Τσερνοβίτι: Ο περιβάλλων χώρος και η πύλη εισόδου του ναού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου

Ο ναός και ο εξωτερικός χώρος που τον περιβάλλει, προστατεύεται από περίβολο κτισμένο από ημικατεργασμένους λίθους (Εικ.1-4)). Ο σκοπός του περιβόλου είναι διττός: αφ’ ενός μεν ο προσδιορισμός των ορίων του ναού, αφετέρου δε η συγκράτηση και σταθεροποίηση των χωμάτων του περιβάλλοντος χώρου. Δημιουργείται έτσι ένα πλάτωμα, επάνω στο οποίο είναι κτισμένος ο ναός. Από επιτόπια έρευνα διαπιστώθηκε ότι ο περίβολος παλαιότερα υψωνόταν σε μεγαλύτερο ύψος από το σημερινό. Με την πάροδο του χρόνου όμως και λόγω της εγκατάλειψης, αρκετοί λίθοι κατέπεσαν και το ύψος ελαττώθηκε.

Η είσοδος στον περιβάλλοντα χώρο πραγματοποιείται από τη νοτιοδυτική πλευρά δια μέσου πύλης κατασκευασμένης από λίθινους δόμους (Εικ.5), πραγματικό κόσμημα του χώρου. Κατασκευάσθηκε το 1812, εποχή κατασκευής του ναού, από τους ίδιους τεχνίτες. Η πύλη φράσσεται από παλαιά δίφυλλη σιδερένια καγκελόπορτα. Στην κορυφή του αριστερού φύλλου τοποθετήθηκε σιδερένιος σταυρός, ο οποίος υπενθυμίζει στον επισκέπτη την είσοδό του σε ιερό χώρο. Χρονολογικά ανάγεται στα τέλη του 19ου ή αρχές 20ου αιώνα.

Στον αρχιτεκτονικό ρυθμό της πύλης παρατηρείται ανάμειξη οθωμανικών και ευρωπαϊκών αρχιτεκτονικών στοιχείων. Ο ρυθμός αυτός απαντάται σε παράθυρα και πύλες κτιρίων της ύστερης οθωμανικής περιόδου σε όλη την ελληνική επικράτεια και στο βαλκανικό χώρο γενικότερα. Αυτό που διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή είναι το υλικό κατασκευής. Σε μερικές περιοχές χρησιμοποιούνται κεραμικοί πλίνθοι, όπως σε κτίρια της Θεσσαλονίκης, ενώ σε άλλες λίθινοι δόμοι, όπως στην Ήπειρο. Ακριβώς ίδια με την πύλη του περιβάλλοντος χώρου του Αγίου Ιωάννου Τσερνοβιτίου είναι η πύλη αυλόγυρου σπιτιού στο χωριό Σέρβου Αρκαδίας στην Πελοπόννησο (Εικ.6).

Το κατώφλι της πύλης αποτελείται από δύο επιμελώς κατεργασμένους δόμους. Κάθε μία κάθετη πλευρά αποτελείται από τέσσερις, επίσης επιμελώς κατεργασμένους, δόμους. Οι δύο πλευρές διακρίνονται για την πλήρη συμμετρική τοποθέτησή τους.

Το ανώφλι της πύλης αποτελείται από δύο επιμελώς κατεργασμένους δόμους, οι οποίοι στο κέντρο της πύλης συνδέονται μεταξύ τους με μαρμάρινο πεσσίσκο (Εικ.7). Ο πεσσίσκος τοποθετήθηκε εκεί ως κλειδί. Στις θύρες και τα παράθυρα αυτού του είδους το κλειδί αποτελεί το σπουδαιότερο σημείο ισορροπίας του κατασκευάσματος. Ενδεχόμενη αφαίρεσή του οδηγεί την πύλη σε κατάρρευση. Τα άκρα των δύο οριζοντίων δόμων μετά από κατάλληλη λάξευση, εφάπτονται ακριβώς στην άνω πλευρά του δόμου κάθε κάθετης πλευράς. Ο δύο δόμοι του ανωφλίου έχουν τοξοειδές σχήμα, μήκους ενός δωδεκάτου της διαμέτρου του κύκλου.

Ο μαρμάρινος πεσσίσκος (κλειδί) της εισόδου της πύλης φέρει διακοσμητικά σχέδια οθωμανικής προέλευσης. Τοποθετήθηκε εκεί προφανώς σε δεύτερη χρήση. Οι τεχνίτες τον μετέφεραν από αλλού. Εκτιμώντας την αισθητική του αξία, λόγω των σχεδίων, τον τοποθέτησαν στο εμφανέστερο σημείο της πύλης. Παρόμοια περίπτωση δεύτερης χρήσης (spolium) παλαιοχριστιανικού επικράνου με επιγραφή (5^ος-6^ος αι. μ.Χ), απαντάται στην τοιχοδομία του παρεκκλησίου του Αγίου Χαραλάμπους.

Η στερέωση του δευτέρου με τον τρίτο δόμο σε κάθε πλευρά πραγματοποιείται με σιδερένιο σύνδεσμο (τζινέτι, όπως ονομαζόταν από τους τεχνίτες της εποχής). Το ίδιο συμβαίνει στη σύνδεση του αριστερού δόμου του ανωφλίου με τον πρώτο κάθετο δόμο της αριστερής πλευράς. Επίσης σύνδεσμοι συνέδεαν όλους του δόμους μεταξύ τους. Αργότερα αφαιρέθηκαν. Σήμερα υπάρχουν μόνο τα ίχνη των οπών τους. Παρόμοιοι σύνδεσμοι υπάρχουν στο καμπαναριό του ναού.

Στη θύρα εισόδου του ναού των Αγίων Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης στην Παλιονίκοβα Ανύδρου, σιδερένιοι σύνδεσμοι τοποθετούνται συμμετρικά, ανά δύο σε κάθε κάθετη πλευρά (Εικ.8α,8β). Σήμερα είναι αρκετά δυσδιάκριτοι λόγω επάλειψής τους με ασβέστη κατά την ανακαίνιση του ναού αλλά και παλαιότερα[1]. Μόνο με προσεκτική παρατήρηση μπορούν να εντοπισθούν.

Ο σκοπός της χρήσης σιδερένιων συνδέσμων ήταν η στατική ισορροπία της πύλης. Πρόκειται για παλαιά τεχνική, η οποία αντί για αρμό χρησιμοποιεί σιδερένιους συνδέσμους για τη στήριξη λίθινων ή μαρμάρινων δόμων, επιτυγχάνοντας καλύτερα αποτελέσματα. Οι σύνδεσμοι βοηθούν καλύτερα στην απορρόφηση των κραδασμών από σεισμικές δονήσεις απ’ ότι η συνδεσμολογία με κονίαμα, απομακρύνοντας τον κίνδυνο καταρρεύσεως. Η χρήση σιδερένιων συνδέσμων από τους τεχνίτες παραλληλίζεται με την τεχνική της χρήσης μολύβδου για τη σύνδεση των σπονδύλων στους κίονες των αρχαίων ελληνικών ναών.

ΣΧΟΛΙΑ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Ο ναός των Αγίων Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης σήμερα είναι ένα από τα πολλά εξωκλήσια του Ανύδρου (πρώην Νίκοβα). Πριν τα μέσα του 19^ου αιώνα, εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων της Νίκοβας.

ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικ.1 Η νοτιοδυτική πλευρά του περιβόλου.

 Εικ.2 Η είσοδος του περιβόλου με την χαρακτηριστική πύλη.

 Εικ.3 Άποψη του περιβόλου από νοτιοανατολικά.

 Εικ.4 Άποψη του περιβόλου από ανατολικά.

 Εικ.5 Η πύλη εισόδου στον περιβάλλοντα χώρο του ναού.

 Εικ.6 Η πύλη εισόδου στον αυλόγυρο σπιτιού στο χωριό Σέρβου Αρκαδίας.

 Εικ.7 Ο μαρμάρινος πεσσίσκος (κλειδί) της πύλης.

 Εικ.8α Η αριστερή πλευρά της θύρας εισόδου του ναού των Αγίων Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης.

 Εικ.8β Η δεξιά πλευρά της θύρας εισόδου του ναού των Αγίων Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης.

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικ. 1-5,7,8αβ: Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.

Εικ.6: http://www.servou.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=966:2009-05-20-16-39-23&catid=58:laikiarxitektoniki&Itemid=73

Τσερνοβίτι: Γενικά για το ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου

Ο ενοριακός ναός του Τσερνοβιτίου βρίσκεται στο κεντρικό σημείο του χωριού και συνδυάζεται αρμονικά με το χώρο. Είναι αφιερωμένος στο Γενέσιον του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (+24 Ιουνίου). Πρόκειται για τυπική τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική της τουρκοκρατίας με δικλινή στέγη. Καταλήγει σε σαμαρωτή απόληξη στην κόγχη του ιερού. Σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων ο ναός παλαιότερα διέθετε και γυναικωνίτη.

Στο Βασιλικό Διάταγμα της 20^ης Δεκεμβρίου 1911 «Περί ορισμού των ενοριών των χωρίων του δήμου Φαλάρων», το οποίο δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 1/01-01-1911 και υπογράφηκε από τον τότε υπουργό εκκλησιαστικών και δημόσιας εκπαίδευσης Απόστολο Γ. Αλεξανδρή, ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου αναφέρεται ως ενοριακός ναός της ενορίας του Τσερνοβιτίου: «…Αι ενορίαι των χωρίων του δήμου Φαλάρων καθορίζονται ως εξής:…..4)του χωρίου Τσερνοβιτσίου εις μίαν, την του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου….» (Εικ.1αβ).

Ανακαινίσθηκε αρκετές φορές. Γι’ αυτό σήμερα δεν σώζονται το αρχικό τέμπλο, το αρχικό δάπεδο, η αρχική οροφή κ.ά.. Σε κάποια από τις ανακαινίσεις ο δυτικός τοίχος μετακινήθηκε αρκετά μέτρα ανατολικότερα, με συνέπεια την αφαίρεση του γυναικωνίτη. Πραγματοποιήθηκε μετά το 1950 και αφού το χωριό είχε μεταφερθεί στη σημερινή θέση Βαλσέρα. Η ανακαίνιση πραγματοποιήθηκε για την αποφυγή της κατάρρευσης του δυτικού τοίχου και της στέγης του ναού, τα οποία ενωνόταν με το κατηφορικό έδαφος.

Επόμενη ανακαίνιση πραγματοποιήθηκε το 1990, όπως αναγράφεται σε μαρμάρινο σταυρό τοποθετημένο στο κτιστό τέμπλο, ακριβώς επάνω από την ωραία πύλη:

ΑΓΙΟΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ Ο

ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ

1990

Τοποθετήθηκε νέο ξύλινο ταβάνι. Έγιναν αρμολογήματα των τοίχων και επιδιορθώσεις της στέγης. Αντικαταστάθηκαν τα «ευρωπαϊκά» κεραμίδια, που τοποθετήθηκαν σε παλαιότερη ανακαίνιση, με νέα «ρωμαϊκά». Τοποθετήθηκε μεγάλο στέγαστρο επάνω από τη θύρα εισόδου. Σκοπός ήταν η προστασία από τα όμβρια ύδατα του νοτίου τοίχου, συμπεριλαμβανομένης και της εισόδου του παρεκκλησίου του Αγίου Χαραλάμπους (Εικ.2,3,4).

Το 2003 πραγματοποιήθηκε νέα ανακαίνιση, σύμφωνα με επιγραφή σε μαρμάρινη πλάκα, τοποθετημένη ψηλά στο δυτικό τοίχο του κυρίως ναού:

ΔΕΗΣΙΣ ΕΝΟΡΙΤΩΝ ΜΕ ΤΗ

ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΕΧΙΝΑΙΩΝ

ΤΟ ΕΤΟΣ 2003

ΜΕ ΕΠΙΒΛΕΨΗ

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

ΕΝΟΡΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΚΕΡΑΣΙΑΣ

Πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένα αρμολογήματα-επιδιορθώσεις της εξωτερικής τοιχοδομίας και της κόγχης του ιερού (Εικ.5,6). Παράλληλα ενισχύθηκε η περίφραξη του περιβάλλοντος χώρου. Το δάπεδο του κυρίως ναού και των πλαγίων κλιτών καλύφθηκε με τσιμέντο. Ταυτόχρονα επιχειρήθηκε η ενίσχυση της αντοχής της θύρας εισόδου με κατασκευή υπερθύρου από μπετόν (σινάζι). Η εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή με το έτος ίδρυσης του ναού μετακινήθηκε λίγο ψηλότερα και δεξιότερα της θύρας (Εικ.7). Στη βάση του βορείου τοίχου κατασκευάσθηκε τσιμεντένια υδρορροή για την αποστράγγιση των ομβρίων υδάτων της στέγης (Εικ. 8).

 

 

 

 

 

ΕΙΚΟΝΕΣ

 

 

α.

β.

Εικ.1αβ. Το ΦΕΚ 1/01-01-1911 με το Βασιλικό Διάταγμα για τον ορισμό ενοριών στα χωριά του δήμου Φαλάρων.

 

 

 

 

Εικ.2. Η εξωτερική όψη του ναού πριν την ανακαίνιση του 1990.

 

 

 

 Εικ.3. Η εξωτερική όψη του ναού μετά την ανακαίνιση του 1990.

 

 

 

 Εικ.4. Η κόγχη του ιερού μετά την ανακαίνιση του 1990.

 

 

 

 

Εικ.5. Η εξωτερική όψη του ναού μετά την ανακαίνιση του 2003.

 

 

 

 Εικ.6. Η κόγχη του ιερού μετά την ανακαίνιση του 2003.

 

 

 

 Εικ.7. Η ενισχυμένη θύρα εισόδου του ναού μετά την ανακαίνιση του 2003.

 

 

 

 Εικ.8. Η βόρεια πλευρά του ναού μετά την ανακαίνιση του 2003.

 

  

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

 

Εικ.1αβ. Εθνικό τυπογραφείο.

Εικ.2-8. Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.

Τσερνοβίτι: Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940

Εκτός από το 42 Σύνταγμα Ευζώνων (βλέπε σχετική ανάρτηση και τον κύκλο αναρτήσεων του Πολεμικού Ημερολογίου του εφέδρου επιλοχία Ηλία Κωστή), το οποίο επιστρατεύθηκε από τις 29 Αυγούστου και βρισκόταν ήδη στην πρώτη γραμμή στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41, οι κάτοικοι της Φθιώτιδας επιστρατεύθηκαν κυρίως με το 36^ο Σύνταγμα Πεζικού (Εικ.1&2). Το Σύνταγμα αυτό στελεχώθηκε με εφέδρους και δημιουργήθηκε στη Λαμία. Διοικητής του ήταν ο συνταγματάρχης Δημοκωστούλας Ιωάννης από τη Σούρπη Μαγνησίας (βλέπε: Ιωάννης Δημοκωστούλας: Ένας ηρωικός συνταγματάρχης του Έπους 1940). Διοικητής του 1ου Τάγματος ήταν ο ταγματάρχης Κυτέας Κωνσταντίνος, του 2ου ο ταγματάρχης Ζαχαρόπουλος Σπυρίδων και του 3ου ο ταγματάρχης Ρουμελιώτης Αθανάσιος. Μαζί με το 3ο Σύνταγμα Πεζικού αποτέλεσε τη ΙΙα Μεραρχία, η οποία ανήκε στο Α΄ Σώμα Στρατού.

Αφού ολοκληρώθηκε η επιστράτευση, στις 13 Νοεμβρίου 1940 προωθήθηκε δια μέσου Μετσόβου προς τον Τομέα της Ελαίας, όπου ήδη μάχονταν το αδελφό 42 Σύνταγμα Ευζώνων. Η ΙΙα Μεραρχία αποτελούνταν από 13.000 άνδρες, 30 πυροβόλα και 5.600 κτήνη.

Από τις 23 Νοεμβρίου 1940 υπήχθη στο Β΄ Σώμα Στρατού ως Απόσπασμα Δημοκωστούλα. Τον Ιανουάριο του 1941 μαζί με άλλες μονάδες κατέλαβε μετά από σκληρές μάχες την Κλεισούρα και το όρος Τρεμπεσίνα (1.923 μ. ύψος). Εκεί παρέμεινε μέχρι την οπισθοχώρηση τον Απρίλιο του 1941.

Στον πόλεμο έλαβαν μέρος πολλοί κάτοικοι του Τσερνοβιτίου. Οποιοσδήποτε διαθέτει φωτογραφίες από τη συμμετοχή συγγενικών του προσώπων στον «πόλεμο της Αλβανίας», όπως επικράτησε να ονομάζεται, μπορεί να συμβάλλει από την πλευρά του στην έρευνα, παρέχοντας πρόσθετα στοιχεία.

Προς το παρόν εντοπίσθηκαν τα εξής ονόματα κατά αλφαβητική σειρά:

Αλεξόπουλος Χρήστος του Δημητρίου: επιστρατεύθηκε σε ηλικία 45 ετών. Είχε πολεμήσει, και στις εκστρατείες της Ουκρανίας και Μικράς Ασίας [βλέπε τον κύκλο αναρτήσεων Πολεμικό Ημερολόγιο του Χρήστου Αλεξόπουλου και την ανάρτηση Η συμμετοχή των κατοίκων του Τσερνοβιτίου στις Εκστρατείες Ουκρανίας και Μικράς Ασίας (1919-1922).].

Καρανάσιος Αθανάσιος: Λέγεται ότι συνέλαβε 11 Ιταλούς αιχμαλώτους.

Κολιάτος Αλέξανδρος του Κωνσταντίνου: Σε συζητήσεις γεροντότερων τονιζόταν η τύχη που τον διέκρινε. Έλεγαν ότι ο μανδύας του ήταν διάτρητος από σφαίρες χωρίς όμως αυτός να πληγωθεί.

Στάμος Παναγιώτης: Έλαβε μέρος και τραυματίσθηκε. Εξαιτίας του τραυματισμού του έλαβε από το κράτος άδεια λειτουργίας περιπτέρου στο χωριό.

Χάδος Δημήτριος του Ανδρέα: Ήταν δεκανέας πολυβόλων στο 42 Σύνταγμα Ευζώνων. Ο γιος του κ. Ελευθέριος Δ. Χάδος παραχώρησε ευγενώς πλούσιο φωτογραφικό υλικό, το οποίο δημοσιεύεται στην ανάρτηση Δημήτριος Ανδρέου Χάδος: ένας εύζωνας δεκανέας από την Παλαιοκερασιά Φθιώτιδας (οικογενειακό φωτογραφικό αρχείο Ελευθερίου Δ. Χάδου).

Χάδος Χρήστος του Ανδρέα (Εικ.3): Ήταν αδελφός του Δημητρίου Χάδου. Στην έκδοση «Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Αγώνες και Νεκροί του ελληνικού στρατού κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο 1940-1945, σελίδα 497», αναφέρεται: «Χάδος Χρίστος του Ανδρέα, Στρατιώτης: Γεννήθηκε στην Παλαιοκερασιά Φθιώτιδας το 1914, του 36^ου ΣΠ. Φονεύθηκε στην Πέστανη (στενά Κλεισούρας) στις 3 Μαρτίου 1941». Δηλαδή φονεύθηκε σε ηλικία 27 ετών στο χωριό Πέστανι. Βρίσκεται νότια της Τρεμπεσίνας και ανατολικά του Τεπελενίου στα στενά της Κλεισούρας Βορείου Ηπείρου, η οποία σήμερα ανήκει στην Αλβανία (Χάρτης 1). Πρόκειται για τον μοναδικό πεσόντα από το Τσερνοβίτι. Σύμφωνα με μαρτυρία του ανιψιού του Ελευθερίου Δ. Χάδου ήταν διαβιβαστής και φονεύθηκε από ιταλικό όλμο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος 1940-1941. Η ιταλική εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 13 Νοεμβρίου 1940), Αθήναι 1960 (Ανατύπωση 1986).

2) Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος 1940-1941. Η ελληνική αντεπίθεσις (14 Νοεμβρίου 1940 - 6 Ιανουαρίου 1941), Αθήναι 1966 (Ανατύπωση 1986).

3) Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος 1940-1941. Χειμεριναί Επιχειρήσεις-Ιταλική Αντεπίθεσις Μαρτίου (7 Ιανουαρίου 1941 - 26 Μαρτίου 1941), Αθήναι 1966.

4) Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Αγώνες και Νεκροί του ελληνικού στρατού κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο 1940-1945, Αθήνα 1990.

ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΤΕΣ

 Εικ.1: Επίστρατοι μπροστά στο άγαλμα του Αθανασίου Διάκου στη Λαμία, πριν την αναχώρηση για το μέτωπο. Η φωτογραφία εντοπίσθηκε σε αίθουσα του Πολεμικού μουσείου του Καλπακίου, χωρίς όμως να αναφέρεται η περιοχή λήψης της φωτογραφίας (δυστυχώς η ποιότητά της είναι πολύ κακή). Η βάση του αγάλματος του Αθανασίου Διάκου τεκμηριώνει τον τόπο φωτογράφισης.

 Εικ.2: Διάφοροι τύποι φορητών όπλων, που χρησιμοποιήθηκαν το 1940-41 στο Πολεμικό μουσείο Καλπακίου. Χαμηλά διακρίνεται ένα γαλλικό οπλοπολυβόλο Σοσά υποδείγματος 1915 (γαλλ. CSRG Chauchat FM 1915) χωρίς τη γεμιστήρα του. Στη βάση της φωτογραφίας υπάρχουν ξιφολόγχες διαφόρων τύπων, περίστροφο και χειροβομβίδες (κι εδώ η ποιότητα της φωτογραφίας είναι πολύ κακή).

 Εικ.3: Ο πεσών Χρήστος Ανδρέου Χάδος. (Ευχαριστούμε θερμά τον ανιψιό του κ.Ελευθέριο Δ. Χάδο για την ευγενική παραχώρηση της φωτογραφίας και τον κ.Νικόλαο Σωκράτους για τη συμβολή του στην ταχύτατη αποστολή της).

 Χάρτης 1: Η περιοχή Τρεμπεσίνας. Χαμηλά πάνω από τη Νεμέρσκα στη ζώνη του μετώπου διακρίνεται το Πέστανι.

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΗ

Εικ.1&2: Φωτογραφικό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.

Εικ.3: Οικογενειακό φωτογραφικό αρχείο Ελευθερίου Δ. Χάδου.

Χάρτης 1: Από το βιβλίο: Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος 1940-1941. Χειμεριναί Επιχειρήσεις-Ιταλική Αντεπίθεσις Μαρτίου (7 Ιανουαρίου 1941 - 26 Μαρτίου 1941), Αθήναι 1966.

Τσερνοβίτι: Βαλκανικοί πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος, Εκστρατεία στην Ουκρανία και Μικρασιατική Εκστρατεία

Τη νύχτα της 17^ης προς 18 Σεπτεμβρίου 1912 (Ιουλιανό ημερολόγιο) η Ελλάδα κήρυξε γενική επιστράτευση. Στη Λαμία είχε την έδρα του το 2^ο Σύνταγμα Πεζικού της 1^ης Μεραρχίας Θεσσαλίας. Σ’ αυτό κατατάχθηκαν οι επίστρατοι της Φθιώτιδας, μεταξύ αυτών και του Τσερνοβιτίου και έγινε εκγύμναση στα νέα όπλα που είχαν παραληφθεί[1].

Στις 24 Σεπτεμβρίου το 2^ο Σύνταγμα Πεζικού αναχώρησε από τη Λαμία. Η φιλαρμονική του Δήμου Λαμιέων το ξεπροβόδισε με εθνικά εμβατήρια. Στην Ταράτσα έγινε στάση για να αποδοθεί φόρος τιμής σ’ αυτούς που έπεσαν εκεί 15 χρόνια πριν, κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Κατόπιν η πορεία συνεχίσθηκε και μέσω Παλαμά-Μήλοι Δομοκού-Φάρσαλα-Μπακράτσι, μετά από τέσσερις μέρες, στις 28 Σεπτεμβρίου έφτασε στη Λάρισα, όπου ήταν η έδρα της 1^ης Μεραρχίας Θεσσαλίας.

Στις 3 Οκτωβρίου μεταφέρθηκε με την υπόλοιπη Μεραρχία στα σύνορα, στην περιοχή Δένδρα-Ντουρσανάδες. Το πρωΐ της 5^ης Οκτωβρίου το Σύνταγμα συντάχθηκε σε ένα λόφο στη Μαγούλα βρύση. Αφού μίλησε ο διοικητής του Συντάγματος Συνταγματάρχης Αλκιβιάδης Οικονομίδης, επιτέθηκε εναντίον θέσεων του οθωμανικού στρατού. Είναι η πρώτη ελληνική μονάδα που άνοιξε πυρ.

Άρχιζε η πολεμική περιπέτεια των δύο Βαλκανικών πολέμων.

Στις 6 Οκτωβρίου μετά από μάχη που έδωσε μπήκε στην Ελασσόνα. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε ο Ανθυπολοχαγός Ιωάννης Μαυροδήμος και 2 στρατιώτες από τη Φθιώτιδα (βλέπε:.Φθιώτες νεκροί Βαλκανικών πολέμων 1912-1913).

Παραμένουν άγνωστα μέχρι στιγμής ονόματα κατοίκων του Τσερνοβιτίου, που έλαβαν μέρος στους δύο Βαλκανικούς (1912-1913) και στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1914-1918). Από διηγήσεις των γεροντοτέρων κατοίκων και από κάποιες γενικές μαρτυρίες είναι γνωστό ότι έλαβαν μέρος αρκετοί νέοι του Τσερνοβιτίου. Μετέφεραν τις πολεμικές εμπειρίες τους σε συζητήσεις που είχαν μεταξύ τους, όταν πλέον βρισκόταν σε γεροντική ηλικία και αναπολούσαν τα χρόνια της νεότητάς τους. Οι συζητήσεις γινόταν είτε στα καφενεία του χωριού, είτε στο νάρθηκα της εκκλησίας μετά την απόλυση της κυριακάτικης θείας λειτουργίας.

Οι αναφορές τους για τους δύο Βαλκανικούς πολέμους ήταν ότι «οι Τούρκοι όταν δυσκολεύονταν στη μάχη υποχωρούσαν εύκολα. Οι Βούλγαροι πολεμούσαν με πείσμα και φανατισμό μέχρι τέλος. Δεν παραδίνονταν». Αυτό ήταν φυσικό διότι η Βουλγαρία πρόβαλλε τα ιστορικά της δίκαια διεκδικώντας τη Μακεδονία, όπου εγκαταβίωνε και βουλγαρικός πληθυσμός. Εξάλλου ο βουλγαρικός στρατός ήταν ο ισχυρότερος στρατός στα Βαλκάνια, γι’ αυτό και αποκαλούνταν «οι Πρώσσοι» των Βαλκανίων. Οι μαρτυρίες των συμμετεχόντων επιβεβαιώνονται. Ο ελληνικός στρατός τις μεγαλύτερες απώλειες τις είχε στο Β΄ Βαλκανικό πόλεμο (ελληνοβουλγαρικό), όπως στις μάχες Κιλκίς-Λαχανά.

Στη μάχη του Λαχανά έλαβε μέρος και το 2^ο Σύνταγμα Πεζικού (Εικ.1,2). Ήταν πολύ φονική και τόσο δύσκολη ώστε χρειάσθηκε έφοδος δια της λόγχης για να καμφθεί η αντίσταση των οχυρωμένων στο ύψωμα Βουλγάρων. Μετά τη μάχη οι άνδρες του 2^ου Συντάγματος Πεζικού παρασημοφορήθηκαν. Ελληνικό παράσημο (οικογενειακό μου κειμήλιο) δημοσιεύεται στην Εικ.3, ενώ αντίστοιχο βουλγαρικό στην Εικ.4. Σχετικό με τους βαλκανικούς πολέμους είναι το ηρωϊκό τραγούδι, σε τσάμικο ρυθμό, το οποίο αναφέρεται στον ήρωα Ταγματάρχη των ευζώνων Ιωάννη Βελισσαρίου. Το τραγούδι σε προπολεμική εκτέλεση με το Μιχάλη Καλλέργη και κλαρίνο τον περίφημο Νίκο Καρακώστα υπάρχει στη διεύθυνση: http://www.youtube.com/watch?v=-axgni-oONQ.

Στις 6 Νοεμβρίου 1913, αφού έληξαν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, το 2^ο Σύνταγμα Πεζικού επέστρεψε στην έδρα του (Λαμία).

Ακολούθησε ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος, ο Εθνικός Διχασμός και το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας από τον Βενιζέλο. Επακόλουθο της φιλοβασιλικής στάσης των κατοίκων και των επιστράτων της Παλαιάς Ελλάδας ήταν τα «Λαμιακά» και η στάση του 2^ου Συντάγματος Πεζικού κατά της κυβέρνησης Βενιζέλου με αφορμή την επιστράτευση το Φεβρουάριο του 1918 (βλέπε: http://lamia-city.gr/article.php?c=2&a=55)[2].

Μετά την επιστράτευση οι δύο μονάδες της Λαμίας, το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων (προσωρινή έδρα είχε τη Χαλκίδα, έδρα της ΧΙΙΙης Μεραρχίας Στερεάς Ελλάδας) και το 2^ο Σύνταγμα Πεζικού μεταφέρθηκαν στο μέτωπο του Στρυμώνα απέναντι από τις βουλγαρικές δυνάμεις.

Για την περίοδο αυτή (1918) είναι γνωστό ότι απεβίωσαν στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο της Χαλκίδας δύο στρατευμένοι κάτοικοι του Τσερνοβιτίου:

Ο ένας είναι ο Δημήτριος Αθ. Αλεξόπουλος, ο οποίος απεβίωσε από την ισπανική γρίπη [η πληροφορία οφείλεται στον κ. Κωνσταντίνο Αθ. Αλεξόπουλο, τον οποίο και ευχαριστούμε. Ο Δημήτριος Αθ. Αλεξόπουλος ήταν αδελφός του παππού του Κωνσταντίνου Αθ. Αλεξόπουλου, ο οποίος πολέμησε αργότερα στη Μικρά Ασία].

Ο έτερος θανών είναι ο Αθανάσιος Ι. Καρανάσιος. Η πληροφορία προέρχεται από τη δίτομη έκδοση του έργου «Αγώνες και Νεκροί (1830-1930), Έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ, Εν Αθήναις 1930». Εκεί αναφέρεται: «Kαρανάσιος Αθανάσιος του Ιωάννου, στρατιώτης, γεννηθείς εις Τσερνοβίτιον Φθιωτιδοφωκίδος, απεβίωσε 1918, Απριλίου 5 εις Στρατιωτικόν Νοσοκομείον Χαλκίδος». Πιθανότατα κι αυτός απεβίωσε από την ισπανική γρίπη.

Το 1919 ακολούθησε η Εκστρατεία στην Ουκρανία και αμέσως μετά η Μικρασιατική Εκστρατεία. Για τη συμμετοχή των κατοίκων του Τσερνοβιτίου στις δύο αυτές εκστρατείες βλέπε: Η συμμετοχή των κατοίκων του Τσερνοβιτίου στις Εκστρατείες Ουκρανίας και Μικράς Ασίας (1919-1922).

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

[1] Από το 1907 άρχισαν να παραλαμβάνονται τα πρώτα 30.000 Μάνλιχερ (Mannlicher-Schönauer Μ 1905). Το φθινόπωρο του 1912 ο ελληνικός στρατός είχε παραλάβει συνολικά 130.000 ντουφέκια και αραβίδες, καθώς και 100 εκατομμύρια φυσίγγια. Το επαναληπτικό ντουφέκι Μάνλιχερ αποτέλεσε το βασικό όπλο των Ελλήνων κατά τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 (περισσότερα βλέπε: http://el.wikipedia.org/wiki/Μάνλιχερ και http://www.hungariae.com/Mann03.htm).

[2] Η ενδιαφέρουσα αυτή πτυχή της φθιωτικής ιστορίας παρουσιάζεται στην ανακοίνωση του Κ.Δ.Γαλλή, Τα Λαμιακά του 1918. Ένα αντιπειθαρχικό κίνημα της φρουράς Λαμίας και οι συνέπειές του. Η ανακοίνωση πραγματοποιήθηκε στο 3ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας, που πραγματοποιήθηκε το 2005 στο Συνεδριακό Κέντρο του Κάστρου της Λαμίας. Με την ευκαιρία παρατίθεται και το φιλοβασιλικό εμβατήριο "Του αετού ο γιός", το οποίο τραγουδούσαν οι στρατιώτες του 2ου Συντάγματος Πεζικού: https://www.youtube.com/watch?v=-P3OZXgyJX4

  

 

 

ΕΙΚΟΝΕΣ

 

 

 

 Εικ.1: Επιζωγραφισμένη φωτογραφία από την έφοδο του 2ου Συντάγματος Πεζικού κατά του Λαχανά.

 

 

 

 Εικ.2: Έκρηξη βουλγαρικής οβίδας στο πεδίο μάχης του Λαχανά.

 

 

 

 

Εικ.3: Ελληνικό παράσημο από το Β΄ Βαλκανικό πόλεμο. Στη μία όψη απεικονίζεται ο βασιλιάς και αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος Α΄ και αναγράφεται: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 1913. Στην άλλη όψη απεικονίζεται ο βυζαντινός αυτοκράτορας Βασίλειος ο Β΄ (ο αποκληθείς και βουλγαροκτόνος) και αναγράφεται: ΒΑCΙΛΕΙΟC Β΄ 976-1025. Πάνω από τη χρονολογία αυτή αναγράφεται Γ.ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ. Είναι το όνομα του ιδιοκτήτη του εργαστηρίου κατασκευής του παρασήμου. Το παράσημο είναι οικογενειακό κειμήλιο και ανήκει στον παππού μου Δημήτριο Αθ. Γκέκα από το Σταυρό Λαμίας (πατέρας της μητέρας μου). Επιστρατεύθηκε και πολέμησε κατά τους Βαλκανικούς πολέμους με το 2^ο Σύνταγμα Πεζικού.

 

 

 

 

 Εικ.4: Βουλγαρικό παράσημο από το Β΄ Βαλκανικό πόλεμο. Απεικονίζεται ο βουλγαρικός λέων μέσα σε οικόσημο. Επιστέφεται με το στέμμα του βουλγαρικού βασιλικού οίκου των Σαξ-Κόμπουργκ-Γκόθα. Πίσω του υπάρχουν δύο διασταυρούμενα ξίφη. Η όλη παράσταση περικλείεται από δύο φυλλοφόρα κλαδιά. Η υφασμάτινη ταινία του παρασήμου φέρει τα χρώματα της βουλγαρικής σημαίας.

 

 

 

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

 

 

 

Εικ.1,2: Από: Αγώνες και Νεκροί 1830-1930, τόμος πρώτος 1830-1919, Α΄ Αγώνες, Εν Αθήναις 1930.

Eικ.3: Οικογενειακό αρχείο Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλου.

Εικ.4: http://www.imma.edu.gr/imma/exhibition-old/hall_F/exhibits.html?start=8&show=1