Τσερνοβίτι: Εικόνες, σταυροί λιτανείας και εξαπτέρυγα

Α. Εικόνες

Εκτός από τις εικόνες του τέμπλου, στο ναό απαντώνται και άλλες εικόνες. Ειδικότερα:

1) Στο άνω μέρος του τέμπλου ήταν τοποθετημένες μία σειρά εικόνων λαϊκής τεχνοτροπίας, αγιογραφημένες από τον ίδιο αγιογράφο. Χρονολογούνται στις αρχές του 20ου αιώνα.

Τα θέματά τους είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (Εικ.1), η Βάπτιση (Εικ.2), η Έγερση του Λαζάρου (Εικ.3), η Βαϊοφόρος (Εικ.4), η Άκρα Ταπείνωση (Εικ.5), η Ανάσταση (Εικ.6), η Ψηλάφηση του Θωμά (Εικ.7), η Ανάληψη (Εικ.8), η Πεντηκοστή (Εικ.9) και η Γέννηση της Θεοτόκου (Εικ.10). Ορισμένες ανήκουν στον κύκλο του Δωδεκαόρτου (Εικ.1,2,3,4,6,8 και 9) ενώ οι υπόλοιπες συμπληρώνουν τη θεματολογία (Εικ.5,7 και 10). Η κατάσταση διατήρησης ορισμένων είναι κακή. Σίγουρα υπήρχαν και άλλες εικόνες του ίδιου αγιογράφου, πιθανώς με τα υπόλοιπα θέματα του Δωδεκαόρτου (Γέννηση, Υπαπαντή, Μεταμόρφωση, Σταύρωση και Κοίμηση της Θεοτόκου), οι οποίες όμως καταστράφηκαν με το πέρασμα των χρόνων.

2) Ακολουθούν εικόνες με θέματα το Άγιο Μανδήλιο (Εικ.11), Παναγία η Οδηγήτρια (Εικ.12) και ο Άγιος Σπυρίδωνας (Εικ.13). Είναι αγιογραφημένες από τον ίδιο αγιογράφο στις αρχές του 20^ου αιώνα. Εικόνες του σώζονται και στο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, που βρίσκεται στην κορυφή του Τσερνοβιτίου. Άλλη μία εικόνα εικονίζει τον Άγιο Δημήτριο (Εικ.14). Ιδιαιτερότητα ως προς τη θεματολογία παρουσιάζει η Εικ.15: απεικονίζονται μαζί η Θεοτόκος, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος που κηρύττει με υψωμένο το δεξί χέρι και οι Δώδεκα απόστολοι.

Β. Αρτοφόριο, σταυροί λιτανείας και εξαπτέρυγα.

Τέλος σώζονται ως σήμερα το Αρτοφόριο στην Αγία Τράπεζα (Εικ.16), οι σταυροί λιτανείας (Εικ.17αβ, 18αβ) και τα εξαπτέρυγα του ναού (Εικ.19αβ, 20αβ).

ΕΙΚΟΝΕΣ

 Εικ.1. Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.

 Εικ.2. Η Βάπτιση.

 Εικ.3. Η Έγερση του Λαζάρου.

Εικ.4. Η Βαϊοφόρος.

Εικ.5. Η Άκρα Ταπείνωση.

Εικ.6. Η Ανάσταση.

Εικ.7. Η Ψηλάφηση του Θωμά.

Εικ.8. Η Ανάληψη.

 Εικ.9. Η Πεντηκοστή.

 Εικ.10. Η Γέννηση της Θεοτόκου.

 Εικ.11. Το Άγιο Μανδήλιο.

Εικ.12. Παναγία Οδηγήτρια.

Εικ.13. Ο Άγιος Σπυρίδωνας.

 Εικ.14. Ο Άγιος Δημήτριος.

Εικ.15. Εικόνα με παράσταση της Θεοτόκου, του Προδρόμου και των Δώδεκα Αποστόλων.

Εικ.16. Η Αγία Τράπεζα με το Αρτοφόριο.

α.

β.

Εικ.17αβ. Οι δύο όψεις Σταυρού λιτανείας.

α.

β.

Εικ.18αβ. Οι δύο όψεις Σταυρού λιτανείας.

α.

β.

Εικ.19αβ. Οι δύο όψεις εξαπτερύγου.

α.

β.

Εικ.20αβ. Οι δύο όψεις εξαπτερύγου.

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.

Τσερνοβίτι: Ο κυρίως ναός

Ο ναός αρχιτεκτονικά εντάσσεται στην κατηγορία της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής της τουρκοκρατίας με δικλινή στέγη και σαμαρωτή απόληξη στην κόγχη του ιερού.

Το κεντρικό κλίτος χωρίζεται από τα δύο πλάγια κλίτη με δύο κιονοστοιχίες (Εικ.1,2,3). Οι κιονοστοιχίες επιστέφονται από τόξα. Το δάπεδο ήταν στρωμένο με πέτρινες πλάκες από ντόπια πέτρα. Εντός του ναού υπάρχουν παλαιό δεσποτικό (Εικ.4) και προσκυνητάρι. Στο προσκυνητάρι εκτίθεται εικόνα με το «Γενέσιον του Προδρόμου», η οποία φέρει χρονολογία 1913 (Εικ.5). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο πολυέλαιος της ίδια εποχής (Εικ.6).

Οι εικόνες του τέμπλου χρονολογούνται στα τέλη του 19^ου αιώνα.

Οι εικόνες του Χριστού και του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου αγιογραφήθηκαν τη δεκαπενταετία 1855-1870 από τον Ιωάννη Αναγνώστου Γρεβενίτη ή όπως αλλιώς υπογράφει «ζωγράφος εκ Γρεβενών». Ο Ιωάννης Αναγνώστου από τα Γρεβενά και οι δύο γιοί του Αναστάσιος και Δημήτριος διατηρούσαν αγιογραφικό εργαστήριο στη Λαμία. Δραστηριοποιήθηκαν στη Φθιώτιδα και Ευρυτανία. Υπογεγραμμένα έργα τους απαντώνται τη χρονική περίοδο από το 1855 έως και το 1913 σε πολλούς παλαιούς ναούς της ευρύτερης περιοχής Φθιώτιδας και Ευρυτανίας (Άγιος Νικόλαος Πουγκακίων, Άγιος Ιωάννης Θεολόγος Στάγιας, Αγία Παρασκευή Σπερχειάδας, Αγία Τριάδα Καρπενησίου, κ.ά.)[1].

Η εικόνα της Παναγίας Ελεούσας αγιογραφήθηκε το 1862 από τον Γεώργιο Δημητριάδη, Μωραΐτη (Εικ.7). Στη βάση της αναγιγνώσκεται η επιγραφή «1862 χείρ Γ. Δημητριάδου Μοραΐτου». Ο Γεώργιος Δημητριάδης, καταγόμενος από το Μωριά, διατηρούσε κι αυτός εργαστήριο στη Λαμία. Βρισκόταν σε οξύ ανταγωνισμό με τον Ιωάννη Αναγνώστου Γρεβενίτη, όπως διαπιστώνεται από δημοσιεύματα του τοπικού τύπου της εποχής[2].

Η ωραία πύλη του ιερού φράσσεται από βημόθυρο με παράσταση των πρωτοκορυφαίων αποστόλων Πέτρου και Παύλου (Εικ.8). Χρονολογείται στα τέλη του 19^ου αιώνα. Ο Μέγας Αρχιερεύς απεικονίζεται σε μουσαμά, ο οποίος προσαρμόζεται σε ξύλινο πλαίσιο ορθογωνίου σχήματος (Εικ.9). Οι δύο πλάγιες πύλες του ιερού φράσσονται από παραστάσεις σε μουσαμά των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Ο μουσαμάς είναι προσαρμοσμένος σε ξύλινο πλαίσιο ορθογωνίου σχήματος. Οι παραστάσεις του Μέγα Αρχιερέα και των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ προέρχονται από τον ίδιο αγιογράφο. Χρονολογικά τοποθετούνται στα τέλη του 19^ου αιώνα.

Ο αρχάγγελος Μιχαήλ (Εικ.10αβ) φέρει στο δεξί του χέρι ρομφαία ενώ στο αριστερό το ζυγό της δικαιοσύνης και ανοιχτό ειλητάριο με την επιγραφή:

«Βροτοί βλέπον/

τες το ξίφος τετα/

μένον Όσοι βέβη/

λοι, και ράθυμοι/

τον τρόπον Συστα/

λείτε πρός μετά/

νοιαν τάχει. Ει δε/

μη προψαύσητε/

τη θεία πύλη Εγώ/

γάρ ο πρίν παλαι/

ας προστάτης/

Ταύτης δ’ ετάχθην/

της νέας Εδέμ/

φύλαξ».

Το κείμενο σε ελεύθερη μετάφραση αποδίδεται: «Άνθρωποι θνητοί κοιτάξτε το προτεταμένο ξίφος. Όσοι είστε αμαρτωλοί και οκνηροί στην πνευματική σας ζωή, μετανοήστε γρήγορα. Διαφορετικά μην πλησιάσετε στη Θεία Πύλη γιατί εγώ που ήμουν από παλιά προστάτης, τοποθετήθηκα φύλακας αυτής της Νέας Εδέμ».

Ο αρχάγγελος Γαβριήλ (Εικ.11αβ) φέρει στο δεξί του χέρι κλαδί με άνθος ενώ στο αριστερό ανοιχτό ειλητάριο με την επιγραφή:

«Οξυγράφον κα/

λαμον τη χει/

ρι φέρων/

Των εισιόντων/

συνταγάς/

απογράφω./

Φρουρώ στέρ-/

γοντας ει δε/

μη φθείρω/

τάχει».

Το κείμενο προέρχεται από την «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης» του Διονυσίου εκ Φουρνά[3] και σε ελεύθερη μετάφραση αποδίδεται: «Κρατώντας στο χέρι τον οξυγράφο κάλαμο καταγράφω τα έργα αυτών που εισέρχονται. Φρουρώ αυτούς που προσέχουν, διαφορετικά καταστρέφω αμέσως (αυτούς που δεν προσέχουν)».

ΣΧΟΛΙΑ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Βλέπε και Κακκαβάς Γ.-Κύρκος Ν.-Υφαντή Α., Η εκκλησιαστική τέχνη στην περιοχή της Σπερχειάδας από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους έως την περίοδο του Μεσοπολέμου.

[2] Τα δημοσιεύματα για τον ανταγωνισμό των δύο ζωγράφων θα αποτελέσει θέμα μελλοντικής ανάρτησής μας στο ιστολόγιο.

[3] Διονυσίου του εκ Φουρνά, Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης: εκ χειρογράφου του ιη' αιώνος εκδοθείσα κατά το πρωτότυπον αυτής κείμενον / υπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως, σελίδα 283.

ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικ.1. Το τέμπλο του ναού.

 Εικ.2. Μερική άποψη του τέμπλου, του κεντρικού και του αριστερού κλίτους.

Εικ.3. Μερική άποψη του κεντρικού και του δεξιού κλίτους.

Εικ.4. Το παλαιό δεσποτικό.

Εικ.5. Το προσκυνητάρι με την εικόνα του Γενεσίου του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Εικ.6. Ο πολυέλαιος.

α

β

Εικ.7αβ. Η Παναγία Ελεούσα του τέμπλου και η επιγραφή «1862 χείρ Γ. Δημητριάδου Μοραΐτου».

Εικ.8. Το βημόθυρο του τέμπλου.

Eικ.9. Ο Μέγας Αρχιερεύς.

α

β

Εικ.10αβ. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και η επιγραφή του ειληταρίου.

α

β

Εικ.11αβ. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και η επιγραφή του ειληταρίου.

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.

Οικονομικός απολογισμός ετών 1869-1878 του ναού της Παναγίας Δέσποινας

 Ο ναός της Παναγίας Δέσποινας κάτω από την Ακρολαμία. [πηγή: kaliterilamia.gr].

Από τη διαδικτυακή έρευνα στις σελίδες της φθιωτικής εφημερίδας ΕΥΝΟΜΙΑ, εντοπίσθηκε οικονομικός απολογισμός του ναού της Παναγίας Δέσποινας  Λαμίας (Εικ.1). Συντάχθηκε από τους επιτρόπους του ναού Παναγιώτη Σακελλάριο, Μιχαήλ Θεοδώρου, Κ. Μπαζούρη και Δ.Α.Συνεφάκη και αντιγράφηκε για την ΕΥΝΟΜΙΑ από δύο Βιβλία Ταμείου. Αφορά χρονική περίοδο δέκα ετών από 1^η Ιανουαρίου 1869 έως και 31^η Δεκεμβρίου 1878. Στον απολογισμό περιλαμβάνονται:

Α΄. ΕΣΟΔΑ

Τα έσοδα προέρχονται από:

-πώληση λαμπάδων,

-περιφορά δίσκου,

-κληροδοτήματα πιστών,

-παρεκκλήσιο Αγίων Αναργύρων,

-πώληση λαδιού και λιβανιού.

Β΄. ΕΞΟΔΑ

Διακρίνονται σε τακτικά και έκτακτα.

Ως τακτικά καταγράφονται έξοδα για:

-αγορά κεριού,

-μισθούς δύο ψαλτών,

-Διακόνου,

-βοηθούς ψαλτών,

-Νεωκόρου,

-διάφορα λιανικά έξοδα,

-αγορά λαδιού,

-βοηθήματα φτωχών και απόρων.

Ως έκτακτα καταγράφονται έξοδα για:

-επισκευή στις κλίμακες και τα σιδερένια κάγκελα του περιβόλου,

-αργυρόχρυσα εξαπτέρυγα,

-αγορά τριών εικόνων,

-δύο πόρτες των βημοθύρων του Ιερού,

-επισκευή από την έκρηξη που συνέβη στο Φρούριο (βλέπε σχετικά: Φονική πτώση κεραυνού στην Ακρολαμία το 1871. Η παρουσίαση του γεγονότος από τον τύπο της εποχής.),

-στρώσιμο με μάρμαρα όλης της εκκλησίας,

-χρωμάτισμα και στασίδια,

-ένα κάρινο προσκυνητάρι στο γυναικωνίτη,

-δύο μπρούτζινα μανουάλια προσκυνηταριών,

-ένα ρολόϊ τοίχου,

-επισκευή καμπάνας,

-παρεκκλήσιο Αγίων Αναργύρων,

-Κοιμητήριο,

-κελί για τον υπηρέτη,

-δύο μπρούτζινα γιντέκια στα βημόθυρα,

-δύο αργυρόχρυσα φανάρια,

-παράθυρο προς το Ιερό.

Γ΄. ΤΑΜΕΙΟ

Στο ταμείο του ναού καταγράφονται μετρητά 163,35 δρχ. και είκοσι οκάδες λαμπάδες καθαρές.

ΕΙΚΟΝΑ

Εικ.1 Ο οικονομικός απολογισμός του ναού της Παναγίας Δέσποινας.

ΠΗΓΗ

Εφημερίδα ΕΥΝΟΜΙΑ, φύλλο 80/13-01-1879, σελίδα 4, ψηφιακός σελιδοδείκτης 149.

Τσερνοβίτι: Το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους

Τα παρεκκλήσια κτίζονται και προσαρμόζονται στο εξωτερικό τμήμα του κυρίως ναού. Τυπολογικά είναι πάντα μονόχωρα, ξυλόστεγα και σπανιότερα σταυρεπίστεγα. Η πρόσβαση σ’ αυτά πραγματοποιείται συνήθως από τον κυρίως ναό ή το νάρθηκα και σπανιότερα από τον εξωτερικό χώρο. Χτίζονται ταυτόχρονα με τον κυρίως ναό ή συνήθως μεταγενέστερα. Στα παρεκκλήσια τελείται θεία λειτουργία προς τιμή του αγίου, στον οποίο είναι αφιερωμένα.

Στο Τσερνοβίτι, δεξιά της εισόδου του ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους (Εικ.1). Φέρει μονόριχτη στέγη με κλίση προς τον αύλειο χώρο. Ανατολικά στον εσωτερικό χώρο του κατασκευάσθηκαν δύο κόγχες ενσωματωμένες στον τοίχο, οι οποίες εξυπηρετούσαν λειτουργικούς σκοπούς (Εικ.2,3).

Αριστερά της θύρας εντοιχίσθηκε σε δεύτερη χρήση ένα επίθημα (spolium), προερχόμενο από άγνωστο ναό της περιοχής (Εικ.4,5). Ο εντοιχισμός του δίπλα στην είσοδο πραγματοποιήθηκε από τον τεχνίτη προκειμένου να τονισθεί η ιερότητα του κτίσματος, εξαιτίας της εμφανούς παρουσίας του σταυρού.

Από το εντοιχισμένο επίθημα ορατή είναι μόνο η μία κύρια πλευρά του. Στο κέντρο της υπάρχει ανάγλυφος ανισοσκελής σταυρός με ελαφρώς διαπλατυσμένα άκρα. Η αμελής χάραξη στο ανάγλυφο του επιθήματος παραπέμπει σε κατασκευή του από τοπικό εργαστήριο. Θα πρέπει να συγκριθεί με άλλα του ιδίου τύπου της περιοχής (Εχίνος, Λάρισα Κρεμαστή, κ.ά.) προκειμένου να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα για την προέλευση και τη χρονολόγησή του.

Αριστερά και δεξιά του σταυρού αναγιγνώσκεται εγχάρακτη επιγραφή (Εικ.6):

Α[ΓΑ]Θ[Η] ΤΥΧΗ/

ΒΩΗΘΗ/

†/

[ΤΟ]Υ ΔΟΥ/

ΛΟΥ COY/

ΑΝΤΩ/

ΝΙΝΟΥ Α[…]

Το επίθημα και την επιγραφή του επισημαίνει και ο Γεώργιος Πάλλης στο λήμμα για το Τσερνοβίτι στην περιοδική έκδοση του Αρχαιολογικού Δελτίου: «…Στο προσκολλημένο στη νότια πλευρά παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους έχει εντοιχιστεί παλαιοχριστιανικό επίθημα με ανάγλυφο σταυρό, με την επιγραφή ΑΘ ΤΥΧΙ / ΒΩΗΘΙ†[ΤΟ]Υ ΔΟΥΛΟΥ COΥ/ΑΝΤΩΝΙΝΟΥ Α[…]…..»[1].

Στους στίχους καταγράφεται η επίκληση για βοήθεια προς τον Αντωνίνο. Το όνομα Αντωνίνος (λατιν. Antoninus) είναι υποκοριστικό του Αντώνιος (λατιν.Antonius) και απαντάται κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Με το όνομα αυτό είναι γνωστός ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αντωνίνος ο Ευσεβής και η ομώνυμη Δυναστεία των Αντωνίνων που κυβέρνησε τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία (96-192 μ.Χ.).

Η επίκληση αρχίζει με την εισαγωγική φράση «Αγαθή Τύχη», η οποία στη νεοελληνική μεταφράζεται «Καλή Τύχη». Στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα η Τύχη λατρευόταν ως θεά του πεπρωμένου. Η φράση «Αγαθή Τύχη» απαντάται σε επιγραφές των ρωμαϊκών χρόνων, όπως π.χ. σε επιγραφές μιλιαρίων[2] από τη Βέροια (πηγή: Ιωάννου Π.Τουράτσογλου, Μιλιάρια του Μουσείου Βεροίας, περιοδικό ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ 9 (1969), σελίδες 317-323). Η φράση συνεχίζει να χρησιμοποιείται και στη μεσοβυζαντινή εποχή.

Η ύπαρξη του σταυρού υποδηλώνει ότι το επίθημα χρησιμοποιήθηκε σε χριστιανικό κτίριο της περιοχής. Η επιγραφή χαράχτηκε μετά τη χάραξη του σταυρού, όπως διαπιστώνεται από την προσαρμογή των γραμμάτων στην επιφάνεια και την πυκνή χάραξή τους στο δεύτερο μέρος της επιγραφής, δεξιά του σταυρού. Τα ορθογραφικά λάθη της επιγραφής (ΒΩΗΘΗ) είναι συνηθισμένο φαινόμενο.

Η αμελής χάραξη του επιθήματος το τοποθετεί χρονολογικά στην ύστερη παλαιοχριστιανική περίοδο, ίσως και στους Σκοτεινούς αιώνες του Βυζαντίου (7ος-9ος αι. μ.Χ.).

Παρόμοια χρήση αρχιτεκτονικών μελών σε δεύτερη χρήση (spolia) πραγματοποιήθηκε στο εξωκκλήσι των Αγίων Θεοδώρων Παλαιοκερασιάς. Άνωθεν της θύρας εισόδου εντοιχίσθηκε μαρμάρινη πλάκα με δυσανάγνωστη επιγραφή και εκατέρωθεν αυτής δύο κιονίσκοι περιρραντηρίου (Εικ.7).

Για το χρόνο ίδρυσης του παρεκκλησίου του Αγίου Χαραλάμπους η τοπική παράδοση αναφέρει ότι είναι παλαιότερο από το ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (1812). Πιθανώς η ίδρυση του παρεκκλησίου να συνδέεται με την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων και την ίδρυση του χωριού.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Αρχαιολογικό Δελτίο 67 (2012), Χρονικά Β1, Αθήνα 2016, σελίδες 370-371.

[2] Μιλιάριο: είναι λίθινη στήλη, η οποία κατά τη ρωμαϊκή εποχή έδινε σε μίλια την απόσταση μεταξύ των πόλεων, όπως οι σημερινές πινακίδες χιλιομετρικών αποστάσεων.

ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικ.1 Το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους πριν την ανακαίνιση. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.2 Οι κόγχες στο εσωτερικό του παρεκκλησίου πριν την ανακαίνιση. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.3 Μέρος του εσωτερικού του παρεκκλησίου μετά την ανακαίνιση. Το παλιό σιδερένιο μανουάλι προέρχεται από το ναό του Αγίου Χαραλάμπους. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.4 Το επίθημα πριν την ανακαίνιση του παρεκκλησίου. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

 Εικ.5 Το επίθημα μετά την ανακαίνιση του παρεκκλησίου. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.6 Η επιγραφή του επιθήματος. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].

Εικ.7 Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων. Άνωθεν της θύρας εισόδου διακρίνονται εκατέρωθεν εντοιχισμένοι δύο κιονίσκοι περιρραντηρίου και στο κέντρο μαρμάρινη πλάκα με δυσανάγνωστη επιγραφή. [πηγή: φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Αλεξόπουλου].