητα, διακρινόταν από τους Οθωμανούς σε:

-τιμάρια: 2.000-20.000 άσπρα,

-ζιαμέτια: 20.000-100.000 άσπρα και

-χάσια: 100.000 άσπρα και άνω.

Τα ζιαμέτια απέφεραν περισσότερα φορολογικά έσοδα από τα τιμάρια και η κλίμακα κατάταξής τους αρχίζει από 20.000 άσπρα. Επομένως, αποτελεί αναπάντητο ερωτηματικό γιατί η Νίκοβα με φορολογικά έσοδα μόνο 5.000 άσπρα χαρακτηρίζεται ως ζιαμέτι του Μουράτ αγά ενώ το γειτονικό Τσερνοβίτι στο ίδιο κατάστιχο (TD 431) με φορολογικά έσοδα 6.600 άσπρα χαρακτηρίζεται ως τιμάριο των σπαχήδων Χουσεΐν και Ισά.

Ακολουθεί πίνακας με τους φόρους, τους οποίους κατέβαλλαν οι κάτοικοι της Νίκοβας:

Α/Α	Είδος φόρου	Ποσότητα προϊόντος	Ποσά σε άσπρα
1	Σπέντζα (ispence)	-	1.355
2	Σίτος (gendüm)	40 φορτώματα	1200
3	Κριθή (cev)	20 φορτώματα	400
4	Σίκαλη (çavdar)	5 φορτώματα	100
5	[…] πιθανώς Βίκος (burçak)	5 φορτώματα	100
6	Δεκάτη λαχανοκήπων (öşr-i bostan)	-	100
7	Φόρος κρασιού αναμεμειγμένου με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid)	-	10
8	Νεωτερικός φόρος χοίρων (bid’ at-i hanzîr)	-	39
9	Δεκάτη κυψελών (öşr-i küvvare)	-	20
10	Φόρος λειβαδιών (resm-i otlük)	-	264
11	Φόρος προβάτων μαζί με φόρο μαντριών (adet-i ağnam ma’a resm-i ağil)	-	1200
12	Φόρος εγκληματιών (niyabet)	-	82
13	Φόρος νύφης ή αρραβώνων μαζί με φόρο παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια (resm-i arusi ma’a deştbani)	-	50

 

Παρατηρήσεις

1. Ο φόρος της σπέντζας (ispence)

Για φόρο σπέντζας κατέβαλλαν 1.355 άσπρα. Ήταν ατομικός φόρος για τη γη, τον οποίο κατέβαλαν οι μη μουσουλμάνοι ενήλικες και ανέρχονταν σε 25 άσπρα.

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η κατανομή του φόρου ανά οικογένειες, αγάμους και χήρες στη Νίκοβα:

Πληθυσμός		Φόρος	Ποσά
Εστίες ή οικογένειες	44	25	1.100
Άγαμοι	9	25	225
Χήρες	5	6	30
Συνολικό ποσό φόρου σπέντζας			1.355

2. Ο φόρος της δεκάτης για σιτάρι (gendüm)

Ανέρχονταν σε 40 φορτώματα αξίας 1.200 άσπρων. Λαμβάνοντας υπόψιν το συντελεστή φορολογίας 13%, η παραγωγή σιταριού του χωριού υπολογίζεται σε 308 φορτώματα. Δεδομένου ότι το φόρτωμα υπολογιζόταν την εποχή αυτή σε 140 οκάδες, η παραγωγή του χωριού σε σιτάρι ήταν 308Χ140=43.120 οκάδες ή 55.194 Kgr..

3. Ο φόρος της δεκάτης για κριθάρι (cev)

Ανέρχονταν σε 20 φορτώματα αξίας 400 άσπρων. Λαμβάνοντας υπόψιν το συντελεστή φορολογίας 13%, η παραγωγή κριθαριού του χωριού υπολογίζεται σε 154 φορτώματα, δηλαδή περίπου 154Χ140=21.540 οκάδες ή 27.597 Kgr..

4. Ο φόρος της δεκάτης για σίκαλη (çavdar)

Ανέρχονταν σε 5 φορτώματα αξίας 100 άσπρων. Λαμβάνοντας υπόψιν το συντελεστή φορολογίας 13%, η παραγωγή σίκαλης του χωριού υπολογίζεται σε 38 φορτώματα, δηλαδή περίπου 38Χ140=5.320 οκάδες ή 6.810 Kgr..

5. Φόρος πιθανώς για Βίκο (burçak)

Ανέρχονταν σε 5 φορτώματα αξίας 100 άσπρων. Λαμβάνοντας υπόψιν το συντελεστή φορολογίας 13%, η παραγωγή υπολογίζεται σε 38 φορτώματα, δηλαδή περίπου 38Χ140=5.320 οκάδες ή 6.810 Kgr., όσο και η σίκαλη.

6. Ο φόρος της δεκάτης για λαχανόκηπους (bostan)

Για τους λαχανόκηπους του χωριού καταβαλλόταν φόρος δεκάτης 100 άσπρα.

7. Ο φόρος κρασιού με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid)

Για κρασί αναμεμειγμένο με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid) καταβαλλόταν φόρος 10 άσπρα. Η λέξη bac είναι περσική, σημαίνει δασμό ή τέλος διαπυλίων. Χρησιμοποιείται για εισαγόμενα και διακινούμενα προϊόντα στην αγορά μίας μικρής πόλης ή χωριού. Επομένως, ο όρος bac-i hamr χρησιμοποιείται για τον δασμό ή τέλος κρασιού, το οποίο εισαγόταν στο χωριό. Ενδιαφέρουσα είναι η πληροφορία ότι το εισαγόμενο κρασί ήταν αναμεμειγμένο με ρετσίνι από λυγαριά (καναπίτσα).

8. Ο νεωτερικός φόρος χοίρων (bid’ at-i hanzîr)

Καταβαλλόταν νεωτερικός φόρος χοίρων 39 άσπρα. Ο φόρος ονομαζόταν από τους Βυζαντινούς «Χοιροδεκατία» και ανέρχονταν σε ένα άσπρο ανά δύο χοίρους σε κοπάδι, ενώ για τους οικόσιτους που εκτρέφονταν για τα Χριστούγεννα, ανέρχονταν σε ένα άσπρο για κάθε χοίρο.

9. Φόρος δεκάτης κυψελών (küvvare)

Ο φόρος προϋπήρχε επί βυζαντινής εποχής και ονομαζόταν «Μελισσονόμιον». Σύμφωνα με τον Καννουναμέ των Τρικάλων καταβαλλόταν στον σπαχή τον Ιούλιο. Ο φόρος καταβαλλόταν είτε σε είδος και αντιστοιχούσε στο δέκατο των μελισσοκόφινων, είτε σε χρήμα και ανερχόταν σε μισό έως δύο άσπρα για κάθε μελισσοκόφινο, ανάλογα με το έθιμο που επικρατούσε σε κάθε περιοχή. Οι κάτοικοι της Νίκοβας κατέβαλλαν φόρο δεκάτης για τις κυψέλες 20 άσπρα. Βάσει μαθηματικού υπολογισμού, η συνολική αξία της παραγωγής μελιού στη Νίκοβα ήταν 154 άσπρα περίπου και αντιστοιχούσε σε πάνω από 70 κυψέλες.

10. Ο φόρος λειβαδιών (resm-i otlük)

Για φόρο λειβαδιών καταβαλλόταν 264 άσπρα. Ο φόρος προϋπήρχε επί Βυζαντίου και ονομαζόταν «Εννόμιον», «Νόμιστρον» και «Νόμιθρον» στη Θεσσαλία του 13^ου αιώνα. Ήταν φόρος δικαιώματος βοσκής και ανέρχονταν σε 6 άσπρα ανά οικογένεια.

11. Φόρος προβάτων μαζί με φόρο μαντριών (adet-i ağnam ma’a resm-i ağil)

Ο φόρος προβάτων καταβαλλόταν από τους κατοίκους της Νίκοβας μαζί με φόρο μαντριών και ανέρχονταν σε 1200 άσπρα. Οι φόροι αυτοί προϋπήρξαν επί Βυζαντίου και ονομαζόταν «Προβατονόμιον» και «Μανδριάτικον». Ο φόρος προβάτων (âdet-i ağnâm) ανέρχονταν σε 1 άσπρο για κάθε δύο πρόβατα ή γίδια.

12. Φόρος εγκληματιών (niyabet)

Καταβαλλόταν φόρος εγκληματιών 82 άσπρα. Ο φόρος αυτός επιβάρυνε τους παραβάτες του νόμου για ελαφρά και βαριά αδικήματα ή εγκλήματα.

13. Φόρος νύφης ή αρραβώνων μαζί με φόρο παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια (resm-i arusi ma’a deştbani)

Οι δύο αυτοί φόροι καταβαλλόταν από τους κατοίκους της Νίκοβας μαζί και ανέρχονταν σε 50 άσπρα. Ο φόρος νύφης ή αρραβώνων αποτελεί τη συνέχεια του βυζαντινού φόρου της «Παρθενοφθορίας» και τον κατέβαλλε ο πατέρας της νύφης. Επί οθωμανικής κατοχής καταβαλλόταν 30 άσπρα για τα κορίτσια και 15 για τις χήρες.

 

Κλείνοντας, παρατίθεται συγκριτικός πίνακας των ποσών σε ακτσέδες της φορολογίας της Νίκοβας και του γειτονικού Τσερνοβιτίου, όπως παρουσιάζεται στο φορολογικό κατάστιχο TD 431 του 1539. Το 1539 ο πληθυσμός, κατά προσέγγιση, των δύο χωριών ήταν 234 κάτοικοι για τη Νίκοβα και 399 για το Τσερνοβίτι.

Είδος φόρου	Νίκοβα	Τσερνοβίτι
Σπέντζα (ispence)	1.355	2.399
Σίτος (gendüm)	1200	600
Κριθή (cev)	400	400
Σίκαλη (çavdar)	100	100
[…] πιθανώς Βίκος (burçak)	100	-
Δεκάτη λαχανοκήπων (öşr-i bostan)	100	140
Δεκάτη καρυδιών(öşr-i cevz)	-	30
Μούστος	-	100
Φόρος κρασιού αναμεμειγμένου με ρετσίνι λυγαριάς (bac-i hamr ki ez haric mürr-i ayid)	10	50
Νεωτερικός φόρος χοίρων (bid’ at-i hanzîr)	39	12
Δεκάτη κυψελών (öşr-i küvvare)	20	-
Φόρος λειβαδιών (resm-i otlük)	264	450
Φόρος προβάτων μαζί με φόρο μαντριών (adet-i ağnam ma’a resm-i ağil)	1200	141(μισός)
Φόρος καλοκαιρινών βοσκοτόπων (resm-i yaylak)	-	20
Φόρος εγκληματιών (niyabet)	82	286(μισός)
Φόρος νύφης ή αρραβώνων μαζί με φόρο παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια (resm-i arusi ma’a deştbani)	50	300 (160+140 αντίστοιχα)

Τα ποσά του φόρου της σπέντζας σχετίζονται με τον πληθυσμό κάθε χωριού. Επειδή το Τσερνοβίτι είχε περισσότερους κατοίκους, γι’ αυτό και πλήρωνε περισσότερο φόρο.

Στη Νίκοβα πλήρωναν διπλάσιο φόρο για σιτάρι από αυτόν του Τσερνοβιτίου. Το ίδιο ποσό φόρου πλήρωναν στα δύο χωριά για κριθάρι και σίκαλη. Στη Νίκοβα πλήρωναν φόρο για βίκο.

Φόρο για καρύδια και μούστο πλήρωναν μόνο στο Τσερνοβίτι. Περισσότερο φόρο για εισαγόμενο κρασί αναμεμειγμένο με ρετσίνι λυγαριάς πλήρωναν στο Τσερνοβίτι.

Περισσότερο φόρο για χοίρους πλήρωναν στη Νίκοβα.

Φόρο για κυψέλες πλήρωναν μόνο στη Νίκοβα.

Αρκετά μεγαλύτερο είναι το ποσό για φόρο προβάτων και μαντριών που κατέβαλλαν στη Νίκοβα ενώ περισσότερο φόρο για τα λιβάδια πλήρωναν στο Τσερνοβίτι. Φόρο για θερινά λιβάδια πλήρωναν μόνο στο Τσερνοβίτι.

Συγκριτικά με το Τσερνοβίτι αρκετά χαμηλοί ήταν οι φόροι εγκληματιών, νύφης ή αρραβώνων και παραβίασης βοσκοτόπων από αμνοερίφια που κατέβαλλαν στη Νίκοβα.

Και στα δύο χωριά δεν απαντά φορολόγηση ελαιοδένδρων και ελαιολάδου.

 

ΠΗΓΗ

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας, Προεδρία Κρατικών Αρχείων, Οθωμανικά Αρχεία).