Η ιστορία του Ανύδρου Φθιώτιδας. Μέρος Α΄

                             Για την πολύτιμη βοήθειά τους

                             ευχαριστούμε τους κ.κ. :

                             Αλεξόπουλο Κωνσταντίνο

                             Μαντζίκο Κωνσταντίνο

                             Στεργίου Βασίλειο

Εισαγωγικά

Οι γνώσεις μας για την αρχή της ιστορίας του Ανύδρου Φθιώτιδας (έως το 1930 Νίκοβα) είναι εξαιρετικά πενιχρές, ως προς τις γραπτές πηγές. Για το λόγο αυτό η έρευνα ξεκίνησε βασιζόμενη σε προφορικές μαρτυρίες κατοίκων του Ανύδρου. Τα ελληνικά γραπτά τεκμήρια για το Άνυδρο (χάρτες, ΦΕΚ, κ.λ.π.) αφορούν την περίοδο μετά την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Για την περίοδο της τουρκοκρατίας, γραπτές αναφορές απαντώνται σε οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του 16ου αι..

Ειδικότερα, το Μέρος Α΄ της ιστορίας του Ανύδρου αποτελεί μία προσπάθεια αναδίφησης και τεκμηρίωσης ιστορικών γεγονότων καταγεγραμμένων στην προφορική παράδοση της περιοχής, τα οποία συνέβησαν τα χρόνια της ύστερης τουρκοκρατίας.

Οι προφορικές μαρτυρίες αφορούν:

1) την αρχική ίδρυση του χωριού, την καταστροφή και σφαγή των περισσοτέρων κατοίκων του από τους Τούρκους.

2) τη μετεγκατάσταση των διασωθέντων στη θέση Παλιονίκοβα και Σταμάτα ή Σταυρός.

3) τη μετεγκατάσταση στη θέση Καμπιά και το σημερινό Άνυδρο.

Πολύτιμη ήταν η βοήθεια που προσέφεραν στην έρευνα οι καταγόμενοι από το Άνυδρο (κατ’ αλφαβητική σειρά):

-ο κ.Κωνσταντίνος Αθ. Αλεξόπουλος εκτός από άλλες πληροφορίες, μας μετέφερε μαρτυρίες και άνοιξε το δρόμο της έρευνας για το μεταλλείο μαγγανίτη στην Παλιονίκοβα.

-ο κ.Κωνσταντίνος Χρ. Μαντζίκος εκτός από άλλες πληροφορίες, μας μετέφερε τη μαρτυρία του παππού του Δημητρίου Γ. Στεργίου και βοήθησε στην ταύτιση τοπωνυμίων.

-ο κ.Βασίλειος Αθ. Στεργίου ερεύνησε στο Δημοτολόγιο Ανύδρου και εντόπισε ημερομηνίες γέννησης και θανάτου μαρτύρων των γεγονότων. Βοήθησε επίσης στην ταύτιση τοπωνυμίων.

Οι προφορικές μαρτυρίες προέρχονται από τους εξής (κατ’ αλφαβητική σειρά):

Εικ.1. Ο Γεώργιος Καραμήτσος.

1. Καραμήτσος Γεώργιος (1867-1957) (Εικ.1). Ήταν κτηνοτρόφος, κάτοικος Ανύδρου. Είχε το κοπάδι του στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής Ανύδρου.

 Εικ.2. Ο Αθανάσιος Μπακόπουλος.

2. Μπακόπουλος Αθανάσιος (1878-1944) (Εικ.2). Ήταν κτηνοτρόφος, κάτοικος Ανύδρου.

α.

 β.

Εικ.3αβ. Ο Δημήτριος Γ. Στεργίου. Το 1938 υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία στην Κοζάνη. Σύμφωνα με μαρτυρία του ανιψιού του κ.Κωνσταντίνου Χρ. Μαντζίκου ήταν εγγράμματος του τότε Σχολαρχείου, γι’ αυτό τον είχαν επιλέξει τηλεφωνητή. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας: «Κοζάνη τη 2-11-38/όσα φτερά και/κόκαλα έχη το/περιστέρη.-/τόσες φορές σε/χερετώ με το/σπαθή στο/χέρη/Δ.Γ.Στεργίου». Τη φωτογραφία είχε στείλει στο φίλο και συμπολεμιστή του στο Αλβανικό έπος Δημήτριο Ανδρ. Χάδο από την Παλαιοκερασιά [βλέπε: Δημήτριος Ανδρέου Χάδος: ένας εύζωνας δεκανέας από την Παλαιοκερασιά Φθιώτιδας (οικογενειακό αρχείο Ελευθερίου Δ. Χάδου)]. Τη φωτογραφία μας παραχώρησε ευγενώς ο κ.Ελευθέριος Δ. Χάδος, τον οποίο και ευχαριστούμε.

α.

. β.

Εικ.4αβ. Ο Δημήτριος Γ. Στεργίου στρατιώτης. Στην αριστερή τσέπη του χιτωνίου του φέρει παράσημο. Η φωτογραφία πιθανότατα τραβήχτηκε κατά την παρασημοφόρηση και είναι της περιόδου 1945-1950. Το πίσω μέρος της εξαιρετικά δυσανάγνωστο: «Ενθύμιον Στρατού/Στέλνω (το κορμάκι μου?)/Σε ένα χαρτί βγαλμέν(ο)/εινε η φωτογραφία μου/……………………./……………..Χαριζ(μένη)/εις την Αδερφή μου Παρασκευή/Αλεξοπούλου/…………/αν……………………./2 Τάγμα Πεζικού/……..Με αγάπη». Η αδελφή του Παρασκευή Αλεξοπούλου, στην οποία χαρίζει τη φωτογραφία, ήταν σύζυγος του αδελφού του πατέρα μου Κωνσταντίνου Ευαγγ. Αλεξόπουλου. Τη φωτογραφία μας παραχώρησε ευγενώς ο κ.Δημήτριος Αλεξ. Αλεξόπουλος, τον οποίο και ευχαριστούμε.

3. Στεργίου Δημήτριος του Γεωργίου (1915-2017)(Εικ.3αβ & 4αβ). Τα τελευταία ογδόντα χρόνια κατοικούσε στον Καραβόμυλο. Μας μετέφερε τα γεγονότα, όπως τα είχε διηγηθεί ο Στέργιου Δημήτριος του Στέργιου (1752-1833), η μαρτυρία του οποίου είναι χρονολογικά πλησιέστερη στα γεγονότα.

Η ίδρυση της Νίκοβας στην Αγία Παρασκευή και η καταστροφή της από τους Τούρκους.

Η αρχική ετυμολογική προσέγγιση του ονόματος του χωριού Νίκοβα, λόγω της κατάληξης –οβα, παραπέμπει σε σλαβωνύμιο, σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη του Γερμανού γλωσσολόγου Max Vasmer. Στο βιβλίο του «Die Slaven in Griechenland» ο Vasmer θεωρεί ότι προέρχεται από το όνομα Νίκος. Ειδικότερα αναφέρει: «Νίκοβα ON, Kr. Phalarōn (Nuch., Stat. Ap., Lex.). Eine slav. Ableitung von einem griech. PN Νῖκος : Νικόλαος.»(βλέπε: Max Vasmer, Die Slaven in Griechenland, Berlin 1941, σελίδα 107, υποσημείωση 40.).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει η ετυμολογική προσέγγιση του Στάθη Ασημάκη για τα τοπωνύμια με κατάληξη –οβα και -οβο. Σύμφωνα με τον ίδιο η κατάληξη -οβα είναι βλαχικής προέλευσης και σημαίνει οικισμό-χωριό, το οποίο κατοικείται από πληθυσμό κτηνοτρόφων. Στην άποψη αυτή ο Ασημάκης οδηγείται μέσα από μία πλήρη ανάπτυξη του σκεπτικού του για την καταγωγή των τοπωνυμίων σε –οβα και –οβο στις σελίδες 35-43 του βιβλίου του «Ερμηνευτικές προσεγγίσεις στα τοπωνύμια του ελληνικού χώρου με κατάληξη –οβα, -οβο, Αθήνα 2014». Συνεχίζοντας το σκεπτικό του αναφέρει «Τα εν λόγω τοπωνύμια, τα οποία στη συντριπτική τους πλειοψηφία βρίσκονται σε ορεινές περιοχές με μέσα και μεγάλα υψόμετρα, δηλαδή σε τοποθεσίες κατάλληλες για κτηνοτροφία, πρέπει να δόθηκαν από πληθυσμούς που ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με την κτηνοτροφία.» (πηγή: Στάθης Ασημάκης, Ερμηνευτικές προσεγγίσεις στα τοπωνύμια του ελληνικού χώρου με κατάληξη –οβα, -οβο, Αθήνα 2014, σελίδα 159).

Στην ίδια σελίδα καταλήγει: «Από τη γλωσσική ανάλυση των υπόψη τοπωνυμίων προκύπτει ότι αυτά πήραν το όνομά τους: i) σε ποσοστό περίπου 60% από τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του γύρω χώρου τους (π.χ. πλαγιά, αυχένας, κοίλωμα, ποτάμι, γκρεμός, βάθρο κ.λ.π.), από τον προσανατολισμό της τοποθεσίας τους και τέλος από τα χαρακτηριστικά του μικροκλίματος της περιοχής τους (π.χ. παγωνιά, πάχνη, υγρασία, άνεμοι). ii) σε ποσοστό περίπου 30% από την υπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα της περιοχής τους (π.χ. έντονη βλάστηση, χέρσο, φυτά και δέντρα που ευδοκιμούν κ.λ.π.). iii) και περίπου 10% από λοιπές αιτίες (π.χ. ονόματα οικιστών, κοινωνικοί λόγοι, σημαντικά συμβάντα κ.λ.π.). Η γλωσσική αυτή διαστρωμάτωση, ενισχύει ακόμη περισσότερο την άποψη ότι οι ονοματοθέτες ήσαν ποιμένες, διότι οι ποιμένες πρώτιστα ενδιαφέρονται για το πώς είναι και από τι επηρεάζεται μια περιοχή, στην οποία εγκαθίστανται και τι τέλος πάντων αυτή παράγει και προσφέρει.».

Συμπερασματικά καταλήγουμε ότι η Νίκοβα είτε ως σλαβωνύμιο, είτε ως τοπωνύμιο βλαχικής προέλευσης σημαίνει οικισμό, του οποίου ο ιδρυτής ονομαζόταν Νίκος. Λαμβάνοντας υπόψιν και τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής, θεωρούμε ότι η άποψη περί βλαχικής προέλευσης είναι επικρατέστερη: ο πρώτος ορεινός οικισμός σχηματίσθηκε σε οροπέδιο με υψόμετρο 958 μέτρων από πληθυσμό, ο οποίος ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με την κτηνοτροφία. Το όνομα του οικιστή του ήταν Νίκος, γι’ αυτό ονομάσθηκε Νίκοβα.

 Εικ.5. Στο κίτρινο πλαίσιο περικλείεται η περιοχή της Αγίας Παρασκευής, όπου αρχικά ιδρύθηκε η Νίκοβα. Ως ρεματιά (χαράδρα Κανάλα) χαρακτηρίζεται ο Βελλάς ποταμός, ο οποίος συγκεντρώνει τα νερά από όλα τα ρέματα στη διαδρομή του από τα Τρία Ποτάμια και εκβάλλει στο Μαλιακό κόλπο. Σε χάρτες του 19^ου αιώνα αναφέρεται ως Τριπόταμος.

Η Νίκοβα ιδρύθηκε αρχικά στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής (Εικ.5) (βλέπε: Ο ναός της Αγίας Παρασκευής Ανύδρου). Σε μικρή απόσταση ήταν κτισμένος και ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα, στη θέση του οποίου σήμερα υπάρχει λιθοσωρός. Στο χωριό λειτουργούσε σχολείο. Οι κάτοικοι ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι. Κάθε χρόνο κατέβαλλαν τους φόρους στην οθωμανική εξουσία, την οποία στην περιοχή εκπροσωπούσε ο αγάς. Αυτός ήταν υπεύθυνος για την είσπραξη και απόδοση των φόρων [για τη φορολογία επί τουρκοκρατίας βλέπε: Ο κανουναμές (ķânûnnâme) του καζά Ζητουνίου (Izdin, Zeytun)]. Οι φόροι αποδίδονταν στον Βοεβόδα του Καζά Ζητουνίου. Ο Καζάς Ζητουνίου τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας ανήκε στον Βελή πασά (1772-1822), γιό του Αλή πασά (1744-1822). Βοεβόδας στον Καζά Ζητουνίου ήταν ο γαμπρός του Βελή πασά, σύζυγος της κόρης του Σαϊδέ χανούμ, ο γνωστός Χαλήλ μπέης, ηθικός αυτουργός του μαρτυρικού θανάτου του Αθανασίου Διάκου.

Η πρώτη γραπτή αναφορά για τη Νίκοβα απαντά το 1506, επί σουλτάνου Βαγιαζίτ Β΄ (1481-1512) (βλέπε την ανάρτηση:  Η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων της Νίκοβας σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1506).

Δεύτερη γραπτή αναφορά απαντά το 1530, επί σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, στο οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο TD 367 (TD 367/97) (Εικ.6), στο οποίο καταγράφονται όλα τα προς φορολόγηση χωριά της επαρχίας Ζητουνίου (İzdin nahiyesi). Για την ερμηνεία των οθωμανικών τουρκικών απευθυνθήκαμε στον ιστορικό Δημήτρη Λούπη, συνεργάτη του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, ο οποίος μας απάντησε «η αναφορά στο χωριό αυτό έχει ως εξής: Hane 32, Mücerred 6, Bive 3, Hasıl 3000». Τον ευχαριστούμε για την άμεση ανταπόκρισή του. Τα στοιχεία αυτά ερμηνεύονται ως εξής:

Το 1530 υπήρχαν στη Νίκοβα 32 οικογένειες (Hane), 6 άγαμοι άνδρες (Mücerred) και τρεις χήρες (Bive). Η κάθε οικογένεια έως και τον 19^ο αιώνα υπολογίζεται από τους ιστορικούς ως πενταμελής. Επομένως ο συνολικός πληθυσμός του χωριού είναι περίπου 169 άνθρωποι. Η κατάταξη του πληθυσμού σε οικογένειες, αγάμους άνδρες και χήρες σχετίζεται με τη φορολογία. Οι χήρες πλήρωναν λιγότερο φόρο. Το ποσό φόρου (Hasıl) που κατέβαλαν οι κάτοικοι του χωριού στις οθωμανικές αρχές ήταν 3.000 άσπρα (ακτσέδες, akçe).

Εικ.6. Ένα από τα χωριά του καταλόγου της στήλης 97 του οθωμανικού φορολογικού κατάστιχου TD 367 είναι η Νίκοβα.

Επόμενη γραπτή αναφορά για τη Νίκοβα καταγράφεται στο οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο TD 439 του έτους 1539 (βλέπε την ανάρτηση: Η απογραφή και η φορολογία των κατοίκων της Νίκοβας σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1539).

Για την αρχική ίδρυση και καταστροφή του χωριού γράφει ο Δημήτριος Αθ. Μπλούνας:

«Η ιστορία του χωριού μου ξεκινάει γύρω στα 1600, την εποχή που η Ελλάδα ήταν σκλαβωμένη στους Τούρκους. Εκείνη την εποχή οι Τούρκοι είχαν τα τσιφλίκια τους στα πεδινά και εύφορα μέρη, κοντά σε ποτάμια ενώ για τα ορεινά και άγονα δεν ενδιαφέρονταν. Γι’ αυτό οι περισσότεροι Έλληνες, οι οποίοι ήταν φιλελεύθερα πνεύματα, επέλεγαν να ζουν στα «κεφαλοχώρια», δηλαδή χωριά σε ορεινά και δυσπρόσιτα μέρη, με αντίξοες συνθήκες επιβίωσης και φτώχεια, αλλά μακριά από την επιτήρηση, τις παρεμβάσεις και τις επιδρομές των Τούρκων. Στη Φθιώτιδα υπήρχε κι άλλος λόγος που επέλεγαν να ζήσουν σε κεφαλοχώρια. Ο κάμπος είχε ανθυγιεινό κλίμα και θέριζαν οι μεταδοτικές αρρώστιες εξαιτίας του βάλτου και των ελών, ενώ στο βουνό το κλίμα ήταν υγιεινό, ο αέρας καθαρός και οι συνθήκες υγιεινής καλύτερες. Γι’ αυτό ο λαός έλεγε:

«Ο κάμπος θρέφει πρόβατα και τα βουνά λεβέντες». Τέτοιοι λεβέντες ήταν οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού μου οι οποίοι έψαχναν τρόπους για να ζουν ανεξάρτητοι και αυτόνομοι, ακόμα και σε μια χώρα σκλαβωμένη. Γι’ αυτό το λόγο αναζητούσαν ένα τόπο απόμακρο, δύσβατο, μακριά από ποτάμια και εύφορα μέρη. Έτσι ανακάλυψαν ένα μικρό, αλλά και το μοναδικό οροπέδιο της Όθρυς, το οποίο είχε μικρές πηγές νερού που μπορούσαν να τους συντηρήσουν και συγχρόνως προφυλασσόταν από το δύσβατο της περιοχής και αποφάσισαν να ζήσουν εκεί. Δημιούργησαν μια μικρή αγροτική κοινότητα σχετικά αραιοκατοικημένη.

Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία αλλά και τη γεωργία. Είχαν φτιάξει τις εκκλησίες τους, την Αγία Παρασκευή και τον Άγιο Παντελεήμονα, που καταστράφηκε όταν αργότερα το χωριό κάηκε απ’ τους Τούρκους. Είχαν το δικό τους σχολείο και δεν είχαν σχεδόν καμία επαφή με τουρκικές οικογένειες, τουρκικό στρατό, επιδρομές ή σφαγές. Η μόνη υποχρέωσή τους ήταν να δίνουν κάθε χρόνο φόρο στον τοπικό Αγά, που ήταν ο Τούρκος πολιτικός και στρατιωτικός αξιωματούχος της περιοχής και είχε την έδρα του σ’ ένα μεγαλύτερο χωριό, την Παλαιά Παλαιοκερασιά, περιοχή Τσερνοβίτι.

Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας η κοινότητα αυτή ονομαζόταν Νίκη ή Νίκοβα. Στην τότε θέση του χωριού υπάρχει σήμερα ένα μικρό εκκλησάκι προς τιμή της Αγίας Παρασκευής ενώ και η γύρω περιοχή ονομάζεται σήμερα Αγία Παρασκευή. Αυτή η περιοχή είναι το μέρος από όπου ξεκίνησαν οι κάτοικοι των σημερινών χωριών Άνυδρου και Καραβόμυλου. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας οι Τούρκοι έστελναν κάθε χρόνο αντιπροσώπους στην κοινότητα της Νίκοβας, για να πάρουν τους φόρους υποτέλειας.

Κάποια χρονιά, σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες που πέρασαν από παππού σε εγγονό, από γενιά σε γενιά, άρχισε η οδύσσεια των κατοίκων της Νίκοβας. Τις ιστορίες με το διωγμό των κατοίκων από τους Τούρκους, που συνέβηκαν γύρω στα 1700, διηγούνταν ο μπάρμπα Θανάσης Μπακόπουλος και ο μπάρμπα Γιώργος Καραμήτσος, οι οποίοι είχαν γεννηθεί γύρω στα 1860. Σα να ήταν χθες θυμάμαι τον Μπάρμπα Γιώργο να τις διηγείται στον πατέρα μου. Εγώ μικρό παιδί καθόμουν δίπλα του και άκουγα. Πολλές φορές τους ακολουθούσα όταν πήγαινε να του δείξει το σημείο που έγιναν τα γεγονότα.

Σύμφωνα με τα λεγόμενα τους, μια χρονιά δύο Τούρκοι πηγαίνοντας να εισπράξουν φόρους καβάλα στα άλογά τους φτάσανε κοντά στο χωριό Νίκοβα. Όταν έφτασαν κοντά στη βρυσούλα που πήγαιναν οι κοπέλες με τις βαρέλες να φέρουν νερό, συνάντησαν μερικές κοπέλες που ανέμελα έπλεναν τα πόδια τους (Εικ.7).

 Εικ.7. Η σημερινή βρύση στην Αγία Παρασκευή Ανύδρου.

Εκείνη την εποχή που τα φουστάνια ήταν ως τον αστράγαλο, θεωρούνταν προκλητικό να δει κάποιος άντρας τη γάμπα μιας κοπέλας. Γι’ αυτό, μόλις οι κοπέλες αντιλήφθηκαν τους ξένους, ταράχτηκαν κι άρχισαν να τρέχουν. Οι Τούρκοι πρόλαβαν και έπιασαν μια κοπέλα από το χωριό και προσπάθησαν να την κακοποιήσουν. Οι άλλες όμως πρόλαβαν να ειδοποιήσουν τα αδέρφια της και τους συγχωριανούς. Αυτοί έπιασαν τους Τούρκους και αφού τους σκότωσαν, τους έριξαν σε δυο κατακόρυφες τρύπες βάθους περίπου 10-12 μέτρων που βρίσκονται νότια των ερειπίων του παλαιού ναού του Αγίου Παντελεήμονα, τις λεγόμενες Βουζανότρυπες (Εικ.8).

Εικ.8. Οι Βουζουνότρυπες σήμερα.

Επειδή μέχρι την άλλη μέρα οι δύο φοροεισπράκτορες δεν επέστρεψαν στη βάση τους, ο Αγάς έστειλε στην περιοχή στρατιωτικό απόσπασμα να τους ψάξει. Δυστυχώς όμως τα κοράκια πρόδωσαν το μέρος που ήταν τα πτώματα και έτσι ο Αγάς διέταξε να κάψουν το χωριό για αντίποινα. Αφού σκότωσαν πολλούς από τους κατοίκους του, στο τέλος το έκαψαν. Χαρακτηριστική είναι η σφαγή των παιδιών του Δημοτικού σχολείου, τα οποία όταν είδαν την επίθεση των Τούρκων, έφυγαν προς τη νοτιοδυτική πλευρά τρέχοντας. Οι Τούρκοι μετά από καταδίωξη πρόλαβαν τους μαθητές και τους έσφαξαν. Στο σημείο σφαγής υπάρχουν οι πλάκες των μνημάτων τους. Οι λιγοστοί κάτοικοι που απέμειναν στο κατεστραμμένο χωριό, αποφάσισαν να φύγουν και να ξαναχτίσουν το χωριό τους σε κάποιο άλλο σημείο.».(πηγή: Δημήτρης Αθ. Μπλούνας, Άνυδρο Φθιώτιδας, οι ρίζες μου, Λαμία 2012, σελίδες 10-13).

Στη συνέχεια παρατίθεται η μαρτυρία του Δημητρίου Γ. Στεργίου (1915-2017):

«Επειδή οι φοροεισπράκτορες δεν επέστρεψαν στη βάση τους στην Κουβέλα του Αχινού, όπου ήταν το τσιφλικάδικο-στρατηγείο του Αγά της περιοχής, ο Αγάς έστειλε στρατιωτικό απόσπασμα στη Νίκοβα για να ζητήσει εξηγήσεις για την εξαφάνιση των φοροεισπρακτόρων.

Οι κάτοικοι της Νίκοβας αρνήθηκαν ότι γνώριζαν κάτι γι’ αυτό το γεγονός. Τότε οι Τούρκοι τους έδειξαν ένα σακουλάκι γεμάτο χρήματα με την υπόσχεση ότι όποιος μαρτυρήσει που βρίσκονται οι φοροεισπράκτορες, θα λάβει τα χρήματα. Κανείς όμως δεν έλεγε τίποτα. Οι Τούρκοι τότε άρχισαν να μαστιγώνουν και να ξυλοκοπούν άνδρες και γυναίκες. Τότε μια γριούλα λιγοψύχησε και ομολόγησε στους Τούρκους τα γεγονότα όπως έγιναν.

Μετά την ομολογία της γριούλας οι Τούρκοι έκαψαν το χωριό και σκότωσαν πολλούς άνδρες και γυναίκες. Έφτασαν και στο σχολείο. Τα παιδιά είχαν προλάβει να τρέξουν νοτιοδυτικά του χωριού όπου ήταν περισσότερο ξέφωτο, λίγο επικλινές και αρκετά πετρώδες το έδαφος. Ορισμένα παιδιά, ίσως τα περισσότερα τα σκότωσαν. Μερικά πρόλαβαν και κρύφθηκαν κάπου ανάμεσα στα μεγάλα βράχια. Ίσως γλύτωσαν αν και οι μαρτυρίες αναφέρουν την λέξη Αποδεκατισμός.

Όσοι κάτοικοι γλύτωσαν, τράπηκαν σε φυγή: ορισμένοι προς το χωριό Νεράϊδα (Παλιά Νεράϊδα), άλλοι προς το χωριό Σπαρτιά (Παλιά Σπαρτιά), και άλλοι κόλλησαν απέναντι προς το χωριό Τσερνοβίτι (Παλιά Παλαιοκερασιά). Ορισμένοι έμειναν κατά μόνας ή πλησίασαν τα ορεινά, όπου κατοικούσαν τσοπάνηδες.

Ένα μεγάλο μέρος τους σταμάτησε στην περιοχή Σταμάτα ή Σταυρός και στην Παλιονίκοβα όπου ίδρυσαν το νέο χωριό τους.».

Στην προφορική παράδοση παρατηρείται απόκλιση σε δευτερεύοντα γεγονότα. Αυτό δεν μειώνει την αξιοπιστία της ως πηγή για τα κύρια γεγονότα που συνέβησαν τότε. Απόκλιση παρατηρείται ως προς τον αριθμό των φοροεισπρακτόρων, τον τρόπο που έγινε γνωστό στο στρατιωτικό απόσπασμα το γεγονός του φόνου τους και την έδρα του Οθωμανού αγά. Ειδικότερα:

1) Ο Δημήτριος Αθ. Μπλούνας αναφέρει δύο φοροεισπράκτορες ενώ ο Δημήτριος Γ. Στεργίου τρείς.

2) Ο τρόπος που έγινε γνωστός στο στρατιωτικό απόσπασμα ο φόνος των φοροεισπρακτόρων περιγράφεται ως εξής:

α) στο βιβλίο του Δημητρίου Αθ. Μπλούνα: «Επειδή μέχρι την άλλη μέρα οι δύο φοροεισπράκτορες δεν επέστρεψαν στη βάση τους, ο Αγάς έστειλε στην περιοχή στρατιωτικό απόσπασμα να τους ψάξει. Δυστυχώς όμως τα κοράκια πρόδωσαν το μέρος που ήταν τα πτώματα και έτσι ο Αγάς διέταξε να κάψουν το χωριό για αντίποινα.».

β) στη μαρτυρία του Δημητρίου Γ. Στεργίου: «Επειδή οι φοροεισπράκτορες δεν επέστρεψαν στη βάση τους στην Κουβέλα του Αχινού, όπου ήταν το τσιφλικάδικο-στρατηγείο του Αγά της περιοχής, ο Αγάς έστειλε στρατιωτικό απόσπασμα στη Νίκοβα για να ζητήσει εξηγήσεις για την εξαφάνιση των φοροεισπρακτόρων. Οι κάτοικοι της Νίκοβας αρνήθηκαν ότι γνώριζαν κάτι γι’ αυτό το γεγονός. Τότε οι Τούρκοι τους έδειξαν ένα σακουλάκι γεμάτο χρήματα με την υπόσχεση ότι όποιος μαρτυρήσει που βρίσκονται οι φοροεισπράκτορες, θα λάβει τα χρήματα. Κανείς όμως δεν έλεγε τίποτα. Οι Τούρκοι τότε άρχισαν να μαστιγώνουν και να ξυλοκοπούν άνδρες και γυναίκες. Τότε μια γριούλα λιγοψύχησε και ομολόγησε στους Τούρκους τα γεγονότα όπως έγιναν. Μετά την ομολογία της γριούλας οι Τούρκοι έκαψαν το χωριό και σκότωσαν πολλούς άνδρες και γυναίκες.».

3) στο βιβλίο του Δημητρίου Αθ. Μπλούνα ως έδρα του Οθωμανού αγά αναφέρεται το Τσερνοβίτι ενώ ο Δημήτριος Γ. Στεργίου αναφέρει την Κουβέλα του Αχινού.

Σύμφωνα με την προφορική παράδοση της περιοχής στο Τσερνοβίτι υπήρξε έδρα Οθωμανού αγά κατά την ύστερη τουρκοκρατία για την είσπραξη των φόρων (βλέπε και Τσερνοβίτι, Ίδρυση-προεπαναστατικοί χρόνοι.). Ο Αχινός επίσης ήταν τσιφλίκι Οθωμανών ιδιοκτητών. Το 1831 ιδιοκτήτες του Αχινού ήταν ο Μουσταφά μπέης και ο Αλή Ριζά, οι οποίοι τον πούλησαν σε Έλληνες: «Τον Αχινό και τον ελαιώνα του ο Μουσταφά μπέης τον πούλησε δύο φορές: την πρώτη φορά στον έπαρχο Φθιώτιδος Παναγιώτη Λιδωρίκη. Ο Λιδωρίκης τον ξαναπούλησε στον Μουσταφά μπέη με προσθήκη 7.000 γροσίων. Τη δεύτερη φορά ο Μουσταφά μπέης τον πούλησε οριστικά στο Σκουμπουρδή αντί 220.000 γροσίων. Ο Σκουμπουρδής αγόρασε και το ζευγάρι του Αλή Ριζά αντί 10.000 γροσίων.» (βλέπε υποσημείωση 5 στην ανάρτηση: Η αγοραπωλησία των Ράχεων Φθιώτιδας μεταξύ των Οθωμανών ιδιοκτητών τους και του Αργυρίου Ταρποχτζή.).

                        Συνεχίζεται

ΠΗΓΕΣ

1) Δημητρίου Αθ. Μπλούνα, Άνυδρο Φθιώτιδας, οι ρίζες μου, Λαμία 2012.

2) Max Vasmer, Die Slaven in Griechenland, Berlin 1941.

3) Στάθης Ασημάκης, Ερμηνευτικές προσεγγίσεις στα τοπωνύμια του ελληνικού χώρου με κατάληξη –οβα, -οβο, Αθήνα 2014.

ΠΗΓΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

Εικ.1,2,7,8. Από το βιβλίο του Δημητρίου Αθ. Μπλούνα, Άνυδρο Φθιώτιδας, οι ρίζες μου, Λαμία 2012, σελίδες 12 & 13.

Εικ.3αβ,4αβ. Οικογενειακό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.

Εικ.5. Google Earth (αναζήτηση Άνυδρο, Φθιώτιδα).

Εικ.6 Από το βιβλίο Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü / Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı / Defter-i Hâkânî Dizisi: XI, 370 numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rum-ili defteri ile. 101, 114 ve 390 numaralı (920-937 / 1514-1530), II. Karlı-ili, Agrıboz, Mora, Rodos ve Tırhala Livâları. Tipkibasim, Ankara 2007). [Μετάφραση: Γενική Διεύθυνση Κρατικών Αρχείων της Πρωθυπουργίας / Τμήμα Οθωμανικών Αρχείων / Βιβλίο του Χακάν, Σειρά ΧΙ, Αριθμός 370 του βιβλίου λογιστικής του βιλαετίου της Ρούμελης. Αριθμοί 101, 114 και 390, IΙ. Κάρλελι (Αιτωλοακαρνανία), Εύριπος (Χαλκίδα), Μωριάς, Ρόδος και λιβάς Τρικάλων. Πανομοιότυπα, Άγκυρα 2007.].

Κατάλογος γεωργών Δήμου Φαλάρων του 1856. Η περίπτωση της Νίκοβας.

Στην ανάρτηση «Κατάλογος γεωργών Δήμου Φαλάρων του 1856. Η περίπτωση του Τσερνοβιτίου.» παρατέθηκαν ονοματεπώνυμα γεωργών κατοίκων του Τσερνοβιτίου. Ακολουθεί η παράθεση ονοματεπωνύμων 22 γεωργών κατοίκων της Νίκοβας (σήμερα Άνυδρο) (αύξοντες αριθμοί στον κατάλογο 23-44) (Εικ.1). Περιλαμβάνει 14 εγγάμους και 7 αγάμους. Ένας είναι χήρος.

→ Έγγαμοι είναι οι:

1.Αθανάσιος Νικολάου

2.Δημήτριος Π. Ζέρβας

3.Δημήτριος Σωτηρίου

4.Πανταζής Σύρου

5.Ευστάθιος Μπουραντάς

6.Νικόλαος Καραμήτζου

7.Αντώνιος Νικολάου

8.Αντώνιος Γεωργίου

9.Κώνστας Ν. Καραμήτζου

10.Στάμος Κωνσταντίνου

11.Γεώργιος Καραμήτζου

12.Δημήτριος Μαντζίκος

13.Τριαντάφυλλος Ιωάννου

14.Νικόλαος Παρίσσης

→ Άγαμοι είναι οι:

1.Γεώργιος Ν. Αποστόλου

2.Ευαγγέλης Τριανταφύλλου

3.Παναγής Νικολάου

4.Βασίλειος Αργυρίου

5.Νικόλαος Αναγ. Καρακατζάνος

6.Δήμος Αθαν. Κασαντρινός

7.Κώνστας Χαλκιάς

→ Χήρος είναι ο Νικόλαος Ζαφειρίου.

Ακολουθεί ο κατάλογος με τα ονοματεπώνυμα των γεωργών:

Αρ. Αύξων	Όνομα και Επώνυμον	Ηλικία	Κατοικία αυτού	Αν είναι Ιθαγενής ή πάροικος	Αν είναι έγγαμος ή άγαμος	Παρατηρήσεις
23	Αθανάσιος Νικολάου	30	Νίκοβα	Ιθαγενής	έγγαμος
24	Δημήτριος Π. Ζέρβας	25	»	»	»
25	Δημήτριος Σωτηρίου	28	»	»	»
26	Πανταζής Σύρου	45	»	»	»
27	Ευστάθιος Μπουραντάς	50	»	»	»
28	Γεώργιος Ν. Αποστόλου	26	»	»	άγαμος
29	Νικόλαος Καραμήτζου	50	»	»	έγγαμος
30	Ευαγγέλης Τριανταφύλλου	24	»	»	άγαμος
31	Παναγής Νικολάου	25	»	»	ομοίως
32	Βασίλειος Αργυρίου	24	»	»	ομοίως
33	Αντώνιος Νικολάου	45	»	»	έγγαμος
34	Νικόλαος Αναγ. Καρακατζάνος	24	»	»	άγαμος
35	Αντώνιος Γεωργίου	25	»	»	έγγαμος
36	Κώνστας Ν. Καραμήτζου	26	»	»	»
37	Νικόλαος Ζαφειρίου	55	»	»	χήρος
38	Στάμος Κωνσταντίνου	38	»	»	έγγαμος
39	Δήμος Αθαν. Κασαντρινός	27	»	»	άγαμος
40	Γεώργιος Καραμήτζου	45	»	»	έγγαμος
41	Κώνστας Χαλκιάς	25	»	»	άγαμος
42	Δημήτριος Μαντζίκος	60	»	»	έγγαμος
43	Τριαντάφυλλος Ιωάννου	28	»	»	»
44	Νικόλαος Παρίσσης	47	»	»	»

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Ο Νικόλαος Παρίσσης είναι ο Πάρεδρος της Νίκοβας, όπως διαπιστώνεται από τον Εκλογικό κατάλογο του έτους 1856, ο οποίος δημοσιεύθηκε στην ανάρτηση «Βουλευτικός κατάλογος του Δήμου Φαλάρων έτους 1856. Οι εκλογείς της Νίκοβας». Ο Δημήτριος Π. Ζέρβας αναφέρεται ως ο ληξίαρχος της Νίκοβας το 1860 (βλέπε: «Ληξίαρχοι επαρχίας Φθιώτιδος του έτους 1860»). Με α/α 39 καταγράφεται ο Δήμος Αθ. Κασαντρινός. Το επίθετό του υποδηλώνει τόπο καταγωγής την Κασσάνδρα Χαλκιδικής. Προφανώς η οικογένειά του εγκατέλειψε την Κασσάνδρα μετά το «χαλασμό» της από τον αιμοσταγή Μεχμέτ Εμίν πασά, τον επονομαζόμενο Αμπού Λουμπούτ(=ροπαλοφόρος), το Νοέμβριο του 1821 και εγκαταστάθηκε στη Νίκοβα. Ο Δήμος γεννήθηκε το 1829 στη Νίκοβα, οκτώ χρόνια μετά το χαλασμό της Κασσάνδρας.

Β. Στο κατάλογο των γεωργών της Νίκοβας χρησιμοποιούνται αρκετά πατρώνυμα ως επώνυμα με αποτέλεσμα να υπάρχει αδυναμία εντοπισμού επωνύμων.

Γ. Μία σύγκριση με τον εκλογικό κατάλογο του 1856 εμφανίζει να υπάρχει απόκλιση σε ηλικίες, π.χ. ο Πανταζής Σύρου στον εκλογικό κατάλογο είναι 42 ετών αλλά στον κατάλογο γεωργών 45. Το γεγονός της απόκλισης ηλικιών είναι συνηθισμένο την εποχή αυτή και δικαιολογείται από τις υπάρχουσες δυσκολίες.

Δ. Στον εκλογικό κατάλογο του 1856 γεωργοί δηλώνουν 56 κάτοικοι. Αντίθετα στον κατάλογο γεωργών δηλώνουν γεωργοί μόνο 22. Η μεγάλη απόκλιση πιθανολογείται, είτε λόγω του ότι την εποχή αυτή υπήρχε σύγχυση μεταξύ των επαγγελμάτων γεωργού και ποιμένα, είτε για λόγους αποφυγής της φορολογίας. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στους καταλόγους των γειτονικών χωριών, π.χ. στο Τσερνοβίτι (βλέπε: Κατάλογος γεωργών Δήμου Φαλάρων του 1856. Η περίπτωση του Τσερνοβιτίου).

ΕΙΚΟΝΑ

Εικ.1 Η σελίδα με τα ονοματεπώνυμα των γεωργών κατοίκων της Νίκοβας.

ΠΗΓΗ

Γενικά Αρχεία του Κράτους.

[Ευχαριστούμε το διαχειριστή του Ιστολογίου Αρχάνι για την υπόδειξη του καταλόγου των γεωργών].