Η ρυμοτομία της Λαμίας κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα (1833-1862)

Εισαγωγικά

Από τη διαδικτυακή έρευνα εντοπίσθηκαν πολεοδομικά σχέδια της Λαμίας, από τα οποία προκύπτει ο μετασχηματισμός του πολεοδομικού ιστού της πόλης κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα.

Η ρυμοτομία της Λαμίας πριν από το 1833 ήταν παρόμοια με αυτή των άλλων πόλεων της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η πόλη ήταν κτισμένη άναρχα στους πρόποδες του λόφου της Ακρολαμίας με ανατολίτικο στυλ (orientalischen stil), όπως σημειώνει ο Γερμανός ελληνιστής και πρώτος καθηγητής του «Οθωνείου Πανεπιστημίου» Αθηνών Ludwig Ross. O Ross συνόδευσε το βασιλικό ζεύγος του Όθωνα και της Αμαλίας κατά την επίσκεψή τους στη Φθιώτιδα (24-29 Σεπτεμβρίου 1843) και είδε από κοντά την πόλη (πηγή: Ludwig Ross, Reisen des Königs Otto und der Königinn Amalia in Griechenland, Erster Band, Εκδόσεις C. U. Schwetschke and Son 1848. Η αναφορά για τη Λαμία στη σελίδα 83).

Το 1835 ο George Finlay επισκέφτηκε τη Λαμία και διασώζει την πληροφορία ότι «...η πόλη εξαπλώνεται ακανόνιστα, τα σπίτια στέκουν μέσα σε κήπους σε μία απόσταση το ένα από το άλλο...» (πηγή: Νίκος Ταξ Δαβανέλλος - Γεώργιος Π. Σταυρόπουλος, Λαμία με τη γραφίδα των περιηγητών 1159-1940, Λαμία 2005, σελίδα 80).

Μετά το 1840 αρχίζει η διαμόρφωση της ρυμοτομίας της Λαμίας βάσει των νέων οικοδομικών προτύπων. Αυτά προέβλεπαν την ίδρυση πλατειών, μητροπολιτικού ναού, την διάνοιξη των οδών, κ.ά..

Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους διασώθηκε η αλληλογραφία μεταξύ της Διοίκησης Φθιωτιδοφωκίδος, της ΙΙας Διευθύνσεως Μηχανικού, της «επί των Εσωτερικών Βασιλικής Γραμματείας (το τότε Υπουργείο Εσωτερικών), αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Λαμίας, κ.ά. για το θέμα της πολεοδομικής χάραξης της βορειότερης τότε πόλης του Ελληνικού Βασιλείου. Ιδιαίτερα δύσκολη υπήρξε η ανάγνωση των σημειώσεων (Πίνακες, Υπομνήματα) επί των Σχεδίων και Διαγραμμάτων καθώς και των εγγράφων. Για το λόγο αυτό ζητείται η επιείκεια του αναγνώστη για ενδεχόμενο λάθος.

 

 

Η χρονική περίοδος των ετών 1841-1861

 

1. Η διάνοιξη του δρόμου στο σαράϊ του Χαλήλ μπεη.

Το πρώτο κρατικό έγγραφο για τη διάνοιξη νέου δρόμου στη Λαμία αφορά τη διάνοιξη δρόμου στη θέση που ήταν κτισμένο το σαράϊ του Χαλήλ μπεη. Συντάχθηκε από την ΙΙα Διεύθυνση Μηχανικού το 1841 με αριθμό 78, κατόπιν αναφοράς του Λαζάρου Παναγιώτου.

Το έγγραφο απευθύνεται στη Διοίκηση Φθιώτιδος και μεταξύ άλλων αναφέρει και τα εξής:

«...Η έκτασις εις την οποίαν ήτον οικοδομημένα διάφορα κτίρια, τα οποία εσχημάτιζον το ποτέ παλάτι Χαλίλμπεη είναι σχεδόν απέραντος, και ανήκουσαν εις ένα μόνον ιδιοκτήτην, ήθελε μεν δυσκολεύει την από την οδόν προς τα κάτω κοινωνίαν των γειτνιαζόντων κατοίκων ημπορούσε δε να κοινωνή διά των οδών αίτινες διεγράφησαν εις σχέδιον. Αλλά μη λαβόν το άνω κτήμα εις χείρας διαφόρων ιδιοκτητών της πόλης ταύτης, έπεται εξ ανάγκης να σταυρωθή εις διάφορα τεμάχια, ώστε οι αγορασταί και να οικοδομήσωσιν αναλόγως των κεφαλαίων των, και η πόλις να καλλωπισθή. όθεν φαίνεται της ανάγκης αποτέλεσμα να διατμηθή η άνω έκθεσις τουλάχιστον εις δύω μέρη της νέας οδού φερούσης από δυτικόν εις το ανατολικόν μέρος. ... Νομίζομεν λοιπόν, ανακεφαλαιώνοντες ότι ημπορεί να παραδεχθώμεν εις τούς εξής λόγους την διαγραφείσαν ήδη οδόν.

1^ον οι κατοικούντες προς το κεντρικόν δυτικόν μέρος της πόλεως ημπορούν να κοινωνώσιν εκάστης εις το κέντρον της πόλεως διά της νέας ταύτης οδού, χωρίς να διέρχωνται μεγάλην απόστασιν από το δεξιόν και αριστερόν μέρος.

2^ον αν εγκριθή η ρηθείσα οδός θέλει γίνοσιν οικοδομαί εις το εμπεριεχόμενον οικόπεδον, αίτινες θέλουν καλλοπίσει και το μέρος τούτο της πόλεως και αι οποίαι ήθελον λείψη παντελώς αποκλειομένης της εκτάσεως ταύτης πανταχόθεν.

3^ον η κατωφερής θέσις της οδού θέλει ευκολύνει την κυκλοφορίαν του αέρος και επομένως το πλάτος τεσσάρων ημίσεων μέτρων δεν θέλει είσθαι, νομίζομεν, επιβλαβές εις την υγείαν.

4^ον το υπάρχον κτίριον προς το αρκτικοανατολικόν μέρος της εκτάσεως ταύτης ενοικιάσθη ήδη παρά της επί των Στρατιωτ(ικών) Γραμματείας διά να χρησιμεύση ως στρατιωτικόν Νοσοκομείον ώστε η μη παραδοχή της οδού θέλει αποκλείσει εις το εξωτερικόν και το κατάστημα τούτο.

Νομίζομεν δε ότι είναι αναγκαίον να καθυποβληθώσιν τα έγγραφα ταύτα υπ’ όψιν της αρμοδίας Γραμματείας διά να πράξη τα περαιτέρω

Λαμία την 14 Φεβρουαρίου 1841...».

Ένα έτος αργότερα, στις 4 Μαρτίου 1842 το Δημοτικό συμβούλιο Λαμίας με την υπ’ αριθμ. 15 πράξη του γνωμοδότησε θετικά για τη διάνοιξη του δρόμου (Εικ.1αβ).

 

α

β

Εικ.1αβ. Η υπ’ αριθμ. 15 πράξη του Δημοτικού συμβουλίου Λαμίας της 4^ης Μαρτίου 1842 για τη διάνοιξη δρόμου στη θέση που υπήρχε το σαράϊ του Χαλήλ μπεη (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Ο Διοικητής Φθιώτιδος Παναγιώτης Λιδωρίκης διαβίβασε την πράξη του Δημοτικού συμβουλίου Λαμίας στην «επί των Εσωτερικών Βασιλικήν Γραμματείαν» και το έργο εκτελέσθηκε.

 

2. Σχέδιο της περιοχής «Βαμπακοπάζαρο» του έτους 1841.

Εικ.2. Απόσπασμα Σχεδίου της πόλεως Λαμίας. Δεξιά της πλατείας σημειώνονται τα 50 εργαστήρια στη θέση «Βαμπακοπάζαρο» Λαμίας (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το παραπάνω απόσπασμα του Σχεδίου (Εικ.2) αναδεικνύει τις δυσκολίες προέκυψαν κατά τη διάνοιξη των δρόμων της πόλης εξαιτίας των ιδιωτικών ιδιοκτησιών. Το Σχέδιο υπογράφει ο λοχαγός Αναστάσιος Πάνος, διευθυντής της ΙΙας Διευθύνσεως Μηχανικού. Για τον Αναστάσιο Πάνο γράφει η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία: «Πάνος Αναστάσιος αντισυντ(αγματάρχης) μηχ(ανικού), γεν(νηθείς) το 1812 εν Ιωαννίνοις, απεστρ(ατεύθη) 2 Ιουν(ίου) 1873» (πηγή: ΜΣΝΕ 5, σελίδα 472). Η πλατεία με το σύμβολο Α είναι η σημερινή πλατεία Ελευθερίας, τότε πλατεία Όθωνος.

Οι ιδιοκτήτες 50 εργαστηρίων στη θέση «Βαμπακοπάζαρο» διαμαρτύρονται ότι λόγω της εφαρμογής του Σχεδίου πόλεως κινδυνεύουν να χάσουν την μόνη ιδιοκτησία τους Σε έγγραφό τους «Προς την επί των Εσωτερικών Β(ασιλικήν) Γραμματείαν της Επικρατείας» αναφέρουν μεταξύ άλλων:

«...Οι υποφαινόμενοι ιδιοκτήται επέκεινας των 50 εργαστηρίων εις θέσιν Βαμπακοπάζαρον Λαμίας, αποκλειόμεθα πανταχόθεν εκ του Σχεδίου της Πόλεως, κινδυνεύομεν να χάσωμεν την μόνην ιδιοκτησίαν, ήτις μας θρέπτει και ήτις μας διετήρησεν άχρι τούδε Πρό του δε τεθή εις ενέργειαν το σχέδιον εις το μέρος τούτο, καθότι έπειτα ημείς μετά των πολυαρίθμων οικογενειών ημών αφανιζόμεθα, Παρακαλούμεν την Β(ασιλικήν) ταύτην Γραμματείαν, όπως ευαρεστουμένη και προνοούσα την σωτηρίαν ημών διατάξη, ώστε συμφώνως με τον σκοπόν του σχεδίου να μείνη εις την παρούσαν κατάστασιν ο παλαιός ούτος δρόμος ο φέρων από την Πλατείαν, καθώς και ο φέρων από το Τελωνείον, σχεδιασθείς πρότερον παρά του Β(ασιλικού) Μηχανικού παραλλήλως με τον νεοσυνταχθέντα ήδη δρόμον.

Προσπίπτομεν εις το έλεος της Β(ασιλικής) ταύτης Γραμματείας αναφερόμενοι ότι η αίσθησις ημών μη ούσα άδικος, δεν φέρη συνεπείας δυσκατορθώτως, αλλά μη βλάπτουσα διόλου την ευρυθμίαν του πρό του ο λόγος σχεδίου, δύναται ίσως να συγκριθή ευλογωτέρον, αφ’ ότι έγινε και γίνετε εις πολλάς παλαιάς πόλεις, όχι με μεγάλα τετράγονα αποκλείσεως πολλών ατόμων ιδιοκτησίας μικρών εκτάσεων.

Οι ευπειθέστατοι

δημητρούλης Ιατρός

Τριανταφ(υλλος) Χρηστιδης

ευσταθιος γιωργιου

Ι.Χ.Γεοργίου

Δημήτριος μάνου(?)

Στεφανος σκλυβανιοτης

κωνσταντίνος ευσταθίου

Γεωργιος Δ. παλαμίδης

Εβαγγελης διμιτριου

γιοργιος (...)

δανήλις αθανασιου

γεωργιος λασπια(?)

Νωντας ..πετριδης(?)

ρίζος μιρης

ευσταθιος τζοκαλης

ρίζος μπακογιάνης

σπύρος πετρόπουλος

θανασιος βασιλειου

Δ. Σασσιάς

Νικολαος αναραγκου(?)

γιανις νιοφοτιστος

νίκος (...)

τασιουλα χριστοδουλου

γεοργηος ποτης

δημητρης αθανασιου

Δημος πλεσηας

θανασις χριστου

Παπα βλασαρις

μαρκος βουτζης

νητσυλας αλεξιου

γεοργιος δημητριου».

Εν τέλει, το έγγραφο υπέγραψαν 31 από τους 50 ιδιοκτήτες των εργαστηρίων.

 

3. Απόσπασμα Σχεδίου της Λαμίας του έτους 1845.

Εικ.3. «Απόσπασμα σχεδίου της πόλεως Λαμίας». Η κεντρική πλατεία (Α) είναι η σημερινή πλατεία Ελευθερίας (τότε Όθωνος) (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Με ημερομηνία «Λαμία την 2 Απριλίου 1845» διασώζεται Σχέδιο της ΙΙας Διευθύνσεως Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος με τίτλο «Απόσπασμα Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» (Εικ.3). Το Σχέδιο υπογράφει ο διευθυντής λοχαγός Αναστάσιος Πάνος.

Αριστερά του Σχεδίου παρατίθεται επεξηγηματικός πίνακας:

«Πίναξ

Α: Κεντρική Πλατεία

Β: Πλατεία δι’ Εκκλησίαν

1: Στρατών Χωροφυλακής

2: Ιδιοτική Οικία παλαιά

3: Εργαστήρια νέα του Κ. Ζητουνιάτου».

Το Σχέδιο συνοδεύει το 5012 έγγραφο του Διοικητή Φθιώτιδος με ημερομηνία «Λαμία την 5 Απριλίου 1845» και θέμα «Περί γηπέδου του Αναγν(ώστου) Ζητουνιάτου προσλαμβανομένου παρά του Σχεδίου της πόλεως Λαμίας». Στο έγγραφο αναφέρεται ότι το Σχέδιο αφαιρεί ιδιοκτησία του Αναγνώστη Ζητουνιάτη για το σχηματισμό πλατείας και προτείνει την αποζημίωσή του από τον Δήμο Λαμίας (για τον Αναγνώστη Ζητουνιάτη βλέπε Υποσημείωση 1 στην ανάρτηση: Παραχώρηση στο Νικόλαο Ζητουνιάτη δικαιώματος εκμετάλλευσης δύο μεταλλείων στις περιοχές Σπαρτιάς και Πελασγίας). Ένα έτος πριν, το 1844, ο Δήμαρχος Λαμίας Γεώργιος Π. Χαλμουκόπουλος (ή Χαλμούκος) με έγγραφό του με ημερομηνία «Εν Λαμία τη 4 Φεβρουαρίου 1844» είχε δηλώσει αδυναμία καταβολής του χρηματικού ποσού, λόγω της ένδειας του δημοτικού ταμείου. Για το λόγο αυτό η Διοίκηση Φθιώτιδος ερωτά «περί του πρακτέου» το «Βασιλικόν υπουργείον επί των εσωτερικών».

Με ημερομηνία «Αθήναι τη 8 Σεπτεμβρίου 1848» και υπογραφή του υπουργού Εσωτερικών Μπενιζέλου Ρούφου της κυβέρνησης Γεωργίου Κουντουριώτη το «Βασιλικόν υπουργείον επί των εσωτερικών» απέστειλε το υπ’ αριθμ. 2698 χρηματικό ένταλμα «εκ δραχ(μών) 6» προς το Υπουργείο Στρατιωτικών και αυτό με τη σειρά του το διαβιβάζει έξι ημέρες αργότερα στην ΙΙα Διεύθυνση Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος «...διά να κρατήση το έγκλειστον και επιτρέψη των παρόντων...».

 

4. Απόσπασμα Σχεδίου της Λαμίας του έτους 1847.

Εικ.4. «Απόσπασμα του Σχεδίου Λαμίας» του 1847 (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

Με ημερομηνία «Λαμία την 19 Νοεμβρίου 1847» διασώθηκε Σχέδιο με τίτλο «Απόσπασμα του Σχεδίου Λαμίας» (Εικ.4). Κάτω δεξιά του σχεδίου καταγράφονται οι εξής ιδιοκτησίες:

«Πίναξ

α. Γήπεδον Μαμωνά

β. Γήπεδον Τασιούλα Γεωργίου

γ. Γήπεδον Χατζηκωστόπουλου

δ. Γήπεδον Χρυσάνθης Γεωργίου

ε. Γήπεδον [...] Θεοδώρου

ζ. Στρατών Χωροφυλακής

η. Εργαστήριον του Γ. Κρίτσα.».

 

5. Απόσπασμα διαγράμματος της Λαμίας με τις οικίες των Θεοδώρου Ζιάκα και Γιαννακού Μαυραδέλη του έτους 1861.

 

Εικ.5. «Απόσπασμα διαγράμματος της πόλεως Λαμίας του μέρους εκείνου ένθα κείται η οικία του Θ. Ζάκα και Γιαννακού Μαυραδέλη» του 1861 (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Με τίτλο «Απόσπασμα διαγράμματος της πόλεως Λαμίας του μέρους εκείνου ένθα κείται η οικία του Θ. Ζάκα και Γιαννακού Μαυραδέλη» διασώζεται Διάγραμμα τροποποίησης του σχεδίου της πόλης με ημερομηνία «Εν Λαμία την 15 Σεπτεμβρίου 1861» (Εικ.5). Υπογράφεται από τον προϊστάμενο της Διεύθυνσης Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος λοχαγό Παναγιώτη Έξαρχο. Γράφει γι’ αυτόν η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία: «Έξαρχος Παναγιώτης, ταγμ(ατάρχης) μηχ(ανικού) γεν(νηθείς) το 1809 εν Λεωνιδίω, απεστρ(ατεύθη) 22 Ιουλ(ίου) 1869» (πηγή: ΜΣΝΕ 3, σελίδα 404).

Στο Διάγραμμα σημειώνονται τα εξής:

«Υπόμνημα

ΑΑ οικόπεδον του Θεοδώρου Ζάκα.

ΧΨ οικίαι αυτού

ψ: οικία Γιαννακού Μαυραδέλη.

φ κήπος αυτού ή οικότοπος.

Α: τμήμα της αποτελειωθείσης δημοτικής οδού το οποίον εσφαλμένως νομίζει ο Θεόδωρος Ζάκας ότι ανήκει εις αυτόν (όρα διάγραμ(α) με κίτρινον χρώμα) και το οποίον φέρη μέτρ(α) τετρ(αγωνικά) 57, 80/00

αα αα Δημόσιος οδός ήτις αφαιρεί από του οικοπέδου του Γ. Μαυραδέλη μετρ(α) τετρ(αγωνικά) 84, 00/00

ββ ββ Δημόσιος οδός

γγ γγ ωσαύτως.

σσ: σσ: σσ: Δημοτικός ορομισθός.».

Ο Θεόδωρος Ζιάκας είναι ο γνωστός αγωνιστής του 1821 από τα Γρεβενά. Στο Διάγραμμα καταγράφεται μέρος της ακίνητης περιουσίας του στη Λαμία.

 

6. Η «τρίγωνος πλατεία» της Λαμίας.

Εικ.6. «Απόσπασμα εκ του Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» του 1856 (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Με ημερομηνία «Αθήναι, την 21 Φεβρουαρίου 1856» σώζεται «Απόσπασμα εκ του Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» (Εικ.6).

Στο απόσπασμα αυτό, το οποίο συνοδεύει έγγραφο της Διεύθυνσης Μηχανικού Φθιωτιδοφωκίδος προς «την Νομαρχίαν του αυτού νομού», τροποποιείται ο χώρος μπροστά στο τότε Στρατιωτικό νοσοκομείο: «αβγδ τροποποίησις της έμπροσθεν του Στρατ(ιωτικού) νοσοκομείου πλατείας εις γήπεδον παραχωρηθησόμενον εις τον Δήμον Λαμίας.». Το απόσπασμα «συνετάχθη εκ του γραφείου των Δημοσίων έργων» στην Αθήνα από τον αντισυνταγματάρχη Σ. Μακατάνη. Συνοδεύεται από το εξής υπόμνημα:

«Υπόμνημα

Δ. Στρατ(ιωτικόν) νοσοκομείον.

αα αα οδός ο ρήγας φερραίος εχέτω πλάτος μέτρ. 10 ....

ββ ββ οδός έχουσα αυτή 10 μέτρ. πλάτος, δυνάμει της οικείας τροποποιήσεως από 21 Φεβρουαρίου 1856

γγ γγ οδός διάκου έχουσα πλάτος 10 μέτρ.

αβγδ Δημοτικόν οικόπεδον.».

 

Εικ.7. «Δημοτικόν οικόπεδον κείμενον προς Μεσημβρίαν του Στρατιωτ(ικού) Νοσοκομείου Λαμίας» (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Στην Εικ.7 απεικονίζεται το αναφερόμενο «Δημοτικόν οικόπεδον», το οποίο βρίσκεται βόρεια του Στρατιωτικού νοσοκομείου της Λαμίας. Φέρει ημερομηνία «Λαμία τη .. Αυγούστου 1857». Σχεδιάστηκε από τον Δ. Ιατρού σε κλίμακα 1/200.

Η «τρίγωνος πλατεία» καταργήθηκε με Βασιλικό διάταγμα της 26^ης Ιουλίου 1861 (Εικ.8). Στη θέση της επιτράπηκε η ανέγερση οικοδομών.

 

Εικ.8. Το Βασιλικό διάταγμα της 26^ης Ιουλίου 1861 «Περί καταργήσεως της εν Λαμία τριγώνου πλατείας» (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το Βασιλικό διάταγμα δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 42/Α/23-08-1861 ως εξής:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί καταργήσεως της εν τη πόλει Λαμίας τριγώνου πλατείας.

ΟΘΩΝ

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.

Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάττομεν.

Η εν τώ σχεδίω της πόλεως Λαμίας παρά τη πλατεία Όθωνος κειμένη τρίγωνος πλατεία καταργείται, και επιτρέπεται η επί της θέσεως αυτής ανέγερσις οικοδομών, κατά το υποβληθέν και φέρον την Ημετέραν επικύρωσιν διάγραμμα.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, την 26 Ιουλίου 1861.

Εν ονόματι του Βασιλέως

Η Βασίλισσα

ΑΜΑΛΙΑ.

Σ.ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ»

Το διάταγμα υπογράφει ο «Επί των Εσωτερικών Υπουργός» Χαράλαμπος Χριστόπουλος.

Ως παράρτημα στο Βασιλικό διάταγμα της 26^ης Ιουλίου 1861 είχε επισυναφθεί το «Διάγραμμα εκ του νέου Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» (Εικ.9).

 

Εικ.9. Το «Διάγραμμα εκ του νέου Σχεδίου της πόλεως Λαμίας» σε κλίμακα 1/2000 (πηγή: Σταύρος Ελ. Καλογιάννης, Σχέδια πόλεως και δημόσιος χώρος κατά την οθωνική περίοδο: (1833-1862): ο σχεδιασμός των πόλεων μέσα από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Τόμος ΙΙΙ, Ιωάννινα 2020, σελίδα 262).

 

Η έγκριση του νέου Διαγράμματος καταγράφεται κάτω αριστερά από τη βασίλισσα Αμαλία:

«Εγκρίνεται

ως παράρτημα του από 26 Ιουλίου 1861

Ημετέρου Διατάγματος

Εν ονόματι του Βασιλέως

Η Βασίλισσα

Αμαλία».

Δεξιά το υπογράφει ο «Επί των Εσωτερικών Υπουργός» Χαράλαμπος Χριστόπουλος.

 

7. «Σχέδιον της Ανατολικομεσημβρινής πλευράς της πόλεως Λαμίας» του έτους 1858.

 

Εικ.10. Το «Σχέδιον της Ανατολικομεσημβρινής πλευράς της πόλεως Λαμίας» με κλίμακα 1/2.000. (πηγή: Σταύρος Ελ. Καλογιάννης, Σχέδια πόλεως και δημόσιος χώρος κατά την οθωνική περίοδο: (1833-1862): ο σχεδιασμός των πόλεων μέσα από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Τόμος ΙΙΙ, Ιωάννινα 2020, σελίδα 260).

 

Το 1858 δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 53/Α/22-11-1858 Βασιλικό διάταγμα της 1^ης Οκτωβρίου 1858 «Περί επεκτάσεως του σχεδίου της πόλεως Λαμίας». Συνοδεύεται από «Σχέδιον της Ανατολικομεσημβρινής πλευράς της πόλεως Λαμίας» (Εικ.10).

Επί του Σχεδίου σημειώνονται τα εξής :

Αριστερά:

«1. Αλαταποθήκη

2.3.4. Δημόσια Καταστήματα (η διόρθωση από το Γιώργο Σταυρόπουλο)

5. Δεξαμενή

6-7. Πηγάδια

8. Τελωνείον

9. Βρύσες

10. Αγίας Δέσποινας

11. Άγιος Νικόλαος

12. Άγιος Θεόδωρος

13. Κομμένο τζαμί (η διόρθωση από το Γιώργο Σταυρόπουλο)

14. Βρύση του Κάστρου

Γεωμετρικοί Σταθμοί».

Δεξιά:

«Εγκρίνεται ως Παράρτημα

του από 1 Οκτωβρίου 1858

Β. Διατάγματος

Εν Ονόματι του Βασιλέως

Η Βασίλισσα

Αμαλία».

Το Βασιλικό διάταγμα αναφέρει τα εξής:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί επεκτάσεως του σχεδίου της πόλεως Λαμίας.

ΟΘΩΝ

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάττομεν.

Εγκρίνομεν την επέκτασιν της πόλεως Λαμίας προς το ανατολικομεσημβρινόν αυτής μέρος, κατά το δοθέν παρά της διευθύνσεως του Μηχανικού Φθιώτιδος και Φωκίδος, και φέρον την Ημετέραν υπογραφήν διάγραμμα.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, την 1 Οκτωβρίου 1858.

Εν Ονόματι του Βασιλέως.

Η Βασίλισσα

ΑΜΑΛΙΑ

Κ. ΠΡΟΒΕΛΕΓΓΙΟΣ.»

Το Βασιλικό διάταγμα υπογράφει ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Προβελέγγιος.

Το «Σχέδιον της Ανατολικομεσημβρινής πλευράς της πόλεως Λαμίας» καθυστέρησε να εγκριθεί από το υπουργείο και να επιστραφεί προς εκτέλεση δύο έτη.

Η λαμιώτικη εφημερίδα «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ» δημοσίευσε για την υπόθεση τα εξής:

1) Στις 27 Οκτωβρίου 1856:

«-Πρό μηνών κατά διαταγήν της Κυβερνήσεως εσχεδιάσθη και το μέχρι τούδε ένεκα του φρουρίου ασχεδίαστον βοῤῥεοανατολικόν μέρος της πόλεως Λαμίας, το δε σχέδιον απεστάλει παρά της διευθύνσεως του μηχανικού εις το υπουργείον των εσωτερικών προς έγκρισιν· Έκτοτε ανυπομόνως περιμένουσιν οι πολίται το σχέδιον ίνα κτίσωσι και ανεγείρωσι τάς οικίας των εντός του σχεδίου, αλλά το σχέδιον μήτε ενεκρίθη μήτε απεστάλη εισέτι. Πολλών αι οικίαι εχαρακτηρίσθησαν ως ετοιμόῤῥοποι, η αστυνομία τους βιάζει να τάς καταδαφίσωσι, αλλά πού; εις ποίαν γραμμήν να κτίσωσιν; μήτε οι πολίται, μήτε η διεύθυνσις του μηχανικού γνωρίζει, εις τρόπον ώστε, ένεκα της ελλείψεως του σχεδίου οι πολίται ευρίσκονται εις την μεγαλητέραν αβεβαιότητα και αμηχανίαν. Όθεν παρακαλούμεν την Κυβέρνησιν και ιδίως τον Υπουργόν των εσωτερικών, ή να επικυρώση το σχέδιον και το αποστείλη ταχέως εις την εν Λαμία διεύθυνσιν του μηχανικού ίνα επ’ αυτού κτίσωσιν οι πολίται τάς οικίας των, ή να το ακυρώση διά να δύνανται ούτοι κατ’ αρέσκειαν να ανεγείρωσι τάς οικοδωμάς των. Πεπεισμένοι λοιπόν εις την υπέρ των πολιτών πατρικήν μέριμναν της Σεβ(αστής) Κυβερνήσεως, δυνάμεθα από τούδε να βεβαιώσωμε τους συμπολίτας ημών, ότι όσον ένεστι τάχιον θέλει εγκριθή το σχέδιον της πόλεως και αποσταλεί προς εφαρμογήν, και ούτω θέλουσι παύσει τα βάσανα και αι στενοχωρίαι των» (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 28/27-10-1856, σελίδα 3, ψηφιακός σελιδοδείκτης 55).

2) Στις 10 Αυγούστου 1857:

«-Το σχέδιον της πόλεως Λαμίας εισέτι δεν ενεκρίθη από το μηχανικόν τμήμα του υπουργείου των εσωτερικών, ουδέ επεστράφη ενταύθα προς εφαρμογήν. Εις μάτην οι άστεγοι πολίται γογγύζουσι, εις μάτην θρηνούσι δια την ένεκα της ελλείψεως του σχεδίου δυστυχίαν των, ημείς τούς παρηγορούμεν διαβεβαιούντες αυτούς ότι το σχέδιον θέλει έλθη άμα εμβή εις ενέργειαν το διά του πορθμού της Ευοίας διελευσόμενον και εις Στυλίδα ελευσόμενον ατμοκίνητον, διότι από ταίς πολλές σκόναις τάς οποίας φέρει επάνω του, απεκατέστη βαρύτατον και δεν δύναται να μεταφερθή δια του ταχυδρομείου· άς έχωσι λοιπόν υπομονήν.» (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 69/10-08-1857, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 69).

3) Στις 8 Φεβρουαρίου 1858:

«-Επίσης δεν ελήφθη η δέουσα και σύντονος φροντίς όπως εγκριθή και αποσταλή το σχέδιον της πόλεως Λαμίας. Το ώντι ως τινες φρονούσι, δύω έτη καθά το υπουργείον των εσωτερικών κρατεί εις τάς χείρας του το σχέδιον, ήρκουν όπως ουχί μόνον έν μικρόν σχέδιον μικράς Ελληνικής πόλεως, αλλά πολλών μεγαλουπόλεων της Ευρώπης τα σχέδια να τελειοποιηθώσι· και όμως ας πάσχωσιν οι κάτοικοι Λαμίας, διότι οι αρμόδιοι υπάλληλοι δεν ευκαιρούσι από τους μπάλους, τα θέατρα και τάς διασκεδάσεις όπως εκπληρώσωσιν το καθήκον των. Είπομεν και άλλοτε και πάλιν το λέγομεν, ο Θεός πλέον να φωτίση τούς αγαθούς αυτούς υπαλλήλους διά να λάβωσιν οίκτον εις τα δυστυχήματα τοσούτων δυστυχών οικογενειαρχών!!» (πηγή: ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ, φύλλο 96/08-02-1858, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 84).

 

8. Η Πλατεία Αμαλίας (σήμερα πλατεία Πάρκου, το μεσοπόλεμο Σιταγοράς).

Το Δημοτικό συμβούλιο Λαμίας με την υπ’ αριθμ. 59 πράξη σε συνεδρίασή του στις 16 Οκτωβρίου 1860 αποφάσισε παμψηφεί να ζητήσει την ονομασία της «παρά τη οδώ του Ρήγα Φερραίου πλατείας» σε Πλατεία Αμαλίας (Εικ.11αβ).

 

α

β

Εικ.11αβ. Η υπ’ αριθμ. 59 πράξη του Δημοτικού συμβουλίου Λαμίας της 16^ης Οκτωβρίου 1860 (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

 

Εικ.12. Το Βασιλικό διάταγμα για την ονοματοδοσία της πλατείας Αμαλίας (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Στις 11 Φεβρουαρίου 1861 δημοσιεύθηκε Βασιλικό διάταγμα με θέμα «Περί ονοματολογίας της κατά την είσοδον της πόλεως Λαμίας πλατείας» (Εικ.12).

Το διάταγμα αναφέρει τα εξής:

«Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών υπουργού εγκρίνομεν όπως η Μεσημβρινή της πόλεως Λαμίας πλατεία φέρη του λοιπού το όνομα της αγαπητής Ημών συζύγου και Βασιλίσσης Αμαλίας, κατά την περί τούτου πρότασιν του δημοτικού Συμβουλίου Λαμίας.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών υπουργός δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Αθήνησιν τη 11 Φεβρουαρίου 1861».

Ακολούθησε έγγραφη κοινοποίηση του διατάγματος προς τη Νομαρχία Φθιώτιδος και Φωκίδος από τον υπουργό με θέμα «Περί την μεσημβρινήν πλευρά της πόλεως Λαμίας ονομασίας Πλατεία Αμαλίας».

Ο υπουργός στη θετική εισήγησή του προς τον Όθωνα για την ονοματοδοσία της πλατείας, μεταφέρει και τα πλεονεκτήματα της θέσης της που επικαλείται το Δημοτικό συμβούλιο Λαμίας στην πράξη του, ότι δηλαδή «..η πλατεία αύτη κειμένη εις τα πρόθυρα σχεδόν της πόλεως θέλει αποκατασταθεί δια της ισοπεδώσεως και δενδροφυτεύσεως ωραία και τερπνή εις τα όμματα του κατά πρώτον εισερχομένου εις την πόλιν ξένου...».

Μετά το Βασιλικό διάταγμα ακολούθησε μια χρονική περίοδος διαμόρφωσης της πλατείας.

 

Εικ.13. Το «Διάγραμμα Μεταρρυθμίσεως» της πλατείας Αμαλίας (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Στο «Διάγραμμα Μεταρρυθμίσεως» (Εικ.13) σημειώνονται οι εξής επεξηγήσεις:

«Υπόμνημα

Ι οικόπεδον Κ. Δήμου Λούλια Συνταγματάρχου

ΙΙ Τεμάχιον παλαιάς οδού αντιποιούμενον παρά του κυρίου οικονομικού εφόρου ως εθνικόν, εκτάσεως Β(ασιλικών) τετραγωνικών πήχεων 57.85

Λαμία την 27 Μαρτίου 1862

ο επί της εκτελέσεως του σχεδίου της πόλεως Λαμίας Μηχανικός

Λ.Πάγκαλος Υπ(ολοχα)γός»

Για τον υπολοχαγό Λεωνίδα Πάγκαλο γράφει η Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία: «Πάγκαλος Λεωνίδας, ταγμ(ατάρχης) μηχ(ανικού), γεν(νηθείς) το 1824 εν Τριπόλει, απεβ(ίωσεν) 4 Οκτωβ(ρίου) 1879» (πηγή: ΜΣΝΕ 5, σελίδα 460).

Λίγους μήνες αργότερα, η λαμιώτικη εφημερίδα «ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ» άσκησε κριτική για υπερβολική δαπάνη κατά τη διαμόρφωση της πλατείας Αμαλίας:

«-Τέλος πάντων το κατόρθωσαν οι μηχανικοί μας να εξοδεύωσιν εις μάτην χιλιάδες τινές δραχμών διά την Πλατείαν “Αμαλίας” και διά την οδόν “Ρήγα” και όμως να μη γίνη τίποτε· διότι ό,τι έγινε μέχρι τούδε είναι ίσον τώ 0.-επετάξαμεν και δι’ αυτά 3-4 χιλιάδας δραχμών, αίτινες εδύναντο να μάς χρησιμεύσωσιν εις άλλα έργα και σπουδαιότερα και αναγκαιότερα.» (πηγή: ΦΩΝΉ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ, φύλλο 71/20-05-1861, σελίδα 2, ψηφιακός σελιδοδείκτης 62).

 

9. Διάγραμμα του οικοπέδου Δ.Κεμπρέκου για την ανέγερση μητροπολιτικού ναού.

Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους διασώθηκε Διάγραμμα του οικοπέδου, το οποίο είχε παραχωρήσει ο Δημήτριος Κεμπρέκος για την ανέγερση του μητροπολιτικού ναού της Λαμίας (Εικ.14). Στη θέση αυτή σήμερα βρίσκεται ο μητροπολιτικός ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

 

Εικ.14. Το «Διάγραμμα Μεταρρυθμίσεως» (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους).

 

Το Διάγραμμα τιτλοφορείται «Διάγραμμα οικοπέδου Δ. Κεμπρέκου, εφ’ ού αναγερθήσηται Κεντρικός Ναός εν Λαμία. θέσις πλατεία Όθωνος». Επί του Διαγράμματος σημειώνονται οι θέσεις «οικία Ζητουνιάτου», «παραπήγματα (αλαταριό) Κρίτζα», «Καφενείον Κριτζέων» και «Τυπογραφείον Οικονομίδη». Στο τυπογραφείο του Ευθυμίου Οικονομίδη εκτυπωνόταν η εφημερίδα «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ», την οποία εξέδιδε ο ίδιος.

Το Διάγραμμα περιλαμβάνει το εξής Υπόμνημα:

«Υπόμνημα

α,β,γ. κάτοψις οικοπέδου Κεμπρέκου=1^μ,036,32/100

Γ.2. Τομή κατά πλάτος

Σ.Ζ Τομή κατά μήκος

Παρατηρήσεις

1^ον η Κάτοψις και αι οριζόντιαι αποστάσεις εις τάς τομάς με Κλίμακα 1^μ=0,005.

2^ον Τα υψόμετρα εις τάς αυτάς κατατομάς με κλίμακα 1^μ=0,01.

3^ον Ουδείς παραπλήσιος του οικοπέδου εγκεκριμένος εις το Σχέδιον της πόλεως δρόμος πλήν του υπόψιν(Κ)

Λαμία 14 Νοεμβρίου 1858

Ο Μηχανικός της πλατείας Λαμίας

Χ.Σουΐδας».

Τον Μάρτιο του 1860 εκδόθηκε Βασιλικό διάταγμα με θέμα «Περί ανεγέρσεως ιερού Ναού εν Λαμία». Δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 16/Α/18-04-1860 ως εξής:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί ανεγέρσεως ιερού Ναού εν Λαμία.

ΟΘΩΝ

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν.

Ο εν Λαμία εγερθησόμενος ιερός Ναός επί της αρκτικοανατολικής πλευράς της πλατείας Όθωνος, θέλει οικοδομηθή κατά το επισυνημμένον και φέρον την Ημετέραν έγκρισιν διάγραμμα.

Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, τη 31 Μαρτίου 1860.

ΟΘΩΝ

Α.Γ. ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ.»

Το Βασιλικό διάταγμα υπογράφει ο υπουργός Εσωτερικών Ανδρέας Κουντουριώτης.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

1. Γενικά Αρχεία του Κράτους: «Σχέδια νομού Φθιωτιδοφωκίδος: Λαμία, φάκελος 30».

2. Σταύρος Ελ. Καλογιάννης, Σχέδια πόλεως και δημόσιος χώρος κατά την οθωνική περίοδο: (1833-1862): ο σχεδιασμός των πόλεων μέσα από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Τόμοι Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, Ιωάννινα 2020.

3. Συμπληρωματικά βλέπε: Χάρτες και πληροφορίες για την ιστορική πορεία της Λαμίας στο χρόνο.